Ρωμαϊκές εορτές

O Μάρκος Αυρήλιος (με καλυμμένο το κεφάλι) θυσιάζει στον ναό του Jupiter (Δία). Τμήμα της αψίδας του.

Οι εορτές στην αρχαία Ρώμη ήταν ένα πολύ σημαντικό μέρος στη ρωμαϊκή θρησκευτική ζωή κατά τη διάρκεια τόσο της Δημοκρατικής, όσο και της Αυτοκρατορικής εποχής και ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του ρωμαϊκού ημερολογίου. Οι Feriae («αργίες» με την έννοια των «αγίων ημερών»· ενικός επίσης feriae ή dies feerialis) ήταν είτε δημόσιες (publicae) είτε ιδιωτικές (privae). Οι κρατικές εορτές εορτάζοντο από τον ρωμαϊκό λαό και λάμβαναν δημόσια χρηματοδότηση. Οι αγώνες (λούντι), όπως το Λούντι Απολινάρες, δεν ήταν τεχνικά feriae, αλλά οι ημέρες κατά τις οποίες τελούντο ήταν ντίες φέστι, διακοπές με τη σύγχρονη έννοια των ημερών άδειας από την εργασία. Αν και οι feriae χρηματοδοτούντο από το κράτος, οι αγώνες συχνά χρηματοδοτούνταν από πλούσιους ιδιώτες. Οι feriae privateae ήταν αργίες, που εορτάζονταν προς τιμήν ιδιωτών ή από οικογένειες. Αυτό το άρθρο ασχολείται μόνο με τις επίσημες αργίες, συμπεριλαμβανομένων των τελετουργιών που εορτάζοντο από τους κρατικούς ιερείς της Ρώμης στους ναούς, καθώς και με εορτασμούς σε γειτονιές, οικογένειες και φίλους που πραγματοποιούντο ταυτόχρονα σε όλη τη Ρώμη.

Οι feriae publicae ήταν τριών ειδών:

• Οι Σταθερές (Stativae) ήταν ετήσιες αργίες, που είχαν μια ορισμένη ημερομηνία στο ημερολόγιο.
• Οι Κινητές (Conceptivae) ήταν ετήσιες γιορτές που ήταν κινητές εορτές (όπως το Πάσχα στο χριστιανικό ημερολόγιο ή η Ημέρα των Ευχαριστιών στη Βόρεια Αμερική). Η ημερομηνία ανακοινωνόταν από τους αξιωματούχους ή τους ιερείς που ήταν υπεύθυνοι γι' αυτές.
• Οι Κατ΄ εντολή (Imperativae) ήταν αργίες που πραγματοποιούντο "κατ' επιταγή" (από το ρήμα impero, imperare, παραγγέλνω, διατάζω), όταν ζητούντο ειδικοί εορτασμοί ή εξιλεώσεις.

Μία από τις πιο σημαντικές πηγές για τις ρωμαϊκές διακοπές είναι το έργο Fasti του Οβίδιου, ένα ημιτελές ποίημα που περιγράφει και παρέχει την προέλευση των εορτών από τον Ιανουάριο έως τον Ιούνιο, την εποχή του Αυγούστου.

Διατήρηση των εορτών

Ο Βάρρων όρισε τις feriae ως «ημέρες που καθιερώθηκαν για χάρη των θεών». Οι θρησκευτικές τελετές πραγματοποιούντο στις feriae και οι δημόσιες επιχειρήσεις ανέστειλαν τη λειτουργία τους. Ακόμη και στους δούλους έπρεπε να δοθεί κάποια μορφή ανάπαυσης. Ο Κικέρων λέει συγκεκριμένα, ότι οι άνθρωποι που ήταν ελεύθεροι, δεν έπρεπε να συμμετέχουν σε αγωγές ή έριδες, και οι σκλάβοι θα έπρεπε να κάνουν ένα διάλειμμα από τους κόπους τους. Οι συγγραφείς γεωργικών συγγραμμάτων αναγνώριζαν, ότι ορισμένες εργασίες σε ένα αγρόκτημα μπορεί να χρειαστεί να εκτελεστούν και προσδιόριζαν ποιες ήταν αυτές. Ορισμένες γεωργικές εργασίες -που δεν επιτρέποντο διαφορετικά- θα μπορούσαν να εκτελεστούν, εάν γινόταν εκ των προτέρων εξιλέωση (Πιάκουλουμ), συνήθως με τη θυσία ενός κουταβιού. Μέσα στην πόλη της Ρώμης, οι ιερείς και ο ιερέας που ήταν γνωστός ως ιερός βασιλιάς δεν επιτρεπόταν ούτε να δουν την εργασία.

