Νόσος χεριών, ποδιών και στόματος

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Νόσος χεριών, ποδιών και στόματος
Τυπικές περιστοματικές βλάβες σε βρέφος 11 μηνών
Ειδικότηταλοιμωξιολογία
Συμπτώματαεξάνθημα[1]
Ταξινόμηση
ICD-10B08.4
ICD-9074.3
DiseasesDB5622
MedlinePlus000965
eMedicinederm/175
MeSHD006232

Η νόσος χεριών, ποδιών και στόματος (ΝΧΠΣ) είναι κοινή λοίμωξη που προκαλείται από μια ομάδα εντεροϊών.[2] Συνήθως ξεκινά με πυρετό και γενικά αίσθημα αδιαθεσίας.[2] Αυτό ακολουθείται μια ή δύο μέρες αργότερα από επίπεδες αποχρωματισμένες κηλίδες ή εξογκώματα που μπορεί να σχηματίσουν φουσκάλες, στα χέρια, τα πόδια και το στόμα και περιστασιακά στους γλουτούς και στη βουβωνική χώρα.[3][4][5] Τα σημεία και τα συμπτώματα εμφανίζονται συνήθως 3-6 ημέρες μετά την έκθεση στον ιό.[6] Το εξάνθημα γενικά υποχωρεί από μόνο του σε περίπου μία εβδομάδα.[7] Η απώλεια των νυχιών των χεριών και των νυχιών των ποδιών μπορεί να συμβεί μερικές εβδομάδες αργότερα, αλλά θα αναπτυχθούν ξανά με τον καιρό.[8]

Οι ιοί που προκαλούν ΝΧΠΣ μεταδίδονται μέσω στενής προσωπικής επαφής, μέσω του αέρα από τον βήχα και των κοπράνων ενός μολυσμένου ατόμου.[9] Μολυσμένα αντικείμενα μπορούν επίσης να μεταδώσουν την ασθένεια.[9] Ο ιός Κοξάκι A16 είναι η πιο κοινή αιτία και ο εντεροϊός 71 είναι η δεύτερη πιο κοινή αιτία.[10] Άλλα στελέχη του ιού κοξάκι και του εντεροϊού μπορεί επίσης να προκαλούν τη νόσο.[10][11] Μερικοί άνθρωποι μπορεί να φέρουν και να μεταδώσουν τον ιό παρόλο που δεν έχουν συμπτώματα ασθένειας.[2] Δεν εμπλέκονται άλλα ζώα.[9] Η διάγνωση μπορεί συχνά να γίνει με βάση τα συμπτώματα.[12] Περιστασιακά, ένα δείγμα λαιμού ή κοπράνων μπορεί να ελεγχθεί για τον ιό.[12]

Το πλύσιμο των χεριών μπορεί να αποτρέψει την εξάπλωση και όσοι έχουν μολυνθεί δεν πρέπει να πηγαίνουν στη δουλειά, στον παιδικό σταθμό ή στο σχολείο.[9] Δεν υπάρχει διαθέσιμο αντιιικό φάρμακο ή εμβόλιο, αλλά οι προσπάθειες ανάπτυξης βρίσκονται σε εξέλιξη.[13][14] Οι περισσότερες περιπτώσεις δεν απαιτούν ειδική θεραπεία.[7] Μπορεί να χρησιμοποιηθεί κάποια παυσίπονο, όπως η ιβουπροφαίνη ή γέλη που μουδιάζει στο στόμα.[15] Περιστασιακά, χορηγούνται ενδοφλέβια υγρά σε παιδιά που δεν μπορούν να πιουν αρκετά.[16] Σπάνια, η ιογενής μηνιγγίτιδα ή εγκεφαλίτιδα μπορεί να περιπλέξει τη νόσο.[8]

Η ΝΧΠΣ εμφανίζεται σε όλες τις περιοχές του κόσμου.[17] Συχνά εμφανίζεται σε μικρές εστίες σε νηπιαγωγεία ή νηπιαγωγεία.[3] Μεγάλες επιδημίες έχουν καταγραφεί στην Ασία από το 1997.[17] Εμφανίζεται συνήθως τους μήνες της άνοιξης, του καλοκαιριού και του φθινοπώρου.[17] Συνήθως εμφανίζεται σε παιδιά κάτω των πέντε ετών, αλλά μπορεί περιστασιακά να εμφανιστεί και σε ενήλικες.[3][2] Η ΝΧΠΣ δεν πρέπει να συγχέεται με τον αφθώδη πυρετό (επίσης γνωστή ως νόσος των οπλών και στόματος), ο οποίος επηρεάζει κυρίως τα ζώα.[18]

