Διάταγμα «Νύχτα και Ομίχλη»

Αναμνηστική πλάκα για τα θύματα του διατάγματος «Νύχτα και Ομίχλη» στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Χίντσερτ (Hinzer)

Το διάταγμα «Νύχτα και Ομίχλη» (γερμανικά: Nacht und Nebel), (συντομογραφία: ΝΝ), εκδόθηκε -σύμφωνα με τις οδηγίες του Αδόλφου Χίτλερ - από τον στρατάρχη Βίλχελμ Κάιτελ στις 7 Δεκεμβρίου 1941 και περιείχε τις μυστικές κατευθυντήριες γραμμές σύμφωνα με τις οποίες θα αντιμετωπίζονταν όλοι οι μη Γερμανοί πολίτες που θα αντιστέκονταν ή θα διαφωνούσαν με οποιοδήποτε τρόπο κατά του Γ΄ Ράιχ.
Σύμφωνα με το διάταγμα οι κρατούμενοι για αντίσταση κατά των γερμανικών αρχών κατοχής δεν θα δικάζονταν στη χώρα τους, αλλά θα στέλνονταν για να δικαστούν στη Γερμανία, όπου και θα εξαφανίζονταν στη νύχτα και την ομίχλη. Οι περισσότεροι τέτοιοι κρατούμενοι καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν, άλλοι στάλθηκαν για εργασία σε καταναγκαστικά έργα, και πέθαναν εκεί εξαιτίας των απάνθρωπων συνθηκών δουλειάς, ενώ οι οικογένειές τους δεν έμαθαν ποτέ, τίποτα για αυτούς.

Ιστορικό

Στις αρχές του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου οι Γερμανοί συνελάμβαναν κατά προτεραιότητα πολιτικά αντιφρονούντες και αντιστασιακούς τόσο στη Γερμανία, όσο και στις χώρες που κατέκτησαν με τα όπλα. Οι διαδικασίες σύλληψης και κράτησης και γενικά η μεταχείριση των κρατουμένων ήταν σύμφωνη με τις διεθνείς συμφωνίες και κυρίως με τη Σύμβαση της Γενεύης. Από το 1941 όμως και με την έκδοση του εν λόγω διατάγματος, ο Χίτλερ και οι ανώτατοι αξιωματικοί της Βέρμαχτ αποφάσισαν να σταματήσουν τη συμμόρφωση με τους διεθνείς κανόνες και έτσι να αφαιρέσουν «κάθε παραδοσιακό περιορισμό στον πόλεμο».

Στις 7 Δεκεμβρίου 1941, ο διοικητής των SS Χάινριχ Χίμλερ εξέδωσε τις ακόλουθες οδηγίες προς την Γκεστάπο:

«Μετά από μακρά εξέταση, είναι το θέλημα του Φύρερ να τροποποιηθούν τα μέτρα που λαμβάνονται εναντίον εκείνων που είναι ένοχοι για αδικήματα κατά του Ράιχ ή κατά των δυνάμεων κατοχής στις κατεχόμενες περιοχές. Ο Φύρερ είναι της γνώμης ότι σε τέτοιες περιπτώσεις η ποινική καταναγκαστική εργασία ή ακόμη και η σκληρή ποινή όπως είναι τα ισόβια θα θεωρηθούν ως σημάδι αδυναμίας. Ένα αποτελεσματικό και διαρκές αποτρεπτικό μέσο μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τη θανατική ποινή ή με τη λήψη μέτρων που θα αφήσουν την οικογένεια του ενόχου και τον πληθυσμό αβέβαιο ως προς τη μοίρα του δράστη. Η απέλαση στη Γερμανία εξυπηρετεί αυτόν τον σκοπό».

Ο Βίλχελμ Κάιτελ επέκτεινε το κατασταλτικό πρόγραμμα Νύχτα και Ομίχλη σε χώρες υπό Γερμανική κατοχή.

Στις 12 Δεκεμβρίου, ο Ανώτατος Διοικητής των Ενόπλων Δυνάμεων Στρατάρχης Βίλχελμ Κάιτελ εξέδωσε οδηγία που εξηγούσε τις εντολές του Χίτλερ:

«Ο αποτελεσματικός και διαρκής εκφοβισμός μπορεί να επιτευχθεί μόνο με θανατική ποινή ή με μέτρα με τα οποία οι συγγενείς των εγκληματιών δεν γνωρίζουν την τύχη του εγκληματία».