Σε πρακτικό επίπεδο, όσοι δούλευαν "κατά λάθος" μπορούσαν να πληρώσουν πρόστιμο ή να προσφέρουν μία εξιλέωση, συνήθως έναν χοίρο. Το έργο, που θεωρείτο ζωτικής σημασίας είτε για τους θεούς, είτε για τη διατήρηση της ανθρώπινης ζωής, ήταν συγχωρεμένο, σύμφωνα με ορισμένους ειδικούς στο θρησκευτικό δίκαιο. Παρόλο που ζητήθηκε από τους Ρωμαίους να μην εργάζονται, δεν ήταν υποχρεωμένοι να προβούν σε κάποια θρησκευτική δράση, εκτός εάν ήταν ιερείς ή είχαν οικογενειακές τελετές να διατηρήσουν.

Κατάλογος εορτών ανά μήνα

Ακολουθεί μία λίστα μηνιαίως με ρωμαϊκές εορτές και αγώνες, που είχαν σταθερή θέση στο ημερολόγιο. Για ορισμένους καταγράφεται η ημερομηνία, κατά την οποία ιδρύθηκαν για πρώτη φορά. Η εορτή μίας θεότητας σηματοδοτούσε συχνά την επέτειο (ντίες νατάλις, «γενέθλια») της ίδρυσης ενός ναού ή μία εκ νέου αφιέρωση μετά από μία μεγάλη ανακαίνιση. Οι εορτές που δεν ονομάζουν θεότητες, πιστεύεται ότι είναι από τις παλαιότερες στο ημερολόγιο.

Ορισμένες θρησκευτικές τελετές ήταν μηνιαίες. Η πρωτομηνιά ήταν οι καλένδες. Κάθε πρωτομηνιά ήταν αφιερωμένη στη Γιούνο (Ήρα), και η Ρεγκίνα σακρόρουμ («Βασίλισσα των τελετουργιών») σηματοδοτούσε την ημέρα με την προεδρία μιας θυσίας στη θεά. Αρχικά ένας αρχιερέας (ποντίφηκας) και ο ιερός βασιλιάς ανέφεραν το πρώτο φως μετά τη νέα Σελήνη και ο αρχιερέας ανακοίνωνε, εάν το πρώτο τέταρτο (νόνες) θα συνέβαινε στις 5 ή 7 του ίδιου μήνα (οι μονοί αριθμοί θεωρούντο τυχεροί, οι ζυγοί [πχ 6, 14] άτυχοι). Στις νόνες γίνοντο ανακοινώσεις σχετικά με εκδηλώσεις, που θα πραγματοποιούντο αυτόν τον μήνα. Με εξαίρεση τα Ποπλιφούγκια, δεν γίνονταν μεγάλες εορτές πριν από τις νόνες, αν και άλλες τελετές, όπως επέτειοι αφιερώσεων ναών, μπορούσαν να πραγματοποιηθούν. Η πανσέληνος (ειδοί, συνήθως στις 13, ή για ορισμένους μήνες στις 15) ήταν αφιερωμένη στον Γιούπιτερ (Δία). Σε κάθε ειδούς, ένα λευκό αρνί οδηγείτο κατά μήκος της Ιεράς Οδού στο Καπιτώλιο για θυσία στον Δία.

Ο κατάλογος περιλαμβάνει επίσης άλλες αξιόλογες δημόσιες θρησκευτικές εκδηλώσεις, όπως θυσίες και πομπές που τελούντο ετησίως, αλλά δεν είναι ούτε εορτές ούτε γενέθλια.

Ιανουάριος

• 1 (καλένδες): Από το 153 π.Χ. και μετά οι ύπατοι ανελάμβαναν καθήκοντα αυτήν την ημερομηνία, συνοδευόμενοι από βότα πούμπλικα (δημόσιους όρκους για την ευημερία της δημοκρατίας και αργότερα του αυτοκράτορα) και την τέλεση οιωνοσκοπίας. Γινόταν επίσης εορτή για την εισαγόμενη λατρεία του Ασκληπιού και για τον σκοτεινό θεό Βεϊόβις.
• 3-5: οι πιο συνηθισμένες ημερομηνίες για τα Κομπιτάλια, μία κινητή γιορτή.
• 5 (νόνες): ημέρα ίδρυσης του ιερού της Βίκα Πότα στον Βέλιο λόφο .
• 9: Αγονάλια προς τιμήν του Ιανού, από τον οποίο ονομάστηκε ο μήνας Ιανουάριος, πρώτης από τις τέσσερις τουλάχιστον εορτές με το όνομα Αγονάλια καθ' όλη τη διάρκεια του έτους
• 11 και 15: Καρμεντάλια, με τη θεά Γιουτούρνα να εορτάζει επίσης στις 11.
• 13 (Ειδοί)
• 24–26: οι πιο κοινές ημερομηνίες για τις Σεμεντίβαε, μία κινητή εορτή της σποράς, ίσως επίσης γνωστή ως Παγανάλια, όπως εορτάζεται από τους πάγαρχους.
• 27: Dies natalis τού ναού τού Κάστορα και του Πολυδεύκη, ή ίσως σηματοδοτεί την εκ νέου αφιέρωσή του (βλ. επίσης 15 Ιουλίου). Οι Αγώνες των Διασκούρων (Ludi Castores) εορταζόταν στην Όστια κατά την Αυτοκρατορική περίοδο

