Μετάβαση στο περιεχόμενο

Πάουλ Τσέλαν

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Πάουλ Τσέλαν
Ο Πάουλ Τσέλαν σε ηλικία 18 ετών (φωτογραφία διαβατηρίου, 1938)
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη
μητρική γλώσσα		Paul Celan (Ρουμανικά)
Γέννηση23  Νοεμβρίου 1920[1][2][3]
Τσερνιβτσί[4][5]
Θάνατος20  Απριλίου 1970 (πιθανώς)[6]
Παρίσι[7][8][4]
Αιτία θανάτουπνιγμός
Συνθήκες θανάτουαυτοκτονία
Τόπος ταφήςΠαριζιάνικο Κοιμητήριο του Τιαί
Χώρα πολιτογράφησηςΓαλλία (από 1955)[4]
Ρουμανία (από 1945)[9][4]
Αυστρία[4]
Βασίλειο της Ρουμανίας (έως 1940)
Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (1940–1945)
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσεςΓερμανικά[10]
Ρουμανικά[2]
Γαλλικά[10]
ΣπουδέςΠανεπιστήμιο Φέντκοβιτς
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότηταποιητής[11][4]
στιχουργός
δοκιμιογράφος
μεταφραστής[4]
φιλολογικός συντάκτης[4]
ΕργοδότηςCartea rusă[12]
Αξιοσημείωτο έργοDeath Fugue
Language Mesh
Οικογένεια
ΣύζυγοςGisèle Lestrange[4]
ΣύντροφοςΊνγκεμποργκ Μπάχμαν[13]
ΣυγγενείςSelma Meerbaum-Eisinger (πρώτη ξαδέλφη)
Αξιώματα και βραβεύσεις
Βραβεύσειςβραβείο Γκέοργκ Μπύχνερ (1960)
λογοτεχνικό Βραβείο της πόλης της Βρέμης (1958)
Ιστότοπος
www.celan-projekt.de
Υπογραφή
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Ο Πάουλ Τσέλαν (γερμανικά: Paul Celan‎‎, 23 Νοεμβρίου 1920 - 20 Απριλίου 1970) ήταν γερμανόφωνος ποιητής, μεταφραστής και συγγραφέας ρουμανικής υπηκοότητας και εβραϊκής καταγωγής. Το αρχικό του επώνυμο ήταν Άντσελ, το οποίο έδωσε τον αναγραμματισμό Τσέλαν.

Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερες εκπροσώπους της γερμανόφωνης λογοτεχνίας της εποχής μετά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο, το καινοτόμο έργο του έχει κερδίσει μια αθάνατη θέση στο λογοτεχνικό πάνθεον. Η ποίησή του επηρεάστηκε υφολογικά από τον γαλλικό σουρεαλισμό και το θέμα του είναι τα ανεξίτηλα ψυχικά τραύματα και οι αναμνήσεις που είχε ως Εβραίος επιζών του Ολοκαυτώματος. [14]

Ο Τσέλαν καταγόταν από οικογένεια γερμανόφωνων Εβραίων από το Τσέρνοβιτς της Μπουκοβίνας, στην ανατολική άκρη της Αυστροουγγαρίας. Το 1920 που γεννήθηκε, η πόλη του μόλις είχε περάσει στη ρουμανική επικράτεια. Το 1940 ακολούθησε σοβιετική κατοχή και το 1941 γερμανική, το 1942 οι γονείς του εκτοπίσθηκαν και πέθαναν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης και ο ίδιος βρέθηκε σε στρατόπεδο εργασίας έως το 1944 με την επιστροφή των Σοβιετικών. Έφυγε για το Βουκουρέστι και στη συνέχεια στη Βιέννη, καταλήγοντας το 1948 στο Παρίσι, όπου σπούδασε, παντρεύτηκε, εργάστηκε και το 1955 έλαβε τη γαλλική υπηκοότητα, γράφοντας πάντα ποίηση στη μητρική του γλώσσα. Το 1970, αυτοκτόνησε πέφτοντας στον Σηκουάνα.[15]

Βιογραφικά στοιχεία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Νεανικά χρόνια

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η γενέτειρα του Τσέλαν στο Τσερνιβτσί. Έζησε εδώ με την οικογένειά του για 13 χρόνια σε ένα μικρό χώρο στο υπόγειο στον πίσω κήπο.