Τρεις μήνες αργότερα, ο Κάιτελ επεκτάθηκε περαιτέρω σε αυτήν την οδηγία με επιστολή τον Φεβρουάριο του 1942, δηλώνοντας ότι τυχόν κρατούμενοι που δε θα εκτελούνταν εντός οκτώ ημερών θα έπρεπε να παραδοθούν στη Γκεστάπο, και να μεταφερθούν κρυφά στη Γερμανία όπου θα πραγματοποιούνταν η περαιτέρω μεταχείριση τους.

Οι κρατούμενοι του προγράμματος Νύχτα και Ομίχλη προέρχονταν κυρίως από τη Γαλλία, το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο, τη Δανία, την Ολλανδία και τη Νορβηγία. Συνήθως συλλαμβάνονταν στη μέση της νύχτας και γρήγορα μεταφέρονταν σε φυλακές εκατοντάδες μίλια μακριά για ανάκριση, φτάνοντας τελικά σε στρατόπεδα συγκέντρωσης όπως το Natzweiler, το Esterwegen ή το Gross-Rosen, αν κατάφερναν να επιζήσουν. Ειδικότερα, το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Natzweiler έγινε στρατόπεδο απομόνωσης για πολιτικούς κρατουμένους από τη βόρεια και δυτική Ευρώπη στα πλαίσια του διατάγματος. Το διάταγμα είχε ως στόχο να εκφοβίσει τους τοπικούς πληθυσμούς υποτάσσοντας τους, αρνούμενοι στους φίλους και στις οικογένειες των συλληφθέντων ατόμων και να γνωρίζουν την τύχη τους ή το πού βρίσκονται. Οι κρατούμενοι μεταφέρθηκαν κρυφά στη Γερμανία και εξαφανίστηκαν χωρίς ίχνος. Το 1945, οι συλλήψεις αυτής της οδηγίας της Sicherheitsdienst (SD) βρέθηκαν να περιλαμβάνουν απλώς ονόματα και τα αρχικά "NN" (από τα γερμανικά: Nacht und Nebel). Ακόμη και οι τοποθεσίες των τάφων τους δεν καταγράφηκαν πουθενά. Οι Ναζί επινόησαν ακόμη και έναν νέο όρο για εκείνους που «εξαφανίστηκαν» όπου σύμφωνα με αυτό το διάταγμα απλώς «μεταμορφώθηκαν σε ομίχλη» (vernebelt). Μέχρι σήμερα, δεν είναι γνωστό πόσα άτομα εξαφανίστηκαν ως αποτέλεσμα αυτής της διαταγής.
Μέχρι τις 30 Απριλίου 1944, τουλάχιστον 6.639 άτομα συνελήφθησαν στα πλαίσια του προγράμματος Νύχτα και Ομίχλη. Περίπου 340 από αυτούς ενδέχεται να είχαν εκτελεστεί. Η ταινία Νύχτα και Ομίχλη του 1956, σε σκηνοθεσία του Αλέν Ρεσνέ, χρησιμοποιεί τον όρο για να δείξει μια πτυχή του συστήματος στρατοπέδων συγκέντρωσης καθώς μετατράπηκαν σε ένα σύστημα στρατόπεδων εργασίας και θανάτου.

Το Στρατιωτικό Δικαστήριο της Νυρεμβέργης έκρινε ότι οι εξαφανίσεις που διαπράχθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος Νύχτα και Ομίχλη ήταν εγκλήματα πολέμου που παραβίαζαν τόσο τις Συμβάσεις της Χάγης όσο και το εθιμικό διεθνές δίκαιο. Ο Χίμλερ κοινοποίησε αμέσως την οδηγία του Κάιτελ σε διάφορες μονάδες των SS και εντός έξι μηνών το διάταγμα στάλθηκε στους διοικητές των στρατοπέδων συγκέντρωσης από τον Ρίτσαρντ Γκλεκς.

Κείμενο των διατάξεων

Οδηγίες για τη δίωξη αδικημάτων που διαπράχθηκαν στα κατεχόμενα εδάφη κατά του γερμανικού κράτους ή της κατοχής, της 7ης Δεκεμβρίου 1941.

