Μετάβαση στο περιεχόμενο

Μάχη του Φορνόβο

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Η μάχη του Φορνόβο το 1495: αριστερά ο Κάρολος Η΄ της Γαλλίας, δεξιά ο ιππότης Μπαγιάρ.

Η Μάχη του Φορνόβο, ιταλ.: Battaglia di Fornovo, έλαβε χώρα 30 χλμ. (19 μίλια) νοτιοδυτικά της πόλης της Πάρμας στις 6 Ιουλίου 1495. Διεξήχθη, όταν ο βασιλιάς Κάρολος Η΄ της Γαλλίας έφευγε από τη Νάπολη, μόλις άκουσε τα νέα του μεγάλου συνασπισμού που συγκεντρώθηκε εναντίον του. Παρά το αριθμητικό πλεονέκτημα των αντιπάλων τους, οι Γάλλοι κέρδισαν στη συμπλοκή, και ο Κάρολος Η΄ μπόρεσε να βγάλει τον στρατό του έξω από την Ιταλία. Ωστόσο, δεν είχε κανένα στρατηγικό αποτέλεσμα, καθώς όλες οι κατακτήσεις τους στην ιταλική χερσόνησο εγκαταλείφθηκαν. Το Φορνόβo ήταν η πρώτη μεγάλη μάχη των Ιταλικών Πολέμων.

Η προηγούμενη κατάσταση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το έτος 1495, ο Κάρολος Η΄ ήταν ο νεαρός βασιλιάς της Γαλλίας, του ισχυρότερου κράτους στη μεσαιωνική Ευρώπη. Ήταν ένας ονειροπόλος που έβλεπε τον εαυτό του ως σωτήρα της χριστιανικής Ευρώπης, και πίστευε ότι θα μπορούσε να ανατρέψει το διαρκώς εξαπλούμενο κύμα της οθωμανικής τουρκικής κατάκτησης. Ως βάση για τη σταυροφορία του, ήταν αποφασισμένος να καταλάβει τη Νότια Ιταλία. Η αξίωσή του για το βασίλειο της Νάπολης μέσω της εκ πατρός γιαγιάς του, Μαρίας των Βαλουά-Ανζού (1404–1463) παρουσίαζε μια τέτοια ευκαιρία. [1]

Για να έχει ελευθερία δράσης στην Ιταλία, ο Κάρολος Η΄ έκανε διάφορες συμφωνίες με τους γείτονές του, ώστε να μην παρέμβουν. Στον Ερρίκο Ζ' της Αγγλίας δόθηκαν χρήματα, [2] στον Φερδινάνδο Β' της Αραγονίας δόθηκε το Ρουσιγιόν και στον αυτοκράτορα Μαξιμιλιανό Α΄ δόθηκε το Αρτουά και η Φρανς-Κοντέ. Αυτή η παράδοση εδαφών θα μπορούσε να θεωρηθεί ως πλήρης έλλειψη προνοητικότητας εκ μέρους του Καρόλου Η΄, αλλά ήταν πρόθυμος να λάβει τέτοια μέτρα για να κάνει τη Νάπολη βάση για τη σταυροφορία του.

Εκστρατεία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Κάρολος Η΄ ήταν σε καλές σχέσεις με τις δύο δυνάμεις στη βόρεια Ιταλία, το Μιλάνο και τη Βενετία, και αμφότερες είχαν ενθαρρύνει τη διεκδίκησή του για το Βασίλειο της Νάπολης. Έτσι υπέθεσε ότι θα είχε την υποστήριξή τους όταν κινήθηκε ενάντια στον Αλφόνσο Β' της Νάπολης, ειδικά καθώς ο αντίπαλος διεκδικητής ήταν ο Φερδινάνδος Β' της Αραγονίας, βασιλιάς της Ισπανίας. Στα τέλη Αυγούστου 1494, σε μια αστραπιαία εκστρατεία, χρησιμοποίησε τον ισχυρό, σύγχρονο στρατό της Γαλλίας, ενισχυμένο από μια μεγάλη ομάδα Ελβετών μισθοφόρων, για να σαρώσει την Ιταλία, με το κινητό πυροβολικό του πεδίου να σπάει σε σκόνη τους ψηλούς πύργους των μεσαιωνικών κάστρων της Ιταλίας. Του παραχωρήθηκε ελεύθερη διέλευση από το Μιλάνο, αλλά αντιτάχθηκε σθεναρά από τη Φλωρεντία, τον πάπα Αλέξανδρο ΣΤ' και τη Νάπολη.

