Πρόνωτο

Πρόνωτο (Pronotum) ονομάζεται το νωτιαίο μέρος του πρώτου θωρακικού δακτυλίου των εντόμων. Όλες οι νωτιαίες πλάκες του εξωσκέλετου ονομάζονται τεργίτες (Tergum = ράχη) και τα τρία επιμέρους μέρη του θώρακα ονομάζονται προθώρακας, μεσοθώρακας και μεταθώρακας. Επομένως, μπορούμε να πούμε πως το πρόνωτο είναι ο τεργίτης του προθώρακα.

Ως βάση του προνώτου εννοείται η ακμή προς το μεσοθώρακα, οι ακμές προς τις πλευρές λέγονται απλώς πλευρές του προνώτου ενώ η άκρη προς το κεφάλι δεν έχει κάποια ιδιαίτερη ονομασία. Το κεντρικό μέρος του προνώτου ονομάζεται δίσκος.

Εικόνα 1: Σφήκα
Polistes gallicus
Πρόνωτο σαν κολλάρο

Εικόνα 2: Κολεόπτερο
Derobrachus sp.
Πρόνωτο με έξι αγκάθια

Εικόνα 3: Κατσαρίδα
Gromphadorhina portentosa
Πρόνωτο με 2 καμπούρες

Εικόνα 4: Κολεόπτερο
Typhaeus typhoeus
Πρόνωτο με κέρατα

Εικόνα 5: Ακρίδα
Leptophyes punctatissima
Πρόνωτο σαν σέλλα

Εικόνα 6: Τζίτζικας
Stictocephala bisonia
Πρόνωτο που φτάνει μέχρι το τέλος της κοιλιάς.

Εικόνα 7: Κοριός
Graphosoma lineatum
Πρόνωτο με γραμμές

Στο ενήλικο έντομο, συνήθως φύονται από το μεταθώρακα το πρώτο ζεύγος φτερών και το δεύτερο ζεύγος ποδιών, ενώ ο προθώρακας διαθέτει μόνο πόδια, όχι όμως φτερά. Γι´αυτό ο προθώρακας είναι πιο μικρός από το μεσοθώρακα, ο οποίος είναι διογκωμένος από τους μύες που συμμετέχουν στο πέταγμα και το πρόνωτο είναι πιο μικρό από τον αντίστοιχο τεργίτη του μεσοθώρακα. Σμίγει καλά με τις γειτονικές πλάκες του εξωσκελετού. Και εξαιτίας αυτού, αλλά και του χρωματισμού του, το πρόνωτο δεν είναι ευδιάκριτο μεταξύ των μεγαλύτερων γειτονικών τμημάτων του εξωσκελετού, ιδιαίτερα στις τάξεις με καλά ανεπτυγμένη ικανότητα για πέταγμα, όπως στις πεταλούδες, στις μύγες και λοιπά. Η Εικόνα 1 δείχνει, πως στη σφήκα Pollistes το πρόνωτο είναι μόνο ένα στενό κίτρινο κολλάρο κοντά στο κεφάλι.

Μερικές φορές (στα Symphyta), το πρόνωτο κρύβεται κάτω από άλλες πλάκες του εξωσκελετού και είναι διακριτό μόνο σε ένα έμπειρο μάτι.

Σ´αυτές τις τάξεις εντόμων που δεν πετούν καλά, οι διαστάσεις του προνώτου μπορεί να είναι επιβλητικές, σε σχέση πάντα με το μέγεθος του υπόλοιπου θώρακα. Στον κοριό στην Εικόνα 7, το πρόνωτο είναι η φαρδιά εμπρόσθια εξαγωνική ασπίδα με τις 6 μαύρες γραμμές. Μερικοί κοριοί που ζουν στο νερό μπορούν να αποθηκεύουν αέρα κάτω από το πρόνωτό τους .

Στις κατσαρίδες το πρόνωτο σχηματίζει ένα δίσκο, που σκεπάζει το κεφάλι και τα προσαρτήματα των φτερών. Υπάρχουν όμως και εξαιρέσεις. Η κατσαρίδα από τη Μαδαγασκάρη που φαίνεται στην Εικόνα 3 έχει δύο κέρατα στο πρόνωτο, που είναι ο πιο χιτινισμένος τεργίτης.

Στις ακρίδες που περιλαμβάνουν μερικές οικογένειες, στην οικογένεια των Acrididae το πρόνωτο φέρει μία η περισσότερες καρίνες και σαν κράνος σκεπάζει όχι μόνο τη νωτιαία πλευρά του προθώρακα, αλλά και μέρος από τις πλευρές του . Στην Εικόνα 5 το νωτιαίο μέρος του προθώρακα είναι ανοιχτό καφέ με άσπρες άκρες, με το πλευρικό μέρος πράσινο. Στις ακρίδες της οικογένειας Tetrigidae όμως το πρόνωτο μπορεί να φτάσει και πέρα από την οπίσθια άκρη της κοιλιάς.

Σε μερικούς τζίτζικες το πρόνωτο μπορεί να είναι σχεδόν το ίδιο ογκώδες με ολόκληρο το υπόλοιπο σώμα, όπως φαίνεται στην Εικόνα 6. Εδώ βέβαια δεν είναι συμπαγές, αλλά σε μεγάλο μέρος του κούφιο..

Η πιο μεγάλη ποικιλία μορφών του προνώτου απαντάται στην τάξη των κολεοπτέρων. Τα κολεόπτερα δεν πετούν με το πρώτο τους ζευγάρι φτερών (έλυτρα), αλλά μόνο με το δεύτερο ζευγάρι. Εδώ ο προθώρακας με το πρόνωτο είναι μεγαλύτερα και χωρισμένα από τον υπόλοιπο θώρακα, που μένει κρυμμένος κάτω από τα έλυτρα. Το πρόνωτο είναι ισχυρά χιτινισμένο.

Τα διάφορα είδη δεν διαφέρουν μεταξύ τους μόνο στο χρωματισμό και στο σχήμα του προνώτου. Η επιφάνεια μπορεί να είναι με ή χωρίς τρίχες, με λέπια ή και με τα δύο. Οι άκρες μπορεί να είναι ανάγλυφες ή όχι. Ο δίσκος μπορεί να είναι λείος έως και ελαιώδης, μπορεί να έχει τρύπες ή ρυτίδες, των οποίων το σχήμα, το μέγεθος και η διάταξη παίζουν καθοριστικό ρόλο για την αναγνώριση του είδος. Καμία φορά έχει μία η περισσότερες καρίνες, κέρατα ή άλλες προεξοχές και εξογκώματα. Αυτό συμβαίνει τις περισσότερες φορές στα αρσενικά. Μπορεί επίσης να έχει διάφορα βαθουλώματα που στα θηλυκά καμιά φορά παίζουν ρόλο στη στάση κατά τη σύζευξη. Στην Εικόνα 2 φαίνεται το πρόνωτο από ένα κολεόπτερο της Κεντρικής Αμερικής από την οικογένεια Cerambycidae με τρία μεγάλα αγκάθια σε κάθε πλευρά. Στην Εικόνα 4 φαίνεται το πρόνωτο από κολεόπτερο της Κεντρικής Ευρώπης με κέρατα.

Σε μερικά κολεόπτερα το πρόνωτο μπορεί να σκεπάζει ολόκληρο το κεφάλι, λ.χ. στην οικογένεια Scolytidae.

Αναφορές

H. Freude, K. W. Harde, G. A. Lohse: Die Käfer Mitteleuropas, Bd.1. Spektrum Akademischer Verlag in Elsevier 1966, ISBN 3-827-40683-8