Μετάβαση στο περιεχόμενο

Πλεονασμός

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Πλεονασμός (από το αρχαίο ελληνικό πλεονασμός, που προήλθε από τη λέξη πλέον)[1][2][3] είναι μια υπερβολή στη γλωσσική έκφραση, όπως στις φράσεις «μαύρο σκοτάδι»,[4] «πάλι ξαναήρθε»[5] ή «τον είδα με τα μάτια μου».[6] Είναι μια μορφή ταυτολογίας με βάση παραδοσιακά ρητορικά κριτήρια.[7] Ο πλεονασμός μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για έμφαση ή επειδή η φράση έχει καθιερωθεί σε μια συγκεκριμένη μορφή. Η ταυτολογία και ο πλεονασμός δεν διαφοροποιούνται σταθερά στη λογοτεχνία.[8]

Χρήση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τις περισσότερες φορές, ο πλεονασμός είναι μια λέξη ή φράση που είναι άχρηστη, κλισέ ή επαναλαμβανόμενη, αλλά μπορεί επίσης να είναι απλώς μια ασυνήθιστη χρήση της γλώσσας. Ο πλεονασμός μπορεί να βοηθά στην επίτευξη ενός συγκεκριμένου γλωσσικού αποτελέσματος, είτε είναι κοινωνικό, ποιητικό είτε λογοτεχνικό. Ενίοτε εξυπηρετεί την ίδια λειτουργία με τη ρητορική επανάληψη - μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να ενισχύσει μια ιδέα, μια διαμάχη ή μια ερώτηση, καθιστώντας τη γραφή πιο ξεκάθαρη και πιο κατανοητή. Ίσως η πιο συνηθισμένη χρήση του πλεονασμού είναι η επιθυμία να δοθεί σε κάτι έμφαση. Ένα τέτοιο παράδειγμα φαίνεται στον χαιρετισμό της πρώην Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου σε εκδήλωση για την Ημέρα Μνήμης Ελλήνων Εβραίων Μαρτύρων στις 27.01.2022, όπου χαρκατηρίζει το Ολοκαύτωμα το "πλέον οδυνηρό τραύμα στο σώμα της Ευρώπης".[9] Ο πλεονασμός έγκειται στο ότι κάθε τραύμα είνα εξ οριμού οδυνηρό.[10]

Ο πλεονασμός μπορεί να χρησιμεύσει στην ανίχνευση και διόρθωση σφαλμάτων. Εάν μια λέξη είναι άγνωστη, παρεξηγημένη, κακή ή αν το μέσο επικοινωνίας είναι φτωχό—μια ραδιοφωνική μετάδοση γεμάτη παράσιτα ή ένα μουντζουρωμένο χειρόγραφο— οι πλεοναστικές φράσεις μπορούν να βοηθήσουν στη διασφάλιση της μετάδοσης του νοήματος, ακόμα κι αν κάποιες λέξεις έχουν χαθεί.

Παγιωμένες εκφράσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ορισμένες πλεοναστικές φράσεις αποτελούν μέρος του ιδιώματος μιας γλώσσας, όπως η ευχή «καλό Παράδεισο».[11] Είναι τόσο κοινά που η χρήση τους δεν είναι αξιοσημείωτη για τους φυσικούς ομιλητές, αν και σε πολλές περιπτώσεις ο πλεονασμός μπορεί να απορριφθεί χωρίς απώλεια νοήματος.

Όταν εκφράζουν τη δυνατότητα, ορισμένοι ομιλητές της χρησιμοποιούν συχνά δυνητικά πλεοναστικές εκφράσεις όπως θα μπορούσε να είναι πιθανό, όπου και οι δύο όροι (θα μπορούσε και πιθανό) έχουν την ίδια σημασία. Ορισμένες πλεοναστικές εκφράσεις που θεωρούνται λάθη με τη στενή σημασιολογική έννοια χρησιμοποιούνται τόσο συχνά, που έχουν εισχωρήσει στο λεξιλόγιο της γλώσσας.

