Σαραφθία γυναίκα

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Ο προφήτης Ηλίας και η χήρα της Σαρεπτά. Bernardo Strozzi, δεκαετία 1630, Μουσείο της Ιστορίας της Τέχνης (Kunsthistorisches Museum), Αυστρία.

Η Σαραφθία γυναίκα είναι ένα πρόσωπο της Παλαιάς Διαθήκης το οποίο δεν κατονομάζεται, και στην οποία στάλθηκε ο προφήτης Ηλίας.

Διήγηση της Βίβλου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ήταν χήρα και ζούσε στην πόλη Σαρεπτά (ή Σαρέπτα, ή Σαρεφθά, ή Ζαραφθά, ή Ζαρεφθά, το σύγχρονο Σαραφάντ) μαζί με τον γιο της. Η ιστορία της αναφέρεται στο Βασιλέων Γ΄ 17. Ο προφήτης Ηλίας βρισκόταν στον χείμαρρο Χορράθ (Χερίθ) και από εκεί έλαβε εντολή από τον θεό να πάει στη Σαρεπτά της Σιδωνίας, όπου θα τον διέτρεφε μία χήρα. Ο Ηλίας πηγαίνει όντως, και βρίσκει τη χήρα να μαζεύει ξύλα. Της ζητάει νερό, και πριν απομακρυνθεί, δεύτερη φορά της ζητάει και ψωμί. Η χήρα απαντάει ότι έχει απομείνει λίγο αλεύρι, και με τα ξύλα που μάζεψε θα κάνει λίγο ψωμί να φάει με τον γιο της και να πεθάνουν (σε τέτοια ένδεια βρίσκονταν). Ο προφήτης της είπε ότι πρώτα θα δώσει σε αυτόν να φάει και να πιεί, και μετά θα φάει εκείνη και ο γιος της, και πως η υδρία για το λάδι και το αλεύρι δεν θα τελειώσουν. Έτσι και έκανε η χήρα, και κατά τη διήγηση, ο λόγος του Κυρίου εκπληρώθηκε και το λάδι και το αλεύρι δεν τελείωσαν.

Ανάσταση του γιου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

ο Ηλίας αποδίδει τον αναστημένο γιο στη χήρα. Πίνακας του Λουί Ερσάν.

Το κείμενο κατόπιν περιγράφει ότι ο γιος τη χήρας αρρώστησε βαριά και …"η ασθένειά του ήταν πολύ βαριά και επίμονη, εωσότου δεν του απέμεινε πνεύμα"[1], το οποίο γενικά θεωρείται ότι ισοδυναμεί με την περιγραφή του θανάτου, αν και μπορεί να σταθεί επίσης εικασία ότι επρόκειτο για βαρύ κώμα[2].

Η χήρα είπε στον Ηλία για την αρρώστια του γιου της, "τι υπάρχει μεταξύ εμένα και εσένα (τι έχεις μαζί μου) άνθρωπε του θεού; Ήρθες σε εμένα για να μου θυμίσεις την αμαρτία μου και να θανατώσεις τον γιο μου;". Ο Victor H. Matthews κάνει την υπόθεση ότι η γυναίκα "χρησιμοποιεί σαρκασμό που σκοπό έχει να κάνει τον προφήτη να αισθανθεί ντροπή, όντας η αιτία του θανάτου του γιου της.". Με το να τον αναστήσει, ο Ηλίας "κερδίζει ξανά την τιμή και το κύρος του."[3]. Στην ορθόδοξη παράδοση και σχολιασμό, αυτό το σχόλιο αντιμετωπίζεται περισσότερο σαν προτροπή προς τον προφήτη, παρά ως σκωπτικό[4][5].

Σε κάθε περίπτωση, το παιδί αναστήθηκε (κυριολεκτικά ή μεταφορικά) αφού ο Ηλίας "ἐνεφύσησε τῷ παιδαρίῳ τρὶς καὶ ἐπεκαλέσατο τὸν Κύριον καὶ εἶπε· Κύριε ὁ Θεός μου, ἐπιστραφήτω δὴ ἡ ψυχὴ τοῦ παιδαρίου τούτου εἰς αὐτόν", και το παρέδωσε στη μητέρα του, η οποία αναγνώρισε τον προφήτη λέγοντας "24..γνώρισα ότι είσαι άνθρωπος θεού και ο λόγος του Κυρίου στο στόμα σου είναι αληθινός".

