Μετάβαση στο περιεχόμενο

Παραδοσιακή ιατρική

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Είδη για παραδοσιακή ιατρική σε λαϊκή αγορά στο Ανταναναρίβο της Μαδαγασκάρης.
Καταστήματα τύπου botánica, όπως αυτό στο Jamaica Plain της Βοστώνης, απευθύνονται κυρίως στην λατινοαμερικανική κοινότητα και προσφέρουν παραδοσιακά φαρμακευτικά σκευάσματα. Παράλληλα, διαθέτουν είδη θρησκευτικής και λαϊκής πίστης, όπως αγάλματα αγίων, κεριά διακοσμημένα με προσευχές, τυχερό μπαμπού και άλλα παρεμφερή αντικείμενα.

Η παραδοσιακή ιατρική[1] (γνωστή επίσης ως ιατρική των ιθαγενών ή λαϊκή ιατρική)[2][3] περιλαμβάνει τις ιατρικές συνταγές,[4] πρακτικές και τεχνικές ίασης που διαμορφώθηκαν μέσα στους αιώνες στο πλαίσιο των λαϊκών πεποιθήσεων διαφόρων κοινωνιών, συμπεριλαμβανομένων των ιθαγενών πληθυσμών σε διάφορες ηπείρους του πλανήτη μας, πριν από την εμφάνιση της επιστήμης της Ιατρικής.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) ορίζει την παραδοσιακή ιατρική ως «το σύνολο των γνώσεων, δεξιοτήτων και πρακτικών που βασίζονται σε θεωρίες, πεποιθήσεις και εμπειρίες εγγενείς σε διαφορετικούς πολιτισμούς - είτε μπορούν να εξηγηθούν επιστημονικά είτε όχι - και χρησιμοποιούνται για τη διατήρηση της καλής υγείας, καθώς και για την πρόληψη, διάγνωση, βελτίωση και θεραπεία σωματικών ή ψυχικών ασθενειών».[5]

Σε ορισμένες ασιατικές και αφρικανικές χώρες, έως και το 80% του πληθυσμού βασίζεται στην παραδοσιακή ιατρική για την κάλυψη των βασικών του αναγκών σε θέματα υγείας και υγειονομικής περίθαλψης. Η παραδοσιακή ιατρική, ευρύτερα γνωστή ως λαϊκή ιατρική, θεωρείται μορφή εναλλακτικής ιατρικής.

Στις πρακτικές που κατατάσσονται στην παραδοσιακή ιατρική περιλαμβάνονται διάφορα ιατρικά συστήματα και θεραπείες με μακραίωνη ιστορία, όπως η αρχαία περσική ιατρική, η ινδουιστική Αγιούρ Βέντα, η πρακτική Ifá της Δυτικής Αφρικής, η μεσαιωνική ισλαμική ιατρική, η ιατρική Muti (της Νότιας Αφρικής), η Rongoā (των Μαορί της Νέας Ζηλανδίας), η ιατρική Siddha, η παραδοσιακή αφρικανική ιατρική, η παραδοσιακή κινεζική ιατρική, η ιρανική και η κορεατική παραδοσιακή ιατρική, καθώς και η ιατρική Unani. Οι επιστημονικοί κλάδοι που μελετούν την παραδοσιακή ιατρική σήμερα περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, την βοτανοθεραπεία, την εθνοϊατρική, την εθνοβοτανική και την ιατρική ανθρωπολογία.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας επισημαίνει, ωστόσο, ότι «η ακατάλληλη χρήση παραδοσιακών ''φαρμάκων'' ή πρακτικών μπορεί να έχει αρνητικές ή επικίνδυνες συνέπειες» και τονίζει την ανάγκη για περαιτέρω μελέτη και έρευνα, προκειμένου να διαπιστωθεί η αποτελεσματικότητα και κυρίως η ασφάλεια των θεραπευτικών μεθόδων και των φαρμακευτικών φυτών που χρησιμοποιούνται στα συστήματα της παραδοσιακής ιατρικής. Στην έκδοσή του με τίτλο, «Στρατηγική για την Παραδοσιακή Ιατρική 2014–2023», ο ΠΟΥ ανέφερε ότι θα «υποστηρίξει τα κράτη-μέλη στην ανάπτυξη ενεργών πολιτικών και στην εφαρμογή σχεδίων δράσης, με στόχο την ενίσχυση του ρόλου που διαδραματίζει η παραδοσιακή ιατρική στη διατήρηση της υγείας των πληθυσμών».[6]

Ιστορική αναδρομή

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κλασική ιστορία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η μελέτη των βοτάνων καταγράφεται στην ιστορία εδώ και περίπου 5.000 χρόνια, με τις πρώτες αναφορές να εντοπίζονται στους αρχαίους Σουμέριους, οι οποίοι περιέγραψαν τεκμηριωμένες φαρμακευτικές χρήσεις φυτών. Στην αρχαία αιγυπτιακή ιατρική, ο Πάπυρος Έμπερς (περίπου στα 1552 π.Χ.) περιλαμβάνει κατάλογο λαϊκών θεραπειών και μαγικοϊατρικών πρακτικών. Η Παλαιά Διαθήκη αναφέρεται επίσης στη χρήση και την καλλιέργεια βοτάνων, κυρίως στο πλαίσιο των διατροφικών κανόνων (γνωστή ως Κοσέρ).[7]

Πολλά βότανα και ιχνοστοιχεία που χρησιμοποιούνται στην ιατρική Αγιούρ Βέντα περιγράφονταν από τους αρχαίους Ινδούς βοτανολόγους όπως ο Τσαράκα και ο Σούσρουτα κατά τη διάρκεια της 1ης χιλιετίας π.Χ.[8] Το πρώτο κινέζικο βιβλίο με βότανα ήταν το Shennong Bencaojing, που συντάχθηκε κατά τη διάρκεια της Δυναστείας Χαν, αλλά χρονολογείται σε πολύ νωρίτερη ημερομηνία, η οποία αργότερα επεκτάθηκε ως Yaoxing Lun (''Συμβουλές για τη φύση των φαρμακευτικών βότανων'') κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Tang. Οι πρώιμοι Έλληνες αρχαίοι για βότανα περιλαμβάνουν φημισμένους ιατρούς όπως τον Πυθαγόρα και τους ακόλουθους του, τον Ιπποκράτη, τον Αριστοτέλη, τον Θεόφραστο, τον Διοσκουρίδη τον Πεδάνιο και τον Γαληνό.

