Πρωτεπιστάτης του Αγίου Όρους
Σύμφωνα με τον Καταστατικό Χάρτη του Αγίου Όρους, Πρώτος ή Πρωτεπιστάτης, ονομάζεται ένα από τα τέσσερα μέλη της Ιεράς Επιστασίας, η οποία αποτελεί όργανο, όπου οι αποφάσεις λαμβάνονται με πλειοψηφία, καθώς ο Πρωτεπιστάτης, ανάμεσα στους υπόλοιπους τρεις Επιστάτες, θεωρείται πρώτος μεταξύ ίσων.
Μόνον οι Μονές Μεγίστης Λαύρας, Βατοπαιδίου, Ιβήρων, Χιλιανδαρίου και Διονυσίου έχουν το δικαίωμα να στέλνουν ανά 5 χρόνια ένα μοναχό ή ιερομόναχο τους, ο οποίος αναλαμβάνει Πρώτος ή Πρωτεπιστάτης του Αγίου Όρους. Τα υπόλοιπα μοναστήρια στέλνουν ανά 5 χρόνια μοναχό ή ιερομόναχο, ο οποίος αναλαμβάνει Επιστάτης.
Κατ’ αυτό τον τρόπο, οι Μονές χωρίζονται σε πέντε τετράδες, κάθε μία από τις οποίες, έχει επικεφαλής μία από τις παραπάνω Μονές:
Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας: Ιερά Μονή Δοχειαρίου, Ιερά Μονή Ξενοφώντος, Ιερά Μονή Εσφιγμένου.
Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου: Ιερά Μονή Κουτλουμουσίου, Ιερά Μονή Καρακάλλου, Ιερά Μονή Σταυρονικήτα.
Ιερά Μονή Ιβήρων: Ιερά Μονή Παντοκράτορος, Ιερά Μονή Φιλοθέου, Ιερά Μονή Σίμωνος Πέτρας.
Ιερά Μονή Χιλιανδαρίου: Ιερά Μονή Ξηροποτάμου, Ιερά Μονή Αγίου Παύλου, Ιερά Μονή Οσίου Γρηγορίου.
Ιερά Μονή Διονυσίου: Ιερά Μονή Ζωγράφου, Ιερά Μονή Αγίου Παντελεήμονος ( Ρωσσικού ), Ιερά Μονή Κωνσταμονίτου.
Κατ’ αντιστοιχία, οι παραπάνω πέντε επιστασίες ονομάζονται: Λαυριωτική, Βατοπαιδινή, Ιβηρητική, Χιλιανδαρινή και Διονυσιάτικη.
Στην Βυζαντινή περίοδο ο Πρώτος είχε πολύ πιο ουσιαστικά και σημαντικά καθήκοντα:
( Α ´ ) Αντιπροσώπευε τον Άθω στις τοπικές αρχές της Θεσσαλονίκης αλλά και στις πολιτικές και εκκλησιαστικές αρχές της αυτοκρατορίας.
( Β ´ ) Με τη συνδρομή των ηγουμένων απέδιδε τη δικαιοσύνη στον Άθω και φρόντιζε για την τήρηση της τάξης, δρώντας ως ανώτερη δικαστική εξουσία του τόπου.
( Γ ´ ) Επικύρωνε την εκλογή των ηγουμένων και τους παρέδιδε τη ράβδο της ηγουμενίας στο όνομα του αυτοκράτορα, τον οποίο αντιπροσώπευε στο Όρος (μερικοί μόνο ηγούμενοι μεγάλων μονών, όπως η Λαύρα, έπαιρναν τη ράβδο απευθείας από τον αυτοκράτορα).
( Δ ´ ) Εκτός από τα διοικητικά και δικαστικά καθήκοντα, είχε πειθαρχική εξουσία όσον αφορά τα τρέχοντα ζητήματα της ζωής και τα πνευματικά, και επενέβαινε για να διευθετήσει ζητήματα σχετικά με την τήρηση των μοναστικών τυπικών, τη διαφύλαξη των εθίμων ή την ηθική διαγωγή των μοναχών.
Ο τελευταίος Πρώτος, εμφανίζεται το 1593 και ακολουθεί μια περίοδος πενήντα περίπου ετών, όπου δεν υπάρχει εκλεγμένος Πρώτος ούτε κανείς υπογράφει έτσι. Το 1781 έγινε από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Γαβριήλ μια προσπάθεια επαναφοράς του θεσμού με την παλαιά μορφή του, όμως υπήρξαν αντιδράσεις από τα μεγάλα μοναστήρια.
Σήμερα, “ Άγιος Πρώτος ”, προσφωνείται ο Πρωτεπιστάτης.
