Ούργιο Βάισαλα

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Ούργιο Βάισαλα
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση6  Σεπτεμβρίου 1891[1][2][3]
Kontiolahti
Θάνατος21  Ιουλίου 1971[1]
Rymättylä[4]
Τόπος ταφήςνεκροταφείο του Τούρκου
Χώρα πολιτογράφησηςΦινλανδία
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσεςΦινλανδικά
Εσπεράντο
ΣπουδέςΠανεπιστήμιο του Ελσίνκι[5]
Πανεπιστήμιο του Τουρκού[6]
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητααστρονόμος
εσπεραντιστής
διδάσκων πανεπιστημίου
φυσικός
μετεωρολόγος[7]
ΕργοδότηςTuorla Observatory
Αξιοσημείωτο έργοανακάλυψη αστεροειδών
Οικογένεια
ΤέκναMarja Väisälä
ΑδέλφιαKalle Väisälä
Vilho Väisälä
Väinö Väisälä
Αξιώματα και βραβεύσεις
ΒραβεύσειςCross of Liberty, 2nd Class[8]
Commander First Class of the Order of the Lion of Finland[8]
Ταξιάρχης του Τάγματος του Φινλανδικού Λευκού Ρόδου[8]
Medal of Liberty, 2nd Class[8]
Memorial medal of the Winter War[8]
Memorial medal of the Continuation War[8]
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Ο Ούργιο Βάισαλα (Yrjö Väisälä, 6 Σεπτεμβρίου 1891 – 21 Ιουλίου 1971) ήταν Φινλανδός αστρονόμος και οπτικός.[9]

Οι κυριότερες συνεισφορές του ήταν στο πεδίο της οπτικής και της αστρονομίας, αλλά ήταν επίσης πολύ δραστήριος στη γεωδαισία και την οπτική μετρολογία. Είχε το προσωνύμιο («παρατσούκλι») «ο Μάγος της Τούορλα», αναφερόμενο στο Αστεροσκοπείο της Τούορλα (και εργαστήριο οπτικής) που είχε ιδρύσει ο ίδιος το 1952 (υπάρχει και βιβλίο με τον ίδιο τίτλο στα φινλανδικά που περιγράφει το έργο του). Ανεκάλυψε 128 αστεροειδείς και τρεις κομήτες.[10][9] Υπήρξε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Τούρκου και ακαδημαϊκός.

Οικογένεια[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Ούργιο ήταν το έβδομο από τα οκτώ παιδιά του Γιοχάνες Βάισαλα, υπαλλήλου σε πριονιστήριο, και της Έμα Μπιργκίτα, το γένος Γιάασκελαϊνεν (Emma Birgitta Jääskeläinen). Γεννήθηκε στη Γιόενσου του Μεγάλου Δουκάτου της Φινλανδίας. Αδελφοί του ήταν ο μαθηματικός Κάλε Βάισαλα (1893-1968) και ο μετεωρολόγος Βίλχο Βάισαλα (1889-1969). Η κόρη του Ούργιο, Μάργια Βάισαλα (1916-2011) ήταν επίσης αστρονόμος και ανεκάλυψε δύο αστεροειδείς. Ο Ούργιο Βάισαλα απεβίωσε στο χωριό Ρύματυλα (δήμος Νάνταλι) σε ηλικία 80 ετών.

Ως οπτικός[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ημερολόγιο εργαστηρίου του Βάισαλα. Το κείμενο που διακρίνεται γράφτηκε το 1929 και περιγράφει την αρχή «ενός νέου τηλεσκοπίου για φωτογράφηση». Ο Βάισαλα δεν τη δημοσίευσε ποτέ και το επόμενο έτος ο Μπέρναρντ Σμιντ επινόησε ανεξάρτητα την ίδια κατασκευή, που είναι γνωστή σήμερα ως «κάμερα Σμιντ».