Μέσα στα κατεχόμενα εδάφη, κομμουνιστικά στοιχεία και άλλοι κύκλοι εχθρικοί προς τη Γερμανία έχουν αυξήσει τις προσπάθειές τους ενάντια στο γερμανικό κράτος και τις δυνάμεις κατοχής από την έναρξη της ρωσικής εκστρατείας. Ο κίνδυνος αυτών των ενεργειών μας υποχρεώνουν να λάβουμε σοβαρά μέτρα ως αποτρεπτικά. Πρώτα απ' όλα πρέπει να εφαρμόζονται οι ακόλουθες οδηγίες:

• I. Στα κατεχόμενα εδάφη, η κατάλληλη τιμωρία για αδικήματα που διαπράχθηκαν κατά του γερμανικού κράτους ή της κατοχής που θέτει σε κίνδυνο την ασφάλειά τους ή μια κατάσταση ετοιμότητας είναι καταρχήν η θανατική ποινή.
• ΙΙ. Τα αδικήματα που αναφέρονται στην παράγραφο I κατά κανόνα πρέπει να αντιμετωπίζονται στις κατεχόμενες χώρες μόνο εάν είναι πιθανό ότι θα επιβληθεί ποινή θανάτου στον δράστη, τουλάχιστον στον βασικό δράστη, και εάν η δίκη και η εκτέλεση μπορούν να ολοκληρωθούν σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Διαφορετικά, οι παραβάτες, τουλάχιστον οι βασικοί παραβάτες, πρέπει να μεταφερθούν στη Γερμανία.
• III. Οι κρατούμενοι που μεταφέρονται στη Γερμανία υπόκεινται σε στρατολόγηση μόνο εάν το απαιτούν συγκεκριμένα στρατιωτικά συμφέροντα. Σε περίπτωση που οι γερμανικές ή ξένες αρχές ρωτήσουν σχετικά με αυτούς τους κρατούμενους, πρέπει να τους πληροφορηθεί ότι έχουν συλληφθεί, αλλά ότι η διαδικασία δεν επιτρέπει περαιτέρω πληροφορίες.
• IV. Οι Διοικητές στα κατεχόμενα εδάφη και οι δικαστικές αρχές στο πλαίσιο της δικαιοδοσίας τους, είναι προσωπικά υπεύθυνοι για την τήρηση αυτού του διατάγματος.
• V. Ο αρχηγός της Ύπατης Διοίκησης των Ενόπλων Δυνάμεων καθορίζει σε ποια κατεχόμενα εδάφη πρόκειται να εφαρμοστεί αυτό το διάταγμα. Είναι εξουσιοδοτημένος να εξηγεί και να εκδίδει εκτελεστικές εντολές και να τις συμπληρώνει. Ο Υπουργός Δικαιοσύνης του Ράιχ θα εκδώσει εκτελεστικές εντολές εντός της δικαιοδοσίας του.

Σκοπιμότητα του διατάγματος

Η πολιτική, που επιβλήθηκε στις κατεχόμενες από τους Ναζί χώρες, σήμαινε ότι κάθε φορά που κάποιος συλλαμβάνονταν, η οικογένεια του δεν θα μάθαινε τίποτα για τη μοίρα αυτού του ατόμου. Οι συλληφθέντες που μερικές φορές ήταν μόνο ύποπτοι αδελφοί, στάλθηκαν κρυφά στη Γερμανία και ίσως σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Είτε ζούσαν είτε πέθαναν, οι Γερμανοί δεν θα έδιναν πληροφορίες στις οικογένειες που εμπλέκονταν.

Αυτό έγινε για να κρατήσει το καθεστώς τον πληθυσμό στις κατεχόμενες χώρες ήσυχο προωθώντας μια ατμόσφαιρα μυστηρίου, φόβου και τρόμου. Το πρόγραμμα κατέστησε πολύ πιο δύσκολο για άλλες κυβερνήσεις ή ανθρωπιστικές οργανώσεις να κατηγορήσουν τη γερμανική κυβέρνηση για συγκεκριμένο παράπτωμα, διότι επισκίαζε εάν είχε πραγματοποιηθεί ή όχι ο εγκλεισμός ή ο θάνατος, πόσο μάλλον η αιτία της εξαφάνισης του ατόμου. Διατήρησε έτσι τους Ναζί υπόλογους. Επέτρεψε τη γενική, σιωπηλή παραβίαση των διεθνών συνθηκών και συμβάσεων καθώς δεν μπορεί κανείς να εφαρμόσει τις απαιτήσεις για ανθρωπιστική μεταχείριση στον πόλεμο, εάν δεν μπορεί να εντοπίσει ένα θύμα ή να διακρίνει την τύχη του θύματος. Επιπρόσθετα, η πολιτική μείωσε τους ηθικούς προβληματισμούς των γερμανικών υποκειμένων για το ναζιστικό καθεστώς, καθώς και την επιθυμία τους να μιλήσουν εναντίον του, διατηρώντας το ευρύ κοινό σε άγνοια για τη σκληρότητα του καθεστώτος και δημιουργώντας ακραίες πιέσεις ώστε τα μέλη των υπηρεσιών να παραμείνουν σιωπηλά.

