Πόλεμος του Β΄ Συνασπισμού

Πόλεμος του Β΄ Συνασπισμού
Πόλεμοι της Γαλλικής Επανάστασης
Ο Ναπολέων διασχίζει τις Άλπεις στο πέρασμα του Αγίου Βερνάρδου, έργο του Νταβίντ, 1801
Χρονολογία	29 Νοεμβρίου 1798 - 25 Μαρτίου 1802
Τόπος	Ευρώπη, Μέση Ανατολή, Μεσόγειος θάλασσα, Καραϊβική θάλασσα
Έκβαση	Γαλλική νίκη: Συνθήκη της Λουνεβίλ, Συνθήκη της Αμιένης
Αντιμαχόμενοι
Γαλλική Δημοκρατία Ισπανία Δανία–Νορβηγία Βρετανική Αυτοκρατορία Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία Αρχιδουκάτο της Αυστρίας Ρωσική Αυτοκρατορία, Σουηδία Πορτογαλία Βασίλειο της Νεαπόλεως Μεγάλο Δουκάτο της Τοσκάνης Βασίλειο της Σικελίας Βασίλειο της Σαρδηνίας Οθωμανική Αυτοκρατορία Γάλλοι μοναρχικοί

Ο Πόλεμος του Β΄ Συνασπισμού (1798-1802) ήταν ο δεύτερος πόλεμος εναντίον της επαναστατικής Γαλλίας με αντιπάλους τις περισσότερες ευρωπαϊκές μοναρχίες, με επικεφαλής τη Βρετανία, την Αυστρία και τη Ρωσία, και τη συμμετοχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, της Πορτογαλίας, του Βασιλείου της Νάπολης, διαφόρων γερμανικών μοναρχιών και της Σουηδίας, ωστόσο η Πρωσία δεν προσχώρησε σε αυτόν τον συνασπισμό και η Ισπανία υποστήριξε τη Γαλλία.

Στόχος τους ήταν να περιορίσουν την επέκταση της Γαλλικής Δημοκρατίας στα εδάφη της Βόρειας Ιταλίας και να αποκαταστήσουν τη μοναρχία στη Γαλλία. Δεν κατάφεραν ούτε να ανατρέψουν το επαναστατικό καθεστώς της Γαλλίας ούτε να της αποσπάσουν τα εδάφη που είχε αποκτήσει από το 1793. Με τη συνθήκη της Λουνεβίλ το 1801, η Γαλλία κατοχύρωσε όλες τις προηγούμενες εδαφικές κτήσεις της και απέκτησε νέα εδάφη στην Τοσκάνη της Ιταλίας, ενώ στην Αυστρία δόθηκε η Βενετία και η ακτή της Δαλματίας.

Ο πόλεμος τελείωσε τον Μάρτιο του 1802, όταν η Βρετανία και η Γαλλία υπέγραψαν τη συνθήκη της Αμιένης, φέρνοντας ένα διάστημα ειρήνης στην Ευρώπη που διήρκεσε 14 μήνες. Από τον Μάιο του 1803 η Βρετανία και η Γαλλία ήταν πάλι σε πόλεμο και το 1805 η Βρετανία συγκρότησε τον Γ΄ Συνασπισμό για να συνεχίσει τον πόλεμο εναντίον της Γαλλίας.

Ιστορικό

Κύρια άρθρα: Πόλεμοι της Γαλλικής Επανάστασης και Πόλεμος του Πρώτου συνασπισμού

Στις 20 Απριλίου 1792, η γαλλική Νομοθετική συνέλευση κήρυξε πόλεμο κατά της Αυστρίας. Στον πόλεμο του Πρώτου Συνασπισμού (1792–97), η Γαλλία πολέμησε ενάντια στα περισσότερα κράτη με τα οποία είχε κοινά σύνορα, καθώς και τη Μεγάλη Βρετανία, την Πορτογαλία και την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Αν και οι δυνάμεις του Α' Συνασπισμού πέτυχαν αρκετές νίκες στην αρχή του πολέμου, τελικά απωθήθηκαν από τη γαλλική επικράτεια και στη συνέχεια έχασαν σημαντικά εδάφη από τους Γάλλους, οι οποίοι άρχισαν να ιδρύουν δημοκρατίες στις κατεχόμενες περιοχές τους. Οι νίκες του Ναπολέοντα Βοναπάρτη στις Ιταλικές εκστρατείες των πολέμων της Γαλλικής Επανάστασης απώθησαν τις αυστριακές δυνάμεις και κατέληξαν στη συνθήκη του Λεόμπεν (18 Απριλίου 1797) και στην επακόλουθη συνθήκη του Κάμπο Φόρμιο (Οκτώβριος 1797) που σηματοδότησε το τέλος του πολέμου του Πρώτου συνασπισμού και άφησε μόνο τη Βρετανία σε εμπόλεμη κατάσταση με τη Γαλλία.