Ο Τσέλαν γεννήθηκε το 1920 σε γερμανόφωνη εβραϊκή οικογένεια στο Τσερνιβτσί της Μπουκοβίνας, που από το 1918 ανήκε στο βασίλειο της Ρουμανίας και παλαιότερα στην Αυστροουγγαρία (όταν η γενέτειρά του ονομαζόταν Τσέρνοβιτς) και σήμερα ανήκει στην Ουκρανία. Μεγάλωσε στο πολυεθνικό και πολύγλωσσο περιβάλλον της πόλης, φοιτώντας στο γερμανικό δημοτικό σχολείο το 1926-1927, μετά στο εβραϊκό δημοτικό για 3 χρόνια και στο ρουμανικό λύκειο μέχρι την αποφοίτησή του το 1938. Η μητρική του γλώσσα ήταν τα αυστριακά γερμανικά και από μικρός είχε διδαχθεί αγγλικά και γαλλικά. Στην εφηβεία του, δραστηριοποιήθηκε σε εβραϊκές σοσιαλιστικές οργανώσεις και υποστήριζε την υπόθεση των δημοκρατικών στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο. Το 1938 ταξίδεψε στην Τουρ της Γαλλίας για να σπουδάσει ιατρική. Το καλοκαίρι του 1939 επέστρεψε για καλοκαιρινές διακοπές αλλά ξέσπασε ο Β' Παγκόσμιος πόλεμος και καθώς δεν μπορούσε να επιστρέψει στη Γαλλία, παρέμεινε και γράφτηκε στο τοπικό πανεπιστήμιο για να σπουδάσει λογοτεχνία και Ρομανικές γλώσσες.

Η ζωή κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τον Ιούνιο του 1940 η βόρεια Μπουκοβίνα κατελήφθη από τη Σοβιετική ένωση, σύμφωνα με το μυστικό πρωτόκολλο του Γερμανοσοβιετικού συμφώνου μη επίθεσης. Ο Τσέλαν μπόρεσε αρχικά να συνεχίσει τις σπουδές του. Ωστόσο, όταν τα γερμανικά στρατεύματα και το τότε συνεργαζόμενο φασιστικό ρουμανικό καθεστώς κατέλαβαν την περιοχή τον Ιούνιο του 1941, πυρπόλησαν τη Μεγάλη Συναγωγή της πόλης και επέβαλαν στην εβραϊκή κοινότητα γκέτο, εγκλεισμό και καταναγκαστική εργασία. Τον Ιούνιο του 1942, οι γονείς του εκτοπίσθηκαν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Κυβερνείο της Υπερδνειστερίας, όπου ο πατέρας του πέθανε από τύφο και η μητέρα του εκτελέσθηκε όταν ήταν αδύναμη για εργασία. Αργότερα το ίδιο έτος, ο ίδιος οδηγήθηκε σε στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας στη Ρουμανία, όπου έμαθε για το θάνατο των γονιών του.

Παρέμεινε φυλακισμένος στο στρατόπεδο δουλεύοντας στην κατασκευή δρόμων μέχρι τον Φεβρουάριο του 1944, όταν η προέλαση του Κόκκινου Στρατού ανάγκασε τους Ρουμάνους να εγκαταλείψουν τα στρατόπεδα, οπότε επέστρεψε στο Τσέρνοβιτς λίγο πριν την κατάληψη της πόλης από τους Σοβιετικούς τον Αύγουστο του 1944. Εκεί, εργάστηκε για λίγο ως νοσηλευτής σε ψυχιατρική κλινική. Φίλοι αυτής της περιόδου θυμούνται ότι ο Τσέλαν είχε τεράστιες ενοχές για τον χαμό των γονιών του, τους οποίους μάταια είχε προσπαθήσει να πείσει να κρυφτούν πριν από την απέλασή τους.

