Ο Κρόνος καταβροχθίζει τον γιο του

Ο Κρόνος καταβροχθίζει τον γιο του
Ονομασία	Ο Κρόνος καταβροχθίζει τον γιο του
Δημιουργός	Q5432
Έτος δημιουργίας	1819-1823
Είδος	Ελαιογραφία σε τοίχο (μεταφέρθηκε σε καμβά)
Ύψος	146 εκ.
Πλάτος	83 εκ.
Πόλη	Μαδρίτη
Μουσείο	Μουσείο του Πράδο
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Ο Κρόνος καταβρoχθίζει τον γιο του (Ισπανικά: Saturno devorando a su hijo) ονομάζεται ο πίνακας του Ισπανού ζωγράφου Φρανθίσκο Γκόγια. Απεικονίζει τον ελληνικό μύθο σύμφωνα με τον οποίο ο Τιτάνας Κρόνος (στον τίτλο το όνομα του Τιτάνα έχει αντικατασταθεί από το Saturno, που προέρχεται από το ρωμαϊκό Saturn), φοβούμενος ότι τα παιδιά του θα τον ανέτρεπαν παίρνοντας αυτά την εξουσία, τα έτρωγε αμέσως μετά τη γέννησή τους. Το έργο είναι ένας από τους Μαύρους Πίνακες που ο Γκόγια ζωγράφισε απευθείας επάνω στους τοίχους του σπιτιού του κατά τη χρονική περίοδο 1819-1823. Μεταφέρθηκε σε καμβά (146×83 εκ.) μετά τον θάνατο του Γκόγια και από τότε βρίσκεται στο Μουσείο του Πράδο στη Μαδρίτη.

Υπόβαθρο

Quinta del Sordo, περ. 1900

Οι θέσεις των Μαύρων Πινάκων στην «Έπαυλη του Κουφού» (La Quinta del Sordo). Το έργο Ο Κρόνος καταβροχθίζει τον γιο του βρισκόταν απέναντι από τον πίνακα Ιουδήθ και Ολοφέρνης, δίπλα από την κεντρική είσοδο της εύπαυλης.

Το 1819, ο Γκόγια αγόρασε ένα σπίτι στις όχθες του ποταμού Μανθανάρες (Manzanares) κοντά στη Μαδρίτη που ονομαζόταν Έπαυλη του Κουφού (ισπανικά: Quinta del Sordo). Ήταν ένα μικρό διώροφο σπίτι που πήρε την ονομασία του από τον προηγούμενο ιδιοκτήτη που ήταν κουφός, αν και η ονομασία αυτή ταίριαζε και στην περίπτωση του Γκόγια, που είχε χάσει την ακοή του μετα από πυρετό το 1792. Μεταξύ 1819 και 1823, όταν άφησε το σπίτι για να μείνει στη Μπορντό, ο Γκόγια δημιούργησε μια σειρά δεκατεσσάρων έργων, τα οποία ζωγράφισε με λάδι απευθείας πάνω στους τοίχους του σπιτιού. Σε ηλικία 73 χρόνων και έχοντας επιβιώσει από δύο παραλίγο θανατηφόρες ασθένειες, ο Γκόγια φαίνεται να προβληματίζεται σχετικά με τη θνητότητά του, ενώ είναι ιδιαίτερα πικραμένος από την εμφύλια διαμάχη στην Ισπανία. Αν και αρχικά διακόσμησε του τοίχους του σπιτιού του με πιο ευχάριστες εικόνες, στην πορεία τις κάλυψε ζωγραφίζοντας πάνω τους τις έντονες στοιχειωμένες ζωγραφιές που είναι γνωστές σήμερα ως Μαύροι Πίνακες. Έργα άνευ παραγγελίας που δεν προορίζονταν για δημόσια θέαση, αυτοί οι πίνακες αντανακλούν τη σκοτεινή διάθεση του συμπεριλαμβάνοντας έντονες σκηνές εχθρότητας και μάχης.

Το έργο Ο Κρόνος καταβροχθίζει τον γιο του, μία αποκρουστική απεικόνιση του Τιτάνα να τρώει ένα από τα παιδιά του, είναι ένα από τα έξι έργα με τα οποία ο Γκόγια διακόσμησε την τραπεζαρία του. Σύμφωνα με τον ρωμαϊκό μύθο (που προέρχεται από τον αντίστοιχο ελληνικό μύθο), υπήρχε η προφητεία ότι ένας από τους γιους του Σατούρνου (αντίστοιχος του αρχαιοελληνικού Κρόνου) θα τον ανέτρεπε όπως και ο ίδιος είχε ανατρέψει τον πατέρα του Caelus (αντίστοιχος του αρχαιοελληνικού Ουρανού). Για να το αποφύγει αυτό ο Σατούρνους έτρωγε τα παιδιά του αμέσως μετά τη γέννησή τους. Η γυναίκα του, Οπς (αντίστοιχη της αρχαιοελληνικής Ρέας), έκρυψε τον έκτο τους γιο, τον Γιούπιτερ (αντίστοιχος του αρχαιοελληνικού Δία), στην Κρήτη, ενώ εξαπάτησε τον Σατούρνους δίνοντάς του έναν βράχο τυλιγμένο σε σπάργανα. Τελικά η προφητεία εκπληρώθηκε, καθώς ο Γιούπιτερ ανέτρεψε τον πατέρα του και ανέλαβε αυτός την εξουσία.