Στις 22 Φεβρουαρίου 1495 ο Κάρολος Η' και ο επικεφαλής του διοικητής, Λουδοβίκος Β' ντε Λα Τρεμουάλ, μπήκαν στη Νάπολη σχεδόν χωρίς αντίσταση. Η ταχύτητα και η βία της εκστρατείας άφησαν τους Ιταλούς έκπληκτους. Συνειδητοποίησαν, ιδιαίτερα οι Βενετοί και ο νέος δούκας του Μιλάνου Λουδοβίκος Σφόρτσα, ότι αν δεν σταματούσε ο Κάρολος Η΄, η Ιταλία σύντομα θα ήταν απλώς μία άλλη επαρχία της Γαλλίας. Τα ιταλικά κράτη συσπειρώθηκαν, και στις 31 Μαρτίου στη Βενετία ανακηρύχθηκε η Ιερά Ένωση (Lega Santa). Οι υπογράφοντες ήταν η Δημοκρατία της Βενετίας, ο δούκας του Μιλάνου, ο Πάπας, οι μονάρχες της Καστίλης και της Αραγονίας, ο βασιλιάς της Αγγλίας και ο αυτοκράτορας της Γερμανίας.

Υποχώρηση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Ένωση προσέλαβε έναν βετεράνο κοντοτιέρo, τον Φραγκίσκο Β΄ Γκοντζάγκα, δούκα της Μάντοβας για να συγκεντρώσει στρατό και να εκδιώξει τους Γάλλους από την Ιταλία. Όταν άκουσε τα νέα του συνασπισμού που είχε συγκεντρωθεί εναντίον του, ο Κάρολος Η΄ άφησε πίσω του μια φρουρά στη Νάπολη, και βάδισε βόρεια με τον υπόλοιπο στρατό του, το πυροβολικό του και τα σημαντικά λάφυρα που είχαν κατασχεθεί στη μέχρι τώρα εκστρατεία, για να ενταχθεί σε έναν μικρότερο στρατό υπό τον Λουδοβίκο Β΄ δούκα της Ορλεάνης στο Πιεμόντε στη βορειοδυτική Ιταλία.

Η Μάχη του Φόρνοβο στην Πινακοθήκη των Χαρτών (Μουσεία του Βατικανού).

Στις 27 Ιουνίου οι Βενετοί και οι σύμμαχοί τους δημιούργησαν στρατόπεδο κοντά στο Φορνόβo ντι Τάρo, περίπου 30 χλμ νοτιοδυτικά της Πάρμας, για να περιμένουν τους Γάλλους. Δεν θα χρειαζόταν να περιμένουν πολύ, αλλά η Βενετική Γερουσία δεν ήταν ομόφωνη για την καταπολέμηση των Γάλλων. Μερικά μέλη ήθελαν να επιτεθούν στην οπισθοφυλακή των Γάλλων για να προσπαθήσουν να αρπάξουν τα λάφυρά τους, ενώ άλλα προειδοποίησαν ότι η Ιταλία διακινδύνευε πάρα πολύ σε αυτή τη μάχη, καθώς αυτός ήταν μόνο ένας γαλλικός στρατός και θα μπορούσαν ενδεχομένως να κληθούν και άλλοι στρατοί.

Στις 4 Ιουλίου, ο Έρκολε Α΄ των Έστε, δούκας της Φεράρας, ο ισχυρότερος σύμμαχος του Καρόλου Η΄ στην Ιταλία, του έγραψε και τον ενημέρωσε ότι η Γερουσία δεν είχε ακόμη αποφασίσει για μια ενέργεια. Ο Κάρολος Η΄ όμως ήταν ανήσυχος, βλέποντας τον αριθμό του εχθρού να αυξάνεται, ενώ ο ίδιος δεν είχε καμία ελπίδα για ενίσχυση προς το παρόν. Όταν οι Βενετοί απέτρεψαν μια προσπάθεια να επηρεάσουν τις αναποφάσιστες δυνάμεις της Πάρμας, ο Κάρολος Η΄ έστειλε αγγελιοφόρο για να ζητήσει ελεύθερη διέλευση για να επιστρέψει στη Γαλλία, αλλά οι Βενετοί απάντησαν ότι θα έπρεπε να αποκαταστήσει όλες τις κατακτήσεις του για να εξεταστεί το αίτημά του. Ο αγγελιοφόρος, έχοντας ανιχνεύσει τα στρατεύματα, ανέφερε πίσω στον Κάρολο Η΄. Οι 40 στρατιώτες που έστειλε στη συνέχεια ο Κάρολος Η΄ για αναγνώριση, δέχθηκαν επίθεση και κατατροπώθηκαν γρήγορα από τους stratioti, κυρίως Αλβανούς μισθοφόρους από τα Βαλκάνια. [3]