Ο Βάισαλα ανέπτυξε αρκετές μεθόδους για τη μέτρηση της ποιότητας των οπτικών στοιχείων, όπως και πάμπολλες πρακτικές μεθόδους για την κατασκευή τους. Αυτό επέτρεψε την κατασκευή μερικών από τις πρώτες κάμερες Σμιντ υψηλής ποιότητας και ειδικότερα μια εκδοχή της με «επιπεδοποιημένο πεδίο», που είναι γνωστή ως «κάμερα Schmidt-Väisälä». Σύγχρονη με το σχέδιο του Μπέρναρντ Σμιντ, αλλά αδημοσίευτο ήταν το ταυτόσημο σχέδιο του Βάισαλα, το οποίο είχε αναφέρει σε σημειώσεις των παραδόσεών του στο πανεπιστήμιο το 1924 με την υποσημείωση «προβληματική σφαιρική εστιακή επιφάνεια».[9]

Μόλις διάβασε τη δημοσίευση του Σμιντ, ο Βάισαλα προχώρησε αμέσως και επέλυσε το πρόβλημα της «επιπεδοποίησης» του πεδίου, τοποθετώντας έναν αμφίκυρτο φακό λίγο μπροστά από τον υποδοχέα της φωτογραφικής πλάκας. Το σύστημα που προέκυψε ήταν η «κάμερα Schmidt-Väisälä» (ή και «κάμερα Väisälä»). (Η λύση δεν είναι τέλεια, καθώς τα είδωλα στα διαφορετικά χρώματα καταλήγουν σε ελαφρώς διαφορετικά σημεία πάνω στην πλάκα.) Ο Βάισαλα κατασκεύασε μία μικρή δοκιμαστική μονάδα με επτά κάτοπτρα σε ένα σύνθετο κάτοπτρο πάνω σε σκληρό χαλύβδινο υπόβαθρο, ωστόσο η δομή αυτή αποδείχθηκε αδύνατο να σταθεροποιηθεί με την έννοια του «απλώς ρυθμίστε το την πρώτη φορά και ξεχάστε το». Την επόμενη φορά που δοκιμάσθηκε ποτέ ήταν με ρυθμίσεις ενεργών οπτικών στο Αστεροσκοπείο MMT.

Ως γαιωδαίτης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κατά τις δεκαετίες του 1920 και του 1930 η Φινλανδία πραγματοποιούσε τις πρώτες ακριβείς μετρήσεις αλυσιδωτού τριγωνισμού και για να δημιουργήσει κορυφές μεγάλης αποστάσεως ο Βάισαλα πρότεινε τη χρήση φανών πάνω σε αερόστατα σε υψόμετρα 5 έως 10 χιλιομέτρων. Η ιδέα ήταν να μετρηθεί σε φωτογραφίες η ακριβής θέση των αναλαμπών τους σε σχέση με τα άστρα και, με τη γνώση της ακριβούς θέσεως των φωτογραφικών μηχανών, να προσδιορισθεί η ακριβής θέση μιας παραπέρα κάμερας. Ωστόσο, αυτή η πρόταση απαιτούσε καλύτερες φωτογραφικές μηχανές ευρέος πεδίου από αυτές που ήσαν διαθέσιμες εκείνη την εποχή, οπότε απορρίφθηκε.

Αργότερα, ο Βάισαλα ανέπτυξε μία μέθοδο για τη μεγάλη αύξηση της οπτικής αποστάσεως μιας αναφοράς, με χρήση συμβολομετρίας λευκού φωτός για τον ακριβή προσδιορισμό των μηκών γραμμών βάσεως που χρησιμοποιούνται σε αλυσίδες τριγωνισμού. Αρκετές τέτοιες γραμμές βάσεως δημιουργήθηκαν στη Φινλανδία για μια δεύτερη εκστρατεία τριγωνισμού υψηλής ακρίβειας στις δεκαετίες του 1950 και του 1960.

Αργότερα τα συστήματα GPS οδήγησαν στο να καταστούν αυτές οι μέθοδοι απαρχαιωμένες. Η «Πρότυπη Γραμμή Βάσεως της Νούμελα» που συνέστησε ο Βάισαλα διατηρείται ακόμη από το Φινλανδικό Γεωδαιτικό Ινστιτούτο κοντά στο Ελσίνκι για τη βαθμονόμηση άλλων οργάνων μετρήσεως αποστάσεων.