Φεβρουάριος

Στο αρχαϊκό ρωμαϊκό ημερολόγιο, ο Φεβρουάριος ήταν ο τελευταίος μήνας του έτους. Το όνομα προέρχεται από το februa, «το μέσο εξαγνισμού, εξιλαστήριες προσφορές». Σημείωνε αλλαγή της εποχής, με την 5η Φεβρουαρίου την επίσημη πρώτη ημέρα της άνοιξης, που φέρνει την ανανέωση των αγροτικών δραστηριοτήτων μετά το χειμώνα.

• 1 (καλένδες): Dies natalis για τον ναό της Γιούνο Σόσπιτα (Ήρας της Ασφάλειας), Μητέρας και της Βασίλισσας, sacra στο άλσος του Αλέρνους, κοντά στον Τίβερη στους πρόποδες του Παλατίνου λόφου.
• 5: Dies natalis για τον ναό της Ομόνοιας στον λόφο του Καπιτωλίου.
• 13 (Ειδοί): μικρή εορτή του Φαύνου στο νησί του Τίβερη.
• 13–22: Παρεντάλια, μία μνήμη των προγόνων και των νεκρών μεταξύ των οικογενειών.
  • 13: Παρεντάτιο, με κατευνασμό των Μάνες (Φαντασμάτων), που αρχίζει την 6η ώρα και τελετές που εκτελούνται από την αρχηγό των Εστιάδων. Οι ναοί έκλειναν, δεν έκαιγαν φωτιές στους βωμούς, οι γάμοι απαγορευόταν, οι δικαστές έβγαζαν τα διακριτικά τους, μέχρι την 21η.
• 15: Λουπερκάλια.
• 17: τελευταία ημέρα για τα Φορνακάλια, της εορτής των Φούρνων. Τα Κουιρινάλια ήταν προς τιμήν του Κουιρίνου.
• 21: Φεράλια, φέρει την ένδειξη F (dies festus) σε ορισμένα ημερολόγια και FP (προσδιορισμός αβέβαιου νοήματος) σε άλλα, με σκοτεινές τελετές που στοχεύουν στους θεούς τού κάτω κόσμου.
• 22: Καριστία (ή Κάρα Κογκνάτιο), ένα γεύμα που παρέχεται από όλη την οικογένεια και μοιράζεται με πνεύμα αγάπης και συγχώρεσης.
• 23: Τερμινάλια, προς τιμήν του Τέρμινους.
• 24: Ρεγκιφούγκιουμ (η Φυγή του Βασιλιά).
• 27: Εκουίρια, η πρώτη από τις δύο εορτές ιπποδρομιών στον Μαρς.

Μάρτιος

Στο παλαιό ρωμαϊκό ημερολόγιο (ίσως μέχρι το 153 π.Χ.), ο μήνας Martius ("μήνας του Άρεως") ήταν ο πρώτος μήνας του έτους. Είναι ένας από τους λίγους μήνες, που πήρε το όνομά του από έναν θεό, τον Μαρς (Άρη), του οποίου οι εορτές κυριαρχούν τον μήνα.

• 1 (καλένδες): η αρχική Πρωτοχρονιά, όταν ανανεώθηκε η ιερή φωτιά της Ρώμης. το χορευτικό ένοπλο ιερατείο των Σάλιων γιόρταζε το Feriae Marti (αργία για τον Άρη), που ήταν επίσης το dies natalis («γενέθλια») του Άρη. επίσης τα Ματρωνάλια.
• 7: η δεύτερη εορτή για τον Βεϊόβις
• 9: dies religiosus όταν οι Σάλιοι περιέφεραν ξανά τις ιερές ασπίδες γύρω από την πόλη.
• 14: η δεύτερη Εκουίρια
• 15 (ειδοί): Feriae Iovi, ιερό στον Γιόβε (Δία) και επίσης η εορτή της θεάς Άννα Περέννα
• 16–17: η πομπή των Αργείων
• 17: Λιμπεράλια, προς τιμήν του Λίμπερ. επίσης μια Αgonalia για τον Άρη
• 19: Κουινκουάτρους, γιορτή για τη Μινέρβα, πιθανώς επειδή ο ναός της στον Αβεντίνο λόφο ήταν αφιερωμένος αυτήν την ημέρα
• 23: Τουμπιλούστριουμ, εξαγνισμός των σαλπίγγων.
• 24: μία ημέρα με την ένδειξη QRFC
• 31: επέτειος του ναού της Σελήνης στον Αβεντίνο λόφο.