Ανάμεσα στις ρωμαϊκές πηγές περιλαμβάνονται η Φυσική Ιστορία του Πλίνιου του Πρεσβύτερου και το σύγγραμμα Περί Ιατρικής του Κέλσου. Ο Διοσκουρίδης στο έργο του Περί Ύλης Ιατρικής (De Materia Medica), βασίστηκε σε παλαιότερους συγγραφείς, τους οποίους συχνά διόρθωνε, ενώ προσέθεσε και νέο υλικό. Το έργο αυτό μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες και, με την πάροδο των αιώνων, εμπλουτίστηκε με τουρκικές, αραβικές και εβραϊκές ονομασίες φυτών και ουσιών. Τα λατινικά χειρόγραφα του De Materia Medica συνδυάστηκαν με το λατινικό βοτανικό έργο του Απουλήιου (Herbarium Apuleii Platonici) και ενσωματώθηκαν στον αγγλοσαξονικό κώδικα Cotton Vitellius C.III. Αυτές οι πρώιμες ελληνικές και ρωμαϊκές συλλογές αποτέλεσαν τη βάση της ευρωπαϊκής ιατρικής θεωρίας και μεταφράστηκαν από τον Πέρση Αβικέννα (Ιμπν Σινά, 980–1037), τον Πέρση Ραζή (Rāzī, 865–925), και τον Εβραίο Μωυσή Μαϊμωνίδη.[9][10]

Μερικά απολιθώματα χρησιμοποιούνται στην παραδοσιακή ιατρική ήδη από την αρχαιότητα.[11]

Μεσαίωνας

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Φυλλάδιο φυτοθεραπείας της Αραβικής παραδοσιακής ιατρικής, έτους 1334 μ.Χ. (Βαγδάτη).

Η αραβική παραδοσιακή ιατρική διαμορφώθηκε μέσα από τη σύγκρουση μεταξύ της ιατρικής των Βεδουΐνων, η οποία βασιζόταν στη μαγεία, και των αραβικών μεταφράσεων των ελληνικών και αγιουρβεντικών ιατρικών παραδόσεων. Η ισπανική ιατρική επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από τους Άραβες κατά την περίοδο 711–1492. Μουσουλμάνοι ιατροί και βοτανολόγοι, όπως ο αλ-Ντιναουάρι και ο Ιμπν αλ-Μπαϊτάρ, συνέβαλαν σημαντικά στην επέκταση της γνώσης της φαρμακολογίας (materia medica). Το σημαντικότερο περσικό ιατρικό σύγγραμμα ήταν ο Κανόνας της Ιατρικής του Αβικέννα, το οποίο θεωρείται ένα από τα πρώτα βιβλία φαρμακευτικής και εισήγαγε την έννοια της κλινικής δοκιμής. Ο Κανόνας μεταφράστηκε στα λατινικά τον 12ο αιώνα και παρέμεινε βασική ιατρική αυθεντία στην Ευρώπη μέχρι τον 17ο αιώνα. Το σύστημα παραδοσιακής ιατρικής Γιουνάνι (Unani) βασίζεται επίσης στον Κανόνα.[12][13] [14][15][16] [17]

Μεταφράσεις των πρώτων ρωμαϊκών - ελληνικών συγγραμμάτων βοτανικής έγιναν στα γερμανικά από τον Ιερώνυμο Μποκ (Hieronymus Bock), του οποίου το έργο, γνωστό ως Kreuter Buch, εκδόθηκε το 1546. Το βιβλίο μεταφράστηκε στα ολλανδικά από τον Ρέμπερτ Ντόντοενς (Rembert Dodoens, 1517–1585) με τον τίτλο Pemptades, και στη συνέχεια στα αγγλικά από τον Κάρολο Κλούσιους (Carolus Clusius, 1526–1609). Η αγγλική έκδοση δημοσιεύθηκε από τον Χένρι Λάιτ (Henry Lyte) το 1578 υπό τον τίτλο A Nievve Herball. Το έργο αυτό αποτέλεσε τη βάση για την σημαντική έκδοση, Herball or General Historie of Plantes του Τζον Τζέραρντ (John Gerard, 1545–1612). Κάθε νέα έκδοση αποτελούσε σύνθεση προηγούμενων κειμένων, εμπλουτισμένη με νέες προσθήκες.[9][10]

Η γνώση παραδοσιακής ιατρικής των γυναικών υφίστατο παράλληλα και ανεπίσημα με τα γραπτά κείμενα της εποχής. Σαράντα τέσσερις ουσίες –φάρμακα, αραιωτικά, αρωματικά και μαλακτικά– που αναφέρονται στα έργα του Διοσκουρίδη εξακολουθούν να περιλαμβάνονται στις επίσημες φαρμακοποιίες της Ευρώπης. Οι Πουριτανοί μετέφεραν το έργο του Τζον Τζέραρντ στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, όπου άσκησε επιρροή στην ιατρική παράδοση των αυτοχθόνων Αμερικανών (Ινδιάνων).[9][10]