Τον Απρίλιο του 1945 έφυγε για το Βουκουρέστι, όπου συνέχισε τις σπουδές του και παρέμεινε μέχρι το 1947. Δραστηριοποιήθηκε στην εβραϊκή λογοτεχνική κοινότητα και εργάστηκε σαν επιμελητής εκδοτικού οίκου και μεταφραστής ρωσικής λογοτεχνίας στα ρουμανικά, έγραφε επίσης ποίηση που δημοσίευε με διάφορα ψευδώνυμα μεταξύ των οποίων το Τσέλαν - έναν αναγραμματισμό του Ancel, τη ρουμανική ορθογραφία του επωνύμου του. Η λογοτεχνική σκηνή της εποχής ήταν πλούσια σε Ρουμάνους σουρεαλιστές με τους οποίους ήταν σε επικοινωνία και επηρεάστηκε. Με την παρότρυνσή τους έγραψε κάποια ποιήματα στα ρουμανικά αλλά επανήλθε στα αυστριακά γερμανικά. Το διάσημο ποίημά του Φούγκα του θανάτου, που αναφέρεται στη ζωή σε ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης, πρωτοεμφανίστηκε σε ρουμανική μετάφραση τον Μάιο του 1947.[16]

Στη Βιέννη

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Όταν η Ρουμανία τέθηκε υπό σοβιετικό έλεγχο στις αρχές του 1948, ο Τσέλαν αντιμετώπισε προβλήματα με το σταλινικό καθεστώς και διέφυγε κρυφά στη Βιέννη. Εκεί γνώρισε την Ίνγκεμποργκ Μπάχμαν, με την οποία συνδέθηκε ερωτικά με διακοπές περίπου έως τον Μάιο του 1958, και δημοσίευσε την πρώτη του ποιητική συλλογή, Η άμμος από τις λάρνακες. Η Βιέννη, ωστόσο, ήταν μόνο μια ερειπωμένη πόλη σε μια χώρα υπό κατοχή των Συμμαχικών δυνάμεων και είχε μικρή ομοιότητα με τη λογοτεχνική, μουσική και πολιτιστική Μέκκα που ήταν η πρωτεύουσα της Αυστροουγγαρίας. Επιπλέον, η αστική, καλλιεργημένη και εκλεπτυσμένη βιεννέζικη εβραϊκή κοινότητα είχε εξαφανιστεί. Όταν τον Ιούλιο 1948 δεν κατάφερε να πάρει άδεια παραμονής, μετανάστευσε στο Παρίσι.[17]

Στο Παρίσι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα πρώτα του χρόνια στο Παρίσι σημαδεύτηκαν από μοναξιά και απομόνωση, όπως ανέφερε σε επιστολές προς φίλους του. Άρχισε σπουδές στη Σορβόννη και πήρε δίπλωμα στη γερμανική φιλολογία. Γνωρίστηκε με τον σουρεαλιστή ζωγράφο Εντγκάρ Ζενέ, από τον οποίο εμπνεύστηκε το πεζογραφικό κείμενο Ο Εντγκάρ Ζενέ και το όνειρο των ονείρων.

Τον Νοέμβριο του 1951, γνώρισε τη γραφίστα Ζιζέλ Λεστράνζ, στην οποία έστειλε πολλά ερωτικά γράμματα, επηρεασμένος από την αλληλογραφία του Φραντς Κάφκα με τη Μίλενα Γιέσενσκα. [18]Παρά την αντίθεση της αριστοκρατικής οικογένειάς της, παντρεύτηκαν το 1952 και απέκτησαν έναν γιο. Εργάστηκε σαν μεταφραστής - μετέφρασε γαλλική, ιταλική, αμερικανική και ρωσική λογοτεχνία, καθώς και έργα του Σαίξπηρ, στα γερμανικά - και λέκτορας γερμανικής γλώσσας και λογοτεχνίας στην École normale supérieure. Τον Μάιο του 1960 γνώρισε τη Νέλλυ Ζαχς στη Ζυρίχη με την οποία διατήρησαν για χρόνια αλληλογραφία.[19]

Ο τάφος του Τσέλαν στο Τιαί

Από το 1952, η γραφή του άρχισε να κερδίζει αναγνώριση και προσκλήθηκε στη Δυτική Γερμανία. Η πρώτη επίσκεψη ήταν αποτυχημένη αλλά αργότερα τιμήθηκε με βραβεία: το 1958 με το βραβείο Λογοτεχνίας της Βρέμης και το 1960 με το βραβείο Γκέοργκ Μπύχνερ. Στη δεκαετία του 1950, άρχισε να ασχολείται με τη φιλοσοφία του Χάιντεγκερ και ο φιλόσοφος διάβαζε επίσης τα έργα του Τσέλαν. Οι δυο τους είχαν επίσης έντονο ενδιαφέρον για τον Φρήντριχ Χαίλντερλιν. Το 1967, συναντήθηκαν στο Φράιμπουργκ και ακολούθησαν περαιτέρω συναντήσεις και ανταλλαγή επιστολών. [20]

Ο Τσέλαν έλαβε τη γαλλική υπηκοότητα το 1955 και έζησε στο Παρίσι τα περισσότερα δημιουργικά χρόνια του. Η άσχημη ψυχολογική του κατάσταση - είχε εισαχθεί σε ψυχιατρική κλινική πολλές φορές - επιδεινώθηκε όταν η χήρα του φίλου του Γαλλο-Γερμανού ποιητή Ιβάν Γκολ τον κατηγόρησε αβάσιμα για λογοκλοπή από το έργο του συζύγου της.