Απρίλιος

Κομμάτι από τις εορτές της Πραινέστης (Fasti Praenestini) για τον Απρίλιο, που δείχνει τα Βινάλια (VIN) και Ροβιγάλια (ROB).

Μία σημαντική κινητή εορτή τον Απρίλιο ήταν oι Λατινικές εορτές.

• 1 (καλένδες): Βενεράλια προς τιμήν της Βένους (Αφροδίτης).
• 4–10: Mεγαλήσια, προς τιμήν της Kυβέλης, της οποίας ο ναός αφιερώθηκε στις 10 Απριλίου 191 π.Χ.
• 5: επέτειος του Ναού της Δημόσιας Τύχης.
• 12–19: Κερεάλια, φεστιβάλ και αγώνες για τη Ceres (Δήμητρα), που ιδρύθηκε το 202 π.Χ.
• 13 (Ειδοί): επέτειος του ναού του Γιούπιτερ Βίκτορ (Δία Νικητή).
• 15: Φορντικίντια, προσφορά εγκύου αγελάδας στην Μητέρα Τέρρα («Γαία»).
• 21: Παλίλια, αγροτική εορτή και dies natalis (γενέθλια) της Ρώμης.
• 23: η πρώτη από τις δύο εορτές οίνου (Βινάλια), η Vinalia Priora για το κρασί του προηγούμενου έτους, που πραγματοποιείτο αρχικά για τον Δία και αργότερα την Αφροδίτη.
• 25: Ροβιγάλια, μία αγροτική εορτή, που περιλαμβάνει θυσία σκύλων.
• 27 (28 στο Ιουλιανό ημερολόγιο ) έως την 1η Μαΐου: Φλοράλια προς τιμήν της Φλόρα (Βλάστησης), επεκτάθηκε έως τις 3 Μαΐου υπό την αυτοκρατορία.

Mάιος

Η κινητή εορτή αυτού του μήνα ήταν τα Αμπαρβάλια.

• 1 (καλένδες): Οι αγώνες της Φλόρα συνεχίζονται. Θυσία στη Μαία. Επέτειος του ναού της Μπόνα Ντέα (Καλής Θεάς) στον Aβεντίνο. ιεροτελεστίες για τους Λάρητες, κηδεμόνες της πόλης της Ρώμης.
• 3: στην Αυτοκρατορική περίοδο, μία τελευταία γιορτή για τη Φλόρα, ή η επέτειος ενός από τους ναούς της.
• 9, 11, 13: Λεμούρια, μία εορτή των νεκρών με δημόσιες και οικιακές τελετές, πιθανώς με θυσία στη Μανία (θεά Θανάτου) την 11η.
• 14: επέτειος του ναού του Μαρς Ινβίκτους. Μία δεύτερη πομπή των Αργείων
• 15 (Ειδοί): Μερκουράλια, προς τιμήν του Μερκούριους. Feriae του Γιόβε (εορτή του Δία).
• 21: ένα από τα τέσσερα Αγονάλια, πιθανώς τρίτη εορτή για τον Βεϊόβις.
• 23: ένα δεύτερο Τουμπιλούστριουμ. Εορτές για τον Βουλκάνους.
• 24: QRCF, μετά το Τουμπιλούστριουμ, όπως τον Μάρτιο.
• 25: επέτειος του ναού της Φορτούνα Πριμιγκένια.

Ιούνιος

Ο Σκάλαρντ τοποθετεί τους Ταυριανούς Αγώνες στις 25-26 Ιουνίου, αλλά άλλοι μελετητές αμφιβάλλουν ότι αυτοί οι ludi είχαν καθορισμένη ημερομηνία ή επαναλαμβάνοντο σε τακτική βάση.

• 1 (καλένδες): επέτειοι του ναού της Γιούνο Μονέτα. Επίσης του Ναού του Άρη στο clivus (πλαγιά, δρόμος) έξω από την Πόρτα Καπένα. Και πιθανώς του Ναού των Τεμπεστάτες (θεών της Καταιγίδας). Eπίσης μία εορτή της πολύπλοκης θεάς Καρντέα ή Κάρνα (Καρδιάς ή Σάρκας).
• 3: επέτειος του ναού της Μπελλόνα.
• 4: επέτειος της αναστήλωσης του Ναού του Ηρακλή Συνοδού.
• 5: επέτειος του ναού του Ντίους Φίντιους.
• 7: Λούντι Πισκατόρι, "Αγώνες των Ψαράδων".
• 7–15: Βεστάλια, προς τιμήν της Βέστα. Η 9η Ιουνίου ήταν θρησκευτική ημέρα γι' αυτήν.
• 8: επέτειος του ναού του Νοός.
• 11: Ματράλια προς τιμήν της Μάτερ Ματούτα. Επίσης η επέτειος του ναού της Φορτούνα στο Φόρουμ Μποάριουμ.
• 13 (Ides): Γιορτές του Γιόβε.
• 13–15: Κουινκουάτρους μικρό, που γιορτάζεται από τιβικίνες, φλογέρες στο ρόλο τους ως συνοδοί σε θρησκευτικές τελετές
• 19: μια αναμνηστική εκδήλωση για τον ναό της Μινέρβα στον Αβεντίνο, ο οποίος είχε την επέτειό του στις 19 Μαρτίου.
• 20: επέτειος του ναού του Σουμάνους.
• 24: εορτή Φορτούνα, η οποία "φαίνεται να ήταν μία θορυβώδης υπόθεση"
• 27: όχι επαρκώς γνωστή σε εμάς εορτή προς τιμήν των Λάρητων. Επέτειος του ναού του Γιούπιτερ Στάτορ.
• 29: επέτειος του Ναού του Ηρακλή των Μουσών.