Μεταχείριση κρατουμένων

Αντίγραφο βαγονιού μεταφοράς Εβραίων και άλλων θυμάτων κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος.

Τα μαλλιά των κρατουμένων του προγράμματος Νύχτα και Ομίχλη κόβονταν και δόθηκε στις γυναίκες μια ενδυμασία από ένα λεπτό βαμβακερό φόρεμα, ξύλινα σανδάλια και ένα τριγωνικό μαύρο μανδύα. Σύμφωνα με τον ιστορικό Βόλφγκανγκ Σόφσκυ,

«Οι κρατούμενοι του προγράμματος Νύχτα και Ομίχλη χαρακτηρίζονταν από μεγάλες κόκκινες ζώνες στην πλάτη τους και στα δύο πόδια του παντελονιού ήταν ένας σταυρός, με τα γράμματα "NN" από τα δεξιά του. Από αυτά τα εμβλήματα, ήταν δυνατό να αναγνωρίσουμε αμέσως σε ποια τάξη ανήκε ένας κρατούμενος και πώς αυτός ή αυτή είχε αξιολογηθεί από τα SS».

Οι κρατούμενοι μετακινούνταν προφανώς τυχαία από φυλακή σε φυλακή, όπως η φυλακή Φρεσνέ στο Παρίσι, το Βάλντχαϊμ (Waldheim) κοντά στη Δρέσδη, τη Λειψία, το Πότσνταμ, το Λίμπεκ και το Στετίνο. Οι απελαθέντες μερικές φορές μετακινούνταν ανά 80 ατόμα ταυτόχρονα εγκλεισμένοι μόνο σε αργά κινούμενα, βρώμικα βαγόνια ζώων με λίγο ή καθόλου φαγητό ή νερό σε ταξίδια διάρκειας έως και πέντε ημερών στον επόμενο άγνωστο προορισμό τους.

Στα στρατόπεδα οι κρατούμενοι αναγκάζονταν να στέκονται για ώρες σε παγωμένες και υγρές συνθήκες στις 5:00 π.μ. κάθε πρωί, αυστηρά σε στάση προσοχής, προτού σταλούν να δουλέψουν για δωδεκάωρο με μόνο ένα διάλειμμα είκοσι λεπτών για ένα μικρό γεύμα. Περιορίστηκαν σε συνθήκες κρύου και λιμοκτονίας. Πολλοί είχαν δυσεντερία ή άλλες ασθένειες, και οι πιο αδύναμοι συχνά ξυλοκοπούνταν μέχρι θανάτου, πυροβολήθηκαν ή απαγχονίστηκαν, ενώ οι υπόλοιποι υπέστησαν βασανιστήρια από τους Γερμανούς. Όταν οι τρόφιμοι είχαν εξαντληθεί εντελώς ή εάν ήταν πολύ άρρωστοι ή πολύ αδύνατοι για να εργαστούν, μεταφέρονταν στη συνέχεια στο νοσοκομειακό στρατώνα (Krankenrevier) ή σε άλλα μέρη για εξόντωση. Εάν ένα στρατόπεδο δεν είχε δικό του θάλαμο αερίων (Muselmänner), οι κρατούμενοι που ήταν πολύ άρρωστοι για να εργαστούν, συχνά σκοτώνονταν ή μεταφέρονταν σε άλλα στρατόπεδα συγκέντρωσης για εξόντωση.

Όταν οι Σύμμαχοι απελευθέρωσαν το Παρίσι και τις Βρυξέλλες, τα SS μετέφεραν πολλούς από τους υπόλοιπους κρατούμενους του διατάγματος Nacht und Nebel σε στρατόπεδα συγκέντρωσης βαθύτερα σε ελεγχόμενη περιοχή από τους Ναζιστές, όπως το στρατόπεδο συγκέντρωσης Ράβενσμπρικ για γυναίκες, το στρατόπεδο συγκέντρωσης Μαουτχάουζεν-Γκούζεν, το στρατόπεδο συγκέντρωσης Μπούχενβαλντ, το Σλος Χάρτχαϊμ, ή το στρατόπεδο συγκέντρωσης Φλόσενμπεργκ.