Επιπλέον ο Βάισαλα ανέπτυξε πολύ καλά εργαλεία για τη μέτρηση της θέσεως του άξονα περιστροφής της Γης κατασκευάζοντας ζενιθιακά τηλεσκόπια. Τη δεκαετία του 1960 το Αστεροσκοπείο της Τούορλα βρισκόταν στις πρώτες θέσεις παγκοσμίως στις μετρήσεις για την παρακολούθηση της ακριβούς θέσεως του Βόρειου Πόλου. Για τα ζενιθιακά τηλεσκόπια ο Βάισαλα πραγματοποίησε επίσης ένα από τα πρώτα πειράματα με υγρά κάτοπτρα από υδράργυρο. (Τέτοια κάτοπτρα απαιτούν εξαιρετικά σταθερές ταχύτητες περιστροφής, οι οποίες μπόρεσαν να επιτευχθούν στα τέλη του 20ού αιώνα.)

Τη δεκαετία του 1980 η ραδιοαστρονομία ήταν σε θέση να αντικαταστήσει άλλες μεθόδους για την παρακολούθηση της γήινης περιστροφής θέτοντας ως κατευθύνσεις αναφοράς το «ακίνητο» πολύ μακρινό υπόβαθρο των θέσεων μερικών κβάζαρ.

Ως αστρονόμος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το μεγάλο τηλεσκόπιο Schmidt-Väisälä που σχεδίασε και κατασκεύασε ο Βάισαλα χρησίμευσε στο Πανεπιστήμιο του Τούρκου για την αναζήτηση αστεροειδών και κομητών. Η ερευνητική ομάδα του καθηγητή Βάισαλα ανεκάλυψε συνολικά 7 κομήτες και 807 αστεροειδείς.

Για αυτή τη μεγάλου όγκου φωτογραφική εργασία, ο Βάισαλα ανέπτυξε ένα πρωτόκολλο να λαμβάνονται δύο εκθέσεις πάνω στην ίδια φωτογραφική πλάκα με χρονική διαφορά δύο έως τρεις ώρες και με μικρή μετατόπιση. Οποιαδήποτε (ελάχιστα) ζεύγη φωτεινών κηλίδων διάφεραν από τα υπόλοιπα αφορούσαν κινούμενα σώματα στο Ηλιακό Σύστημα και άρα θα έπρεπε να φωτογραφηθούν και πάλι. Αυτή η μέθοδος μείωσε στο μισό την κατανάλωση σε φωτογραφικές πλάκες ή φιλμ σε σχέση με τη μέθοδο της συγκρίσεως με υπέρθεση δύο πλακών/φιλμ με μονές εκθέσεις.

Ο Ούργιο Βάισαλα πιστώνεται προσωπικά από το Κέντρο Ελασσόνων Πλανητών με την ανακάλυψη 128 αστεροειδών. Αυτές οι ανακαλύψεις έγιναν[10] από το 1935 μέχρι το 1944. Τους έδινε συνήθως τα ονόματα φίλων του, όπως π.χ. του καθηγητή Μάττι Χέρμαν Πάλομαα, που έδωσε το όνομά του στον αστεροειδή 1548 Πάλομαα (Palomaa).[11] (αυτός είναι ο λόγος που το αστεροσκοπείο του Πάλομαρ στην Καλιφόρνια δεν απέκτησε ποτέ αστεροειδή που να φέρει το όνομά του, καθώς ένας κανόνας για την ονοματοδοσία των αστεροειδών είναι τα ονόματά τους να διαφέρουν μεταξύ τους κατά περισσότερο από 1 γράμμα).

Εκτός από τους αστεροειδείς, ο Βάισαλα ανεκάλυψε τρεις κομήτες[9]: Τον παραβολικής τροχιάς κομήτη C/1944 H1, που παρατηρήθηκε[12] το 1944 και το 1945, καθώς και τους δύο κομήτες βραχείας περιόδου 40P/Βάισαλα[13] και C/1942 EA.[14] Επιπλέον, μαζί με τη Λίιζι Ότερμα ανακάλυψαν τον κομήτη της οικογένειας του Δία 139P/Βάισαλα-Ότερμα, που αρχικώς είχε ταξινομηθεί ως αστεροειδής με την προσωρινή ονομασία «1939 TN».