Ιούλιος

Μέχρι να μετονομαστεί προς τιμή τού Ιουλίου Καίσαρα, αυτός ο μήνας ονομαζόταν Κουιντίλις, διότι αρχικά ήταν ο πέμπτος μήνας (quint-), όταν το έτος άρχιζε τον Μάρτιο. Από αυτό το σημείο στο ημερολόγιο και μετά, οι μήνες είχαν αριθμητικές ονομασίες.

• 1 (καλένδες): μία ελάχιστα πιστοποιημένη επέτειος ενός ναού της Γιούνο Φελίκιτας
• 5: Ποπλιφούγκια
• 6–13: Λούντι Απολινάρες, αγώνες προς τιμήν του Απόλλωνα, που διεξήχθησαν για πρώτη φορά το 212 π.Χ. ως μονοήμερη εκδήλωση (13 Ιουλίου) και καθιερώθηκαν ως ετήσιοι το 208 π.Χ.
• 6: επέτειος του Ναού της Φορτούνα Μουλιέμπρις
• 7 (Καμία): Εορτή των Γυναικών που Υπηρετούν). Θυσία στον Κόνσους από δημόσιους ιερείς.
• 8: Βιτουλάτιο
• 14–19: μια σειρά από αγορές ή εμποροπανηγύρεις
• 15 (Ides): Τρανσβέκτιο έκουιτουμ, πομπή ιππικού
• 17: επέτειος του Ναού Χόνος και Βίρτους. θυσία στη Νίκη
• 18: ένα dies ater («μαύρη μέρα», που σημαίνει μια μέρα κακού οιωνού) που σηματοδοτεί την ήττα των Ρωμαίων από τους Γαλάτες το 390 π.Χ., που οδήγησε στη λεηλασία της Ρώμης από τους Γαλάτες
• 19, 21: Λουκαρία
• 20–30: «Αγώνες του Νικηφόρου Καίσαρα», που διεξάγονται κάθε χρόνο από το 45 π.Χ.
• 22: επέτειος του ναού της Κονκόρντια στους πρόποδες του Καπιτωλίου.
• 23: Νεπτουνάλια προς τιμήν του Νεπτούνους.
• 25: Φουρινάλια
• 30: επέτειος του ναού της Τύχης αυτής της Ημέρας

Αύγουστος

Μέχρι να μετονομαστεί από τον Οκταβιανό Αυγουστο, αυτός ο μήνας ονομαζόταν Σεξτίλις, και ήταν αρχικά ο έκτος μήνας (sext-), όταν το έτος άρχιζε τον Μάρτιο.

• 1 (καλένδες): επέτειος του ναού της Σπες στην Αγορά των Κηπευτικών, με εορταστικές εκδηλώσεις επίσης για τις «δύο Νίκες» στο Παλατίνο.
• 3: Σουπλίκια κάνουμ ("τιμωρία των σκύλων") μία ασυνήθιστη θυσία σκύλων και πομπή στους ναούς της Γιουβέντας και του Summanus, που συνδέονται με τη Γαλατική πολιορκία
• 5: δημόσια θυσία στον ναό του Σάλους στον Κυρινάλιο λόφο.
• 9: δημόσια θυσία στον Σολ Ιντίγκες.
• 12: θυσία δαμαλίδας στον Ηρακλή Ανίκητο, με σπονδή από τον σκύφο του Ηρακλή.
• 13 (Ειδοί): εορτή της Ντιάνα στον Αβεντίνο (Νεμοράλια), με τους δούλους να λαμβάνουν μία ημέρα άδεια για να παρευρεθούν. Άλλες θεότητες που τιμώντο στους ναούς τους είναι οι Βερτούμνος, Φορτούνα Εκουέστρις, Ηρακλής Νικητής, Κάστωρ και Πολυδεύκης, οι Καμέναι (Νύμφες Νερών) και η Φλόρα.
• 17: Πορτουνάλια προς τιμήν του Πορτούνους. Επέτειος του ναού του Ιανού.
• 19: Βινάλια Ρούστικα, αρχικά προς τιμήν του Δία, αλλά αργότερα της Βένους.
• 21: Κονσουάλια, με μία θυσία στον Αβεντίνο.
• 23: Βουλκανάλια ή Feriae Volcano προς τιμήν του Βουλκάνους, μαζί με θυσίες στη Mαία, τις Νύμφες στο campo ("στον κάμπο", ίσως το Πεδίο του Άρη), Ops Opifera και μία Hora (Ώρα = Εποχή).
• 24: θυσίες στη Luna (Σελήνη). Eπίσης είναι η πρώτη από τις τρεις ημέρες, που άνοιγε ο μυστηριώδης τελετουργικός λάκκος, που ονομάζεται μούντους.
• 25: Οπικονσίβια ή Feriae Opi στη Ρέγκια.
• 27: Βολτουρνάλια
• 28: Αγώνες στον Μεγάλο Ιππόδρομο για τον Σολ και τη Λούνα.