Το καλοκαίρι του 1798, ο Βοναπάρτης, για να πλήξει τα συμφέροντα της Βρετανίας στη Μεσόγειο και τις Ινδίες, αφού μια άμεση απόβαση στη Βρετανία κρίθηκε σαν υπερβολικά παρακινδυνευμένη, ανέλαβε την εκστρατεία της Αιγύπτου, όπου αποβιβάστηκε στην Αίγυπτο και χτύπησε τη στρατιά των Μαμελούκων στις 21 Ιουλίου 1798 στη μάχη των Πυραμίδων. Την 1η Αυγούστου όμως ο αγκυροβολημένος στο Αμπουκίρ γαλλικός στόλος καταστράφηκε από τον Νέλσονα και ο γαλλικός στρατός παγιδεύτηκε και, όταν ο Βοναπάρτης επέστρεψε στη Γαλλία, παραδόθηκε. Εν τω μεταξύ, κατά την απουσία του από την Ευρώπη, το ξέσπασμα βίας στην Ελβετία επέσυρε τη γαλλική υποστήριξη εναντίον της παλιάς Ελβετικής Συνομοσπονδίας. Όταν οι επαναστάτες ανέτρεψαν την κυβέρνηση στη Βέρνη, η γαλλική στρατιά των Άλπεων εισέβαλε, φαινομενικά για να στηρίξει τους Ελβετούς Δημοκράτες.

Νέες εντάσεις

Από τον Οκτώβριο του 1797 έως τον Μάρτιο του 1799, η Γαλλία και η Αυστρία, μετά την υπογραφή της συνθήκης του Κάμπο Φόρμιο, απέφυγαν τις ένοπλες συγκρούσεις, αλλά παρέμειναν σε στάση επιφυλακής και πολλά διπλωματικά συμβάντα υπονόμευσαν τη συμφωνία. Οι Γάλλοι ζήτησαν πρόσθετα εδάφη που δεν αναφέρονταν στη Συνθήκη. Οι Αψβούργοι ήταν απρόθυμοι να παραδώσουν ορισμένες περιοχές, πολύ λιγότερο πρόσθετες επιπλέον. Το Συνέδριο του Ράστατ δεν κατάφερε να ικανοποιήσει και αποζημιώσει τους Γερμανούς πρίγκιπες για τις απώλειες εδαφών τους. Ο Φερδινάνδος της Νάπολης αρνήθηκε να πληρώσει αποζημιώσεις στη Γαλλία, γεγονός που προκάλεσε επέμβαση των Γάλλων, ναπολιτάνικη εξέγερση και την επακόλουθη ίδρυση της Παρθενόπειας Δημοκρατίας. Δημοκράτες στα ελβετικά καντόνια, υποστηριζόμενοι από τον γαλλικό στρατό, ανέτρεψαν την κεντρική κυβέρνηση στη Βέρνη και ίδρυσαν την Ελβετική Δημοκρατία.

Κι' άλλοι παράγοντες συνέβαλαν στην αύξηση των εντάσεων. Καθ'οδόν προς την Αίγυπτο, ο Ναπολέων είχε σταματήσει στη βαριά οχυρωμένη πόλη της Βαλέτας, μεγάλο οχυρό των Ιπποτών του τάγματος Αγίου Ιωάννου της Ιερουσαλήμ, πρωτεύουσα της Μάλτας. Ο κυβερνήτης του νησιού επέτρεπε την είσοδο μόνο δύο πλοίων κάθε φορά στο λιμάνι, σύμφωνα με την ουδετερότητα του νησιού. Ο Βοναπάρτης διέταξε αμέσως τον βομβαρδισμό της Βαλέτας και στις 11 Ιουνίου 1798, αρκετές χιλιάδες Γάλλων στρατιωτών κατέλαβαν στρατηγικές τοποθεσίες και κατέλαβαν το νησί παρά την αντίσταση των Ιπποτών, εξοργίζοντας τον Παύλο Α', Τσάρο της Ρωσίας, ο οποίος ήταν ο επίτιμος επικεφαλής του Τάγματος. Το Διευθυντήριο, επιπλέον, ήταν πεπεισμένο ότι οι Αυστριακοί επεδίωκαν να αρχίσουν ένα νέο πόλεμο. Πράγματι, όσο πιο αδύναμη φαινόταν η Γαλλική Δημοκρατία, τόσο πιο σοβαρά οι Αυστριακοί, οι Ναπολιτάνοι, οι Ρώσοι και οι Βρετανοί συζητούσαν αυτήν την πιθανότητα.