Ο Φρανσίσκο Ερνάντες (Francisco Hernández), προσωπικός ιατρός του βασιλιά Φιλίππου Β΄ της Ισπανίας, πέρασε τα έτη 1571 έως 1577 στη Νέα Ισπανία (σημερινό Μεξικό), πραγματοποιώντας εκτεταμένη έρευνα για τη φυσική ιστορία και τις ιατρικές πρακτικές της περιοχής. Τα ευρήματά του συγκεντρώθηκαν στο έργο Rerum Medicarum Novae Hispaniae Thesaurus («Θησαυρός των Ιατρικών Πραγμάτων της Νέας Ισπανίας»), το οποίο έχει δημοσιευτεί σε διάφορες εκδόσεις, μεταξύ αυτών και από τον Φρανκίσκο Χιμένεθ (Francisco Ximénez). Τόσο ο Ερνάντες όσο και ο Χιμένεθ επιχείρησαν να ερμηνεύσουν τη μεξικανική (Αζτεκική) παραδοσιακή ιατρική γνώση μέσα από το πρίσμα της ευρωπαϊκής θεωρίας των χυμών, κατηγοριοποιώντας τις ασθένειες και τα θεραπευτικά μέσα σύμφωνα με χαρακτηρισμούς, όπως «θερμό», «ψυχρό» και «υγρό». Ωστόσο, παραμένει ασαφές εάν οι Αζτέκοι χρησιμοποιούσαν όντως αυτούς τους όρους στο δικό τους ιατρικό σύστημα. Αργότερα, ο Χουάν ντε Εστεϊνέφερ (Juan de Esteyneffer), Ιησουίτης λόγιος, συνέταξε το έργο Florilegio medicinal de todas las enfermedades («Ιατρικό Ανθολόγιο Όλων των Ασθενειών»), το οποίο συνδύαζε ευρωπαϊκά ιατρικά κείμενα και περιλάμβανε πληροφορίες για 35 ιθαγενή φυτά του Μεξικού, συμβάλλοντας έτσι περαιτέρω στη γεφύρωση της ιθαγενικής και της ευρωπαϊκής ιατρικής παράδοσης.[18]

Ο Μαρτίν ντε λα Κρουζ (Martín de la Cruz) συνέγραψε ένα βοτανολογικό έργο στη γλώσσα Νάουατλ, το οποίο μεταφράστηκε στα λατινικά από τον Χουάν Μπαντιάνο (Juan Badiano) με τον τίτλο Libellus de Medicinalibus Indorum Herbis ή Κώδικας Μπαρμπερίνι, Latin 241, και παραδόθηκε στον βασιλιά Κάρολο Ε΄ της Ισπανίας το 1552. Το έργο φαίνεται πως συντάχθηκε βιαστικά και φέρει επιρροές από την ευρωπαϊκή κατοχή των προηγούμενων 30 ετών. Ο Φράι Μπερναρντίνο ντε Σαχαγκούν (Fray Bernardino de Sahagún) χρησιμοποίησε εθνογραφικές μεθόδους για τη σύνταξη των κωδίκων του, οι οποίοι αποτέλεσαν τη βάση για το έργο Historia General de las Cosas de Nueva España, που εκδόθηκε το 1793. Ο Καστόρε Ντουράντε (Castore Durante) δημοσίευσε το 1585 το Herbario Nuovo, ένα έργο που περιέγραφε φαρμακευτικά φυτά από την Ευρώπη, τις Ανατολικές και Δυτικές Ινδίες. Το έργο του μεταφράστηκε στα γερμανικά το 1609 και κυκλοφόρησε σε πολλές ιταλικές εκδόσεις για έναν ολόκληρο αιώνα.[19][20]

Αμερική

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στην Αμερική του 17ου και 18ου αιώνα, παραδοσιακοί θεραπευτές ασκούσαν λαϊκή ιατρική —συχνά γυναίκες— και χρησιμοποιούσαν βοτανικές θεραπείες, καθώς και πρακτικές όπως αιμάτωμα με βεντούζες και βδέλλες. Η παραδοσιακή (φυτική) ιατρική των Ινδιάνων της Β. Αμερικής εισήγαγε θεραπείες για ασθένειες όπως η ελονοσία, η δυσεντερία, το σκορβούτο, η μη αφροδισιακή σύφιλη και διάφορες παθήσεις του θυρεοειδούς. Πολλές από αυτές τις βοτανικές και λαϊκές θεραπείες συνέχισαν να χρησιμοποιούνται κατά τον 19ο και ακόμη και στον 20ό αιώνα, ενώ ορισμένα φυτικά φάρμακα αποτέλεσαν τη βάση για τη σύγχρονη ιατρική φαρμακολογία.

Εικόνα ασθενούς που λαμβάνει βεντούζες για το κρύωμα – Χαρακτηριστικό παράδειγμα παραδοσιακής ιατρικής στην Ελλάδα.

Σύγχρονες χρήσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η διάδοση της λαϊκής ιατρικής σε διάφορες περιοχές του κόσμου διαφέρει ανάλογα με τις πολιτισμικές νόρμες και παραδόσεις. Ορισμένα φάρμακα της σύγχρονης ιατρικής βασίζονται σε φυτοχημικές ουσίες που χρησιμοποιούνταν παραδοσιακά στη λαϊκή ιατρική. Σύμφωνα με μελέτες, πολλές εναλλακτικές θεραπείες θεωρούνται στατιστικά μη διακρίσιμες από τις θεραπείες με εικονικό φάρμακο.[21]

Μετάδοση των γνώσεων

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η ιατρική των ιθαγενών (λ.χ. των Ινδιάνων) μεταδίδεται κατά κανόνα προφορικά μέσα από την κοινότητα, την οικογένεια και τα άτομα, έως ότου καταγραφεί ή «συλλεχθεί». Στο πλαίσιο μιας δεδομένης κουλτούρας, στοιχεία της γνώσης αυτής μπορεί να είναι ευρέως γνωστά σε πολλά μέλη της κοινότητας ή να συγκεντρώνονται και να εφαρμόζονται από άτομα με συγκεκριμένο θεραπευτικό ρόλο, όπως σαμάνοι ή μαίες.