Στις τελευταίες του συλλογές αναφέρεται σε γεγονότα της εποχής, όπως στο Χιονισμένο μέρος για τις ταραχές του Μαΐου του 1968 στο Παρίσι, τις οποίες έζησε προσωπικά, και την καταστολή της Άνοιξης της Πράγας και την εισβολή στην Τσεχοσλοβακία τον Αύγουστο του 1968.  

Το 1969, λίγους μήνες πριν από το θάνατό του, ο Τσέλαν έκανε το μοναδικό του ταξίδι στο Ισραήλ επισκεπτόμενος την Ιερουσαλήμ.

Περίπου στις 20 Απριλίου 1970, ο Τσέλαν, σε ηλικία 50 ετών, αυτοκτόνησε πέφτοντας στον Σηκουάνα. Οι συνθήκες και η ημερομηνία θανάτου του δεν είναι σαφείς. Το πτώμα του ανασύρθηκε κοντά στο Κουρμπεβουά την 1η Μαΐου 1970.[21]

Αναγνώριση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Φιλόσοφοι, όπως ο Μωρίς Μπλανσό, ο Ζακ Ντεριντά και ο Χανς-Γκέοργκ Γκάνταμερ αφιέρωσαν τουλάχιστον ένα από τα βιβλία τους στην ποιητική του έργου του Τσέλαν. Θεωρήθηκε, μαζί με τον Γκαίτε, τον Χέλντερλιν και τον Ρίλκε, ένας από τους σημαντικότερους γερμανόφωνους ποιητές και αναφέρεται εξ ίσου τόσο στη γερμανική όσο και την αυστριακή λογοτεχνία. Μαζί με λίγους συγγραφείς, όπως οι Πρίμο Λέβι, Νέλλυ Ζαχς και Ίμρε Κέρτες, ξεχωρίζει διεθνώς ανάμεσα σε όσους έγραψαν για το Ολοκαύτωμα.

Παρά τη δυσκολία του έργου του, η ποίησή του έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και ερευνάται διεξοδικά, με τον συνολικό αριθμό των επιστημονικών εργασιών να ανέρχεται σε χιλιάδες. Το σύνολο του ποιητικού του έργου περιλαμβάνεται στα 100 καλύτερα βιβλία όλων των εποχών.

Ποιητικές συλλογές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Η άμμος από τις λάρνακες (Der Sand aus den Urnen, 1948)[22]
  • Μήκων και μνήμη ή Αφιόνι και Μνήμη ( Mohn und Gedächtnis, 1952)
  • Από κατώφλι σε κατώφλι (Von Schwelle zu Schwelle, 1955)
  • Γλωσσικό πλέγμα (Sprachgitter, 1959)
  • Του κανενός το ρόδο ( Die Niemandsrose , 1963)
  • Καμπή πνοής ( Atemwende, 1967)
  • Fadensonnen, 1968
  • Lichtzwang, 1970, δημοσιεύτηκε μετά θάνατον
  • Schneepart, 1971, δημοσιεύτηκε μετά θάνατον
  • Zeitgehöft, 1976, δημοσιεύτηκε μετά θάνατον