Σεπτέμβριος (Έβδομος)

• 1 (καλένδες): τελετές για τον Δία της Βροντής στο Καπιτώλιο και τη Γιούνο Ρεγκίνα στον Aβεντίνο.
• 5: επέτειος ενός από τους ναούς του Δία Στάτορα.
• 5–19, Λούντι Ρομάνι, «οι παλαιότεροι και πιο διάσημοι» των αγώνων .
• 13 (Ειδοί): επέτειος του ναού στον Δία Άριστο Μέγιστο.
• 14: Εκουόρουμ προμπάτιο ("Δοκιμή των αλόγων"), μία παρέλαση ιππικού της Αυτοκρατορικής περιόδου.
• 20–23: ημέρες που προορίζονται για αγορές και εκθέσεις (mercatus) αμέσως μετά τους Ρωμαϊκούς Αγώνες.
• 23: επέτειος της επαναφιέρωσης του ναού του Απόλλωνα στο Πεδίο του Άρεω;. Τιμάτο και η Λατόνα (Λητώ).
• 26: επέτειος του ναού της Αφροδίτης Μητέρας, ο οποίος καθαγιάστηκε από τον Ιούλιο Καίσαρα.

Οκτώβριος (Όγδοος)

• 1 (καλένδες): τελετές για την Φίντες
• 3–12: Λούντι Αουγκουστάλες, που ιδρύθηκε το 14 μ.Χ. μετά το τέλος τού Αυγούστου, με βάση τα Αυγουστάλια
• 4: Ημέρα νηστείας προς τιμή της Κέρες, που καθιερώθηκε το 191 π.Χ. ως πενθήμερη εορτή, που ξεκίνησε κάθε χρόνο από τον Αύγουστο.
• 5: δεύτερη από τις τρεις μέρες, που άνοιγε ο λάκκος μούντους.
• 6: dies ater («μαύρη ημέρα») για να σηματοδοτήσει την επέτειο της μάχης του Aραούσιo (105 π.Χ.)
• 7 (νόνες): ιεροτελεστίες για τον Δία της Αστραπής και τη Γιούνο Κουρίτις.
• 9: ιεροτελεστίες σε ιερά για τους Γκένιους Πούμπλικους, Φάουστα Φελίκιτας και Βένους Βίκτριξ στο Καπιτώλιο.
• 10: τελετές για την επαναφιέρωση του ναού της Γιούνο Μονέτα.
• 11: Μεντιτρινάλια.
• 12: Αυγουστάλια, που εορτάζονται από το 14 μ.Χ. προς τιμή του θεοποιημένου Αυγούστου.
• 13: Φοντινάλια προς τιμήν του Φόντους.
• 14: τελετές για την αποκατάσταση του ναού των Ντέι Πενάτες στον Βέλιο λόφο.
• 15 (Ειδοί): Οκτωβριανή θυσία αλόγων στον Άρη στο Πεδίο του Άρεως. Επίσης εορτές (feriae) του Δία.
• 19: Αρμιλούστριο, μία θρησκευτική ημέρα προς τιμήν του Άρη.
• 26 έως 1 Νοεμβρίου: "Aγώνες του Νικηφόρου Σύλλα", που καθιερώθηκε ως ετήσια εκδήλωση το 81 π.Χ.

Νοέμβριος (Ένατος)

• 1 (καλένδες): Ολοκληρώνονται οι Αγώνες Νίκης του Σύλλα.
• 4–17: Αγώνες των Πληβείων.
• 8: η 3η από τις τρεις ημέρες, που άνοιγε ο τελετουργικός λάκκος μούντους.
• 13 (Ειδοί): Συμπόσιο του Δία. Επίσης τελετές για τη Φερόνια και την Φορτούνα Πριμιγκένια.
• 14: μία δεύτερη επίδειξη ιππικού, όπως στις 15 Ιουλίου.
• 18–20: αγορές και εκθέσεις.