Σχολιαστές έχουν παρατηρήσει φραστικούς παραλληλισμούς με την ανάσταση του γιου της χήρας του Ναΐν στο Ευαγγέλιο του Λουκά [6].

Μητέρα του Ιωνά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Ιερώνυμος στο έργο του Σχολιασμοί για τον Προφήτη Ιωνά, αναφέρει την Εβραϊκή παράδοση ότι ο Ιωνάς ήταν ο γιος της χήρας της Σαρεπτά που ανέστησε ο προφήτης Ηλίας[7]. Η εξήγηση που δίνει είναι ότι το όνομα του πατέρα του Ιωνά που είναι Αμιττάι, μοιάζει με την εβραϊκή λέξη για την αλήθεια, και η χήρα μετά την ανάσταση του γιου της, λέει ότι " …ο λόγος του Κυρίου στο στόμα σου είναι αληθινός (είναι αλήθεια)". Αυτή η παράδοση βρίσκεται στο Midrash Tehillim 26, 220[8], το Ταλμούδ της Ιερουσαλήμ, Sukkah 5, και το Midrash Rabbah Γέννεσις 98[9].

Ο Λούθηρος επίσης αναφέρει αυτή την παράδοση, προσθέτοντας όμως ότι δεν την πιστεύει[10], και ότι ο Ιησούς αναφέρει ότι η Σαραφθία χήρα ήταν εθνική (μη Εβραία, παγανίστρια), ενώ ο προφήτης Ιωνάς λέει ότι είναι Εβραίος[11].

Εβραϊκή παράδοση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Εκτός του ότι η Σαραφθία γυναίκα ήταν η μητέρα του προφήτη Ιωνά, στην εβραϊκή παράδοση υπάρχουν και άλλες λεπτομέρειες σχετικά με το περιστατικό του Ηλία και της χήρας του Σαρεπτά. Συνοπτικά: ο Ηλίας στάλθηκε στη χήρα για να γνωρίσει την πείνα που μάστιζε τον λαό λόγω του λιμού (BT Sanhedrin 113a), η φιλοξενία που έδειξε στον Ηλία άξιζε την ανάσταση του γιου της (Cant. Rabbah 2:5:3). Οι ραβίνοι αποδίδουν σε αυτή τη γυναίκα τη φράση από το εδάφιο Eshet Hayil (“Ενάρετη Γυναίκα”) (Παροιμίες. 31:20): “Ανοίγει το χέρι της στους φτωχούς, και απλώνει το χέρι της στους απόρους” καθώς έθρεψε τον Ηλία (Midrash Eshet Hayil, Batei Midrashot, vol. 2). Ο Ηλίας πραγματοποιεί το θαύμα με το ελάχιστο αλεύρι και το λάδι, το οποίο φτάνει και δεν εξαντλείται, στο οποίο ο ραβινικός σχολιασμός αντιστοιχεί το στίχο "Η ευλογία τού Κυρίου πλουτίζει, και λύπη δεν θα προστεθεί σ' αυτή" (Παρ. 10:22). Τέλος, όταν αρρωσταίνει ο γιος της η χήρα του λέει, "μέχρι να έρθεις σε εμένα, ο Θεός ζύγιζε τις πράξεις μου σε σχέση με τους ντόπιους, και βρισκόμουν άξια. Τώρα, που εσύ ο δίκαιος ήρθες σε εμένα, ο Θεός ζυγίζει τις πράξεις μου με τις δικές σου, και έτσι μου έχεις ανακαλέσει τις αμαρτίες μου, και [συνεπώς] ο γιος μου πέθανε" (Pesikta Rabbati κεφ. 3)[12].

Χριστιανισμός[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Σαραφθία γυναίκα τιμάται από την Ορθόδοξη Εκκλησία ως αγία (Δικαία Σαραφθία), και εορτάζει τη μνήμη της την Κυριακή προ της Χριστού γεννήσεως ή Κυριακή των Προπατόρων.