Τρεις παράγοντες νομιμοποιούν τον ρόλο του θεραπευτή: οι δικές του πεποιθήσεις, η επιτυχία των θεραπειών - γνωματεύσεων του και οι αντιλήψεις της κοινότητας σχετικά με αυτόν. Όταν οι ισχυρισμοί της ιθαγενούς ιατρικής απορρίπτονται από μια κουλτούρα, εξακολουθούν να υπάρχουν τρεις βασικοί τύποι ανθρώπων που τη χρησιμοποιούν: όσοι γεννήθηκαν και κοινωνικοποιήθηκαν μέσα σε αυτήν και παραμένουν μόνιμοι υποστηρικτές, προσωρινοί πιστοί που καταφεύγουν σε αυτή σε περιόδους κρίσης, και όσοι πιστεύουν μόνο σε επιμέρους πτυχές της, χωρίς να αποδέχονται το σύνολο του ''ιατρικού'' συστήματος.[22][23] [24]   

Ορολογία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η παραδοσιακή ιατρική ενδέχεται σε ορισμένες περιπτώσεις να θεωρείται διακριτή από τη λαϊκή ιατρική, περιλαμβάνοντας τις πιο θεσμοθετημένες ή συστηματοποιημένες πτυχές της. Με βάση αυτόν τον διαχωρισμό, η λαϊκή ιατρική αναφέρεται σε παλαιές θεραπείες και πρακτικές που μεταδίδονται και εφαρμόζονται από απλούς ανθρώπους, εκτός του επίσημου ιατρικού πλαισίου. Η λαϊκή ιατρική περιλαμβάνει θεραπευτικές μεθόδους, αντιλήψεις για τη φυσιολογία του σώματος και τρόπους διατήρησης της υγείας που είναι γνωστά σε ορισμένα μέλη μιας πολιτισμικής ομάδας. Οι γνώσεις αυτές μεταδίδονται άτυπα, ως μέρος της γενικότερης λαϊκής σοφίας, και μπορούν να εφαρμοστούν από οποιονδήποτε έχει σχετική εμπειρία ή μύηση στην εκάστοτε παράδοση.[25]

Λαϊκή ιατρική

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ένας curandera (παραδοσιακός θεραπευτής) εκτελεί τελετουργικό καθαρμού (limpieza) στην Κουένκα του Ισημερινού.

Πολλές χώρες έχουν πρακτικές που περιγράφονται ως λαϊκή ιατρική που μπορεί να συνυπάρχουν με τα επίσημα, επιστημονικά και θεσμικά συστήματα ιατρικής πρακτικής που αντιπροσωπεύονται από την σύγχρονη, επιστημονική ιατρική. [26] Χρακτηριστικά παραδείγματα λαϊκής ιατρικής, μεταξύ των δεκάδων που υπάρχουν στον πλανήτη, είναι η παραδοσιακή κινεζική ιατρική, η ισλαμική ιατρική και η ιατρική των Ινδιάνων της βόρειας Αμερικής, και πάρα πολλές άλλες.[27][28] Ορισμένες αναφέρονται όπως παρακάτω.

Αυστραλιανή παραδοσιακή ιατρική των Αβορίγινων

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η παραδοσιακή ιατρική των Αβορίγινων και των κατοίκων των Νήσων του Στενού Τόρρες στην Αυστραλία, γνωστή και ως bush medicine, βασίζεται κυρίως σε φυτικά υλικά, όπως ο φλοιός, τα φύλλα και οι σπόροι διαφόρων φυτών. Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις χρησιμοποιούνται και ζωικά προϊόντα. Ένα από τα βασικά στοιχεία αυτής της παραδοσιακής ιατρικής είναι η φυτοθεραπεία, δηλαδή η χρήση φυτικών ουσιών για την πρόληψη ή τη θεραπεία ασθενειών.[29] [30]

Ιατρική των Ινδιάνων της Β. Αμερικής

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η παραδοσιακή ιατρική των ιθαγενών Αμερικανών Ινδιάνων και των αυτοχθόνων της Αλάσκας αποτελεί ένα σύστημα θεραπευτικών πρακτικών που υπάρχει εδώ και χιλιάδες χρόνια. Η χρήση εθνοβοτανικών φυτών είναι κεφαλαιώδους σημασίας σε αυτές τις πρακτικές και πολλά από αυτά χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα. Στο πλαίσιο της ιθαγενικής ιατρικής των ιθαγενών Αμερικανών, οι έννοιες της υγείας και της ασθένειας είναι στενά συνδεδεμένες με τη θρησκεία και την πνευματικότητα. Οι θεραπευτές στις αυτόχθονες κοινότητες φέρουν διάφορους τίτλους, όπως "άνδρας ή γυναίκα της ιατρικής", βοτανολόγος, ή σαμάνος, και συχνά θεωρούνται πνευματικοί ή θρησκευτικοί ηγέτες στις φυλές τους. Κατά τη θεραπεία, οι θεραπευτές των φυλών παρατηρούσαν τα χαρακτηριστικά των φυτών —όπως το σχήμα, η οσμή, το χρώμα και η γεύση— για να προσδιορίσουν τη θεραπευτική τους δράση. Για παράδειγμα, η φυλή Meskwaki χρησιμοποιούσε τον χυμό του φυτού Arum maculatum για δαγκώματα φιδιών. Η χρήση αυτή βασιζόταν στην γαλακτώδη εμφάνιση του χυμού, που έμοιαζε με δηλητήριο φιδιού, και στο σχήμα του φυτού, που θύμιζε κεφάλι φιδιού. Οι Ιθαγενείς Αμερικανοί χρησιμοποιούσαν επίσης το βότανο foxglove για τη θεραπεία μιας πάθησης που ονόμαζαν "dropsy" ή οίδημα, που συνήθως σχετίζεται με καρδιακή ανεπάρκεια. Στη σύγχρονη ιατρική, το εκχύλισμα του φυτού εξακολουθεί να χρησιμοποιείται με την ονομασία digitalis, για τη ρύθμιση του καρδιακού ρυθμού. Οι Ιθαγενείς είχαν επιτυχία σε πολλούς τομείς της ιατρικής, όπως η αντιμετώπιση πυρετών, γαστρεντερικών παθήσεων, δερματικών εξανθημάτων, κατάγματα οστών, καθώς και στη μαιευτική φροντίδα και ανάρρωση των υπό λοχεία νέων μητέρων. Μελέτη σε νοσοκομείο της Ινδιάνικης Υγειονομικής Υπηρεσίας (IHS), όπου επιτρέπεται σε θεραπευτές Ναβάχο να επισκέπτονται ασθενείς, διαπίστωσε ότι το ποσοστό επιτυχίας στην ανάκτηση συνείδησης από ασθενείς σε κώμα έφτανε το 80%, υπερβαίνοντας εκείνο των σύγχρονων βιοϊατρικών νοσοκομείων. Η οικογένεια φυτών Asteraceae είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη στις παραδοσιακές θεραπείες, κυρίως για ορθοπαιδικές και πνευμονικές παθήσεις, με χαρακτηριστικά παραδείγματα τα γένη Achillea και Artemisia. Μελέτη σε 14 διαφορετικές φυλές της Βόρειας Αμερικής κατέδειξε ότι η Asteraceae ήταν η πιο συχνά χρησιμοποιούμενη οικογένεια φυτών για τις φαρμακευτικές της ιδιότητες.[31][32].[33]