Δύο μέρες αργότερα, στις 6 Ιουλίου, ο Κάρολος H; αποφάσισε να k;anει μάχη, επειδή οι Γάλλοι δεν είχαν προμήθειες. Νότια του Μιλάνου, ο δρόμος του στρατού του από περίπου 10.000 Γάλλους και Ελβετούς είχε αποκλειστεί από 20.000 Βενετούς και Μαντουανούς υπό τον Γκονtζάγκα. [4] Ο Μελχιόρ Τρεβιζάν υποσχέθηκε στους στρατιώτες της Ένωσης τα λάφυρα της μάχης, αν ήταν νικητές, αναζωπυρώνοντας το μαχητικό τους πάθος. Ο Γκοντζάγκα χώρισε τις δυνάμεις του σε εννέα γραμμές. Το σχέδιο μάχης του ήταν να αποσπάσει την προσοχή της πρώτης και της μεσαίας ομάδας των Γάλλων με δύο γραμμές, ενώ θα υπερκερφαλάγγιζε τα μετόπισθεν. Μόλις αποδιοργανώνονταν οι γαλλικές ομάδες, τα υπόλοιπα ιταλικά στρατεύματα θα επιτίθονταν. Ο γενικός στόχος της Ένωσης ήταν η πλήρης καταστροφή του γαλλικού στρατού. [α] [7]

Η μάχη

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο στρατός της Ένωσης πήρε θέση στη δεξιά πλευρά του ποταμού Τάρο, ενώ οι Γάλλοι αποφάσισαν να παραμείνουν στην αριστερή όχθη. Ο Κάρολος Η΄ οργάνωσε τον στρατό του σε ομάδες μάχης. Το πρώτο τμήμα αποτελούνταν από περίπου 2.500 άνδρες και διοικούνταν από τον Στρατάρχη Τζίε και τον Τζιάν Τζιάκομο Τριβούλτσιο. [8] Το δεύτερο και μεγαλύτερο τμήμα, με επικεφαλής τον Ένγκελμπερτ της Κλέβης και τον Aντουάν ντε Μπεζεΰ αποτελούνταν από 3000 πεζούς, 300 πεζούς τοξότες και 200 με βαλλίστρες. [8] Το τελευταίο τμήμα, περίπου 1.750 άνδρες, είχε επικεφαλής τον Ζαν ντε Φουά. Υπήρχε επιπλέον μια μεγάλη δύναμη πεζικού από ακοντιστές. Το γαλλικό πυροβολικό ήταν διατεταγμένο μπροστά από την πρώτη γραμμή, καθώς και στο πλάι του Tάρo, προστατεύοντας τη δεύτερη γραμμή. [9] Η δεξιά πτέρυγα της Ένωσης διοικούνταν από τον Κόμη Καϊάτσo με 400 Μιλανέζους οπλίτες και 2000 πεζούς, με 180 Μπολονέζους άνδρες σε εφεδρεία. [1] Η κεντρική μεραρχία αποτελούνταν από 492 άνδρες με τα όπλα και 600 έφιππους με βαλλίστρες υπό τη διοίκηση του Γκονζάγκα, ενώ διατηρούσε ένα μεγάλο σώμα ιππικού σε εφεδρεία. [10] Η αριστερή πτέρυγα, με διοικητή τον Φορτεμπράτσιο ντι Μοντόνε, είχε 352 Βενετούς οπλοφόρους υποστηριζόμενους από ιππικό. [10] Επίσης στο κέντρο βρίσκονταν 4.000 Βενετοί πεζοί και 1.000 Μαντουανοί πεζοί, με ένα απόσπασμα 600 stratioti στο γαλλικό αριστερό πλευρό. [10]

Οι Γάλλοι άνοιξαν με βομβαρδισμό πυροβολικού, με σκοπό να σκοτώσουν όσο το δυνατόν περισσότερους από τους αντιπάλους τους. [11] Στη συνέχεια επιτέθηκαν με το βαρύ ιππικό τους, καταστρέφοντας και σκορπίζοντας τις άτακτες ιταλικές τάξεις μέσα σε λίγα μόλις λεπτά. [12] Ο αγώνας ήταν ίσως πιο αξιομνημόνευτος για την αναποτελεσματικότητα του πυροβολικού εκατέρωθεν, εκτός από το ψυχολογικό αποτέλεσμα που επέτυχαν τα γαλλικά πυροβόλα. [β] Από τα θύματα των Γάλλων και των Ιταλών, [γ] ένας αυτόπτης μάρτυρας υπολόγισε ότι λιγότεροι από 10 άνδρες σκοτώθηκαν από πυρά κανονιού. [12]