Προετοιμασίες για τον πόλεμο

Επισκόπηση των στρατιωτικών δραστηριοτήτων στην Ευρώπη και τη Μεσόγειο το 1798-1799

Οι Γάλλοι κατάλαβαν ότι η κοιλάδα του Άνω Ρήνου, τα νοτιοδυτικά γερμανικά εδάφη και η Ελβετία ήταν στρατηγικά σημεία για την άμυνα της Γαλλίας. Τα ελβετικά περάσματα επέτρεπαν την πρόσβαση στη βόρεια Ιταλία. Κατά συνέπεια, ο στρατός που θα κρατούσε αυτά τα περάσματα μπορούσε να μετακινήσει στρατεύματα από και προς τα βόρεια και νότια πολεμικά μέτωπα.

Προς το σκοπό αυτό, στις αρχές Νοεμβρίου 1798, ο στρατηγός Ζουρντάν έφτασε στο Ούνινγκεν για να αναλάβει τη διοίκηση των γαλλικών δυνάμεων εκεί, της λεγόμενης Στρατιάς Παρατήρησης, διότι αποστολή της ήταν να παρακολουθεί την ασφάλεια των γαλλικών συνόρων στον Ρήνο. Μόλις έφτασε, αξιολόγησε την κατάσταση και βρήκε το στρατό ανεπαρκή για τις μελλοντικές επιχειρήσεις. Η στρατιά του Δούναβη, και οι δύο πλευρικοί του στρατοί, η στρατιά της Ελβετίας και η στρατιά του Μάιντς, είχαν εξίσου έλλειψη από ανθρώπινο δυναμικό, προμήθειες, πυρομαχικά και εκπαίδευση καθώς οι περισσότεροι πόροι είχαν ήδη κατευθυνθεί στη στρατιά της Βόρειας Ιταλίας, στη στρατιά της Βρετανίας και στην Αιγυπτιακή εκστρατεία. Ο Ζουρντάν τεκμηρίωσε εμπεριστατωμένα αυτές τις ελλείψεις, επισημαίνοντας σε μακροχρόνια αλληλογραφία προς το Διευθυντήριο τις συνέπειες ενός στρατού που δεν είχε επανδρωθεί και δεν είχε προμήθειες. Οι αναφορές του δεν είχαν μεγάλη επίδραση στην κυβέρνηση, η οποία δεν έστειλε ούτε σημαντικό πρόσθετο ανθρώπινο δυναμικό ούτε προμήθειες.

Οι εντολές του Ζουρντάν ήταν να μεταφέρει τα στρατεύματα στη Γερμανία και να εξασφαλίσει τις στρατηγικές θέσεις, ιδιαίτερα στους νοτιοδυτικούς δρόμους μέσω του Σαφχάουζεν, στα δυτικότερα σύνορα της λίμνης Κωνσταντίας. Ομοίως, ως διοικητής της στρατιάς της Ελβετίας, ο Αντρέ Μασσενά θα καταλάμβανε στρατηγικές θέσεις στην Ελβετία, ιδίως το πέρασμα Γκόταρντ και τα περάσματα πάνω από το Φέλντκιρχ και θα κρατούσε το κεντρικό οροπέδιο και γύρω από τη Ζυρίχη και το Βίντερτουρ. Αυτές οι θέσεις θα εμπόδιζαν τους Συμμάχους του Δεύτερου Συνασπισμού να μετακινούν στρατεύματα μπρος-πίσω ανάμεσα στα βόρεια ιταλικά και γερμανικά εδάφη αλλά θα επέτρεπαν στους Γάλλους την πρόσβαση σε αυτά τα στρατηγικά περάσματα. Τελικά, αυτή η τοποθέτηση θα επέτρεπε στους Γάλλους να ελέγχουν όλους τους δυτικούς δρόμους που οδηγούσαν προς και από τη Βιέννη. Τέλος, η στρατιά του Μάιντς θα προφύλασσε το βορρά, εμποδίζοντας την περαιτέρω πρόσβαση από και προς τη Βιέννη από οποιαδήποτε από τις βόρειες επαρχίες ή από τη Βρετανία.