Ιατρική Nattuvaidyam

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο όρος Nattuvaidyam (ή Nattu vaidyam) αναφέρεται στην παραδοσιακή λαϊκή ιατρική της Νότιας Ινδίας, ιδιαίτερα στην πολιτεία της Κεράλα. Ο όρος προέρχεται από τις λέξεις "nattu" (που σημαίνει "τοπικός" ή "λαϊκός") και "vaidyam" (που σημαίνει "ιατρική" ή "θεραπεία"). Πρόκειται για ένα σύστημα ιατρικής που στηρίζεται σε φυσικές θεραπείες, φυτικά σκευάσματα, εγχώρια φάρμακα και παραδοσιακές πρακτικές που έχουν περάσει από γενιά σε γενιά μέσα από την προφορική παράδοση.

Αποτελούσε ένα σύνολο αυτόχθονων ιατρικών πρακτικών που υπήρχαν στην Ινδία πριν από την εμφάνιση της αλλοπαθητικής ή της δυτικής ιατρικής. Οι πρακτικές αυτές διέθεταν διαφορετικά σύνολα αρχών και αντιλήψεων για το σώμα, την υγεία και την ασθένεια. Παρουσίαζαν επικαλύψεις και αλληλεπιδράσεις όσον αφορά τις ιδέες, τα φαρμακευτικά σκευάσματα και τις τεχνικές που χρησιμοποιούνταν. Μερικές από αυτές τις παραδόσεις διέσωζαν τη γνώση τους μέσα από γραπτά κείμενα σε τοπικές γλώσσες, όπως τα μαλαγιαλάμ, τα ταμίλ και τα τελούγκου, ενώ άλλες μεταδίδονταν προφορικά μέσω μνημονικών τεχνικών και προφορικής διδασκαλίας.

Η Αγιούρ Βέντα αποτελούσε έναν από τους τύπους nattuvaidyam που ασκούνταν στη Νότια Ινδία. Άλλες μορφές περιλάμβαναν:

  • Kalarichikitsa – παραδοσιακή θεραπευτική που σχετίζεται με την τέχνη του kalaripayattu, με έμφαση στη σωματική ευθυγράμμιση και την αποκατάσταση οστών και μυϊκού συστήματος,
  • Marmachikitsa – τεχνική που βασίζεται στον χειρισμό ζωτικών σημείων (marma) του σώματος μέσω πιέσεων και μασάζ,
  • Ottamoolivaidyam – μορφή θεραπείας που στηρίζεται σε μία και μοναδική δόση φαρμάκου ή εφαρμογή,
  • Chintamanivaidyam – λιγότερο γνωστή πρακτική με πιθανή πνευματική διάσταση, και άλλες.

Όταν το ιατρικό σύστημα στην Ινδία αναμορφώθηκε κατά τον 20ό αιώνα, πολλές από τις τεχνικές και πρακτικές που ανήκαν σε αυτές τις διαφορετικές μορφές nattuvaidyam ενσωματώθηκαν στο ευρύτερο σύστημα Αγιούρ Βέντα.[34] [35][36] [37] [38] [39]

Βότανα και είδη λαϊκής ιατρικής που πωλούνται σε αγορά στην Ακτή Ελεφαντοστού.

Οικιακές θεραπείες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η οικιακή θεραπεία (ή λαϊκή θεραπεία, γνωστή και ως ''γιατροσόφι της γιαγιάς'') είναι μια μορφή αντιμετώπισης ασθενειών ή παθήσεων που χρησιμοποιεί μπαχαρικά, βότανα, λαχανικά ή άλλα κοινά υλικά. Οι θεραπείες αυτές δεν βασίζονται απαραίτητα σε αποδεδειγμένες φαρμακευτικές ιδιότητες των χρησιμοποιούμενων ουσιών· συχνά μεταδίδονται από άτομο σε άτομο μέσα από την προφορική παράδοση ή, στις μέρες μας, μέσω του διαδικτύου.