Ένα παράδειγμα στην ελληνική γλώσσα είναι οι τύποι αποανέκαθεν και απανέκαθεν που είναι πλεοναστικοί (αφού το ανέκαθεν σημαίνει από μόνο του "από πάντα"), αλλά αναφέρονται ως λαϊκοί τύποι σε έγκριτα λεξικά όπως το Νέο ελληνικό λεξικό της σύγχρονης δημοτικής γλώσσας του Εμμανουήλ Κριαρά.[12]

Ένας ακόμη πλεονασμός που ακούγεται συχνά τα τελευταία χρόνια είναι η αδόκιμη κατασκευή "καλυτερότερος"[13] που σχηματίστηκε ως έμφαση στον τύπο του συγκριτικού βαθμού "καλύτερος", ίσως επειδή ο ορθός τύπος του υπερθετικού "κάλλιστος" είναι σήμερα σπάνιος.[14]

Επαγγελματική και επιστημονική χρήση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ορισμένες πλεοναστικές φράσεις, όταν χρησιμοποιούνται σε επαγγελματικό ή επιστημονικό γραπτό λόγο, ενδέχεται να αντικατοπτρίζουν μια τυποποιημένη χρήση που έχει εξελιχθεί ή ένα νόημα οικείο στους ειδικούς αλλά όχι απαραίτητα σε εκείνους που βρίσκονται εκτός αυτού του κλάδου.

Αρκετά τέτοια παραδείγματα υπάρχουν σε νομικά έγγραφα. Ένα κλασικό παράδειγμα τέτοιας χρήσης στα αγγλικά είναι η αναφορά από τον λόρδο Γουέστμπερι (1864) σε έναν νόμο ως "περιττό και πλεοναστικό".[15] Ένα παράδειγμα πλεοναστικής χρήσης της ελληνικής γλώσσας υπάρχει στις αγωγές (2008) του εισαγγελέα Πρωτοδικών Ρόδου με τις οποίες ζητά να κηρυχθούν οι γάμοι ομοφύλων που τελέστηκαν στο δημαρχείο της Τήλου ""ανυπόστατοι και ανύπαρκτοι".[16]

Αυτό το είδος χρήσης πλεονασμών μπορεί να ευνοείται σε ορισμένα πλαίσια, όπως το νομικό. Ωστόσο, μπορεί να μην ευνοείται όταν χρησιμοποιείται αδικαιολόγητα, ειδικά σε κλάδους όπου η ανακρίβεια μπορεί να προκαλέσει ασάφειες (όπως οι φυσικές επιστήμες).[17]

Λογοτεχνικές χρήσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραδείγματα πλεονασμών από τη λογοτεχνία:

  • «σειρὴν χρυσείην ἐξ οὐρανόθεν κρεμάσαντες» (Χρυσήν κρεμάσετ᾽ άλυσον απ᾽ τ᾽ ουρανού την άκρην) — Ιλιάδα (8ος αιώνας π.Χ.), Όμηρος, μετάφραση Ιακώβου Πολυλά[18]
  • «Ἦσαν δὲ καὶ γυναῖκες ἀπὸ μακρόθεν θεωροῦσαι» — Κατά Μάρκον Ευαγγέλιον 15,40[19]
  • «θα 'μαι συντομολόγος. Ο ευγενής υιός σας   είναι τρελλός· τρελλόν τον λέγω εγώ, διότι,   αν θέλης την πραγματικήν τρέλλαν να ορίσης,    άλλο να ειπής δεν έχεις παρ' ότ' είναι τρέλλα». — Άμλετ (1602, Πράξη 2, Σκηνή 2, Ουίλιαμ Σαίξπηρ, μετάφραση Ιακώβου Πολυλά)[20]
  • «Αστροπελέκι μου καλό, για ξαναφέξε πάλι» — Ο Κρητικός (1833-1834), Διονύσιος Σολωμός[21]

Είδη πλεονασμού

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Υπάρχουν διάφορα είδη πλεονασμού. Κάποια από αυτά είναι τα παρακάτω.

Δίγλωσσες ταυτολογικές εκφράσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Δίγλωσση ταυτολογική έκφραση είναι μια φράση που συνδυάζει λέξεις που έχουν το ίδιο νόημα σε δύο διαφορετικές γλώσσες.[22] Ένα γνωστό παράδειγμα είναι "η έρημος Σαχάρα" (από το αραβικό لصحراء, "έρημος"), που στην ουσία της σημαίνει "η έρημος έρημος".[23] Βεβαίως, η χρήση αυτή δεν αποτελεί τυπικά πλεονασμό, αφού στα ελληνικά το "Σαχάρα" δεν έχει αυτή τη σημασία.