Η χήρα της Σαρεπτά εμφανίζεται και στην Καινή Διαθήκη, στο Κατά Λουκάν, 4:26[13]. Ο Ιησούς αναφέρει ότι μετά τρία χρόνια και έξι μήνες ξηρασίας και λιμού που ακολούθησε, ο Ηλίας στάλθηκε από τόσες χήρες που υπήρχαν, σε αυτήν της Σαρεπτά. Το εδάφιο αυτό αναγιγνώσκεται τη Δευτέρα της 3ης Εβδομάδας της Τεσσαρακοστής[14].

Επίσης, στην Προς Εβραίους επιστολή 11:35, ο Απόστολος Παύλος αναφέρεται στους προφήτες, όπου το "…Έλαβον γυναίκες εξ αναστάσεως τους νεκρούς αυτών" σχολιάζεται ότι αναφέρεται στο γιο της Σουμανίτιδας και στον γιο της Σαραφθίας γυναίκας[15][16].

Πατερικοί και άλλοι σχολιασμοί και αναφορές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το περιστατικό Σαραθφίας γυναίκας εξ’ αιτίας του διδακτικού και ηθικολογικού του περιεχομένου και μορφής, και της αναφοράς του στο Ευαγγέλιο του Λουκά, έχει τύχει σχολιασμού από πατέρες και αγίους της Ορθόδοξης, αλλά και της Καθολικής Εκκλησίας.

Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος στο Λόγον εἰς Πέτρον τὸν Ἀπόστολον καὶ Ἡλίαν τὸν προφήτην (Migne, P.G. 50, § B΄Δ΄, 728-735) εγκωμιάζει τη χήρα της Σαρεπτά, και εξαίρει τη φιλοξενία, την εγκαρτέρηση, και την αρετή της. Αναφέρει επίσης και αυτός ότι ο Ηλίας στάλθηκε στη χήρα γιατί λόγω της απομόνωσής του στο Χορράθ δεν γνώριζε ότι ο κόσμος υπέφερε από τον λιμό[17][18].

Ο Γρηγόριος Παλαμάς στην Ομιλία του για την Γ΄ Κυριακή του Λουκά αναφέρεται στη Σαραφθία, και λέει ότι ήταν αλλόφυλος (όχι Εβραία), και ότι έγινε με αυτήν αρχή στους εθνικούς, δεχόμενος και ο Κύριος τον γιο της ανασταίνοντάς τον. Επίσης, ότι παρόλο που έδωσε την τελευταία τροφή της στον προφήτη, δεν τον κατηγόρησε ούτε αυτόν ούτε κανένα για τον θάνατο του γιου της, παρά μόνο κατηγόρησε τον εαυτό της και τις αμαρτίες τις[16].

Ο Άγιος Αμβρόσιος στο έργο Περί Χηρών (Οι χήρες, PL, Λατινική Πατρολογία 16, 247-276) αναφέρεται στη χήρα της Σαρεπτά, εξαίροντας την πίστη της, και αποδίδοντας σε αυτήν χαρακτηρισμούς από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη που κάλλιστα μπορεί να της αποδοθούν[19][20].

Τέλος, γίνεται αναφορά στη Σαραφθία σε δύο σημεία στο Μιχαήλ Ακομινάτου του Χωνιάτου : τα σωζόμενα, του Σπυρίδωνος Π. Λαμπρου, μία σε μια ομιλία του για τον Όσιο Μαρτιανό, όπου προβάλει τη Σαραφθία γυναίκα ως πρότυπο χηρείας, και θεωρεί ότι ο έντιμος έγγαμος βίος της χήρας είχε και σαν συνέπεια να λάβει αναστημένο τον γιο της στη χηρεία[21], και μία σε μια επιστολή του Μιχαήλ Ακομινάτου προς ένα μοναχό ονόματι Λουκά στον Τόμο Β΄[22].

Υμνολογία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Σαραφθία γυναίκα είναι ένα από τα πρόσωπα της Παλαιάς Διαθήκης που αναφέρεται στον Μεγάλο Κανόνα, και είναι το πρότυπο της έμπρακτης αγάπης και φιλανθρωπίας[23]:

Ἐκλείσθη σοι οὐρανός, ψυχή, καὶ λιμὸς Θεοῦ κατέλαβέ σε, ὅτε τοῖς Ἠλιοὺ τοῦ Θεσβίτου
ὡς ὁ Ἀχαὰβ ἠπείθησας λόγοις ποτέ. Ἀλλὰ τὴν Σαραφθίαν μιμουμένη θρέψον Προφήτου ψυχήν.