Σημεία και συμπτώματα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα κοινά σημεία και συμπτώματα της ΝΧΠΣ περιλαμβάνουν πυρετό, ναυτία, έμετο, αίσθημα κόπωσης, γενικευμένη δυσφορία, απώλεια όρεξης και ευερεθιστότητα σε βρέφη και νήπια. Οι δερματικές βλάβες (εξανθήματα) συχνά αναπτύσσονται με τη μορφή επίπεδων αποχρωματισμένων κηλίδων και εξογκωμάτων που μπορεί να ακολουθούνται από φυσαλιδώδεις πληγές με φουσκάλες στις παλάμες των χεριών, στα πέλματα των ποδιών, στους γλουτούς και μερικές φορές στα χείλη.[19] Το εξάνθημα σπάνια προκαλεί φαγούρα στα παιδιά,[6] αλλά μπορεί να είναι εξαιρετικά κνισμώδες στους ενήλικες. Επώδυνα έλκη προσώπου, φουσκάλες ή βλάβες μπορεί επίσης να αναπτυχθούν μέσα ή γύρω από τη μύτη ή το στόμα.[3][20][21] Η ΝΧΠΣ συνήθως υποχωρεί από μόνης της μετά από 7–10 ημέρες.[20] Οι περισσότερες περιπτώσεις της νόσου είναι σχετικά αβλαβείς, αλλά μπορεί να εμφανιστούν επιπλοκές όπως εγκεφαλίτιδα, μηνιγγίτιδα και παράλυση που μιμείται τα νευρολογικά συμπτώματα της πολιομυελίτιδας.[22]

  • Εξάνθημα στις παλάμες.
    Εξάνθημα στις παλάμες.
  • Εξάνθημα στα χέρια και στα πόδια ενός 36χρονου.
    Εξάνθημα στα χέρια και στα πόδια ενός 36χρονου.
  • Εξάνθημα στα πέλματα των ποδιών ενός παιδιού.
    Εξάνθημα στα πέλματα των ποδιών ενός παιδιού.

Αιτία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι ιοί που προκαλούν τη νόσο είναι της οικογένειας Picornaviridae. Ο ιός Coxsackie A16 είναι η πιο κοινή αιτία της ΝΧΠΣ.[10] Ο εντεροϊός 71 (EV-71) είναι η δεύτερη πιο κοινή αιτία.[10] Πολλά άλλα στελέχη του ιού κοξάκι και του εντεροϊού μπορεί επίσης να προκαλέσουν τη νόσο.[10][11]

Μετάδοση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η ΝΧΠΣ είναι εξαιρετικά μεταδοτική και μεταδίδεται με ρινοφαρυγγικές εκκρίσεις όπως το σάλιο ή η ρινική βλέννα, με άμεση επαφή ή μέσω της κοπρανοστοματικής οδού. Είναι πιθανό να είναι μολυσματική για ημέρες έως εβδομάδες μετά την υποχώρηση των συμπτωμάτων.[9]

Οι χώροι παιδικής φροντίδας είναι οι πιο συνηθισμένοι τόποι εξάπλωσης της ΝΧΠΣ λόγω εκπαίδευσης στη χρήση της τουαλέτας, της αλλαγής πάνας και του γεγονότος ότι τα παιδιά βάζουν συχνά τα χέρια τους στο στόμα τους.[21] Η ΝΧΠΣ μεταδίδεται μέσω των εκκρίσεων της μύτης και του λαιμού, όπως το σάλιο, τα πτύελα, της ρινικής βλέννας, του υγρού στις φουσκάλες και των κοπράνων.[23]

Διάγνωση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η διάγνωση συνήθως μπορεί να γίνει μόνο με βάση τα υπάρχοντα σημεία και συμπτώματα.[20] Εάν η διάγνωση είναι ασαφής, μπορεί να ληφθεί ένα επίχρισμα από το λαιμό ή ένα δείγμα κοπράνων για την αναγνώριση του ιού με καλλιέργεια.[20] Η κοινή περίοδος επώασης (ο χρόνος μεταξύ της μόλυνσης και της εμφάνισης των συμπτωμάτων) κυμαίνεται από τρεις έως έξι ημέρες.[6] Η έγκαιρη ανίχνευση της ΝΧΠΣ είναι σημαντική για την πρόληψη μιας έξαρσης στον παιδιατρικό πληθυσμό.[24]