Δεκέμβριος (Δέκατος)

• 3: Τελετουργίες για τη Μπόνα Ντέα, μόνο για γυναίκες.
• 5 (νόνες): μία επαρχιακή εορτή για τον Φαύνο, που διοργανώνεται από τα πάγκι (κώμες).
• 8: εορτή για τον Τιβερίνο και τη Γαία.
• 11: Αγονάλια για τον Θεοποιημένο Πατέρα, δηλ. τον Αινεία.
• 12: τελετές στο ναό του Κόνσους στον Αβεντίνο.
• 13 (ειδοί): γενέθλια του ναού της Τέλλους (Γαίας).
• 15: Κονσουάλια, δεύτερα του χρόνου.
• 17–23: Σατουρνάλια προς τιμή του Σατούρνους, με το δημόσιο τελετουργικό στις 17.
• 18 Επονάλια προς τιμήν της Επόνα (θεάς αλόγων).
• 19: Οπάλια προς τιμήν της Οπς (θεάς γονιμότητας).
• 21: Διβάλια προς τιμήν της Αγγερώνας. Θυσία λάμβαναν ο Ηρακλής και η Δήμητρα.
• 22: επέτειος του ναού των Λάρητων Περμαρίνι.
• 23: Λαρεντάλια, σε ανάμνηση για τους ναούς της Ντιάνα και της Γιούνο Ρεγκίνα στον Ιππόδρομο του Φλαμινίου και για τις Τεμπεστάτες (θεές Καταιγίδες). Σιγκιλάρια, η τελευταία μέρα των Saturnalia, αφιερωμένη στην προσφορά δώρων.
• 25: Dies Natalis Solis Invicti («Γενέθλια του Ανίκητου Ήλιου»). Μπρουμάλια (και οι δύο αυτοκρατορικές εορτές).

Κινητές εορτές

Μία σπάνια απεικόνιση Ρωμαίων ανδρών, που φορούν την τόγκα και συμμετέχουν σε αυτό που πιθανώς είναι τα Κομπιτάλια.

Οι ακόλουθες «κινητές εορτές» παρατίθενται χονδρικά με χρονολογική σειρά.

• Κομπιτάλια, που πραγματοποιείτο κάποια στιγμή μεταξύ 17 Δεκεμβρίου και 5 Ιανουαρίου. Στη μετέπειτα Αυτοκρατορία, εορταζόταν τακτικά στις 3-5 Ιανουαρίου, αλλά ο Μακρόβιος (5ος αι. μ.Χ.) εξακολουθούσε να τις κατηγοριοποιεί ως conceptivae.
• Σεμεντίβαε, μία εορτή σποράς προς τιμήν της Τέλλους και της Κέρες, που διοργανωνόταν στις 24–26 Ιανουαρίου, Ο Οβίδιος τις θεωρεί ίδιες με τα Παγκανάλια. Ο Βάρρων μπορεί να υποδεικνύει ότι οι δύο εορτές ήταν ξεχωριστές.
• Φορνακάλια, μία εορτή αρτοποιίας στα μέσα Φεβρουαρίου.
• Αμπούρμπιουμ, μία τελετή για τον καθαρισμό της πόλης (urbs) στο σύνολό της, που ίσως πραγματοποιόταν κάποια στιγμή τον Φεβρουάριο.
• Λατινικές εορτές, μία σημαντική και πολύ παλαιά κινητή εορτή τον Απρίλιο.
• Αμπαρβάλια, καθαρισμός των αγρών τον Μάιο.

Τα Ροσάλια ή η "εορτή των Ρόδων" επίσης δεν είχε καθορισμένη ημερομηνία, αλλά τεχνικά δεν ήταν μία από τις feriae conceptivae, με ημερομηνία που ανακοινώταν από δημόσιους ιερείς με βάση την αρχαϊκή πρακτική.

Εορτές κατ' εντολή

Οι εορτές γίνονταν επίσης στην αρχαία Ρώμη ως απάντηση σε συγκεκριμένα γεγονότα ή για συγκεκριμένο σκοπό, όπως για εξευμενισμό ή έκφραση ευγνωμοσύνης προς τους θεούς. Για παράδειγμα ο Λίβιος αναφέρει, ότι μετά τη ρωμαϊκή καταστροφή της Άλβα Λόνγκα τον 7ο αι. π.Χ. και την απομάκρυνση του πληθυσμού των Αλβανών στη Ρώμη, αναφέρθηκε ότι έβρεξε πέτρες στον Αλβανό λόφο. Μία ρωμαϊκή αντιπροσωπεία στάλθηκε, για να διερευνήσει την αναφορά και έγινε μάρτυρας μίας ακόμη βροχής από πέτρες. Οι Ρωμαίοι θεώρησαν, ότι αυτό ήταν ένα σημάδι της δυσαρέσκειας των θεών της Άλβα, η λατρεία των οποίων είχε εγκαταλειφθεί με την εκκένωση της Άλβα Λόνγκα. Ο Λίβιος συνεχίζει, λέγοντας ότι οι Ρωμαίοι καθιέρωσαν μία δημόσια εορτή εννέα ημερών, με την προτροπή είτε μίας «ουράνιας φωνής» που ακουγόταν στο Αλβανό Όρος, είτε μετά από εξέταση σπλάγχνων (haruspex). Ο Λίβιος λέει επίσης, ότι καθιερώθηκε η μακροχρόνια πρακτική στη Ρώμη, ότι κάθε φορά που αναφερόταν βροχή από πέτρες, διατασσόταν μία εορτή εννέα ημερών.