Ο Γκόγια ποτέ δεν έδωσε ονομασίες στα έργα που φιλοτέχνησε στην Έπαυλη του Κουφού. Οι τίτλοι των έργων δόθηκαν από άλλους μετά το θάνατό του, και αυτός ο πίνακας είναι επίσης γνωστός στην αγγλική γλώσσα με τίτλους που στα ελληνικά μεταφράζονται ως Κρόνος είτε ως Ο Κρόνος καταβροχθίζει έναν από τους γιους του είτε ως Ο Κρόνος καταβροχθίζει τα παιδιά του ή με τους ισπανικούς τίτλους Saturno devorando a su hijo (Ο Κρόνος καταβροχθίζει τον γιο του) ή Saturno devorando a un hijo (Ο Κρόνος καταβροχθίζει ένα παιδί).

Έργο και ερμηνεία

Φωτογραφία που λήφθηκε το 1874 μέσα στην Έπαυλη του Κουφού από τον J. Laurent.

Ο Γκόγια απεικονίζει τον Κρόνο να τρώει έναν από τους γιούς του. Το κεφάλι του παιδιού και μέρος του αριστερού χεριού έχουν ήδη φαγωθεί. Το δεξί χέρι, πιθανώς έχει φαγωθεί επίσης, αν και θα μπορούσε να βρίσκεται μπροστά από το σώμα ενώ συγκρατείται από τη συνθλιπτική λαβή του Κρόνου. Ο Τιτάνας είναι έτοιμος να καταβροχθίσει ακόμη ένα τμήμα του αριστερού χεριού. Καθώς ξεπροβάλει από το σκοτάδι, το στόμα του ανοίγει και τα διαπεραστικά μάτια του είναι διεσταλμένα και λευκά, ενώ έχει μια έκφραση τρέλας. Τα λίγα άλλα φωτεινά σημεία του πίνακα, είναι η λευκή σάρκα και το κόκκινο αίμα της σορού, και τα λευκά σημεία στο χέρι του Κρόνου καθώς βυθίζει τα δάχτυλά του στην πλάτη του πτώματος. Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι ο πίνακας ίσως απεικόνιζε τον Τιτάνα με το πέος του να βρίσκεται σε μερική στύση, αλλά, ακόμα κι αν αυτή η λεπτομέρεια υπήρξε, χάθηκε λόγω της φθοράς της τοιχογραφίας με τον καιρό, ή κατά τη μεταφορά στον καμβά. Σήμερα, στον πίνακα η περιοχή γύρω από τη βουβωνική χώρα του Κρόνου είναι δυσδιάκριτη. Μπορεί ακόμη να έχει επικαλυφθεί σκόπιμα με χρώμα πριν η εικόνα να τεθεί προς θέαση δημοσίως.

Ο πίνακας του Ρούμπενς με το ίδιο θέμα.

Έχουν προταθεί πολλές ερμηνείες του νοήματος του πίνακα: η μάχη μεταξύ νεότητας και γήρατος, ο χρόνος που καταβροχθίζει τα πάντα, η οργή του Θεού και μια αλληγορία της κατάστασης στην Ισπανία όπου η πατρίδα κατέτρωγε τα παιδιά της με τον πόλεμο και την επανάσταση. Υπάρχουν εξηγήσεις που σχετίζονται με τη σχέση του Γκόγια με το γιο του, Ξαβιέ, το μόνο από τα έξι παιδιά του που επέζησε έως και την ενηλικίωση, ή τη σχέση του με τη Λεοκάντια Βάις, οικονόμο του που έμενε στο σπίτι του, και πιθανώς ερωμένη του. Το φύλλο του σώματος που τρώγεται δεν μπορεί να προσδιοριστεί με βεβαιότητα. Αν ο Γκόγια έγραψε κάποιες σημειώσεις για τον πίνακα (όπως έκανε με άλλα έργα του), αυτές δεν έχουν διασωθεί. Καθώς το έργο δεν προοριζόταν σε καμιά περίπτωση για δημόσια έκθεση, δεν υπήρχε λόγος να εξηγήσει τη σημασία του πίνακα. Έχει λεχθεί πως αυτό το έργο είναι «καθοριστικής σημασίας για την κατανόηση της κατάστασης του ανθρώπου στη σύγχρονη εποχή, όπως ακριβώς και η οροφή της Καπέλα Σιξτίνα του Μικελάντζελο είναι σημαντική για την κατανόηση του 16ου αιώνα».