Μετά τη μάχη, ο Κάρολος Η΄ βάδισε στη Λομβαρδία και επέστρεψε στη Γαλλία. [15]

Αποτέλεσμα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Και τα δύο μέρη προσπάθησαν να παρουσιαστούν ως νικητές στη μάχη. [16] Η μάχη αναφέρθηκε στη Βενετία ως νίκη, και καταγράφηκε και εορτάστηκε ως τέτοια, η οποία περιελάμβανε τη σύλληψη του Mατιέ ντε Μπουρμπόν. [17] Ανεξάρτητα από τις αυτοανακηρύξεις της νίκης από τους διοικητές της Ένωσης, ο Ντομένικο Μαλιπιέρο αναγνώρισε ότι η Ένωση απέτυχε να σταματήσει τους Γάλλους να φτάσουν στο Άστι. [6] Ο Γκοντζάγκα διεκδίκησε τη νίκη, και παρήγγειλε το πορτρέτο της Παναγίας της Νίκης (Madonna della Vittoria), [18] ενώ η κρίση του Ιταλού ιστορικού Φραντσέσκο Γκουιτσιαρντίνι ήταν να απονείμει τον φοίνικα της νίκης στους Γάλλους. [δ] [16] Ιδιωτικά, ο Γκοντζάγκα ομολόγησε στη σύζυγό του ότι η μάχη ήταν σχεδόν τρελή, και ότι αν οι Γάλλοι είχαν στραφεί εναντίον τους, οι δυνάμεις της Ένωσης θα είχαν καταστραφεί. [19] Μία εβδομάδα αργότερα, ο Μπερναντίνο Φορτεμπράτσιo μίλησε στη βενετική Γερουσία, δηλώνοντας ότι ο στρατός της Ένωσης θα μπορούσε να είχε νικήσει τους Γάλλους, αν τα στρατεύματά τους έμεναν στη μάχη, και άφηναν τη συνοδεία με τις αποσκευές μόνη. [20]

Οι Γάλλοι είχαν κερδίσει τη μάχη τους, παλεύοντας με ανώτερους αριθμητικά, και προχωρώντας στην πορεία τους προς το Άστι. [ε] [ζ] [22] [21] [23] [16] Η Ένωση είχε πολύ μεγαλύτερες απώλειες, και δεν μπόρεσε να εμποδίσει τον γαλλικό στρατό να διασχίσει τα ιταλικά εδάφη, στο δρόμο της επιστροφής του προς τη Γαλλία. [23]

Συνέπειες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Την ίδια ημέρα που διεξήχθη η μάχη, ο Φερδινάνδος Β' εμφανίστηκε στη Νάπολη με ισπανικό στόλο: ξαναμπήκε και κατέλαβε τη Νάπολη την επόμενη ημέρα. Έγινε δεκτός με χαρά από τους πολίτες, καθώς οι Γάλλοι είχαν γίνει μισητοί με τη συμπεριφορά τους. Ο πάπας Αλέξανδρος ΣΤ' κατήγγειλε τους Γάλλους ότι διέπραξαν στην Ιταλία εγκλήματα χειρότερα από τους Γότθους. Ήδη υπό την απειλή αφορισμού, ο Κάρολος Η' έλαβε εντολή από τον πάπα να καταθέσει τα όπλα, και να προωθήσει την ειρήνη του Χριστιανικού κόσμου. Ο Αλέξανδρος ΣΤ΄ έγραψε επίσης στους Βενετούς για να τους συγχαρεί, που κέρδισαν την «αθάνατη φήμη» με την απελευθέρωση της Ιταλίας. [24]

Ο Κάρολος Η΄ έφυγε από την Ιταλία εγκαταλείποντας όλες τις κατακτήσεις του. Προσπάθησε τα επόμενα χρόνια να ξαναφτιάξει τον στρατό του, αλλά δυσκολεύτηκε από τα σοβαρά χρέη που είχε ο προηγούμενος, και δεν κατάφερε ποτέ να ανακτήσει κάτι ουσιαστικό. Πέθανε δυόμισι χρόνια μετά την υποχώρησή του, από ατύχημα, χτυπώντας το κεφάλι του ενώ περνούσε από μία πόρτα, έπεσε σε κώμα και υπέκυψε αρκετές ώρες αργότερα.