Πόλεμος

Ο Β' συνασπισμός άρχισε να σχηματίζεται στις 19 Μαΐου 1798 όταν η Αυστρία και το Βασίλειο της Νάπολης υπέγραψαν συμμαχία στη Βιέννη. Η γαλλική ήττα στην Αίγυπτο τον Αύγουστο προώθησε τη δημιουργία του δεύτερου αντιγαλλικού συνασπισμού, αποκαθιστώντας την ευρωπαϊκή εμπιστοσύνη στη Βρετανία. Η Ευρώπη αποφάσισε να επιτεθεί στη Γαλλία που την έβλεπε αποδυναμωμένη. Η πρώτη στρατιωτική δράση υπό τη συμμαχία έγινε στις 29 Νοεμβρίου όταν ο Αυστριακός στρατηγός Καρλ Μακ κατέλαβε τη Ρώμη με τη συμμετοχή στρατού της Νάπολης και αποκατέστησε την παπική εξουσία.

Μέχρι την 1η Δεκεμβρίου, το Βασίλειο της Νάπολης είχε υπογράψει συμμαχίες με τη Ρωσική αυτοκρατορία και τη Μεγάλη Βρετανία. Και μέχρι τις 2 Ιανουαρίου 1799, υπήρχαν πρόσθετες συμμαχίες μεταξύ της Ρωσίας, της Μεγάλης Βρετανίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

1799

Κύρια λήμματα: Ιταλική εκστρατεία του Σουβόροφ, Μάχη του Νόβι (1799) και Μάχη του ποταμού Άντα

Ο Αντρέ Μασσενά στη δεύτερη μάχη της Ζυρίχης

Στην Ευρώπη, οι σύμμαχοι πραγματοποίησαν πολλές εισβολές, συμπεριλαμβανομένων εκστρατειών στην Ιταλία και την Ελβετία και μια αγγλο-ρωσική εισβολή στις Κάτω Χώρες.

Στη βόρεια Ιταλία, ο Ρώσος στρατηγός Αλεξάντερ Σουβόροφ κέρδισε μια σειρά από νίκες, εκδιώκοντας τους Γάλλους υπό τον Μορό από την κοιλάδα του Πάδου και αναγκάζοντάς τους να επιστρέψουν στις Γαλλικές Άλπεις και τις ακτές γύρω από τη Γένοβα. Ωστόσο, τα ρωσικά στρατεύματα στη βραχύβια (1798–1803) Ελβετική Δημοκρατία ηττήθηκαν από τον Γάλλο διοικητή Αντρέ Μασσενά και ο Σουβόροφ αποσύρθηκε.

Στη Γερμανία, ο Κάρολος Λουδοβίκος της Αυστρίας-Τέσεν απώθησε τους Γάλλους υπό τον Ζαν-Μπατίστ Ζουρντάν πίσω από τον Ρήνο και κέρδισε αρκετές νίκες στην Ελβετία. Ο Ζουρντάν αντικαταστάθηκε από τον Μασσενά, ο οποίος στη συνέχεια ένωσε τις στρατιές του Δούναβη και της Ελβετίας.

Οι σύμμαχοι είχαν μικρότερες επιτυχίες στις Κάτω Χώρες, όπου οι Βρετανοί υποχώρησαν μετά από την ήττα στο Κάστρικουμ και στην Ελβετία, όπου μετά τις αρχικές νίκες ο ρωσικός στρατός υπέστη σφοδρή ήττα στη δεύτερη μάχη της Ζυρίχης. Αυτές οι αντιστροφές, καθώς και η επιμονή των Βρετανών να ελέγχουν τη ναυσιπλοΐα στη Βαλτική Θάλασσα οδήγησαν τη Ρωσία να αποσυρθεί από το Συνασπισμό.

Ο Ναπολέων εισέβαλε στη Συρία από την Αίγυπτο, αλλά μετά από την αποτυχημένη πολιορκία της Άκρας, υποχώρησε στην Αίγυπτο, αποκρούοντας μια βρετανο-τουρκική εισβολή. Ειδοποιημένος για την πολιτική και στρατιωτική κρίση στη Γαλλία, επέστρεψε, αφήνοντας τον στρατό του πίσω, και χρησιμοποίησε τη δημοτικότητά του και την υποστήριξη του στρατού του για να πραγματοποιήσει το πραξικόπημα της 18ης Μπρυμαίρ που τον έκανε Πρώτο Ύπατο, επικεφαλής της γαλλικής κυβέρνησης της Υπατείας.