Μία άλλη, μη σταθερή εορτή είναι οι αγώνες του αιώνα. Κατά τη διάρκεια αρκετών ημερών υπήρχαν θυσίες, διασκεδαστές και αγώνες, που χρηματοδοτούντο από το κράτος δημιουργούσαν τη μεγαλύτερη επίδειξη, που είχε δει ποτέ κάποιος στη ζωή του. Αυτοί οι αγώνες προορίζοντο να διεξάγονται κάθε 100 χρόνια, με σκοπό να λαμβάνουν χώρα μόνο μία φορά στη ζωή κάθε ατόμου. Κάποια στιγμή γίνοντο ταυτόχρονα δύο αγώνες τού αιώνα, με αποτέλεσμα να υπάρχουν άνθρωποι, που στην πραγματικότητα θα ήταν παρόντες σε αυτούς δύο φορές στη ζωή τους.

Εμπορικές εκθέσεις (Mercatus)

Το ουσιαστικό mercatus (πληθυντικός mercatūs) σημαίνει "εμπόριο" ή "η αγορά" γενικά, αλλά αναφέρεται επίσης σε εκθέσεις ή αγορές, που πραγματοποιούντο αμέσως μετά από ορισμένους αγώνες. Ο Κικέρων αναφέρει ότι ο Νουμάς Πομπίλιος, ο ημι-μυθικός δεύτερος βασιλιάς της Ρώμης, ίδρυσε mercatus σε συνδυασμό με θρησκευτικές εορτές, για τη διευκόλυνση τού εμπορίου, αφού το πλήθος είχε ήδη συγκεντρωθεί σε μεγάλο αριθμό. Στα πρώτα χρόνια αυτά τα mercatus μπορεί να έπαιξαν ρόλο στο χονδρικό εμπόριο, αλλά καθώς το εμπόριο στη Ρώμη έγινε πιο εξελιγμένο, από την ύστερη Δημοκρατία φαίνεται ότι έγιναν εκθέσεις λιανικού εμπορίου, που ειδικευόταν στην εορταστική αγορά. Τα Σιγκιλάρια που συνδέονται με τα Σατουρνάλια μπορεί να ήταν mercatus με αυτή την έννοια. Επέζησαν fasti όπως οι Mercatus Apollinares 14–19 Ιουλίου, Mercatus Romani 20–23 Σεπτεμβρίου και Mercatus Plebeii 18–20 Νοεμβρίου. Μπορεί να υπήρχαν και άλλες. Η αγγλική λέξη fair (έκθεση) προέρχεται από τη λατινική feria.

«Ρωμαϊκές εορτές» μεταφορικά

Στις αρχές του 19ου αι. και ιδιαίτερα ως απάντηση στη σφαγή των τελευταίων χρόνων της Γαλλικής Επανάστασης, ο όρος ρωμαϊκή εορτή είχε πάρει άσχημη έννοια, υπονοώντας ένα γεγονός που προκαλεί "ευχαρίστηση" σε βάρος, ή προέρχεται από τα δεινά, άλλων, όπως σε αυτό το απόσπασμα από το Προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ (1812–18) του Τζορτζ Γκόρντον, λόρδου του Μπάιρον:

Εκεί έπαιζαν όλοι οι νεαροί βάρβαροι,
Εκεί ήταν η από τη Δακία μητέρα τους - αυτός ο κύριός τους,
έσφαξε για να κάνει ρωμαϊκή αργία»

Πιο καλοπροαίρετα, η φράση χρησιμοποιήθηκε ως τίτλος μίας ρομαντικής ταινίας, που διαδραματίζεται στη Ρώμη: Διακοπές στη Ρώμη του σκηνοθέτη Γουίλιαμ Γουάιλερ.

Δείτε επίσης

• Fasti

Περαιτέρω ανάγνωση

• Kaczor, Idaliana (2018). «Χαρακτηριστικά Ρωμαϊκών Γυναικείων Θεοτήτων». Στο: Studia Ceranea: Journal of the Waldemar Ceran Research Center for the History and Culture of the Mediterranean Area and South-East Europe 8 (Δεκέμβριος): 23–41. https://doi.org/10.18778/2084-140X.08.02.