Ο Κάρολος Η΄ κληροδότησε μια πενιχρή κληρονομιά: άφησε τη Γαλλία με χρέη και αταξία, ως αποτέλεσμα μιας φιλοδοξίας που χαρακτηρίστηκε ως μη ρεαλιστική, και έχοντας χάσει αρκετές σημαντικές επαρχίες που θα χρειάζονταν αιώνες για να ανακτηθούν. Από την πιο θετική πλευρά, η αποστολή του διεύρυνε τις επαφές μεταξύ Γάλλων και Ιταλών ουμανιστών, δίνοντας ενέργεια στη γαλλική τέχνη και τα γράμματα στην τελευταία Αναγέννηση.

Ο Κάρολος Η΄ αποδείχθηκε ότι ήταν ο τελευταίος του πρεσβυτέρου κλάδου του Οίκου των Βαλουά και μετά τον θάνατό του στο Αμπουάζ, ο θρόνος πέρασε στον εξάδελφο τού πατέρα του, τον δούκα της Ορλεάνης, που βασίλευσε ως βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΒ΄ της Γαλλίας, ο οποίος προσπάθησε να ανταποκριθεί σαφέστερα στην αξίωσή του στο δουκάτο του Μιλάνου.

Ωστόσο, για την Ιταλία οι συνέπειες ήταν καταστροφικές. [η] Η Ευρώπη γνώρισε τώρα, από την εκστρατεία του Καρόλου Η΄, μια τεράστια πλούσια γη, χωρισμένη σε εύκολα να κατακτηθούν πριγκιπάτα, και την υπερασπιζόταν μόνο μισθοφορικοί στρατοί, οι οποίοι αρνούνταν να πολεμήσουν με το παραμικρό μειονέκτημα. Η Ιταλία επρόκειτο να γίνει το σκηνικό μιας διαμάχης μεταξύ των κύριων ηπειρωτικών δυνάμεων, με αποτέλεσμα οι Ιταλοί να μένουν μόνο με δευτερεύοντα ρόλο στη μοίρα τους. Μόνο η Βενετία, η Γένοβα, οι Παπικές Πολιτείες, η Σαβοΐα και η Τοσκάνη θα επιζούσαν ως ανεξάρτητα έθνη μετά το τέλος των Ιταλικών Πολέμων, χάνοντας ωστόσο την αρχική τους δύναμη και σταθερότητα.

Δείτε επίσης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Madonna della Vittoria

Σημειώσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Malipiero mentions the League's failure to stop the French from reaching Asti.[5][6]
  2. ↑ The French guns stopped firing due to the rain making the powder wet.[13]
  3. ↑ Paolo Giovio states 4,000 casualties for the League and 1,000 for the French, which Santosuosso believes is more accurate.[14]
  4. ↑ If officially Italians celebrated the Battle of Fornovo as a victory – to the surprise of the French – privately, many were not so sure. Guicciardini’s verdict was that ‘general consent awarded the palm to the French’[16]
  5. ↑ The battle of Fornovo, by which Charles forced his way past the enemy who stood in his path, was not an indecisive action but a definite victory for France.[21]
  6. ↑ Santosuosso states the French had won the battle, both strategically and tactically, but not decisively.[22]
  7. ↑ In his work, La prima parte dell'historie del suo tempo, Giovio claimed that Italian soldiers were despised following the Leagues' defeat at Fornovo.[25]

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ 1,0 1,1 Nicolle 2005.
  2. ↑ Palmer 1994, σελ. 19.
  3. ↑ Birtachas 2018.
  4. ↑ Nolan 2006, σελ. 303.
  5. ↑ Malipiero 1843, σελ. 353.
  6. ↑ 6,0 6,1 Luzio & Renier 1890, σελ. 219.
  7. ↑ Santosuosso 1994, σελ. 232.
  8. ↑ 8,0 8,1 Nicolle 2005, σελ. 52.
  9. ↑ Oman 1987, σελ. 111.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Nicolle 2005, σελ. 57.
  11. ↑ Nolan 2006.
  12. ↑ 12,0 12,1 Nolan 2006, σελ. 304.
  13. ↑ Santosuosso 1994, σελ. 236.
  14. ↑ Santosuosso 1994, σελ. 246.
  15. ↑ Tucker 2010, σελ. 361.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 Mallett & Shaw 2012, σελ. 31.
  17. ↑ Santosuosso 1994.
  18. ↑ Kuiper 2009, σελ. 114.
  19. ↑ Nicolle 2005, σελ. 83.
  20. ↑ Nicolle 2005, σελ. 84.
  21. ↑ 21,0 21,1 Taylor 1921, σελ. 14.
  22. ↑ 22,0 22,1 Santosuosso 1994, σελ. 222.
  23. ↑ 23,0 23,1 Setton 1978.
  24. ↑ Setton 1978, σελ. 495–496.
  25. ↑ Santosuosso 1994, σελ. 221.