Μεταφράσεις έργων στα ελληνικά

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Από κατώφλι σε κατώφλι, ποιητική συλλογή, μτφ. Στέλλα Νικολούδη, εκδ. Δελφίνι, 1977 [23]
  • Του κανενός το ρόδο, ποιητική συλλογή, μτφ. Χρήστος Λάζος, εκδ. Άγρα, 1995
  • Στρέττο, ποιητική συλλογή, μτφ. Θεόδωρος Άδραστος, εκδ. Υπερίων, 1996
  • Ο Μεσημβρινός και άλλα πεζά, μεταξύ των οποίων Ο Εντγκάρ Ζενέ και το όνειρο των ονείρων, μτφ. Γιώργος Σαγκριώτης, εκδ. Άγρα, 2006 [24]
  • Μήκων και μνήμη, ποιητική συλλογή, μτφ. Ιωάννα Αβραμίδου, εκδ. Νεφέλη, 2007 (επίσης Αφιόνι και Μνήμη σε μτφ. Α. Τριφύλλη, του 1983)
  • Γλωσσικό πλέγμα, ποιητική συλλογή, μτφ. Ιωάννα Αβραμίδου, εκδ. Άγρα, 2012
  • Βόρεια του μέλλοντος, ποιητική συλλογή, μτφ. Νίκος Ειρηνάκης, εκδ. Γαβριηλίδης, 2017
  • Καμπή πνοής, ποιητική συλλογή, μτφ. Μιχάλης Καρδαμίτσης, εκδ. Κίχλη, 2018

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ 1,0 1,1 Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 26  Απριλίου 2014.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. 11895717d. Ανακτήθηκε στις 10  Οκτωβρίου 2015.
  3. ↑ 3,0 3,1 «Encyclopædia Britannica» (Αγγλικά) biography/Paul-Celan. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 (Γερμανικά) Κατάλογος της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γερμανίας. 118519859. Ανακτήθηκε στις 14  Νοεμβρίου 2024.
  5. ↑ death certificate. archives.paris.fr/arkotheque/visionneuse/visionneuse.php?arko=YTo2OntzOjQ6ImRhdGUiO3M6MTA6IjIwMjUtMDEtMzEiO3M6MTA6InR5cGVfZm9uZHMiO3M6MTE6ImFya29fc2VyaWVsIjtzOjQ6InJlZjEiO2k6NDtzOjQ6InJlZjIiO2k6Mjc0MDc5O3M6MTY6InZpc2lvbm5ldXNlX2h0bWwiO2I6MTtzOjIxOiJ2aXNpb25uZXVzZV9odG1sX21vZGUiO3M6NDoicHJvZCI7fQ%3D%3D#uielem_move=-760%2C170&uielem_islocked=0&uielem_zoom=120&uielem_brightness=0&uielem_contrast=0&uielem_isinverted=0&uielem_rotate=F. Ανακτήθηκε στις 31  Ιανουαρίου 2025. σελ. 6.
  6. ↑ (Γαλλικά) Babelio. 310998.
  7. ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 31  Δεκεμβρίου 2014.
  8. ↑ Τσεχική Εθνική Βάση Δεδομένων Καθιερωμένων Όρων. jn20030827047. Ανακτήθηκε στις 23  Νοεμβρίου 2019.
  9. ↑ www.observatorcultural.ro/articol/paul-celan-a-fost-o-necesitate-cel-mai-important-scriitor-pe-care-trebuia-sa-l-cunosc/.
  10. ↑ 10,0 10,1 CONOR.SI. 13652835.
  11. ↑ The Fine Art Archive. 26449. Ανακτήθηκε στις 1  Απριλίου 2021.
  12. ↑ archive.org/details/sorana-vol-1-ochiurile-retelei-full-pdf/page/n13/mode/1up.
  13. ↑ www.jstor.org/stable/30039350?seq=1#metadata_info_tab_contents.
  14. ↑ . «britannica.com/biography/Paul-Celan». 
  15. ↑ . «protoporia.gr/tselan-pol-apo-katofli-se-katofli-78381.html». 
  16. ↑ . «deutsche-biographie.de/celan paul». 
  17. ↑ . «poets.org/poet/paul-celan». 
  18. ↑ . «lavart.gr/6 αποσπάσματα από τα γράμματα του Κάφκα προς τη Μίλενα». 
  19. ↑ . «poetryfoundation.org/poets/paul-celan». 
  20. ↑ . «lifo.gr/apopseis/idees/Όταν ο Πάουλ Τσέλαν επισκέφτηκε τον Μάρτιν Χάιντεγκερ». 
  21. ↑ . «encyclopedia.yivo.org/celan paul». 
  22. ↑ . «vakxikon.gr/Πάουλ Τσέλαν: Tρία ποιήματα». 
  23. ↑ . «protoporia.gr/tselan-pol-apo-katofli-se-katofli». 
  24. ↑ . «politeianet.gr/sygrafeas/celan-paul». 
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Πάουλ_Τσέλαν&oldid=11039067"