Αντίστοιχα, η αρχαία ελληνική φράση "οἱ πολλοί" που χρησιμοποιείται και σήμερα με την έννοια του πλήθους[24] υπάρχει στο αγγλικό λεξιλόγιο ως μεταγραφή με τη μορδή "the hoi polloi", είναι ένα παράδειγμα δίγλωσσης ταυτολογικής έκφρασης, εφόσον τα the και hoi (οἱ) είναι το οριστικό άρθρο σε δύο διαφορετικές γλώσσες.

Συντακτικός πλεονασμός

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Συντακτικός πλεονασμός εμφανίζεται όταν η γραμματική μιας γλώσσας καθιστά ορισμένες λειτουργικές λέξεις προαιρετικές, αλλά αυτές δεν παραλείπονται. Για παράδειγμα, στην πρόταση "Εγώ σ' αγαπώ", η χρήση της προσωπικής αντωνυμίας "εγώ" δεν υποχρεωτική από συντακτικής πλευράς, καθώς το πρώτο πρόσωπο δηλώνεται από τον κλιτικό τύπο του ρήματος "αγαπώ". Αυτή η αντωνυμία είναι γνωστή με τον γλωσσολογικό όρο πλεονακτική αντωνυμία.[25]

Ο συντακτικός πλεονασμός αποτελεί σημαντικό φαινόμενο για τη θεωρητική γλωσσολογία.

Σημασιολογικός πλεονασμός

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο σημασιολογικός πλεονασμός είναι ένα ζήτημα περισσότερο ύφους και χρήσης παρά γραμματικής.[26] Αποτελεί το πιο συχνό είδος πλεονασμού. Ακολουθούν κάποια παραδείγματα:

  • "Δωρεάν δώρο"[27] (το δώρο είναι εξ ορισμού δωρεάν).
  • O μεγάλος φιλικός γίγαντας, τίτλος ταινίας του Στίβεν Σπίλμπεργκ που βασίκζεται το ομότιτλο μυθιστόρημα του Ρόαλντ Νταλ[28] (οι γίγαντες είναι εξ ορισμού μεγάλοι).
  • "Επιστρέφω πίσω"[29][30]
  • "Σηκώνομαι πάνω"[31]
  • "Αυτός ο συγκεκριμένος"[32][33]
  • "Μελλοντικά σχέδια"[34]

Ακρωνύμια

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα ακρωνύμια ενδέχεται επίσης να αποτελέσουν τη βάση για πλεονασμούς. Στα παραδείγματα που ακολουθούν, η λέξη μετά το ακρωνύμιο επαναλαμβάνει μια λέξη που περιέχεται στο ακρωνύμιο αυτό. Στα παρακάτω παραδείγματα, μέσα σε παρένθεση παρατίθεται η ανεπτυγμένη μορφή του ακρωνυμίου:

  • "μηχανή ΑΤΜ"[35] (Αυτόματη Ταμειακή Μηχανή)
  • "αριθμός ΑΜΚΑ"[36] (Αριθμός Μητρώου Κοινωνικής Ασφάλισης)
  • "αριθμός ΑΦΜ"[37] (Αριθμός Φορολογικού Μητρώου)
  • "εταιρεία ΕΠΕ", "εταιρεία ΙΚΕ"[38] (Εταιρεία Περιορισμένης Ευθύνης, Ιδιωτική Κεφαλαιουχική Εταιρεία)
  • "ανώτατα ΑΕΙ"[39] (Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα)
  • "άτομα ΑμεΑ[40] (Άτομα με Αναπηρία)
  • "πανεπιστήμιο του ΟΠΑ"[41] (Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών)
  • "συνομοσπονδία της ΓΣΕΕ"[42] (Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδας)
  • "έκθεση της ΔΕΘ"[43] (Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης)