Πηγές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Birtachas, Stathis (2018). «Stradioti, Cappelletti, Compagnie or Milizie Greche: 'Greek' Mounted and Foot Troops in the Venetian State (Fifteenth to Eighteenth Centuries)». Στο: Theotokis, Georgios· Yıldız, Aysel, επιμ. A Military History of the Mediterranean Sea. 
  • Dupuy, Trevor N. (1993). Harper Encyclopedia of Military History. HarperCollins. ISBN 978-0-06-270056-8. 
  • Kuiper, Kathleen, επιμ. (2009). The 100 Most Influential Painters & Sculptors of the Renaissance. Britannica Educational Publishing. 
  • Luzio, Alessandro; Renier, Rodolfo (1890). «Francesco Gonzaga alla Battaglia di Fornovo (1495) Secondo I Documenti Mantovani» (στα Italian). Archivio Storico Italiano Serie V (Casa Editrice Leo S. Olschki s.r.l.) 6 (179): 205–246. 
  • Mallett, M. E.· Hale, J. R. (1984). The Military Organisation of a Renaissance State: Venice c. 1400 to 1617. Cambridge studies in early modern history. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-24842-6. 
  • Mallett, Michael· Shaw, Christine (2012). The Italian Wars 1494–1559. Modern Wars in Perspective. Harlow: Pearson. ISBN 978-0-582-05758-6. 
  • Malipiero, Domenico (1843). Annali veneti dall'anno 1457 al 1500 (στα Italian). Firenze. CS1 maint: Μη αναγνωρίσιμη γλώσσα (link)
  • Nicolle, David (2005). Fornovo 1495: France's Bloody Fighting Retreat. Praeger illustrated military history series. Westport Connecticut: Osprey. ISBN 978-0-275-98850-0. 
  • Nolan, Cathal (2006). The Age Of Wars Of Religion, 1000–1650: An Encyclopedia of Global Warfare and Civilization A-K. I. Westport Connecticut: Greenwood Press. ISBN 978-0-313-33733-8. 
  • Oman, Charles (1987). A History of The Art of War in the Sixteenth Century. Stackpole Books. 
  • Palmer, William (1994). The Problem of Ireland in Tudor Foreign Policy, 1485–1603. Woodbridge: The Boydell Press. ISBN 978-0-85115-562-3. 
  • Ritchie, Robert (2004). Historical Atlas of The Renaissance. Thalamus Publishing. ISBN 978-0-8160-5731-3. 
  • Santosuosso, Antonio (1994). «Anatomy of Defeat in Renaissance Italy: The Battle of Fornovo in 1495». The International History Review (Taylor & Francis, Ltd.) 16, No. 2 (May) (2): 221–250. doi:10.1080/07075332.1994.9640674. 
  • Setton, Kenneth M. (1978). The Papacy and the Levant (1204–1571), Volume II: The Fifteenth Century. Philadelphia: The American Philosophical Society. ISBN 0-87169-127-2. 
  • Taylor, Frederick Lewis (1921). The Art of War in Italy 1494–1529: Prince Consort Prize Essay 1920. Cambridge library collection. European History. Cambridge University Press. OCLC 967401725 – μέσω Archive Foundation. 
  • Theotokis, Georgios· Yıldız, Aysel, επιμ. (2018). A Military History of the Mediterranean Sea: Aspects of War, Diplomacy, and Military Elites. History of Warfare (118) (e-book έκδοση). Leiden/Boston: Brill. ISBN 978-90-04-36204-8. 
  • Tucker, Spencer C. (2010). A Global Chronology of Conflict: From the Ancient World to the Modern Middle East: From the Ancient World to the Modern Middle East. I. ABC-CLIO. ISBN 978-1-85109-672-5. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Battle of Fornovo στο Wikimedia Commons


Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Μάχη_του_Φορνόβο&oldid=11060063"