Αποτελέσματα

Η εκτέλεση των φρουρών του στρατοπέδου συγκέντρωσης Στούτχοφ στις 4 Ιουλίου 1946. (αριστερά προς τα δεξιά) Μπάρκμαν, Παραντίς, Μπέκερ, Κλαφφ, Στάινχοφφ.

Το σώμα του Βίλχελμ Κάιτελ μετά τον απαγχονισμό του

Στις αρχές του πολέμου, το πρόγραμμα είχε ως αποτέλεσμα τη μαζική εκτέλεση πολιτικών κρατουμένων, ιδίως σοβιετικών στρατιωτικών κρατουμένων, οι οποίοι στις αρχές του 1942 ξεπέρασαν τους Εβραίους σε αριθμό θανάτων ακόμη και αυτών στο Άουσβιτς. Καθώς οι μεταφορές αυξήθηκαν και τα στρατεύματα του Χίτλερ μετακινήθηκαν σε όλη την Ευρώπη, η αναλογία άλλαξε δραματικά. Το διάταγμα Νύχτα και Ομίχλη εκτελέστηκε κρυφά, αλλά έθεσε το υπόβαθρο για εντολές που θα ακολουθούσαν και καθιέρωσαν μια «νέα διάσταση του φόβου». Καθώς ο πόλεμος συνεχίστηκε, το ίδιο ίσχυε και για το άνοιγμα τέτοιων διατάξεων.

Μπορεί να συνταχθεί από διάφορα κείμενα ότι στην αρχή το γερμανικό κοινό γνώριζε ελάχιστα από τα σχέδια που ο Χίτλερ εμπρόκειτο να εφαρμόσει στα πλαίσια μιας «νέας ευρωπαϊκής τάξης». Καθώς πέρασαν τα χρόνια, παρά τις καλύτερες προσπάθειες του Γκέμπελς και του Υπουργείου Προπαγάνδας με τον τρομερό εσωτερικό έλεγχο πληροφοριών, τα ημερολόγια και τα περιοδικά της εποχής δείχνουν ότι οι πληροφορίες για τη σκληρότητα του προγράμματος έγιναν προοδευτικά γνωστές στο γερμανικό κοινό.

Οι στρατιώτες έδωσαν πληροφορίες, σε οικογένειες όπου σε σπάνιες περιπτώσεις γνώριζαν τη μοίρα αγαπημένων προσώπων, και οι συμμαχικές ειδήσεις και το BBC κατάφεραν να ξεπεράσουν τη λογοκρισία σποραδικά. Παρόλο που τα καταγεγραμμένα αρχεία από την SD περιέχουν πολλές διαταγές με σήμανση "NN" (Nacht und Nebel), δεν καθορίστηκε ποτέ πόσα άτομα εξαφανίστηκαν ως αποτέλεσμα του διατάγματος.

Διστακτικοί, αν όχι απολύτως σκεπτικοί στην πρώτη αναφορά για τις φρικαλεότητες που διαπράχθηκαν από τους Ναζί, οι αμφιβολίες των Συμμάχων απορρίφθησαν όταν οι Γάλλοι εισήλθαν στο στρατόπεδο Νατζβάιλερ-Στρούτχοφ (μία από τις εγκαταστάσεις του προγράμματος Νύχτα και Ομίχλη) στις 23 Νοεμβρίου 1944, και ανακάλυψαν ένα θάλαμο όπου τα θύματα κρέμονταν από τους καρπούς τους από άγκιστρα για να τελειώσουν τη διαδικασία εισπνοής του δηλητηριώδους αερίου Κυκλώνας Β στο θάλαμο. Ο Κάιτελ αργότερα κατέθεσε στη δίκη της Νυρεμβέργης ότι από όλες τις παράνομες εντολές που είχε εκτελέσει, το διάταγμα Νύχτα και Ομίχλη ήταν «το χειρότερο από όλα».