Πρόληψη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα προληπτικά μέτρα περιλαμβάνουν την αποφυγή άμεσης επαφής με μολυσμένα άτομα (συμπεριλαμβανομένης της απομάκρυνσης των μολυσμένων παιδιών από το σχολείο), τον σωστό καθαρισμό των κοινόχρηστων σκευών, την απολύμανση των μολυσμένων επιφανειών και τη σωστή υγιεινή των χεριών. Αυτά τα μέτρα έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικά στη μείωση της μετάδοσης των ιών που ευθύνονται για τη ΝΧΠΣ.[20][25]

Προστατευτικές συνήθειες περιλαμβάνουν το πλύσιμο των χεριών και την απολύμανση των επιφανειών στους χώρους παιχνιδιού.[23] Ο θηλασμός έχει επίσης αποδειχθεί ότι μειώνει τα ποσοστά σοβαρής ΝΧΠΣ, αν και δεν μειώνει τον κίνδυνο μόλυνσης.[23]

Όσον αφορά τον Δεκέμβριο του 2015, ένα εμβόλιο γνωστό ως εμβόλιο EV71 είναι διαθέσιμο για την πρόληψη της ΝΧΠΣ στην Κίνα.[26] Δεν υπάρχει επί του παρόντος διαθέσιμο εμβόλιο στις Ηνωμένες Πολιτείες.[25]

Θεραπεία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Συνήθως δεν χρειάζεται θεραπευτική αγωγή, καθώς η νόσος των χεριών, ποδιών και στόματος είναι μια ιογενής ασθένεια που συνήθως υποχωρεί αυτόματα. Επί του παρόντος, δεν υπάρχει ειδική θεραπευτική αγωγή για τη ΝΧΠΣ.[20] Η διαχείριση της νόσου επικεντρώνεται συνήθως στην επίτευξη συμπτωματικής ανακούφισης. Ο πόνος από τις πληγές μπορεί να ανακουφιστεί με τη χρήση αναλγητικών φαρμάκων. Η μόλυνση σε μεγαλύτερα παιδιά, εφήβους και ενήλικες είναι τυπικά ήπια και διαρκεί περίπου 1 εβδομάδα, αλλά περιστασιακά μπορεί να έχει μεγαλύτερη διάρκεια. Τα αντιπυρετικά μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση της θερμοκρασίας του σώματος. 

Μια μειοψηφία ατόμων με ΝΧΠΣ μπορεί να χρειαστεί εισαγωγή στο νοσοκομείο λόγω επιπλοκών όπως φλεγμονή του εγκεφάλου, φλεγμονή των μηνίγγων ή οξεία χαλαρή παράλυση.[11] Μπορεί επίσης να εμφανιστούν μη νευρολογικές επιπλοκές όπως φλεγμονή της καρδιάς, υγρό στους πνεύμονες ή αιμορραγία στους πνεύμονες.[11]

Επιπλοκές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι επιπλοκές από τις ιογενείς λοιμώξεις που προκαλούν ΝΧΠΣ είναι σπάνιες, αλλά απαιτούν άμεση ιατρική θεραπεία εάν υπάρχουν. Οι λοιμώξεις από ΝΧΠΣ που προκαλούνται από τον Εντεροϊό 71 τείνουν να είναι πιο σοβαρές και είναι πιο πιθανό να έχουν νευρολογικές ή καρδιακές επιπλοκές, συμπεριλαμβανομένου του θανάτου, από τις λοιμώξεις που προκαλούνται από τον ιό Κοξάκι A16.[20] Η ιογενής ή άσηπτη μηνιγγίτιδα μπορεί να εμφανιστεί με ΝΧΠΣ σε σπάνιες περιπτώσεις και χαρακτηρίζεται από πυρετό, κεφαλαλγία, δυσκαμψία στον αυχένα ή πόνο στην πλάτη.[11][20] Η κατάσταση είναι συνήθως ήπια και υποχωρεί χωρίς θεραπεία. Ωστόσο, μπορεί να χρειαστεί νοσηλεία για μικρό χρονικό διάστημα. Άλλες σοβαρές επιπλοκές της ΝΧΠΣ περιλαμβάνουν εγκεφαλίτιδα (φλεγμονή του εγκεφάλου) ή χαλαρή παράλυση σε σπάνιες περιπτώσεις.[19][20]