1800

Η Μάχη του Μαρένγκο

Ο Ναπολέων πέρασε τον χειμώνα του 1799-1800 αναδιοργανώνοντας τον στρατό και προετοιμάζονταν για επίθεση κατά της Αυστρίας, εφόσον η Ρωσία είχε αποχωρήσει από τον Συνασπισμό. Πέρασε τα στρατεύματά του από τη χιονισμένη διάβαση του Αγίου Βερνάρδου και στις 14 Ιουνίου επιτέθηκε κατά του αυστριακού στρατού που πολιορκούσε τη Γένοβα. Αποφεύγοντας την τελευταία στιγμή την ήττα, νίκησε τους Αυστριακούς στη μάχη του Μαρένγκο και κατέκτησε τη βόρεια Ιταλία.

Εν τω μεταξύ, ο Μορό εισέβαλε τον Δεκέμβριο στη Βαυαρία και κέρδισε μια μεγάλη μάχη εναντίον της Αυστρίας στο Χόχενλιντεν. Ο Μορό συνέχισε προς τη Βιέννη και οι Αυστριακοί ζήτησαν ειρήνη.

1801

Ο Γάλλος στρατηγός Ζαν Βικτόρ Μορό στη μάχη του Χόχενλιντεν, κοντά στο Μόναχο

Οι Αυστριακοί τον Φεβρουάριο διαπραγματεύτηκαν τη συνθήκη της Λουνεβίλ, αποδεχόμενοι βασικά τους όρους της προηγούμενης συνθήκης του Κάμπο Φόρμιο. Στην Αίγυπτο, οι Οθωμανοί και οι Βρετανοί εισέβαλαν και τελικά ανάγκασαν τους Γάλλους να παραδοθούν μετά την πτώση του Καΐρου και της Αλεξάνδρειας.

Η Βρετανία συνέχισε τον πόλεμο στη θάλασσα. Ένας νέος συνασπισμός μη συμμετεχόντων στον πόλεμο, συμπεριλαμβανομένης της Πρωσίας, της Ρωσίας, της Δανίας και της Σουηδίας ενώθηκε για να προστατεύσει την ουδέτερη ναυσιπλοΐα από τον αποκλεισμό της Βρετανίας, με αποτέλεσμα την επίθεση του Νέλσονα στο δανικό στόλο στη ναυμαχία της Κοπεγχάγης.

Η Γαλλία και η Ισπανία εισέβαλαν στην Πορτογαλία, στον πόλεμο των Πορτοκαλιών, αναγκάζοντας την Πορτογαλία να υπογράψει τη Συνθήκη της Μπαδαχόθ.

Τον Δεκέμβριο του 1801, η Γαλλία με την εκστρατεία στον Άγιο Δομίνικο προσπάθησε να ανακτήσει το νησί, το οποίο είχε ανεξαρτητοποιηθεί μετά την Επανάσταση της Αϊτής του 1791. Η επιχείρηση περιελάμβανε πάνω από 30.000 στρατιώτες, πολλούς έμπειρους και παλιούς βετεράνους, αλλά κατέληξε σε παταγώδη αποτυχία. Μέχρι το τέλος του 1802, περίπου 15.000 - 22.000 είχαν πεθάνει από ασθένειες και κίτρινο πυρετό, μεταξύ των οποίων ο γαμπρός του Ναπολέοντα και επί κεφαλής της εκστρατείας, στρατηγός Σαρλ Λεκλέρκ.

1802-Τέλος του πολέμου

Τον Μάρτιο, η Βρετανία μη μπορώντας να συνεχίσει μόνη τον πόλεμο, υπέγραψε με τη Γαλλία τη συνθήκη της Αμιένης, τερματίζοντας τον πόλεμο του Β΄ Συνασπισμού. Το κύρος του Ναπολέοντα αυξήθηκε περισσότερο και τον Μάιο του 1802 μετά από δημοψήφισμα ονομάστηκε Ισόβιος Ύπατος με δικαίωμα να ορίσει τον διάδοχό του.

Έτσι, στην Ευρώπη ξεκίνησαν 14 μήνες ειρήνης, η μεγαλύτερη περίοδος ειρήνης κατά την περίοδο 1792-1815. Με τη συνθήκη αυτή τελειώνουν οι Πόλεμοι της Γαλλικής Επανάστασης. Η επόμενη εμπόλεμη περίοδος της Γαλλίας, πόλεμος του Γ΄ Συνασπισμού (1803-1806) άρχισε τους Ναπολεόντειους Πολέμους, αν και ο Ναπολέων στέφθηκε αυτοκράτορας το 1804.