-ζ΄ ωδή, τροπάριο 15

Ο Μεγάλος Κανών ψάλλεται τμηματικά στα απόδειπνα των τεσσάρων πρώτων ημερών της Α΄ Εβδομάδας των Νηστειών, και ολόκληρός στην ακολουθία του Όρθρου της Πέμπτης της Ε΄ Εβδομάδας των Νηστειών. Για τη διευκόλυνση των πιστών συνήθως ψάλλεται μαζί με το Απόδειπνο, το εσπέρας της Τετάρτης[24]. Έτσι, το όνομα της Σαραφθίας απαντάται την Τετάρτη της Α΄ Νηστειών στο Απόδειπνο, και ξανά την Τετάρτη της Ε΄ Νηστειών στο Απόδειπνο[25].

Ο στίχος επί τη μνήμη της Σαραφθίας την Κυριακή των Προπατόρων είναι ο:

Ἄσπαρτον εἶχε τὴν τροφὴν Σαραφθία, Kαινὸν λαχοῦσα λήϊνον τὸν Ἠλίαν.

Εκτός από τα παραπάνω το όνομα της Σαραφθίας γυναίκας απαντάται σε δύο βίους κάποιων Συναξαρίων από Μηνιαία. Μία στον βίο του Οσίου Μαϋσιμά του Σύρου, ο οποίος εορτάζει στις 23 Ιανουαρίου. Αυτός αναφέρεται ότι κατά το παράδειγμα της Σαραφθίας γυναίκας είχε δύο πιθάρια, ένα με σιτάρι και ένα με λάδι, και έδινε σε όλους όσους ζητούσαν απ’ αυτόν[26]. Η δεύτερη είναι στον βίο του προφήτη Ηλία, ο οποίος εορτάζει στις 20 Ιουλίου, και εκεί αναφέρεται η ανάσταση του γιου της Σαραφθίας γυναίκας[27]

Απεικονίσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αναπαράσταση της ανάστασης του γιου της χήρας στη Συναγωγή της Δούρα Ευρωπός.

Οι απεικονίσεις της χήρας της Σαρεπτά στην τέχνη είναι πολλές. Συνήθως αναπαριστάται η ανάσταση του γιου της από Ηλία, αλλά επίσης και η συνάντηση, φιλοξενία και προσκομιδή τροφής, ενώ οι μορφές περιλαμβάνουν σχέδια, χαρακτικά, πίνακες, καθώς και μία χαρακτηριστική νωπογραφία στη Συναγωγή της Δούρα Ευρωπός και ένα γλυπτό από τη Notre-Dame-en-Vaux.

Ο Ηλίας στέλνεται στη χήρα της Σαρεπτά (αριστερά), και ανασταίνει τον γιο της (δεξιά). Λεπτομέρεια από τον πίνακα του Θεόδωρου Πουλάκη, 2ο μισό του 17ου αιώνα.

Στη βυζαντινή εικονογραφία δεν υπάρχουν απεικονίσεις της Σαραφθίας γυναίκας, ίσως παρά μιας σπάνιας. Αυτή περιέχεται στον πίνακα του Θεόδωρου Πουλάκη της ανάληψης του Ηλία, με σκηνές από τον βίο του. Η γυναίκα απεικονίζεται απάνω στο πρώτο διάχωρο, αριστερά να δέχεται τον προφήτη, και δεξιά αυτός ανασταίνει τον γιο της[28]. Ο πίνακας κλάπηκε το 1976 από την εκκλησία στην οποία βρισκόταν, και κόπηκε από τους αρχαιοκάπηλους σε εννέα κομμάτια για την εύκολη μεταφορά του. Ανακτήθηκε λίγα χρόνια μετά, αποκαταστάθηκε το 1984 και το 2010, και τώρα βρίσκεται στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο [29].

Τέλος, υπάρχουν εικόνες του Ηλία ή της ανάληψής του της βυζαντινής εικονογραφίας που απεικονίζουν την ανάσταση του γιου της χήρας της Σαρεπτά ως επεισόδιο από τη ζωή του.