Πολλές από αυτές τις πρακτικές εφαρμόζονται λόγω παράδοσης, συνήθειας ή πολιτισμικής ταύτισης και όχι απαραίτητα λόγω επιστημονικά τεκμηριωμένης αποτελεσματικότητας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η ευεργετική τους δράση μπορεί να οφείλεται κυρίως στο φαινόμενο του εικονικού φαρμάκου (placebo effect).[40]

Ένα από τα πιο γνωστά παραδείγματα οικιακής θεραπείας είναι η χρήση κοτόσουπας ως βοήθημα για την ανακούφιση από λοιμώξεις του αναπνευστικού, όπως το κοινό κρυολόγημα ή μια ήπια γρίπη. Άλλα παραδείγματα περιλαμβάνουν:

  • τη χρήση κολλητικής ταινίας (duct tape) για την ακινητοποίηση ελαφρώς σπασμένων οστών,
  • κολλητική ταινία ή υπερκόλλα (superglue) για τη θεραπεία πτερνικών κονδυλωμάτων,
  • το Kogel mogel – ένα παραδοσιακό μείγμα αυγού και ζάχαρης – για τον πονόλαιμο.

Στο παρελθόν, η φροντίδα για ήπιες ή μη επικίνδυνες παθήσεις ήταν κυρίως ευθύνη των μητέρων (μαμάς - γιαγιάς). Παλιά βιβλία μαγειρικής συχνά περιελάμβαναν πλήθος «συνταγών» για δυσπεψία, πυρετό και γυναικεία προβλήματα. Μέρη του φυτού Αλόη η γνήσια χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία δερματικών παθήσεων, ενώ πολλά ευρωπαϊκά λικέρ ή χωνευτικά (digestifs) είχαν αρχικά διατεθεί στην αγορά ως φαρμακευτικά σκευάσματα. Στη λαϊκή ιατρική της Κίνας, κοινές τροφές και σούπες – όπως τα φαρμακευτικά congees, δηλαδή ρυζόσουπες μαγειρεμένες για πολλές ώρες με βότανα – αποτελούν μέρος των θεραπευτικών πρακτικών. [41]

Άλλα κοινά παραδείγματα οικιακών θεραπειών σε άλλες περιοχές του κόσμου, περιλαμβάνουν τις εξής:

  • Ευρώπη: Η κατανάλωση βοτανικών λικέρ (π.χ. φερνέ, Chartreuse, Benedictine) ως χωνευτικά έχει τις ρίζες της σε μοναστηριακές φαρμακευτικές πρακτικές. Στις αγροτικές κοινότητες χρησιμοποιούνταν εκχυλίσματα από χαμομήλι, τσουκνίδα ή θυμάρι για τη δυσπεψία, το βήχα ή τις φλεγμονές.
  • Κίνα: Οι φαρμακευτικές ρυζόσουπες (congee) αποτελούν παραδοσιακή τροφή-θεραπεία, συχνά εμπλουτισμένες με τζίνσενγκ, γκότζι μπέρι ή άλλα βότανα. Οι τροφές κατηγοριοποιούνται σύμφωνα με τη θερμότητα, την υγρασία και τις ενεργειακές τους ιδιότητες.
  • Ινδία: Το χρυσό γάλα (turmeric milk), δηλαδή γάλα με κουρκουμά και πιπέρι, χρησιμοποιείται ως αντιφλεγμονώδες και τονωτικό. Οι οικιακές θεραπείες εντάσσονται συχνά στο σύστημα της Αγιούρ Βέντα.
  • Μέση Ανατολή: Το ζεστό νερό με λεμόνι και μέλι είναι κοινή θεραπεία για το λαιμό. Το μαύρο κύμινο (nigella sativa) θεωρείται φάρμακο για «κάθε νόσο, εκτός από τον θάνατο», σύμφωνα με την ισλαμική παράδοση.
  • Αφρική: Εκχυλίσματα από το φλοιό του δέντρου neem ή το έλαιο του χρησιμοποιούνται για δερματικά προβλήματα και παράσιτα. Η χρήση τοπικών ριζών και φύλλων για επαλείψεις είναι διαδεδομένη.
  • Λατινική Αμερική: Το mate και διάφορα βοτανικά αφεψήματα χρησιμοποιούνται για την πέψη, την αποτοξίνωση ή την ενίσχυση της ενέργειας. Στην παράδοση των πληθυσμών των Άνδεων, η κόκα χρησιμοποιείται για την καταπολέμηση της κόπωσης.
  • Βόρεια Αμερική: Στις παραδόσεις των Ιθαγενών, χρησιμοποιούνται φυτά όπως η εχινάκεια για την ενίσχυση του ανοσοποιητικού.
  • Αυστραλία: Οι Αβορίγινες χρησιμοποιούν έλαια από φύλλα τεϊόδεντρου (tea tree) ως αντισηπτικό. Η παραδοσιακή ιατρική (bush medicine) περιλαμβάνει και απλές οικιακές εφαρμογές με βότανα.

Κριτική και επιφυλάξεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Φόβοι για την ασφάλεια

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αν και περισσότερες από 130 χώρες διαθέτουν ρυθμιστικό πλαίσιο για τις λαϊκές και παραδοσιακές θεραπείες, η χρήση τους ενέχει κινδύνους — όπως η ζωονόσος, κυρίως επειδή ορισμένες παραδοσιακές θεραπείες εξακολουθούν να περιλαμβάνουν ουσίες ζωικής προέλευσης.

Συχνά υποτίθεται ότι επειδή ένα φάρμακο είναι φυσικό, είναι και ασφαλές, ωστόσο, η χρήση βοτανικών και φυτικών σκευασμάτων συνοδεύεται από πληθώρα πιθανών παρενεργειών.[42] [43]

Χρήση απειλούμενων ειδών

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ορισμένες φορές, η παραδοσιακή ιατρική περιλαμβάνει τη χρήση μερών απειλούμενων ειδών, όπως για παράδειγμα ο αργοκινούμενος λόρις (slow loris) στη Νοτιοανατολική Ασία.