Έχει αναφερθεί απώλεια των νυχιών των χεριών και των ποδιών σε παιδιά 4-8 εβδομάδες μετά την εμφάνιση της ΝΧΠΣ.[6] Η σχέση μεταξύ ΝΧΠΣ και της αναφερόμενης απώλειας νυχιών είναι ασαφής. Ωστόσο, είναι προσωρινή και η ανάπτυξη των νυχιών ξαναρχίζει χωρίς θεραπεία.[6][27]

Ήπιες επιπλοκές λόγω των συμπτωμάτων περιλαμβάνουν την αφυδάτωση, λόγω στοματικών πληγών που προκαλούν ενόχληση κατά την πρόσληψη τροφών και υγρών.[28]

Επιδημιολογία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η νόσος χεριών, ποδιών και στόματος εμφανίζεται συχνότερα σε παιδιά ηλικίας κάτω των 10 ετών[6][20] και πιο συχνά κάτω των 5 ετών, αλλά μπορεί επίσης να επηρεάσει ενήλικες με ποικίλα συμπτώματα.[21] Τείνει να εμφανίζεται σε εξάρσεις κατά την άνοιξη, το καλοκαίρι και το φθινόπωρο.[10] Αυτό πιστεύεται ότι οφείλεται στη ζέστη και την υγρασία που βελτιώνουν την εξάπλωση.[23] Η ΝΧΠΣ είναι πιο κοινή στις αγροτικές περιοχές παρά στις αστικές περιοχές. Ωστόσο, πρέπει να ληφθούν υπόψη η κοινωνικοοικονομική κατάσταση και τα επίπεδα υγιεινής.[29] Η κακή υγιεινή αποτελεί παράγοντα κινδύνου για ΝΧΠΣ.[30]

Επιδημίες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Το 1997, ένα ξέσπασμα εκδηλώθηκε στο Σαράουακ της Μαλαισίας με 600 κρούσματα και περισσότερα από 30 παιδιά πέθαναν.[31][32][33][34]
  • Το 1998, υπήρξε μια επιδημία στην Ταϊβάν, που έπληξε κυρίως παιδιά.[35] Υπήρχαν 405 σοβαρές επιπλοκές και 78 παιδιά πέθαναν.[36] Ο συνολικός αριθμός των κρουσμάτων σε εκείνη την επιδημία εκτιμάται ότι ήταν 1,5 εκατομμύριο.[10]
  • Το 2008 ένα ξέσπασμα στην Κίνα, που ξεκίνησε τον Μάρτιο στο Φουγιάνγκ, Ανούι, οδήγησε σε 25.000 μολύνσεις και 42 θανάτους, έως τις 13 Μαΐου.[10] Παρόμοιες επιδημίες αναφέρθηκαν στη Σιγκαπούρη (πάνω από 2.600 κρούσματα στις 20 Απριλίου 2008),[37] Βιετνάμ (2.300 περιπτώσεις, 11 θάνατοι), Μογγολία (1.600 περιπτώσεις) και Μπρουνέι (1053 περιπτώσεις από τον Ιούνιο –Αύγουστος 2008)[38]
  • Το 2009 17 παιδιά πέθαναν σε επιδημία τον Μάρτιο και τον Απρίλιο του 2009 στην ανατολική επαρχία Σαντόνγκ της Κίνας και 18 παιδιά πέθαναν στη γειτονική επαρχία Χενάν.[39] Από τις 115.000 περιπτώσεις που αναφέρθηκαν στην Κίνα από τον Ιανουάριο έως τον Απρίλιο, 773 ήταν σοβαρές και 50 θανατηφόρες.[40]
