Νυμφαλίδες
| Νυμφαλίδες | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||
| Συστηματική ταξινόμηση | ||||||||||||||||
|
Οι νυμφαλίδες (επιστημονική-λατινική ονομασία Nymphalidae) είναι η μεγαλύτερη οικογένεια πεταλούδων, καθώς περιλαμβάνει περισσότερα από 6.000 είδη, που συναντώνται στα περισσότερα μέρη του κόσμου. Ανήκει στην υπεροικογένεια παπιλιονοειδή και είναι συνήθως μεσαίου και μεγάλου μεγέθους πεταλούδες. Πολλά είδη τους κρατούν τις χρωματιστές φτερούγες τους ανοικτές όταν αναπαύονται. Αποκαλούνται και «τετράποδες πεταλούδες» (four-footed butterflies), επειδή στέκονται μόνο στα 4 από τα 6 πόδια τους, κρατώντας τα δύο εμπρόσθια διπλωμένα. Σε ορισμένα είδη, αυτά τα εμπρόσθια πόδια φέρουν μια ομάδα από τρίχες που μοιάζει με βούρτσα. Πολλά είδη έχουν έντονα και ποικίλα χρώματα, και για τον λόγο αυτό είναι γνωστά και εκτιμώνται πολύ από τους συλλέκτες πεταλούδων, όπως αυτά των υποοικογενειών Apaturinae (κοινώς «αυτοκράτορες»), Nymphalinae (κοινώς «ναύαρχοι») και Heliconiinae, τα είδη του γένους Aglais και το είδος «μονάρχης». Η κάτω επιφάνεια των πτερύγων, αντιθέτως, έχει άτονο χρώμα και σε μερικά είδη μοιάζει πολύ με ξερά φύλλα, ή είναι ακόμα πιο ανοικτόχρωμη, βοηθώντας έτσι τις πεταλούδες να καμουφλάρονται όταν δεν πετούν (οπότε διπλώνουν τις φτερούγες προς τα επάνω και έτσι φαίνονται μόνο οι κάτω επιφάνειές τους).
Ονοματολογία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η οικογένεια εισάχθηκε στην ταξινομική ως υποοικογένεια ημερόβιων λεπιδοπτέρων υπό την ονομασία Nymphalia, από τον Κονσταντέν Σαμυέλ Ραφινέσκ[1]. Δεν συμπεριέλαβε το γένος Nymphalis σε αυτήν, παρότι αναφέρεται επισήμως ως πηγή της ονομασίας της υποοικογένειας (Code Article 11.7.1.1). Στον Ραφινέσκ αποδίδεται πλέον γενικότερα και η αναβαθμισμένη πλέον σε οικογένεια (και μετονομασμένη ως προς την κατάληξη της ονομασίας) ομάδα αυτών των πεταλούδων.[2]
Μορφολογία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στις ενήλικες νυμφαλίδες το εμπρόσθιο ζεύγος ποδιών είναι ατροφικό.[3] Συγκεκριμένα, σε όλα τα είδη στο αρσενικό και με τρεις μόνο εξαιρέσεις (τα γένη Libythea, Pseudergolis και Calinaga) στο θηλυκό, τα πόδια αυτά είναι μικρού μήκους και λειτουργικώς ανίκανα να στηρίξουν βάρος. Σε κάποιες ομάδες η ατροφία αυτή είναι έντονη, π.χ., στις υποοικογένειες Danainae και Satyrinae, όπου σε πολλά είδη τα εμπρόσθια πόδια είναι πάντοτε πιεσμένα στο κάτω μέρος του θώρακα και στο αρσενικό είναι συχνά δυσδιάκριτα.[4] Η αιτία για την οποία τα εμπρόσθια πόδια ατρόφησαν αποτελεί ακόμα θέμα διχογνωμίας μεταξύ των εντομολόγων. Μερικοί υποστηρίζουν ότι τα ατροφικά αυτά άκρα χρησιμεύουν στο να ενισχύουν την αίσθηση της οσφρήσεως, επειδή σε ορισμένα είδη αυτά τα εμπρόσθια πόδια φέρουν μια ομάδα από μαλακές τρίχες που μοιάζει με βούρτσα. Μια άλλη άποψη είναι ότι χρησιμεύουν στη βελτιωμένη επικοινωνία με σήματα ανάμεσα στα είδη, εντελώς ανάλογα με τις ανθρώπινες χειρονομίες. Αυτή η ικανότητα αποδεικνύεται χρήσιμη στα θέματα της αναπαραγωγής και της εν γένει υγείας των πεταλούδων, και αποτελεί την πλέον αποδεκτή μέχρι σήμερα θεωρία.[5]
Οι κάμπιες (προνύμφες) των νυμφαλίδων είναι τριχωτές ή και ακανθωτές, με προεξοχές στην κεφαλή, ενώ οι χρυσαλλίδες (νύμφες) φέρουν γυαλιστερές κηλίδες.