Απειλούμενα ζώα, όπως ο αργοκινούμενος λόρις, σκοτώνονται μερικές φορές για την παρασκευή παραδοσιακών φαρμάκων.[44]

Τα πτερύγια καρχαρία έχουν επίσης χρησιμοποιηθεί στην παραδοσιακή ιατρική, παρόλο που η αποτελεσματικότητά τους δεν έχει αποδειχθεί επιστημονικά. Ωστόσο, η πρακτική αυτή έχει αρνητικό αντίκτυπο στους πληθυσμούς των καρχαριών και στα οικοσυστήματά τους.[45]

Το παράνομο λαθρεμπόριο ελεφαντόδοντου συνδέεται εν μέρει με τη ζήτηση από καταναλωτές της παραδοσιακής κινεζικής ιατρικής. Η ζήτηση για ελεφαντόδοντο αποτελεί βασικό παράγοντα για τη λαθροθηρία απειλούμενων ειδών, όπως οι ρινόκεροι και οι ελέφαντες.[46]

Οι παγκολίνοι απειλούνται από τη λαθροθηρία, καθώς κυνηγιούνται για το κρέας και τα λέπια τους, τα οποία χρησιμοποιούνται στην παραδοσιακή ιατρική. Πρόκειται για τα πιο παράνομα διακινούμενα θηλαστικά παγκοσμίως.

