Μπίντερμαγιερ

Η περίοδος Μπίντερμαγιερ (γερμανικά: Biedermeier ‎‎) ήταν μια εποχή στα κράτη της Γερμανικής Συνομοσπονδίας στα έτη 1815-1848 που αναφέρεται στην τέχνη και τον πολιτισμό που αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια της σχετικής ηρεμίας μετά το τέλος των Ναπολεόντειων Πολέμων. Αρχίζει από το τέλος του Συνεδρίου της Βιέννης το 1815 και τελειώνει με την έναρξη των επαναστατικών γεγονότων κατά τις Γερμανικές επαναστάσεις του 1848-1849.^[1]

Ο όρος προήλθε από τη λογοτεχνία και αναφέρεται επίσης στον πολιτισμό και την τέχνη: στη μουσική, την αρχιτεκτονική, τη διακόσμηση εσωτερικών χώρων, τη μόδα των ρούχων και τις εικαστικές τέχνες.

Το όνομα ήταν υποτιμητικό και προέρχεται από τον φανταστικό λογοτεχνικό χαρακτήρα Γκότλιμπ Μπίντερμαγιερ, ένα κωμικό σύμβολο της άνεσης της ανερχόμενης μεσαίας τάξης που αδιαφορούσε για την πολιτική κατάσταση και έδινε έμφαση στην οικογενειακή ζωή και τις ιδιωτικές δραστηριότητες, με κύριο χαρακτηριστικό τον συντηρητισμό, τον εφησυχασμό, τα αστικά γούστα και τα περιορισμένα ενδιαφέροντα.^[2]

Η περίοδος Πριν τον Μάρτιο ήταν το παράλληλο αντίπαλο ρεύμα της ίδιας περιόδου, το οποίο επεδίωξε πολιτικά επαναστατικές μεταρρυθμίσεις και βρήκε έκφραση, μεταξύ άλλων, σε συγγραφείς όπως η ομάδα Νέα Γερμανία, μεταξύ των οποίων και ο Χάινριχ Χάινε.

Ιστορικό υπόβαθρο από το 1815 έως το 1848

Με τα περισσότερα γερμανόφωνα κράτη υποταγμένα από τον Γάλλο αυτοκράτορα Ναπολέοντα, ο τελευταίος αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας κατέθεσε το στέμμα του το 1806 και προσχώρησε στη διάλυση της αυτοκρατορίας του. Μετά την ήττα του Ναπολέοντα, ο χάρτης της Ευρώπης σχεδιάστηκε εκ νέου στο Συνέδριο της Βιέννης το 1814/15 και τα γερμανικά εδάφη αναδιοργανώθηκαν στη Γερμανική Συνομοσπονδία. Αυτή η χαλαρή ένωση κρατών ανέλαβε να παρέχει αμοιβαία βοήθεια σε περίπτωση επανάστασης ή ξένης εισβολής.^[3]

Ωστόσο, παρά τις ελπίδες της κοινωνίας, οι πρίγκιπες που κυβέρνησαν τα διάφορα γερμανικά κράτη θεώρησαν τη λαϊκή πολιτική συμμετοχή ανεπιθύμητη και κατέστειλαν τη δημόσια κριτική της συντηρητικής πολιτικής τους. Το 1819 ο Κλέμενς φον Μέττερνιχ επέβαλε με τα Διατάγματα του Κάρλσμπαντ αυστηρή λογοκρισία του Τύπου και όλων των εκδόσεων, ακόμη και των μουσικών έργων, γεγονός που περιόρισε τις πολιτικές δραστηριότητες. Όσοι αντέδρασαν εξορίστηκαν ή αυτοεξορίστηκαν.

Απογοητευμένοι από την εξέλιξη των γεγονότων και φοβούμενοι την κρατική καταστολή, πολλοί πολίτες αποσύρθηκαν στην ιδιωτική ζωή. Ο περιορισμός των ελευθεριών, η λογοκρισία, η εξορία και η δυσπιστία για την πολιτική δράση οδήγησε επίσης πολλούς λογοτέχνες και καλλιτέχνες να αποσυρθούν στην ιδιωτική σφαίρα, την οικογένεια και το σπίτι σαν τόπο καταφυγής.