Δείτε επίσης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Latham, Robert Gordon (1855). A Hand-book of the English Language: For the Use of Students of the Universities and Higher Classes of Schools (στα Αγγλικά). Walton & Maberly. 
  2. ↑ «Pleonasm – Definition and Examples of Pleonasm». Literary Devices (στα Αγγλικά). 14 Φεβρουαρίου 2014. Ανακτήθηκε στις 18 Μαΐου 2021. 
  3. ↑ «πλεονασμός». logeion.uchicago.edu. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2025. 
  4. ↑ Merriam-Webster's Collegiate Dictionary (στα Αγγλικά) (11th έκδοση). Springfield, Massachusetts: Merriam-Webster, Incorporated. σελ. 952. ISBN 978-0-87779-808-8. 
  5. ↑ Σωφρόνης, Χατζησαββίδης· Χατζησαββίδου, Αθανασία. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Α΄, Β΄, Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ. ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ». σελ. 182. 
  6. ↑ «Σχήματα Λόγου: Τι είναι, λειτουργία, παραδείγματα». Δίκτυο Καθηγητών. 31 Μαρτίου 2025. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2025. 
  7. ↑ Okopień-Sławińska, Aleksandra (2008). «Pleonazm». Στο: Słowiński, Janusz, επιμ. Słownik terminów literackich (στα Πολωνικά). Wrocław. σελίδες 390–391. 
  8. ↑ Szymanek, Bogdan (2015). «Semantics of Complex Words». Στο: Bauer, Laurie; Körtvélyessy, Lívia; Štekauer, Pavol, επιμ. Studies in Morphology. 3. Springer International Publishing, σελ. 146. ISBN 978-3-319-14102-2. https://books.google.com/books?id=XLkPBwAAQBAJ&pg=PA146. Ανακτήθηκε στις October 27, 2020. «The concept of tautology is defined here, rather loosely, as 'expressing the same idea twice in different words'... However, according to some other accounts, such expressions should rather be viewed as instances of pleonasm.». 
  9. ↑ «Χαιρετισμός στην εκδήλωση για την Ημέρα Μνήμης Ελλήνων Εβραίων Μαρτύρων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος». Προεδρία της Ελληνικής Δημοκρατίας. 
  10. ↑ Μαυρακάκης, Μανόλης (28 Ιανουαρίου 2024). «Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία Β´ Λυκείου:Διαφορετικότητα(Κριτήριο Αξιολόγησης) - Φιλολογικός Ιστότοπος». filologikos-istotopos.gr. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2025. 
  11. ↑ Παπανδρέου, Θεόδωρος (5 Απριλίου 2025). «Η νεκρώσιμη ευχή «Καλό παράδεισο» στέκει σημασιολογικά;». Η Ροδιακή. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2025. 
  12. ↑ Κριαράς, Εμμανουήλ (1995). Νέο ελληνικό λεξικό της σύγχρονης δημότικης γλώσσας, γράπτης και προφόρικης: ορθογραφικό, ερμηνευτικό, ετυμολογικό, συνωνύμων, αντιθέτων, κύριων ονομάτων. Εκδοτική Αθηνών. ISBN 978-960-213-326-2. 
  13. ↑ «καλυτερότερος». Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας. Ακαδημία Αθηνών. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2025. 
  14. ↑ «καλυτερότερος». www.slang.gr. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2025. 
  15. ↑ Ex p Gorely, (1864) 4 De G L & S 477.
  16. ↑ «Αγωγές για να κηρυχθούν ανυπόστατοι οι γάμοι ομοφυλοφίλων στην Τήλο». LawNet. 26 Ιουνίου 2008. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2025. 
  17. ↑ Partridge, Eric· Whitcut, Janet (1995). Usage and Abusage: A Guide to Good English. W. W. Norton & Company. ISBN 0-393-03761-4. 
  18. ↑ «ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς». www.greek-language.gr. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2025. 
  19. ↑ «ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ». www.imgap.gr. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2025. 
  20. ↑ «Αμλέτος/Πράξις Δευτέρα - Βικιθήκη». el.wikisource.org. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2025. 