Ονομάσθηκαν προς τιμή του[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Το τμήμα αστρονομίας του Πανεπιστημίου του Τούρκου, ως «Ινστιτούτο Βάισαλα για τη Διαστημική Φυσική και την Αστρονομία» (VISPA: Väisälä Institute for Space Physics and Astronomy[15], ιδρύθηκε από τον Βάισαλα)
  • Οι αστεροειδείς 1573 Βάισαλα (Väisälä) and 2804 Ούργιο (Yrjö).[16][17]
  • Ο κρατήρας Βάισαλα (Väisälä) στην ορατή από τη Γη πλευρά της Σελήνης[18]


Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 «Encyclopædia Britannica» (Αγγλικά) biography/Yrjo-Vaisala. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
  2. ↑ 2,0 2,1 (Γερμανικά) Εγκυκλοπαίδεια Μπρόκχαους. väisälä-yrjö.
  3. ↑ 3,0 3,1 «Yrjö Väisälä». (Σουηδικά) Biografiskt lexikon för Finland. Society of Swedish Literature in Finland. 5335-1416928957941.
  4. ↑ www.britannica.com/EBchecked/topic/621627/Yrjo-Vaisala.
  5. ↑ (Αγγλικά) Mathematics Genealogy Project.
  6. ↑ Ανακτήθηκε στις 10  Ιουλίου 2019.
  7. ↑ Ανακτήθηκε στις 24  Ιουνίου 2019.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 «Kansallisbiografia» (Φινλανδικά) Suomalaisen Kirjallisuuden Seura, Suomen Historiallinen Seura. 7367.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Öpik, Ernst (1971). «Y. Väisälä died 1971 July 21». Irish Astron. Journ. 11: 159. Bibcode: 1973IrAJ...11R.159O. 
  10. ↑ 10,0 10,1 «Minor Planet Discoverers (by number)». Minor Planet Center. 28 Οκτωβρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 13 Φεβρουαρίου 2019. 
  11. ↑ Schmadel, Lutz D. (2007). «(1548) Palomaa». Dictionary of Minor Planet Names – (1548) Palomaa. Springer Berlin Heidelberg. σελ. 123. doi:10.1007/978-3-540-29925-7_1549. ISBN 978-3-540-29925-7. 
  12. ↑ «JPL Small-Body Database Browser: C/1944 H1 (Vaisala)». Jet Propulsion Laboratory. Ανακτήθηκε στις 8 Ιουλίου 2016. 
  13. ↑ «JPL Small-Body Database Browser: 40P/Vaisala 1». Jet Propulsion Laboratory. Ανακτήθηκε στις 8 Ιουλίου 2016. 
  14. ↑ «JPL Small-Body Database Browser: C/1942 EA (Vaisala)». Jet Propulsion Laboratory. Ανακτήθηκε στις 8 Ιουλίου 2016. 
  15. ↑ «Tuorla Observatory». Ανακτήθηκε στις 1 Οκτωβρίου 2014. 
  16. ↑ Schmadel, Lutz D. (2007). «(1573) Väisälä». Dictionary of Minor Planet Names – (1573) Väisälä. Springer Berlin Heidelberg. σελ. 125. doi:10.1007/978-3-540-29925-7_1574. ISBN 978-3-540-29925-7. 
  17. ↑ Schmadel, Lutz D. (2007). «(2804) Yrjö». Dictionary of Minor Planet Names – (2804) Yrjö. Springer Berlin Heidelberg. σελίδες 229–230. doi:10.1007/978-3-540-29925-7_2805. ISBN 978-3-540-29925-7. 
  18. ↑ Gazetteer of Planetary Nomenclature. USGS Astrogeology Research Program. https://planetarynames.wr.usgs.gov/Feature/6463. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]


Καθιερωμένοι όροι
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Ούργιο_Βάισαλα&oldid=10301319"