Ο πρώην δικαστής του Ανώτατου Δικαστηρίου και γενικός εισαγγελέας στη διεθνή δίκη της Νυρεμβέργης, Ρόμπερτ Χάκσον, ανέφερε το «τρομακτικό» διάταγμα Νύχτα και Ομίχλη με τα άλλα εγκλήματα που διαπράχθηκαν από τους Ναζί κατά τη διάρκεια της ομιλίας του. Εν μέρει λόγω του ρόλου του στην εκτέλεση αυτού του διατάγματος, ο Κάιτελ καταδικάστηκε σε θάνατο δια απαγχονισμού. Παρά την επιμονή του να σταλεί σε εκτελεστικό απόσπασμα αντ' αυτού, τελικά κρεμάστηκε λόγω της στρατιωτικής θητείας και του βαθμού του.

Στις 1:20 π.μ. στις 16 Οκτωβρίου 1946, ο Κάιτελ φώναξε προκλητικά, "Alles für Deutschland! Deutschland über alles!" λίγο πριν ανοίξει η πόρτα του βάραθρου κάτω από τα πόδια του και απαγχονιστεί.

Βιβλιογραφία

• Barnett, Correlli, ed., (2003). Hitler's Generals. New York: Grove Press.
• Bracher, Karl Dietrich (1970). The German Dictatorship: The Origins, Structure, and Effects of National Socialism. New York: Praeger Publishers.
• Browning, Christoper, and Jürgen Matthäus (2004). The Origins of the Final Solution: The Evolution of Nazi Jewish Policy, September 1939–March 1942. Lincoln: University of Nebraska Press.
• Conot, Robert E. (2000) [1983]. Justice at Nuremberg. New York: Carroll & Graf Publishers.
• Crankshaw, Edward (1990). Gestapo: Instrument of Tyranny. London: Greenhill Books.
• Dülffer, Jost (2009). Nazi Germany 1933-1945: Faith and Annihilation. London: Bloomsbury.
• Gellately, Robert (2001). Backing Hitler: Consent and Coercion in Nazi Germany. New York: Oxford University Press.
• Johnson, Eric (2006). What We Knew: Terror, Mass Murder, and Everyday Life in Nazi Germany. New York: Basic Books.
• Kaden, Helma, and Ludwig Nestler, eds., (1993). Dokumente des Verbrechens: Aus den Akten des Dritten Reiches. 3 Bände. Vol i. Berlin: Dietz Verlag.
• Kammer, Hilde and Elisabet Bartsch (1999). Lexikon Nationalsozialismus: Begriffe, Organisationen und Institutionen (Rororo-Sachbuch). Hamburg: Rowohlt Taschenbuch.
• Kogon, Eugen (2006) [1950]. The Theory and Practice of Hell: The German Concentration Camps and the System behind Them. New York: Farrar, Straus and Giroux. (ISBN 978-0-37452-992-5)
• Lowe Keith (2012). Savage Continent: Europe in the Aftermath of World War II. New York: Picador.
• Manchester, William (2003). The Arms of Krupp, 1587-1968: The Rise and Fall of the Industrial Dynasty that Armed Germany at War. New York & Boston: Back Bay Books.
• Mayer, Arno (2012) [1988]. Why Did the Heavens Not Darken?: The "Final Solution" in History. London & New York: Verso Publishing.
• Overy, Richard (2006). The Dictators: Hitler's Germany, Stalin's Russia. New York: W. W. Norton & Company. (ISBN 978-0-39332-797-7)
• Shirer, William L. (1990). The Rise and Fall of the Third Reich. New York: MJF Books. Originally published in [1959]. Drawing upon Nazi Conspiracy and Aggression, part of the Nuremberg Documents, Vol. VII, pages 871-874, Nuremberg Document L-90.
• Sofsky, Wolfgang (1997). The Order of Terror: The Concentration Camp. Translated by William Templer. Princeton, NJ: Princeton University Press.
• Spielvogel, Jackson (1992). Hitler and Nazi Germany: A History. New York: Prentice Hall.
• Stackelberg, Roderick (2007). The Routledge Companion to Nazi Germany. New York: Routledge.
• Taylor, James, and Warren Shaw (2002) Dictionary of the Third Reich. New York: Penguin.
• Toland, John (1976). Adolf Hitler. New York: Doubleday.
• United States Holocaust Memorial Museum. (2014). Holocaust Encyclopedia, "Night and Fog Decree"

Περαιτέρω ανάγνωση

• Harthoorn, Willem Lodewijk. Verboden te sterven, Van Gruting, 2007, (ISBN 978-90-75879-37-7) – A personal account of a person who survived as a "Night and Fog" prisoner four months in Gross-Rosen and a year in Natzweiler

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Hassall, Peter D., (1997), Night and Fog Prisoners.