Ναός της Άρτεμης (Κέρκυρα)

Ναός της Άρτεμης
Είδος	αρχαίος ελληνικός ναός, ναός και αρχαιολογική θέση
Αρχιτεκτονική	αρχαιοελληνική αρχιτεκτονική
Γεωγραφικές συντεταγμένες	39°36′27″N 19°55′4″E
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Κεντρικής Κέρκυρας και Διαποντίων Νήσων
Τοποθεσία	Κέρκυρα
Χώρα	Ελλάδα
	Πολυμέσα
	δεδομένα (π)

Ο ναός της Άρτεμης είναι ένας αρχαϊκός ελληνικός ναός στην Κέρκυρα, κτισμένος περί το 580 π.Χ. στην αρχαία πόλη της Κόρκυρας (σημερινή Γαρίτσα). Ο ναός ήταν αφιερωμένος στην Άρτεμη και είναι ο πρώτος γνωστός δωρικός ναός, που οικοδομήθηκε από πέτρα. Επίσης είναι το πρώτο κτήριο, που ενσωμάτωση όλα τα στοιχεία του δωρικού ρυθμού στην αρχιτεκτονική. Λίγα γλυπτά ελληνικών ναών έχουν επιζήσει από την αρχαϊκή περίοδο και τα μεγάλα μέρη της σύνθεσης από το αέτωμά του είναι τα πρωϊμότερα σημαντικά ευρήματα.

Ο ναός είναι περίπτερος, ακριβέστερα ψευδοδίπτερος. Ήταν ένας από τους μεγαλύτερους της εποχής του. Η ορθογώνια περίμετρός του έχει διαστάσεις 23,46 μ. Χ 49 μ. με είσοδο από τα ανατολικά, όπως όλοι οι αρχαίοι ναοί, ώστε το φως να εισχωρεί το πρωί.

Η πρόσοψη του ναού ήταν διακοσμημένη με μετόπες· υπολείμματά τους με τον Αχιλλέα και τον Μέμνονα βρέθηκαν στα αρχαία ερείπια. Ο ναός έχει κεντρική θέση στην αρχαιοελληνική αρχιτεκτονική και είναι ένα από τα 150 αριστουργήματα της Δυτικής αρχιτεκτονικής. Ένας ναός με όμοια διακοσμητικά στοιχεία υπάρχει στο Σάντο Ομομπόνο, κοντά στον Τίβερη της αρχαίας Ρώμης, της εποχής των Ετρούσκων και η αρχιτεκτονική του ναού στην Κέρκυρα ίσως επηρεάστηκε από αυτόν. Αν ο ναός της Κέρκυρας λειτουργούσε ως τον 4ο αι. μ.Χ., θα έκλεισε κατά τις διώξεις των εθνικών ("ειδωλολατρών"), όταν η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είχε γίνει πια χριστιανική. Στις ανασκαφές που έγιναν κατά την προετοιμασία της Ευρώπης για τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, συμμετείχε ο Γουλιέλμος Β΄ αυτοκράτορας (Kaiser) της Γερμανίας, καθώς συνήθιζε να κάνει τις διακοπές του εκεί.

Οι ανασκαφές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα ερείπια βρέθηκαν κατά τους Ναπολεόντιους Πολέμους από στρατιώτες του στρατηγού των Γάλλων Φρανσουά Ξαβιέ Ντονζελό, καθώς έσκαβαν, ετοιμάζοντας όρυγμα μάχης.

Ο Γουλιέλμος Β΄ είχε σε όλη του τη ζωή εμμονή με γλυπτά της Γοργούς, από τότε που είχε παρακολουθήσει σεμινάρια Ελληνικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βόννης. Τα σεμινάρια διδόταν από τον αρχαιολόγο Ράινχαρτ Κεκουλέ φον Στράντονιτς, μετέπειτα σύμβουλο του Kάιζερ. Ο ίδιος ο Γουλιέλμος Β΄, καθώς διέμενε στο θερινό του ανάκτορο στο Αχίλλειο της Κέρκυρας και όταν η Ευρώπη προετοιμαζόταν για πόλεμο, συμμετείχε στις ανασκαφές στη θέση του αρχαίου ναού.