  • Το 2010 στην Κίνα, ένα ξέσπασμα εκδηλώθηκε στην αυτόνομη περιοχή Κουασί της νότιας Κίνας καθώς και στις επαρχίες Κουαντόνγκ, Χενάν, Χεμπέι και Σαντόνγκ. Μέχρι τον Μάρτιο, 70.756 παιδιά είχαν μολυνθεί και 40 πέθαναν από τη νόσο. Μέχρι τον Ιούνιο, την περίοδο έξαρσης για τη νόσο, 537 είχαν πεθάνει.[41]
  • Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας σε εκθέσεις από τον Ιανουάριο έως τον Οκτώβριο του 2011 (1.340.259) αναφέρει ότι ο αριθμός των κρουσμάτων στην Κίνα είχε μειωθεί κατά περίπου 300.000 από το 2010 (1.654.866) περιπτώσεις, με τα νέα κρούσματα να κορυφώνονται τον Ιούνιο. Υπήρξαν 437 θάνατοι, μειωμένος αριθμός σε σχέση με το 2010 (537 θάνατοι).[42]
  • Τον Δεκέμβριο του 2011, το Τμήμα Δημόσιας Υγείας της Καλιφόρνια εντόπισε μια ισχυρή μορφή του ιού, τον ιό coxsackie A6 (CVA6), όπου η απώλεια νυχιών στα παιδιά είναι συχνή.[43]
  • Το 2012 στην Αλαμπάμα των Ηνωμένων Πολιτειών υπήρξε ένα ξέσπασμα ενός ασυνήθιστου τύπου ασθένειας. Εμφανίστηκε σε μια εποχή που συνήθως δεν εμφανίζεται και επηρέασε τους εφήβους και τους ηλικιωμένους. Υπήρξαν κάποιες νοσηλεύσεις λόγω της νόσου αλλά δεν αναφέρθηκαν θάνατοι.[44]
  • Το 2012 στην Καμπότζη, 52 από τις 59 περιπτώσεις παιδιών που αναφέρθηκαν[45] ότι πέθαναν λόγω μιας μυστηριώδους ασθένειας διαγνώστηκε ότι ήταν μια μορφή ΝΧΠΣ.[46] Αν και υπάρχει σημαντικός βαθμός αβεβαιότητας σχετικά με τη διάγνωση, η έκθεση του ΠΟΥ αναφέρει: «Με βάση τα τελευταία εργαστηριακά αποτελέσματα, σημαντικό ποσοστό των δειγμάτων βρέθηκε θετικό στον εντεροϊό 71 (EV-71), ο οποίος προκαλεί τη νόσο χεριών, ποδιών και στόματος. Ο ιός EV-71 είναι γνωστό ότι γενικά προκαλεί σοβαρές επιπλοκές σε ορισμένους ασθενείς.»[47]
  • Η ΝΧΠΣ μόλυνε 1.520.274 άτομα με έως και 431 θανάτους που αναφέρθηκαν στα τέλη Ιουλίου του 2012 στην Κίνα.[48]
  • Το 2018, περισσότερα από 50.000 κρούσματα καταγράφηκαν κατά τη διάρκεια πανεθνικού ξεσπάσματος στη Μαλαισία, ενώ αναφέρθηκαν και δύο θάνατοι.[49][50][51]

Ιστορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι περιπτώσεις ΝΧΠΣ περιγράφηκαν για πρώτη φορά κλινικά στον Καναδά και τη Νέα Ζηλανδία το 1957.[20] Η ασθένεια ονομάστηκε «νόσος χεριών, ποδιών και στόματος» από τον Τόμας Χένρι Φλούετ, μετά από ένα παρόμοιο ξέσπασμα το 1960.[52][53]

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ (Αγγλικά) οντολογία των ασθενειών. 27  Μαΐου 2016. purl.obolibrary.org/obo/doid.owl. Ανακτήθηκε στις 29  Νοεμβρίου 2020.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 «Hand Foot and Mouth Disease». CDC. 18 Αυγούστου 2015. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Μαΐου 2016. Ανακτήθηκε στις 14 Μαΐου 2016. 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Kaminska, K; Martinetti, G; Lucchini, R; Kaya, G; Mainetti, C (2013). «Coxsackievirus A6 and Hand, Foot, and Mouth Disease: Three Case Reports of Familial Child-to-Immunocompetent Adult Transmission and a Literature Review». Case Reports in Dermatology 5 (2): 203–209. doi:10.1159/000354533. PMID 24019771. 
  4. ↑ Ooi, MH; Wong, SC; Lewthwaite, P; Cardosa, MJ; Solomon, T (2010). «Clinical features, diagnosis, and management of enterovirus 71». Lancet Neurology 9 (11): 1097–1105. doi:10.1016/S1474-4422(10)70209-X. PMID 20965438. 
  5. ↑ Frydenberg, A; Starr, M (August 2003). «Hand, foot and mouth disease.». Australian Family Physician 32 (8): 594–5. PMID 12973865. 
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 Hoy, NY; Leung, AK; Metelitsa, AI; Adams, S (2012). «New concepts in median nail dystrophy, onychomycosis, and hand, foot and mouth disease nail pathology». ISRN Dermatology 2012 (680163): 680163. doi:10.5402/2012/680163. PMID 22462009. 
  7. ↑ 7,0 7,1 Longo, Dan L. (2012). Harrison's Principles of Internal Medicine (18th έκδοση). New York: McGraw-Hill. ISBN 978-0-07174889-6. 
  8. ↑ 8,0 8,1 «Hand, Foot, and Mouth Disease (HFMD) Complications». CDC. 18 Αυγούστου 2015. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Μαΐου 2016. Ανακτήθηκε στις 14 Μαΐου 2016. 
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 «Causes & Transmission». CDC. 18 Αυγούστου 2015. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Μαΐου 2016. Ανακτήθηκε στις 15 Μαΐου 2016. 
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 10,7 «Hand, foot, and mouth disease: Identifying and managing an acute viral syndrome». Cleve Clin J Med 81 (9): 537–43. September 2014. doi:10.3949/ccjm.81a.13132. PMID 25183845. http://www.ccjm.org/content/81/9/537.long. 
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 Li, Y; Zhu, R; Qian, Y; Deng, J (2012). «The characteristics of blood glucose and WBC counts in peripheral blood of cases of hand foot and mouth disease in China: a systematic review». PLOS ONE 7 (1): e29003. doi:10.1371/journal.pone.0029003. PMID 22235257. Bibcode: 2012PLoSO...729003L. 
  12. ↑ 12,0 12,1 «Diagnosis». CDC. 18 Αυγούστου 2015. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Μαΐου 2016. Ανακτήθηκε στις 15 Μαΐου 2016. 
  13. ↑ «Development of antiviral agents toward enterovirus 71 infection». J Microbiol Immunol Infect 48 (1): 1–8. February 2014. doi:10.1016/j.jmii.2013.11.011. PMID 24560700. 
  14. ↑ Fang, Chih-Yeu; Liu, Chia-Chyi (2018). «Recent development of enterovirus A vaccine candidates for the prevention of hand, foot, and mouth disease». Expert Review of Vaccines 17 (9): 819–831. doi:10.1080/14760584.2018.1510326. ISSN 1744-8395. PMID 30095317. 
  15. ↑ «Treat Hand, Foot, and Mouth Disease». CDC. 2 Φεβρουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2021. 
  16. ↑ «Hand-foot-and-mouth disease - Symptoms and causes». Mayo Clinic (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2021. 
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 «Outbreaks». CDC. 18 Αυγούστου 2015. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Μαΐου 2016. Ανακτήθηκε στις 15 Μαΐου 2016. 
  18. ↑ «Foot and Mouth Disease update: further temporary control zone established in Surrey». Defra. 14 Αυγούστου 2007. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Σεπτεμβρίου 2007. Ανακτήθηκε στις 14 Αυγούστου 2007. 
  19. ↑ 19,0 19,1 Huang, CC; Liu, CC; Chang, YC; Chen, CY; Wang, ST; Yeh, TF (23 September 1999). «Neurologic complications in children with enterovirus 71 infection.». The New England Journal of Medicine 341 (13): 936–42. doi:10.1056/nejm199909233411302. PMID 10498488. https://archive.org/details/sim_new-england-journal-of-medicine_1999-09-23_341_13/page/936. 