Ο φανταστικός χαρακτήρας Γκότλιμπ Μπίντερμαγιερ, το όνομα του οποίου χρησιμοποιήθηκε αργότερα για να χαρακτηρίσει αυτήν την περίοδο πολιτικής και πολιτιστικής στασιμότητας, εμφανίστηκε σε εφημερίδα του Μονάχου το 1855 και παρωδούσε τα έργα της περιόδου αποδοκιμάζοντας τον μικροαστισμό και συντηρητισμό των των μικροαστών που αποκαλούνταν Φιλισταίοι. Η χρήση ως προσδιορισμός της εποχής καθιερώθηκε μεταγενέστερα, στα τέλη του 19ου αιώνα – αρχικά στην ιστορία της τέχνης και της αρχιτεκτονικής, αλλά και στη γερμανική λογοτεχνία.^[4]

Στη λογοτεχνία

Η λογοτεχνία της εποχής είναι μια μεταβατική περίοδος ανάμεσα στον Ρομαντισμό και τον Κλασικισμό που επικρατούσαν περίπου ως τις αρχές της δεκαετίας του 1830 και στον Ρεαλισμό που κυριάρχησε από τη δεκαετία του 1850. Το ρεύμα Μπίντερμαγιερ ήταν αποκομμένο από τα σύγχρονα γεγονότα και επομένως μια αντανάκλαση της κοινωνίας. Σημαντικοί εκπρόσωποι είναι οι ποιητές Νικολάους Λέναου, Έντουαρντ Μέρικε, Φρίντριχ Ρύκερτ, Αουγκούστ φον Πλάτεν-Χάλερμυντε και Ανέτε φον Ντρόστε-Χύλσοφ. Επίσης οι πεζογράφοι Άνταλμπερτ Στίφτερ και Ιερεμίας Γκότχελφ.

Θεατρικοί συγγραφείς της εποχής ήταν ο θεατρικός συγγραφέας και ηθοποιός Καρλ φον Χόλταϊ με έργα που αναφέρονται στην ιδιωτική ζωή και τρέχοντα κοινωνικά θέματα όπως η ελευθερία επιλογής συντρόφου για γάμο και οι Αυστριακοί Φραντς Γκριλπάρτσερ, που έγραψε κυρίως κλασικές τραγωδίες (Η πρόγονος, Σαπφώ, Η Εβραιοπούλα του Τολέδο), Γιόχαν Νέστροϋ και Φέρντιναντ Ράιμουντ που εκπροσωπούν το λαϊκό θέατρο της Βιέννης.

Παράλληλη και ως αντίδραση στον εφησυχασμό του Μπίντερμαγιερ, είναι η περίοδος Πριν τον Μάρτιο που περιλαμβάνει συγγραφείς που αντέδρασαν, πολλοί συμμετείχαν στο λογοτεχνικό κίνημα Νέα Γερμανία, οι εκδόσεις των οποίων απαγορεύτηκαν το 1835 σε όλα τα κρατίδια της Γερμανικής Συνομοσπονδίας. Οι εκπρόσωποι αυτού του ρεύματος προσπάθησαν να προσεγγίσουν την πολιτική συνείδηση της αστικής τάξης και με τα πολιτικά στρατευμένα έργα τους είχαν σαν στόχο την επανάσταση και αιτήματα τις δημοκρατικές ελευθερίες και τη γερμανική ενοποίηση με δημοκρατικό πολίτευμα.^[5]

Στην τέχνη

Στη ζωγραφική της εποχής κυριαρχούν θέματα της καθημερινής ζωής, τοπία και πορτρέτα. Τα θρησκευτικά και ιστορικά μοτίβα απουσιάζουν. Οι ζωγράφοι της περιόδου προσπάθησαν να αναδείξουν τις αξίες της μεσαίας τάξης και απεικόνιζαν καθημερινές δραστηριότητες με μια αίσθηση κοινωνικής σταθερότητας και ηρεμίας που ταίριαζε με τα ιδανικά της εποχής.

Οι καλλιτέχνες στόχευαν να απεικονίσουν την εποχή τους χωρίς να εκφράσουν συναισθήματα ή επιθυμίες για έναν εξιδανικευμένο κόσμο του παρελθόντος και επικεντρώθηκαν σε θέματα οικιακών σχέσεων απορρίπτοντας τα μεγαλειώδη οράματα του ρομαντισμού. Οι πίνακες δεν περιέχουν πολιτικά μηνύματα, αντίθετα παρουσιάζουν έναν κόσμο αρμονικό με καθημερινές σκηνές όπως: άνθρωποι που διαβάζουν εφημερίδες, παίζουν μουσική, παιδιά στο παιχνίδι ή στη δουλειά, γυναίκες που ράβουν ή διαβάζουν, αγροτικές σκηνές κ.λπ.. Τα θέματα ήταν γενικά εξιδανικευμένα και πολύ μακριά από την πραγματικότητα.^[6]

Το ύφος είναι ρεαλιστικό, οι πίνακες είναι συχνά κοντά σε μια φωτογραφική αναπαραγωγή. Η έμπνευση προέρχεται από την ολλανδική ζωγραφική του 17ου αιώνα. Στους ζωγράφους της εποχής συγκαταλέγονται μεταξύ άλλων οι Μόριτζ φον Σβιντ, Φρίντριχ Γκάουερμαν, Έντουαρντ Γκέρτνερ, Φέρντιναντ Γκέοργκ Βαλντμύλερ.