Εικόνες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Ο Ηλίας ανασταίνει τον γιο της χήρας της Σαρεπτά. Σκίτσο του Γιούλιους Σνορρ φον Κάρoλσφελντ.
    Ο Ηλίας ανασταίνει τον γιο της χήρας της Σαρεπτά. Σκίτσο του Γιούλιους Σνορρ φον Κάρoλσφελντ.
  • Ο Ηλίας λαμβάνει ψωμί από τη χήρα της Σαρεπτα. Τζοβάνι Λανφράνκο.
    Ο Ηλίας λαμβάνει ψωμί από τη χήρα της Σαρεπτα. Τζοβάνι Λανφράνκο.
  • Ο Ηλίας και η χήρα της Σαρεπτά. Γιαν Βίκτορς.
    Ο Ηλίας και η χήρα της Σαρεπτά. Γιαν Βίκτορς.
  • Ο Ηλίας και η χήρα της Σαρεπτά. Άγνωστοι καλλιτέχνες.
    Ο Ηλίας και η χήρα της Σαρεπτά. Άγνωστοι καλλιτέχνες.
  • Bartholomeus Breenbergh
    Bartholomeus Breenbergh
  • Η συνάντηση με τον προφήτη. Χαρακτικό.
    Η συνάντηση με τον προφήτη. Χαρακτικό.
  • Γλυπτό από την Notre-Dame-en-Vaux της Châlons-en-Champagne. Η χήρα της Σαρεπτά.
    Γλυπτό από την Notre-Dame-en-Vaux της Châlons-en-Champagne. Η χήρα της Σαρεπτά.
  • Ανάληψη του Ηλία και σκηνές από τη ζωή του. Εικόνα του 17ου αιώνα του Θεόδωρου Πουλάκη.
    Ανάληψη του Ηλία και σκηνές από τη ζωή του. Εικόνα του 17ου αιώνα του Θεόδωρου Πουλάκη.
  • Ο Προφήτης Ηλίας και σκηνές από τη ζωή του: η ανάσταση του γιου της χήρας αριστερά στη μέση. Μουσείο Τέχνης του Ντονέτσκ.
    Ο Προφήτης Ηλίας και σκηνές από τη ζωή του: η ανάσταση του γιου της χήρας αριστερά στη μέση. Μουσείο Τέχνης του Ντονέτσκ.