  20. ↑ 20,00 20,01 20,02 20,03 20,04 20,05 20,06 20,07 20,08 20,09 20,10 Wang, Jing (21 August 2017). «Epidemiological characteristics of hand, foot, and mouth disease in Shandong, China, 2009–2016». Scientific Reports 7 (8900): 8900. doi:10.1038/s41598-017-09196-z. PMID 28827733. Bibcode: 2017NatSR...7.8900W. 
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 «Hand, Foot and Mouth Disease: Signs & Symptoms». mayoclinic.com. The Mayo Clinic. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Μαΐου 2008. Ανακτήθηκε στις 5 Μαΐου 2008. 
  22. ↑ «Hand, Foot and Mouth Disease (HFMD)». WHO Western Pacific Region (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Απριλίου 2012. Ανακτήθηκε στις 6 Νοεμβρίου 2017. 
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 Koh, Wee Ming; Bogich, Tiffany; Siegel, Karen; Jin, Jing; Chong, Elizabeth Y.; Tan, Chong Yew; Chen, Mark Ic; Horby, Peter και άλλοι. (October 2016). «The Epidemiology of Hand, Foot and Mouth Disease in Asia: A Systematic Review and Analysis». The Pediatric Infectious Disease Journal 35 (10): e285–300. doi:10.1097/INF.0000000000001242. ISSN 1532-0987. PMID 27273688. 
  24. ↑ Omaña-Cepeda, Carlos; Martínez-Valverde, Andrea; del Mar Sabater- Recolons, María; Jané-Salas, Enric; Marí-Roig, Antonio; López-López, José (2016-03-15). «A literature review and case report of hand, foot and mouth disease in an immunocompetent adult». BMC Research Notes 9: 165. doi:10.1186/s13104-016-1973-y. ISSN 1756-0500. PMID 26975350. 
  25. ↑ 25,0 25,1 «Hand, Foot and Mouth Disease». Prevention and Treatment. Centers for Disease Control and Prevention. 2013. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Οκτωβρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 18 Οκτωβρίου 2013. 
  26. ↑ Mao, QY; Wang, Y; Bian, L; Xu, M; Liang, Z (May 2016). «EV71 vaccine, a new tool to control outbreaks of hand, foot and mouth disease (HFMD).». Expert Review of Vaccines 15 (5): 599–606. doi:10.1586/14760584.2016.1138862. PMID 26732723. 
  27. ↑ «Hand, Foot and Mouth Disease». Complications. Centers for Disease Control and Prevention. 2011. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Οκτωβρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 14 Οκτωβρίου 2013. 
  28. ↑ «Hand, Foot and Mouth Disease». WHO Western Pacific Region (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Απριλίου 2014. Ανακτήθηκε στις 6 Νοεμβρίου 2017. 
  29. ↑ Koh, Wee Ming; Bogich, Tiffany; Siegel, Karen; Jin, Jing; Chong, Elizabeth Y.; Tan, Chong Yew; Chen, Mark IC; Horby, Peter και άλλοι. (October 2016). «The Epidemiology of Hand, Foot and Mouth Disease in Asia: A Systematic Review and Analysis». The Pediatric Infectious Disease Journal 35 (10): e285–e300. doi:10.1097/INF.0000000000001242. ISSN 0891-3668. PMID 27273688. 
  30. ↑ «Hand-Foot-and-Mouth Disease» (στα αγγλικά). WebMD. https://www.webmd.com/children/guide/hand-foot-mouth-disease#1. Ανακτήθηκε στις 2017-11-28. 
  31. ↑ L. G. Chan; Umesh D. Parashar; M. S. Lye; F. G. L. Ong; Sherif R. Zaki; James P. Alexander; K. K. Ho; Linda L. Han και άλλοι. (2000). «Deaths of Children during an Outbreak of Hand, Foot, and Mouth Disease in Sarawak, Malaysia: Clinical and Pathological Characteristics of the Disease». Clinical Infectious Diseases 31 (3): 678–683. doi:10.1086/314032. PMID 11017815. https://archive.org/details/sim_clinical-infectious-diseases_2000-09_31_3/page/678. 
  32. ↑ Academy of Medicine (Singapore) (2003). Annals of the Academy of Medicine, Singapore. Academy of Medicine. σελ. 385. In April 1997, in Sarawak, Malaysia, 600 cases of HFMD were admitted and over 30 children died. 
  33. ↑ Yoke Fun-Chan; I-Ching Sam; Kai-Li Wee; Sazaly Abu Bakar (2011). «Enterovirus 71 in Malaysia: A decade later». Neurology Asia 16. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 August 2019. https://web.archive.org/web/20190829040819/http://eprints.um.edu.my/7327/1/Enterovirus_71_in_Malaysia-_A_decade_later.pdf. Ανακτήθηκε στις 29 August 2019. 
  34. ↑ Nur Najihah Hasan (2017). «Assessing the Prevalence of Hand, Foot and Mouth Disease (HFMD) Using Geospatial Density and Distribution Techniques». Faculty of Geoinformation and Real Estate: 2–3 [18–35]. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 August 2019. https://web.archive.org/web/20190829025807/http://eprints.utm.my/id/eprint/78873/1/NurNajihahHasanMFGHT2017.pdf. Ανακτήθηκε στις 29 August 2019. 
  35. ↑ Centers for Disease Control and Prevention (CDC) (1998). «Deaths among children during an outbreak of hand, foot, and mouth disease--Taiwan, Republic of China, April–July 1998». MMWR Morb. Mortal. Wkly. Rep. 47 (30): 629–32. PMID 9704628. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις July 26, 2008. https://web.archive.org/web/20080726222228/http://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/00054640.htm. 
  36. ↑ «An epidemic of enterovirus 71 infection in Taiwan. Taiwan Enterovirus Epidemic Working Group». N. Engl. J. Med. 341 (13): 929–35. 1999. doi:10.1056/NEJM199909233411301. PMID 10498487. 
  37. ↑ Suhaimi, Nur Dianah (April 20, 2008). «HFMD: 1,000 cases a week is unusual, says doc». Singapore: The Sunday Times (Straits Times), σελ. 1–2. 
  38. ↑ Bandar Seri Begawan (7 November 2008). «1,053 HFD cases recorded». The Birmingham News. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις July 22, 2012. https://web.archive.org/web/20120722220853/http://www.bt.com.bn/home_news/2008/11/07/1_053_hfmd_cases_recorded. Ανακτήθηκε στις May 11, 2012. 
  39. ↑ «Hand-foot-mouth disease death toll rises to 17 in East China's Shandong Province». China View. April 9, 2009. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις April 13, 2009. https://web.archive.org/web/20090413063806/http://news.xinhuanet.com/english/2009-04/09/content_11159556.htm. Ανακτήθηκε στις September 29, 2009. 
  40. ↑ «Health Ministry: Hand-foot-mouth disease claims 50 lives this year». China View. 10 April 2009. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις April 15, 2009. https://web.archive.org/web/20090415093929/http://news.xinhuanet.com/english/2009-04/10/content_11165126.htm. Ανακτήθηκε στις 29 September 2009. 
  41. ↑ «Archived copy». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Μαΐου 2011. Ανακτήθηκε στις 2 Δεκεμβρίου 2011. 
  42. ↑ «China reports 537 deaths from hand-foot-mouth disease this year». People's Daily Online. 2010. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Οκτωβρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 16 Οκτωβρίου 2013. 
  43. ↑ «Coxsackievirus A6 (CVA6)». California Department of Public Health. 2013. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Οκτωβρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 16 Οκτωβρίου 2013. 
  44. ↑ Hannah Wolfson (February 13, 2012). «Outbreak of hand, foot and mouth disease severe in Alabama». The Birmingham News. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις March 4, 2012. https://web.archive.org/web/20120304001524/http://blog.al.com/spotnews/2012/02/outbreak_of_hand_foot_and_mout.html. Ανακτήθηκε στις May 11, 2012. 
  45. ↑ CBS News Staff (2012). «Joint Press Release Between The Ministry of Health Kingdom of Cambodia and the World Health Organization» (PDF). CBS News. Αρχειοθετήθηκε (PDF) από το πρωτότυπο στις 17 Οκτωβρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 16 Οκτωβρίου 2013. 
  46. ↑ «Mysterious deadly illness in Cambodian children tied to hand, foot and mouth disease». Hand, Foot and Mouth Disease. World Health Organization. 2012. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Ιουνίου 2013. Ανακτήθηκε στις 16 Οκτωβρίου 2013. 
  47. ↑ «Global Alert and Response (GAR)». Undiagnosed illness in Cambodia-update. World Health Organization. 2012. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Οκτωβρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 16 Οκτωβρίου 2013. 
  48. ↑ «Emerging disease surveillance and response». Hand, Foot and Mouth Disease. World Health Organization. 2013. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Οκτωβρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 16 Οκτωβρίου 2013. 
  49. ↑ Martin Carvalho· Hemananthani Sivanandam· Rahimy Rahim· Loshana K Shagar (16 Αυγούστου 2018). «Over 50,000 cases of HFMD recorded, virus strain relatively benign». The Star. Ανακτήθηκε στις 29 Αυγούστου 2019. Over 50,000 cases of hand, foot and mouth disease (HFMD) stemming from the Coxsackie virus have been reported since the outbreak of the disease. 
  50. ↑ Katrina Khairul Azman (29 Ιουλίου 2018). «A 2-Year-Old Boy In Sarawak Suffering From HFMD Has Died». Says.com. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Αυγούστου 2019. Ανακτήθηκε στις 29 Αυγούστου 2019. 
  51. ↑ «17-month-old boy's death in Penang due to HFMD». The Star. 30 Ιουλίου 2018. Ανακτήθηκε στις 29 Αυγούστου 2019. 
  52. ↑ «"Hand-foot-and-mouth disease" in Birmingham in 1959». British Medical Journal 2 (5214): 1708–11. December 1960. doi:10.1136/bmj.2.5214.1708. PMID 13682692. 
  53. ↑ «'Hand, foot, and mouth disease' associated with Coxsackie A5 virus». Journal of Clinical Pathology 16: 53–5. January 1963. doi:10.1136/jcp.16.1.53. PMID 13945538. PMC 480485. https://archive.org/details/sim_journal-of-clinical-pathology_1963-01_16_1/page/53. 
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Νόσος_χεριών,_ποδιών_και_στόματος&oldid=10171899"