  21. ↑ «Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ - Διονύσιος Σολωμός» (στα αγγλικά). Αποτυπώματα. 2017-07-02. https://www.apotipomata.com/o-kritikos-solomos/. Ανακτήθηκε στις 2025-04-05. 
  22. ↑ Zuckermann, Ghil'ad (2003), Language Contact and Lexical Enrichment in Israeli Hebrew. Palgrave Macmillan.
  23. ↑ «Έντεκα παράξενες αλήθειες για τις ερήμους». Newsbeast. 4 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2025. 
  24. ↑ «πολύς». Λεξικό της κοινής νεοελληνικής. Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2025. 
  25. ↑ Xydopoulos, George. «oNLiNe GLoSSaRy oF LiNGuiSTiCS TeRMiNoLoGy». users.uoi.gr. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2025. 
  26. ↑ Evans, Bergen, Evans, Cor Nelia, and others, (1957), A dictionary of contemporary American usage, Random House
  27. ↑ «Προσοχή νέα απάτη μέσω SMS: Τι είναι το «smishing» – Πώς να εντοπίσετε τα ύποπτα μηνύματα». arcadianet.gr. 22 Νοεμβρίου 2023. 
  28. ↑ Κρανάκης, Μανώλης (28 Ιανουαρίου 2016). «Ο Μεγάλος Φιλικός Γίγαντας». flix.gr. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2025. 
  29. ↑ «ΗΠΑ: Αεροσκάφος επέστρεψε πίσω γιατί ο πιλότος ξέχασε το διαβατήριό του». The President. 25 Μαρτίου 2025. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2025. 
  30. ↑ «Μητσοτάκης για μεταναστευτικό: Αν κάποιος εισέλθει παράνομα, θα κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας για να επιστρέψει πίσω». Έθνος. 26 Μαρτίου 2025. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2025. 
  31. ↑ «Αννίτα κοίτα: «Τρελάθηκε» η Πάνια: Σηκώθηκε πάνω, φώναζε και πετούσε ό,τι έβρισκε μπροστά της». Mothersblog.gr. 8 Δεκεμβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2025. 
  32. ↑ «Κάνε στο παιδί σου αυτή τη συγκεκριμένη ερώτηση για να μάθεις αν είσαι καλός γονιός, λέει ο ειδικός». zarpanews.gr. 19 Δεκεμβρίου 2024. 
  33. ↑ Λάσκαρης, Βαγγέλης (17 Δεκεμβρίου 2024). «Αν βρείτε αυτά τα συγκεκριμένα 2 cent του ευρώ είστε πλούσιοι!». sportime.gr. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2025. 
  34. ↑ «Μετρό: Οι εξελίξεις στην κατασκευή της Γραμμής 4 και τα μελλοντικά σχέδια». ENERGY WORLD. 10 Φεβρουαρίου 2025. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2025. 
  35. ↑ «Έβαλαν γόμα σε μηχανή ΑΤΜ». www.kerkida.net. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2025. 
  36. ↑ «Τμήμα Ιστορίας | Δήλωση αριθμού ΑΜΚΑ». history.ionio.gr. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2025. 
  37. ↑ «Gov.gr Wallet: Δείτε για ποιους λήγοντες αριθμούς ΑΦΜ «ανοίγει» η πλατφόρμα». Proson. 2 Αυγούστου 2022. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2025. 
  38. ↑ «Διευκρινίσεις για τη διάρκεια των εταιρειών ΕΠΕ και ΙΚΕ, τι αλλάζει». Business Daily. 15 Δεκεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2025. 
  39. ↑ ««Στοχευμένος ο διασυρμός των ΑΕΙ», τι καταγγέλλει καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αιγαίου». Αστραπάρης. 21 Μαρτίου 2024. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2025. 
  40. ↑ «SafeAmea». safeamea.gr. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2025. 
  41. ↑ «Για τα λεφτά τα κάνεις όλα (μία ανακατασκευή που θα κοστίσει λίγο παραπάνω)». athens.indymedia.org. 14 Οκτωβρίου 2021. 
  42. ↑ «Θλίψη για το χαμό του πολιτευτή Νίκου Νεοκοσμίδη». Neakriti. 19 Αυγούστου 2017. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2025. 
  43. ↑ «βιβλίο ιστορικό ιστορία της έκθεσης ΔΕΘ HELEXPO». vendora.gr. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2025. 

Βιβλιογραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Smyth, Herbert Weir (1984) [1920]. «§3042». Greek Grammar (PDF). Cambridge: Harvard University Press. σελίδες 681–682. ISBN 0-674-36250-0. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Πλεονασμός&oldid=11060422"