Διαβάστε επίσης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ «Παραδοσιακή Ελληνική Ιατρική». ΑΚΑΔΗΜΙΑ. Ανακτήθηκε στις 16 Απριλίου 2025. 
  2. ↑ «ΛΑΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ». Politeianet.gr. Ανακτήθηκε στις 16 Απριλίου 2025. 
  3. ↑ «Ελληνική Παραδοσιακή Λαϊκή Ιατρική» (PDF). Ανακτήθηκε στις 16 Απριλίου 2025. 
  4. ↑ «Λαϊκή ιατρική: Διεθνές Επιστημονικό Συμπόσιο (Ρέθυμνο, 8-10 Νοεμβρίου 2000): πρακτικά». Βιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Ανακτήθηκε στις 16 Απριλίου 2025. 
  5. ↑ «Traditional Medicine: Definitions». World Health Organization. 1 Δεκεμβρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 20 Απριλίου 2014. 
  6. ↑ «WHO traditional medicine strategy: 2014-2023». The World Health Organization. Δεκεμβρίου 2013. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Ιανουαρίου 2014. 
  7. ↑ «Ebers' Papyrus». Ανακτήθηκε στις 28 Δεκεμβρίου 2014. 
  8. ↑ Girish Dwivedi, Shridhar Dwivedi (2007). History of Medicine: Sushruta – the Clinician – Teacher par Excellence (PDF). National Informatics Centre. Ανακτήθηκε στις 2008-10-08.  More than one of |archivedate= και |archive-date= specified (βοήθεια); Ελέγξτε τις τιμές ημερομηνίας στο: |archive-date= (βοήθεια)
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Kay, MA (1996). Healing with plants in the American and Mexican West. Tucson: University of Arizona Press. σελίδες 19–20. ISBN 978-0-8165-1646-9. 
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Raphael, Sandra· Blunt, Wilfrid (1994). The Illustrated herbal. London: Frances Lincoln. ISBN 978-0-7112-0914-5. 
  11. ↑ van der Geer, Alexandra; Dermitzakis, Michael (2010). «Fossils in pharmacy: from "snake eggs" to "Saint's bones"; an overview». Hellenic Journal of Geosciences 45: 323–332. http://www.hellenjgeosci.geol.uoa.gr/45/van%20der%20Geer%20&%20Dermitzakis.pdf. 
  12. ↑ Slikkerveer, L. J. (1990). Plural medical systems in the Horn of Africa: the legacy of "Sheikh" Hippocrates. London: Kegan Paul International. ISBN 978-0-7103-0203-8. 
  13. ↑ García Sánchez, E· Carabaza Bravo, JM (1990). «Árboles y arbustos en los textos agrícolas andalusíes (I)». Στο: e Morales Ruiz Matas CA, επιμ. Ciencias de la naturaleza en Al-Andalus : textos y estudios (στα Ισπανικά). Consejo Superior de Investigaciones Científicas. ISBN 978-84-00-07727-3. 
  14. ↑ Tschanz David W (2003). «Arab Roots of European Medicine». Heart Views 4: 2. 
  15. ↑ Eldredge Jonathan D (2003). «The Randomised Controlled Trial design: unrecognized opportunities for health sciences librarianship». Health Information and Libraries Journal 20: 34–44 [36]. doi:10.1046/j.1365-2532.20.s1.7.x. PMID 12757434. 
  16. ↑ Bloom Bernard S., Retbi Aurelia, Dahan Sandrine, Jonsson Egon (2000). «Evaluation Of Randomized Controlled Trials On Complementary And Alternative Medicine». International Journal of Technology Assessment in Health Care 16 (1): 13–21 [19]. doi:10.1017/s0266462300016123. PMID 10815350. 
  17. ↑ Heller, M.· Edelstein, P. (2001). Traditional medicine in Asia (PDF). World Health Organization. σελ. 31. ISBN 9789290222248. Ανακτήθηκε στις 24 April 2020.  More than one of |archivedate= και |archive-date= specified (βοήθεια); Ελέγξτε τις τιμές ημερομηνίας στο: |archive-date= (βοήθεια)
  18. ↑ Ortiz de Montellano, B (1975). «Empirical Aztec medicine». Science 188 (4185): 215–20. doi:10.1126/science.1090996. PMID 1090996. 
  19. ↑ Heinrich, M· Pieroni, A (2005). «Plants as medicines». Στο: Prance G, επιμ. The Cultural history of plants. Routledge. σελίδες 205–238. ISBN 978-0-415-92746-8. 
  20. ↑ Lozoya, Xavier (2016). «Libellus de Medicinalibus Indorum Herbis (Librito de las yerbas medicinales de los indios) o Códice Badiano». Arqueología Mexicana. 
  21. ↑ Bakx Keith (1991). «The 'eclipse' of folk medicine in western society.». Sociology of Health and Illness 13: 20–38. doi:10.1111/1467-9566.ep11340307. 
  22. ↑ Acharya, D· Anshu S (2008). Indigenous Herbal Medicines: Tribal Formulations and Traditional Herbal Practices. Jaipur: Aavishkar Publishers. ISBN 978-81-7910-252-7. 
  23. ↑ Maurice Mwu, Eric Gbodossou (Δεκεμβρίου 2000). «ALTERNATIVE MEDICINE: NIGERIA The role of traditional medicine» (PDF). The Lancet. 
  24. ↑ Laguerre, Michel S. (1987). Afro-Caribbean folk medicine. New York: Bergin & Garvey. ISBN 978-0-89789-113-4. 
  25. ↑ Acharya, Deepak and Shrivastava Anshu (2008): Indigenous Herbal Medicines: Tribal Formulations and Traditional Herbal Practices, Aavishkar Publishers Distributor, Jaipur- India. (ISBN 978-81-7910-252-7). pp 440.
  26. ↑ «Traditional, complementary and integrative medicine». World Health Organization. 2018. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Οκτωβρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 7 Μαΐου 2018. 
  27. ↑ «Declaran Patrimonio Cultural de la Nación a los conocimientos, saberes y usos del cactus San Pedro». elperuano.pe (στα Ισπανικά). 17 Νοεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 20 Σεπτεμβρίου 2024. 
  28. ↑ «WHO Traditional Medicine Strategy 2014-2023» (PDF). World Health Organization. 2013. Ανακτήθηκε στις 7 Μαΐου 2018. 
  29. ↑ «Traditional Aboriginal Bush Medicine». Aboriginal Art Online. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Μαΐου 2013. Ανακτήθηκε στις 26 Ιουνίου 2013. 
  30. ↑ «Select Your Library - Credo Reference». search.credoreference.com. Ανακτήθηκε στις 17 Απριλίου 2015. 
  31. ↑ Johnston, Susan L. (2002). «Native American Traditional and Alternative Medicine» (στα αγγλικά). The Annals of the American Academy of Political and Social Science 583 (1): 195–213. doi:10.1177/000271620258300113. ISSN 0002-7162. http://journals.sagepub.com/doi/10.1177/000271620258300113. 
  32. ↑ Shally-Jensen, Michael (2019). Alternative healing in American history : an encyclopedia from acupuncture to yoga. Santa Barbara, California. ISBN 978-1-4408-6033-1. 
  33. ↑ Kachura, Alexandra; Harris, Cory S. (2021-08-27). «An ethnobotanical meta-analysis of North American medicinal Asteraceae1» (στα αγγλικά). Botany 100 (2): 207–217. doi:10.1139/cjb-2021-0079. 
  34. ↑ K P, Girija (2016). «Sites of knowledge situating select indigenous knowledge systems and modern education». Shodhganga : a reservoir of Indian theses @ INFLIBNET. Ανακτήθηκε στις 7 Απριλίου 2021. 
  35. ↑ Wujastyk, Dagmar· Smith, Frederick M. (9 Σεπτεμβρίου 2013). Modern and Global Ayurveda: Pluralism and Paradigms. SUNY Press. σελίδες 1–8. ISBN 9780791478165. 
  36. ↑ K P, Girija (2016). «Refiguring of Ayurveda as Classical Tradition». Pragmata: Journal of Human Sciences 3: 43–62. 
  37. ↑ TNN (22 Jul 2019). «Those availing kalari marma chikitsa on the rise». The Times of India. https://timesofindia.indiatimes.com/city/kozhikode/those-availing-kalari-marma-chikitsa-on-the-rise/articleshow/70321567.cms. Ανακτήθηκε στις 9 April 2021. 
  38. ↑ Correspondent (5 Ιουνίου 2016). «Ottamooli (single ingredient) cure for lifestyle diseases...». Onmanorama. Ανακτήθηκε στις 9 Απριλίου 2021. 
  39. ↑ Girija, K.P. (2021). Mapping the History of Ayurveda: Culture, Hegemony and the Rhetoric of Diversity. Taylor & Francis Group. ISBN 9780367273002. 
  40. ↑ «Placebo Effect: A Cure in the Mind». Scientific American. February–March 2009. http://www.scientificamerican.com/article/placebo-effect-a-cure-in-the-mind/. 
  41. ↑ Sidgwick, G. P; McGeorge, D; Bayat, A (2015). «A comprehensive evidence-based review on the role of topicals and dressings in the management of skin scarring». Archives of Dermatological Research 307 (6): 461–477. doi:10.1007/s00403-015-1572-0. PMID 26044054. 
  42. ↑ Still, J. (2003). «Use of animal products in traditional Chinese medicine: Environmental impact and health hazards». Complementary Therapies in Medicine 11 (2): 118–122. doi:10.1016/s0965-2299(03)00055-4. PMID 12801499. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12801499/. 
  43. ↑ «National Policy on Traditional Medicine and Regulation of Herbal Medicines - Report of a WHO Global Survey». World Health Organization. Απριλίου 2016. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Μαΐου 2009. 
  44. ↑ Starr, C.; Nekaris, K. A. I.; Streicher, U.; Leung, L. K. -P. (2011). «Field surveys of the Vulnerable pygmy slow loris Nycticebus pygmaeus using local knowledge in Mondulkiri Province, Cambodia». Oryx 45 (1): 135–142. doi:10.1017/S0030605310001316. 
  45. ↑ «Traditional medicines continue to thrive globally». www.cnn.com. CNN. Ανακτήθηκε στις 25 Απριλίου 2016. 
  46. ↑ Gao, Yufang; Clark, Susan G. (1 December 2014). «Elephant ivory trade in China: Trends and drivers». Biological Conservation 180: 23–30. doi:10.1016/j.biocon.2014.09.020. ISSN 0006-3207. Bibcode: 2014BCons.180...23G. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0006320714003371. 
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Παραδοσιακή_ιατρική&oldid=11057131"