Ο Γκόγια ίσως εμπνεύστηκε από τον πίνακα (1636) του Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς που απεικόνιζε το ίδιο θέμα. Ο πίνακας του Ρούμπενς, που βρίσκεται επίσης στο Μουσείο ντελ Πράδο, είναι μια φωτεινότερη, πιο συμβατική αντιμετώπιση του μύθου: ο δικός του Κρόνος δεν αποπνέει την ίδια κανιβαλιστική αγριότητα με εκείνον στην απόδοση του Γκόγια. Η εκδοχή του Γκόγια απεικονίζει έναν άντρα που οδηγείται στην παράνοια από το γεγονός ότι καταβροχθίζει τον ίδιο τον γιο του. Επιπρόσθετα, στο έργο του Γκόγια, το σώμα του γιου είναι το πτώμα ενός άντρα και όχι το αβοήθητο μωρό που απεικονίζεται στον πίνακα του Ρούμπενς. Ο Γκόγια είχε κάνει με κιμωλία ένα έργο με το ίδιο θέμα (1796-7) που ήταν πιο κοντά σε αυτό του Ρούμπενς: ο Κρόνος, που μοιάζει με αυτόν του Ρούμπενς, δαγκώνει το πόδι ενός από τους γιους του ενώ κρατάει ένα άλλο σαν πόδι κοτόπουλου, χωρίς να υπάρχουν στην εικόνα το αίμα και η παράνοια του μεταγενέστερου έργου. Ο μελετητής του Γκόγια Fred Licht έχει εκφράσει αμφιβολίες σχετικά με το όνομα του πίνακα, σχολιάζοντας ότι τα τυπικά εικονογραφικά χαρακτηριστικά που σχετίζονται με τον Κρόνο απουσιάζουν από το έργο, και το σώμα του θύματος δεν μοιάζει με σώμα παιδιού. Οι σφαιρικοί γλουτοί και οι πλατείς γοφοί του ακέφαλου πτώματος δημιουργούν αμφιβολίες σχετικά με τον χαρακτηρισμό αυτής της φιγούρας ως αρσενικής.

Μεταφορά από την Quinta del Sordo

Παρά το γεγονός ότι δεν προορίζονταν για δημόσια θέαση, οι Μαύροι Πίνακες αποτελούν σημαντικό τμήμα του συνολικού έργου του Γκόγια. Όταν ο Γκόγια αυτοεξορίστηκε στη Γαλλία το 1823, μεταβίβασε την Έπαυλη του Κωφού στον εγγονό του, Μαριάνο. Μετά από αρκετές αλλαγές ιδιοκτησίας, το σπίτι βρέθηκε στην κατοχή του Βαρώνου Emile d'Erlanger το 1874. Μετά από 70 χρόνια στους τοίχους του σπιτιού οι τοιχογραφίες είχαν υποστεί σημαντική φθορά, και για να διατηρηθούν, ο νέος ιδιοκτήτης τις μετέφερε σε καμβά υπό την καθοδήγηση του Salvador Martinez Cubells, διευθυντή του Μουσείο ντελ Πράδο. Αφού εκτέθηκαν στην Exposition Universelle του 1878 στο Παρίσι, ο d'Erlanger τους δώρισε στο ισπανικό κράτος. Τα σημάδια του χρόνου σε συνδυασμό με την αναπόφευκτη ζημιά που προκλήθηκε από την πολύ λεπτή διαδικασία μεταφοράς των τοιχογραφιών σε καμβά, είχαν ως αποτέλεσμα την ανάγκη επιδιόρθωσης των περισσότερων τοιχογραφιών και μέρος των λεπτομεριών ίσως να έχει χαθεί. Ωστόσο η αρνητική επίδραση των παραπάνω στον πίνακα Ο Κρόνος καταβροχθίζει τον γιο του φαίνεται πως ήταν μικρότερη απ' ό,τι σε άλλους πίνακες.

Πηγές

• Connell, Evan (2004). Francisco Goya: A Life. Counterpoint. σελ. 256. ISBN 9781582433073. 
• Licht, Fred (1983). Goya: The Origins of the Modern Temper in Art. Icon. σελ. 288. ISBN 0064301230. 
• Karen Morden· Stephen Pulimood (2006). Stephen Farthing, επιμ. 1001 Paintings You Must See Before You Die. London: Quintet Publishing Ltd. ISBN 1-84403-563-8. 
• «Saturn Devouring One of His Sons». Museo del Prado. Ανακτήθηκε στις 27 Φεβρουαρίου 2007. 
• E. Weems. «The Black Paintings: Saturn». Ανακτήθηκε στις 27 Φεβρουαρίου 2007. 
• Jay Scott Morgan. «The Mystery of Goya's Saturn». New England Review. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Δεκεμβρίου 2006. Ανακτήθηκε στις 27 Φεβρουαρίου 2007. 
• «Goya's Black Paintings». theartworlf. Ανακτήθηκε στις 27 Φεβρουαρίου 2007.