Το 1911 ο Kάιζερ, μαζί με τον Έλληνα αρχαιολόγο Φεντερίκο Βερσάκη και τον διάσημο Γερμανό αρχαιολόγο Βίλελμ Ντέρπφελντ, ξεκίνησε ανασκαφές στον ναό της Άρτεμης στην Κέρκυρα για λογαριασμό της Γερμανικής Αρχαιολογικής Σχολής. Τότε οι δραστηριότητες του Γουλιέλμου Β΄ στην Κέρκυρα περιελάμβαναν πολιτικά και αρχαιολογικά θέματα. Οι ανασκαφές περιείχαν πολιτικούς χειρισμούς, λόγω του ανταγωνισμού που είχε αναπτυχθεί μεταξύ του Έλληνα και του Γερμανού αρχαιολόγου στη θέση του ναού.

Λίγα λείψανα του ναού αποκαλύφθηκαν: μόνο τα θεμέλια και άλλα τμήματα, που υπάρχουν ακόμη εκεί. Ωστόσο τα υπάρχοντα ευρήματα δίνουν επαρκείς πληροφορίες για την πλήρη ανακατασκευή των αρχιτεκτονικών λεπτομερειών του ναού.

Η αρχιτεκτονική του ναού[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το κρηπίδωμα φέρει από μία κιονοστοιχία των 8 κιόνων στο εμπρός και στο πίσω μέρος του ναού. Στα πλάγια του ναού υπάρχει από μία κιονοστοιχία των 17 (8 Χ 2 + 1) κιόνων.

Στο κέντρο ο σηκός είναι διαστάσεων 9,4 μ. Χ 34,4 μ. και χωρίζεται σε τρία κλίτη, από δύο κιονοστοιχίες των 10 κιόνων. Ο πρόναος και ο οπισθόδομος έχουν είσοδο από δύο παραστάδες και δύο κίονες. Γενικά η διάταξη (διπλός εν παραστάσει) ομοιάζει με του Παρθενώνα. Η απόσταση μεταξύ της κιονοστοιχίας και του σηκού είναι όσο δύο μετακιόνια διαστήματα συν μία διάμετρο κίονα, δηλ. θα μπορούσε να υπάρχει και δεύτερο πτερό. Έτσι ο ναός έχει αναλογίες δίπτερου, λείπει όμως η δεύτερη, εσωτερική κιονοστοιχία. Είναι το πρώτο παράδειγμα μίας τέτοιας δομής ναού.

Από τα δύο αετώματα, σε καλύτερη κατάσταση σώζεται το δυτικό, ενώ το ανατολικό υπάρχει σε τμήματα. Το μυθολογικό θέμα τους είναι σε ανάγλυφα με μεγάλο βάθος (έξεργα). Είναι το πρώτο γνωστό παράδειγμα αετώματος με γλυπτά στην Ελλάδα. Φαίνεται να έχουν διακοσμηθεί με τον ίδιο τρόπο, με τη Γοργόνα Μέδουσα να έχει ύψος 2,85 μ. Τα αετωματικά γλυπτά θεωρούνται τα πρώτα υπολογίσιμα δείγματα της Ελληνικής γλυπτικής ενός δωρικού κτηρίου. Το δυτικό αέτωμα με άλλα τμήματα εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κέρκυρας. Το περιοδικό "New York Times" περιγράφει το αέτωμα ως το τελειότερο δείγμα γλυπτού από αρχαϊκό ναό, που υπάρχει.

Περιγραφή του αετώματος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στο κέντρο το αέτωμα παριστά τη μορφή της Μέδουσας στυλιζαρισμένα. Τα πόδια της δείχνουν ότι τρέχει και εμφανίζονται από το πλάι (profile), σε αντίθεση με το άνω μέρος του σώματος, που εμφανίζεται κατ' ενώπιον (en face)· η περιστροφή του κορμού είναι έντονη. Η Γοργόνα φορεί κοντό, ως τα γόνατα χιτώνα, για να μπορεί να τρέχει προς τα δεξιά. Η κίνηση είναι έκδηλη: το δεξί πόδι είναι γονατισμένο και γενικά τα τέσσερα άκρα της είναι σε ορθή γωνία.

Τα φτερά της εφάπτονται στην επιφάνεια του αετώματος. Η ζώνη της αποτελείται από δύο αλληλοπλεκόμενα φίδια και από τον λαιμό της εκτείνονται άλλα δύο, στοιχεία αναγέννησης αλλά και φόβου. Φέρνει στον νου την Πότνια θηρών της Εγγύς Ανατολής, τη Λαμασχτού της Μεσοποταμίας ή την ελληνική Λάμια.