Στις εμπρόσθιες πτέρυγες, στα ώριμα άτομα, η λεγόμενη διάμεση «φλέβα» ή «νεύρο» διακλαδίζεται σε τρεις κλάδους.[4]
Οι κεραίες φέρουν πάντοτε δύο αύλακες στην κάτω πλευρά τους, ενώ το άνω μέρος τους έχει διάφορα σχήματα.
Ταξινομική και φυλογενετική[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το φυλογενετικό δένδρο των νυμφαλίδων είναι πολυσύνθετο. Αρκετές υποδιαιρέσεις στο εσωτερικό της οικογένειας δεν έχουν διευκρινισμένη θέση, εν μέρει απόρροια του γεγονότος ότι κάποιες υποοικογένειες αναγνωρίζονταν παλαιότερα από όλους ως ξεχωριστές οικογένειες, εξαιτίας ανεπαρκούς μελέτης.
Σήμερα αναγνωρίζονται γενικώς πέντε κλάδοι στους οποίους υπάγονται όλα τα είδη της οικογένειας, οι εξής[6]:
Ο κλάδος των λιβυθεϊνών (θεμελιώδης), με την ομώνυμη υποοικογένεια:
- Libytheinae (κοινώς «ρυγχοφόρες πεταλούδες», παλαιότερα η ξεχωριστή οικογένεια Libytheidae)
Ο κλάδος των δαναϊνών (θεμελιώδης), με την ομώνυμη υποοικογένεια:
- Danainae (παλαιότερα η ξεχωριστή οικογένεια Danaidae), η οποία με τη σειρά της διακρίνεται σε δύο «φυλές»:
- Ithomiini, με περίπου 300 είδη της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής («νεοτροπική ζώνη»), θεωρούμενη από μερικούς ανεξάρτητη υποοικογένεια με την κατάλληλη τροποποίηση στην κατάληξη της ονομασίας (Ithomiinae). Τα περισσότερα είδη έχουν μακριές πτέρυγες, που σε ορισμένα είναι διαφανείς.
- Tellervini, με περίπου 6 έως 10 είδη της Αυστραλασίας, θεωρούμενη από μερικούς ανεξάρτητη υποοικογένεια (Tellervinae). Οι προνύμφες τους είναι παρόμοιες με εκείνες των Danainae.
Ο κλάδος των σατυρινών, με τις υποοικογένειες:
- Calinaginae, με περίπου 6 είδη των Ιμαλαΐων, που μιμούνται τις Danainae.[7]
- Charaxinae, πεταλούδες του θόλου των τροπικών δασών. Οι προνύμφες φέρουν συχνά άκανθες ή προεξοχές στην κεφαλή.
- Morphinae, που περιλαμβάνουν το εντυπωσιακό αμερικανικό ομώνυμο είδος μορφώ (Morpho). Διακρίνονται στις παρακάτω δύο φυλές:
- Amathusiini, θεωρούμενη και ως ιδιαίτερη υποοικογένεια (Amathusiinae)
- Brassolini, με 70 έως 80 νεοτροπικά είδη, επίσης θεωρούμενη από κάποιους ιδιαίτερη υποοικογένεια (Brassolinae).
- Satyrinae, που παλαιότερα θεωρείτο ξεχωριστή οικογένεια, οι σατυρίδες (Satyridae).
Ο κλάδος των ελικωνιινών, αδελφή ομάδα με τον κλάδο των νυμφαλινών, με τις υποοικογένειες:
- Heliconiinae, παλαιότερα ξεχωριστή οικογένεια, οι Heliconiidae. Είναι πολύχρωμες τροπικές πεταλούδες, αξιοσημείωτες για τον μυλεριανό μιμητισμό τους. Περιλαμβάνει τη φυλή:
- Acraeini, με κυρίως αφρικανικά είδη αλλά και μερικά ασιατικά. Κάποτε αναφέρεται και ως ξεχωριστή υποοικογένεια (Acraeinae).