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ 17 καὶ ἐγένετο μετὰ ταῦτα καὶ ἠρρώστησεν ὁ υἱὸς τῆς γυναικὸς τῆς κυρίας τοῦ οἴκου, καὶ ἦν ἡ ἀρρωστία αὐτοῦ κραταιὰ σφόδρα, ἕως οὐχ ὑπελείφθη ἐν αὐτῷ πνεῦμα 17:17 Αρχειοθετήθηκε 2016-03-06 στο Wayback Machine.
  2. ↑ Αυτό ίσως έχει στήριξη και στη συνέχεια της διήγησης, όπου αναφέρεται ότι "19…τον ανέβασε στο ανώγι όπου κοιμόταν ο ίδιος, και τον κοίμισε πάνω στο κρεβάτι" (καὶ ἐκοίμισεν αὐτὸν ἐπὶ τῆς κλίνης) και μετά παρακάλεσε τον θεό λέγοντας "20…εσύ του προξένησες κακό ώστε να τον θανατώσεις" (σὺ κεκάκωκας τοῦ θανατῶσαι τὸν υἱὸν αὐτῆς) 17:17-24 Αρχειοθετήθηκε 2016-03-06 στο Wayback Machine.
  3. ↑ Matthews, Victor H. (1994). «Female Voices: Upholding the Honor of the Household». Biblical Theology Bulletin 24: 10–11. http://btb.sagepub.com/content/24/1/8.full.pdf. Ανακτήθηκε στις 12 August 2015. [νεκρός σύνδεσμος]
  4. ↑ «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Αυγούστου 2016. Ανακτήθηκε στις 2 Μαρτίου 2016. 
  5. ↑ …λέγουσα πρὸς αὐτὸν προτρεπτικῶς μᾶλλον ἤ σκωπτικῶς Κυριακή Γ΄Λουκᾶ. Ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ (Ομιλία μβ΄) Αρχειοθετήθηκε 2015-05-22 στο Wayback Machine.
  6. ↑ The People's New Testament Commentary - M. Eugene Boring, Fred B. Craddock - 2004 Page 204 "7:11-17 RAISING THE WIDOW'S SON Η ιστορία βρίσκεται μόνο στο Λουκά, αλλά έχει πολλά κοινά σημεία με την ιστορία της ανάστασης του γιου στης χήρας του Σαρεπτά, περιλαμβανομένου και κατά λέξη παραλληλισμούς όπως "τον έδωσε στη μητέρα του" ..."
  7. ↑ «Jerome's commentary on Jonah: Translation with introduction and critical notes. Σελ. 67». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 2 Μαρτίου 2016. 
  8. ↑ The Legends of the Jews: From Moses to Esther: Notes for Volumes 3 and 4
  9. ↑ «Σελ. 74». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 2 Μαρτίου 2016. 
  10. ↑ Lange's Commentary on the Holy Scriptures, Volume 5: Ezekiel to Malachi
  11. ↑ 9 καὶ εἶπε πρὸς αὐτούς· δοῦλος Κυρίου εἰμὶ ἐγὼ καὶ τὸν Κύριον Θεὸν τοῦ οὐρανοῦ ἐγὼ σέβομαι, ὃς ἐποίησε τὴν θάλασσαν καὶ τὴν ξηράν Ιωνάς 1:9 Αρχειοθετήθηκε 2016-08-09 στο Wayback Machine.
  12. ↑ «Widow of Zarephath: Midrash and Aggadah». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 2 Μαρτίου 2016. 
  13. ↑ «Λουκάς 4:26». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 2 Μαρτίου 2016. 
  14. ↑ Το Ευαγγέλιο κάθε μέρα[νεκρός σύνδεσμος]
  15. ↑ «Σχολιασμός στο Προς Εβραίους, 11:24-26, 32-40». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Απριλίου 2016. Ανακτήθηκε στις 2 Μαρτίου 2016. 
  16. ↑ 16,0 16,1 «Κυριακή Γ΄Λουκᾶ. Ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ (Ομιλία μβ΄)». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Μαΐου 2015. Ανακτήθηκε στις 2 Μαρτίου 2016. 
  17. ↑ «Λόγον εἰς Πέτρον τὸν Ἀπόστολον καὶ Ἡλίαν τὸν προφήτην». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Μαρτίου 2017. Ανακτήθηκε στις 2 Μαρτίου 2016. 
  18. ↑ «Blog Προφήτης Ηλίας». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Απριλίου 2015. Ανακτήθηκε στις 2 Μαρτίου 2016. 
  19. ↑ De viduis, Κεφάλαιο 3, 14-16
  20. ↑ Απόσπασμα του Περί Χηρών Αμβροσίου[νεκρός σύνδεσμος]
  21. ↑ Μιχαήλ Ακομινάτου του Χωνιάτου: τα σωζόμενα, Τόμος A΄, σελ. 343
  22. ↑ Μιχαήλ Ακομινάτου του Χωνιάτου : τα σωζόμενα, Τόμος Β΄, σελ. 161
  23. ↑ «Τα πρόσωπα της Παλαιάς διαθήκης, που αναφέρονται στον Μεγάλο Κανόνα και οι συμβολισμοί τους». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Οκτωβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 2 Μαρτίου 2016. 
  24. ↑ «Ο Μεγάλος Κανών». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Ιουνίου 2016. Ανακτήθηκε στις 2 Μαρτίου 2016. 
  25. ↑ «Τριώδιον, σελ. 118 και 330» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 29 Ιανουαρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 2 Μαρτίου 2016. 
  26. ↑ Μηνιαίον μηνός Ιανουαρίου, Βενετία, 1863. σελ. 178[νεκρός σύνδεσμος]
  27. ↑ Συναξαριστὴς τῶν δώδεκα μηνῶν τοῦ ἑνιαυτοῦ Ἁγίου Νικοδήμου, Ἀθήνησι 1868. Τόμος B΄ Μήνας Ιούλιος σελ. 269
  28. ↑ «Βυζαντινό και Θρησκευτικό Μουσείο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 2 Μαρτίου 2016. 
  29. ↑ Ο «ενωμένος» Προφήτης Ηλίας, Τα Νέα

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Εικόνες:

Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Σαραφθία_γυναίκα&oldid=10374807"