Τα δύο τέκνα της, ο Πήγασος και ο Χρυσάωρ είναι στις άκρες των χεριών της· γεννήθηκαν κατά την θανάτωσή της. Πρέπει να είμαστε την στιγμή που, καθώς η Μέδουσα τρέχει να ξεφύγει από τον Περσέα, εκείνος τη σκοτώνει και ο Πήγασος ξεπηδά. Το πρόσωπό της είναι αποκρουστικό και έχει το αρχαϊκό "τρομερό χαμόγελο". Η Μέδουσα με τα παιδιά της περιστοιχίζεται από ζεύγος πανθήρων, που στρέφουν τα πρόσωπά τους κατ' ενώπιον, έχουν το βλέμμα τους προς τα έξω ερευνητικά· είναι οι φρουροί του ναού. Είναι μικρότεροι σε μέγεθος για να ταιριάξουν με το ύψος του τριγωνικού αετώματος στο σημείο αυτό. Ο γλύπτης τους σκάλισε αρκετά προς τα έξω, σαν να ήθελε να τους αποσπάσει από την επιφάνεια του αετώματος.

Το κεφάλι της Μέδουσας επικαλύπτει το γείσο, στην άνω κορυφή του τριγωνικού αετώματος, κάτι που τη δείχνει αγριότερη. Θα περίμενε κανείς να δει τη μορφή της Άρτεμης στο αέτωμα του ναού της, φαίνεται όμως, ότι η Μέδουσα αντιπροσωπεύει την χθόνια πλευρά της θεάς· και οι δύο είναι προστάτιδες των ζώων. Η λειτουργία της Μέδουσας και των πανθήρων είναι αποτροπαϊκή, δηλ. για να φοβερίσει το κακό και να μην εισέλθει αυτό στο ναό. Πιο αριστερά υπάρχει μία καθιστή μορφή, με σηκωμένα τα χέρια προς άλλη μορφή, που της επιτίθεται με δόρυ· η δεύτερη μορφή δεν σώζεται. Πιο αριστερά, στη γωνία του αετώματος, κείτεται γενειοφόρος πολεμιστής που απεβίωσε, γυρισμένος προς τον θεατή. Αντίστοιχα στη δεξιά μεριά μία μορφή, που κραδαίνει κεραυνό (ο Ζευς), επιτίθεται σε γονυπετή μορφή. Ο Ζευς στρέφει στον θεατή τον κορμό του (όχι όμως το κεφάλι του)· ο γονυπετής στρέφει το επάνω μέρος του σώματός του στον θεατή, όπως η Μέδουσα. Στο δεξί άκρο, στη γωνία του αετώματος, θα υπήρχε ακόμη ένας τεθνηκώς πολεμιστής.

Αν η καθιστή μορφή αριστερά είναι η Ρέα ή ο Κρόνος, τότε στα άκρα του αετώματος αναπαρίσταται η Τιτανομαχία, μάλιστα ο Ζευς παριστάται αγένειος στη μάχη των θεών εναντίον των Τιτάνων. Άλλη άποψη θεωρεί την καθιστή μορφή ως τον Πρίαμο, που λογχίζεται από τον Νεοπτόλεμο, οπότε το θέμα είναι η Άλωση της Τροίας.

Όπως και να έχει το πράγμα, οι μορφές δεν συνδέονται με την αποτροπαϊκή Μέδουσα και τους φρουρούς πάνθηρες, που θα ήταν το μόνο θέμα σε παλαιότερους ναούς. Φαίνεται πως εδώ, το θέμα είναι σε μία μεταβατική φάση συνύπαρξης αποτροπαϊκών και μυθολογικών σκηνών, από τις οποίες θα επικρατήσουν οι δεύτερες για τη διακόσμηση των ναών.

Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Cruickshank, Dan (2000). Architecture: 150 Masterpieces of Western Architecture. New York, NY: Watson-Guptill Publications. ISBN 0-8230-0289-6.
Darling, Janina K. (2004). Architecture of Greece. Westport, CT: Greenwood Publishing Group. ISBN 0-313-32152-3.
Frommer's Review (2011). "Archaeological Museum". The New York Times. Retrieved 26 September 2011.
Gantz, Timothy (1996). Early Greek Myth: A Guide to Literary and Artistic Sources. Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0-8018-5360-9.
Gates, Charles (2003). Ancient Cities: The Archaeology of Urban Life in the Ancient Near East and Egypt, Greece and Rome. New York, NY: Routledge. ISBN 0-415-01895-1.