- Limenitidinae
Ο κλάδος των νυμφαλινών αδελφή ομάδα με τον κλάδο των ελικωνιινών, με τις υποοικογένειες:
- Apaturinae, κυρίως είδη της τροπικής ζώνης, με προνύμφες (κάμπιες) λείες, που έχουν διχαλωτές ουρές και κέρατα στο κεφάλι.[7]
- Biblidinae (παλαιότερα κατατασσόταν στις Limenitidinae)
- Cyrestinae (παλαιότερα κατατασσόταν στις Limenitidinae)
- Nymphalinae, μεγάλη υποοικογένεια, στην οποία μερικοί επιστήμονες περιλαμβάνουν τις Limenitidinae και τις Biblidinae. Μερικά είδη της είναι αποδημητικά. Οι κάμπιες ορισμένων ειδών φέρουν άκανθες σε όλο το σώμα τους.[7]
Παραδείγματα γνωστών ειδών της οικογένειας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
.jpg)
Τα παρακάτω χαρακτηριστικά είδη και γένη δίνονται με την επιστημονική ονομασία τους, που ακολουθείται από την κοινή αγγλική ονομασία μεταφρασμένη στην ελληνική.
- Lexias (γένος), κοινώς «αρχιδούκας»
- Nymphalis californica, χελωνοκαύκαλο της Καλιφόρνια
- Polygonia c-album, «πεταλούδα-κόμμα»
- Junonia coenia, ελαφομάτα
- Libytheana carinenta, ρυγχοφόρος πεταλούδα
- Chlosyne janais, «πορφυρό μπάλωμα»
- Limenitis lorquini, «ναύαρχος του Λορκέν»
- Maniola jurtina, καφετιά πεταλούδα των λιβαδιών
- Nymphalis antiopa, «πλερέζα»
- Danaus plexippus, «μονάρχης»
- Danaus chrysippus, «τίγρη», «βασίλισσα της Αφρικής», «αφρικανικός μονάρχης»
- Morpho menelaus, γαλάζια μορφώ
- Vanessa cardui, «βαμμένη κυρία»
- Aglais io, «πεταλούδα-παγώνι»
- Polygonia interrogationis, «πεταλούδα-ερωτηματικό»
- Vanessa atalanta, «κόκκινος ναύαρχος»
- Nymphalis urticae, «χελωνοκαύκαλο»
- Pyronia tithonus, «πεταλούδα-θυρωρός»
- Cithaerias andromeda, «σάτυρος της Ανδρομέδας»
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ Rafinesque, C.S.: Analyse de la Nature, ou Tableau de l'Univers et des Corps Organisés, εκδ. Jean Barravecceia, Palermo 1815, σελ. 127
- ↑ Vane-Wright & de Jong 2003, Pelham 2008, Wahlberg 2010
- ↑ Wolfe, Joanna M.; Oliver, Jeffrey C.; Monteiro, Antónia (2011-01-01). «Evolutionary reduction of the first thoracic limb in butterflies». Journal of Insect Science 11 (1): 66. doi:. ISSN 1536-2442. PMID 21867433.
- ↑ 4,0 4,1 Bingham, C.T. (1905). The Fauna of British India, Including Ceylon and Burma: Butterflies Volume I. Λονδίνο: Taylor & Francis.
- ↑ Gould, S.E. «Butterfly watch: four legs vs. six legs». Scientific American. Ανακτήθηκε στις 7 Σεπτεμβρίου 2013.
- ↑ Niklas Wahlberg, Elisabet Weingartner & Sören Nylin (2003). Gisella Caccone & Giacomo Bernardi, επιμ. «Εργασίες που παρουσιάσθηκαν στο συμπόσιο Mammalian Phylogeny στα πλαίσια της Ετήσιας Συναντήσεως της Εταιρείας Μοριακής Βιολογίας και Εξελίξεως, που έγινε στο Σορέντο της Ιταλίας, στις 13-16 Ιουνίου 2002 - κεφάλαιο: «Towards a better understanding of the higher systematics of Nymphalidae (Lepidoptera: Papilionoidea)»». Molecular Phylogenetics and Evolution 28 (3): 473-484. doi:. PMID 12927132. http://nymphalidae.utu.fi/Wahlbergetal2003b.pdf.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Philip J. DeVries (2001). «Nymphalidae». Στο: Simon A. Levin. Encyclopedia of Biodiversity
. Academic Press. σελίδες 559-573. doi:10.1016/B0-12-226865-2/00039-0. ISBN 978-0-12-226865-6.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- «Family Nymphalidae» στο Insecta.pro
- Peter Chew: «Νύμφες και Δαναΐδες» - η οικογένεια Νυμφαλίδες, ιστότοπος για τις πεταλούδες του Μπρίσμπεϊν (2005)
- Οι νυμφαλίδες στο Tree of Life Web Project
- Οι νυμφαλίδες στο butterflycorner.net
|