| Διάρκεια θητείας | Πρωτεπιστάτης | Ιερά Μονή |
|---|---|---|
| 1960-1961 | ( Άγνωστος ) | Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας |
| 1961-1962 | ( Άγνωστος ) | Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου |
| 1962-1963 | ( Άγνωστος ) | Ιερά Μονή Ιβήρων |
| 1963-1964 | ( Άγνωστος ) | Ιερά Μονή Χιλιανδαρίου |
| 1964-1965 | ( Άγνωστος ) | Ιερά Μονή Διονυσίου |
| 1965-1966 | ( Άγνωστος ) | Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας |
| 1966-1967 | ( Άγνωστος ) | Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου |
| 1967-1968 | ( Άγνωστος ) | Ιερά Μονή Ιβήρων |
| 1968-1969 | ( Άγνωστος ) | Ιερά Μονή Χιλιανδαρίου |
| 1969-1970 | Γέρων Ευστράτιος | Ιερά Μονή Διονυσίου |
| 1970-1971 | ( Άγνωστος ) | Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας |
| 1971-1972 | ( Άγνωστος ) | Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου |
| 1972-1973 | ( Άγνωστος ) | Ιερά Μονή Ιβήρων |
| 1973-1974 | ( Άγνωστος ) | Ιερά Μονή Χιλιανδαρίου |
| 1974-1975 | Γέρων Θεόκλητος ( 1η Φορά ) | Ιερά Μονή Διονυσίου |
| 1975-1976 | Προηγούμενος Κωνσταντίνος | Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας |
| 1976-1977 | ( Άγνωστος ) | Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου |
| 1977-1978 | ( Άγνωστος ) | Ιερά Μονή Ιβήρων |
| 1978-1979 | ( Άγνωστος ) | Ιερά Μονή Χιλιανδαρίου |
| 1979-1980 | Γέρων Θεόκλητος ( 2η Φορά ) | Ιερά Μονή Διονυσίου |
| 1980-1981 | ( Άγνωστος ) | Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας |
| 1981-1982 | ( Άγνωστος ) | Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου |
| 1982-1983 | ( Άγνωστος ) | Ιερά Μονή Ιβήρων |
| 1983-1984 | ( Άγνωστος ) | Ιερά Μονή Χιλιανδαρίου |
| 1984-1985 | Γέρων Ιωαννίκιος ( 1η Φορά ) | Ιερά Μονή Διονυσίου |
| 1985-1986 | ( Άγνωστος ) | Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας |
| 1986-1987 | ( Άγνωστος ) | Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου |
| 1987-1988 | ( Άγνωστος ) | Ιερά Μονή Ιβήρων |
| 1988-1989 | ( Άγνωστος ) | Ιερά Μονή Χιλιανδαρίου |
| 1989-1990 | Γέρων Θεόκλητος ( 3η Φορά ) | Ιερά Μονή Διονυσίου |
| 1990-1991 | ( Άγνωστος ) | Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας |
| 1991-1992 | Ιερομόναχος Αθανάσιος | Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου |
| 1992-1993 | Προηγούμενος Καλλίνικος ( 1η Φορά ) | Ιερά Μονή Ιβήρων |
| 1993-1994 | ( Άγνωστος ) | Ιερά Μονή Χιλιανδαρίου |
| 1994-1995 | Γέρων Ιωαννίκιος ( 2η Φορά ) | Ιερά Μονή Διονυσίου |
| 1995-1996 | ( Άγνωστος ) | Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας |
| 1996-1997 | ( Άγνωστος ) | Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου |
| 1997-1998 | Προηγούμενος Καλλίνικος ( 2η Φορά ) | Ιερά Μονή Ιβήρων |
| 1998-1999 | Ιερομόναχος Στέφανος ( 1η Φορά ) | Ιερά Μονή Χιλιανδαρίου |
| 1999-2000 | Γέρων Ιωαννίκιος ( 3η Φορά ) | Ιερά Μονή Διονυσίου |
| 2000-2001 | ( Άγνωστος ) | Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας |
| 2001-2002 | ( Άγνωστος ) | Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου |
| 2002-2003 | ( Άγνωστος ) | Ιερά Μονή Ιβήρων |
| 2003-2004 | Ιερομόναχος Στέφανος ( 2η Φορά ) | Ιερά Μονή Χιλιανδαρίου |
| 2004-2005 | Γέρων Ιωαννίκιος ( 4η Φορά ) | Ιερά Μονή Διονυσίου |
| 2005-2006 | Γέρων Παύλος ( 1η Φορά ) | Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας |
| 2006-2007 | Γέρων Βαρνάβας ( 1η Φορά ) | Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου |
| 2007-2008 | Προηγούμενος Καλλίνικος ( 3η Φορά ) | Ιερά Μονή Ιβήρων |
| 2008-2009 | Ιερομόναχος Στέφανος ( 3η Φορά ) | Ιερά Μονή Χιλιανδαρίου |
| 2009-2010 | Γέρων Συμεών ( 1η Φορά ) | Ιερά Μονή Διονυσίου |
| 2010-2011 | Γέρων Παύλος ( 2η Φορά ) | Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας |
| 2011-2012 | Γέρων Βαρνάβας ( 2η Φορά ) | Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου |
| 2012-2013 | Γέρων Μάξιμος | Ιερά Μονή Ιβήρων |
| 2013-2014 | Ιερομόναχος Στέφανος ( 4η Φορά ) | Ιερά Μονή Χιλιανδαρίου |
| 2014-2015 | Γέρων Συμεών ( 2η Φορά ) | Ιερά Μονή Διονυσίου |
| 2015-2016 | Γέρων Παύλος ( 3η Φορά ) | Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας |
| 2016-2017 | Γέρων Βαρνάβας ( 3η Φορά ) | Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου |
| 2017-2018 | Ιερομόναχος Γερβάσιος | Ιερά Μονή Ιβήρων |
| 2018-2019 | Ιερομόναχος Στέφανος ( 5η Φορά ) | Ιερά Μονή Χιλιανδαρίου |
| 2019-2020 | Γέρων Συμεών ( 3η Φορά ) | Ιερά Μονή Διονυσίου |
| 2020-2021 | Γέρων Παύλος ( 4η Φορά ) | Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας |
| 2021-Σήμερα | Γέρων Γεώργιος | Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου |