Μετάβαση στο περιεχόμενο

Λιθώνας

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Οι γκρίζοι μακρόστενοι λόφοι που δεν είναι καλυμμένοι με χιόνι και περιβάλλουν τη λίμνη είναι πλευρικοί λιθώνες και τερματικός λιθώνας ενός παγετώνα που υπεχώρησε στην κοιλάδα, στο Μανάνγκ του Νεπάλ.

Λιθώνας ή μοραίνη αποκαλείται κάθε συσσώρευση ασύνδετων συντριμμάτων (ρηγόλιθος και τεμάχια βράχου), που αναφέρεται και ως παγετωνικό ίζημα και συναντάται σε περιοχές σημερινών ή παλαιών παγετώνων. Ο λόγος είναι ότι το υλικό αυτό έχει προηγουμένως μεταφερθεί από έναν παγετώνα ή άλλο στρώμα πάγου. Ο λιθώνας μπορεί να αποκαλείται από μερικώς στρογγυλευμένους κόκκους και τεμάχια, που ποικίλλουν σε μέγεθος από ογκόλιθους μέχρι χαλίκια ή και χονδρή άμμο. Στην τελευταία περίπτωση πρόκειται για όγκο από πηλώδες υλικό, που ονομάζεται και παγετωνικό άλευρο ή άλευρο πετρώματος. Πλευρικοί λιθώνες αποκαλούνται εκείνοι που δημιουργούνται στα πλευρά του παγετώνα, ενώ τερματικοί λιθώνες εκείνοι που σχηματίζονται στον πόδα του, σημαδεύοντας τη μέγιστη έκταση του παγετώνα. Άλλοι τύποι λιθώνων είναι οι εδαφικοί λιθώνες (εκτάσεις καλυμμένες με ίζημα που σχηματίζουν φύλλα πάνω σε επίπεδο ή ακανόνιστο έδαφπσσ) και οι ενδιάμεσοι λιθώνες (μοραίνες που δημιουργούνται σε θέσεις όπου συναντώνται δύο παγετώνες).

Η λέξη «μοραίνη» είναι παγκόσμιο δάνειο από τη γαλλική λέξη moraine, που με τη σειρά της προήλθε από τη διάλεκτο της Σαβοΐας της ιταλικής γλώσσας, όπου morena = σωρός χώματος. Ο όρος εισάχθηκε στη γεωλογία το 1779 από τον Οράς-Μπενεντίκτ ντε Σωσύρ.[1]

Χαρακτηριστικά

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι λιθώνες είναι γεωμορφές που αποτελούνται από παγετωνικό ίζημα, που εναποτίθεται κυρίως από τον παγετωνικό πάγο.[1] Το ίζημα αυτό δεν παρουσιάζει διαστρωμάτωση και περιέχει ανάμικτα στο ίδιο σημείο του εσωτερικού του τεμάχια με μέγεθος κόκκων άμμου έως τεμάχια με μέγεθος βράχου.[2] Το κάθε τεμάχιο πετρώματος έχει συνήθως στρογγυλευμένο ή με αμβλυμένες γωνίες σχήμα.[3] Μοραίνες μπορεί να παρατηρούνται πάνω στην επιφάνεια του παγετώνα ή εναποτεθειμένες ως σωροί ή φύλλα κορημάτων στις θέσεις όπου ο παγετώνας έχει λιώσει.[4]

Δημιουργία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι λιθώνες μπορεί να σχηματισθούν με διάφορους τρόπους, αναλόγως των χαρακτηριστικών του υλικού τους, της δυναμικής του πάγου και τη θέση στην οποία σχηματίζεται ο λιθώνας σε σχέση με τον παγετώνα.[5] Οι τρόποι ή διεργασίες δημιουργίας λιθώνων μπορούν να διακριθούν χονδρικά σε παθητικές και ενεργητικές.[6]

Οι παθητικοί τρόποι αποθέτουν χαοτικά επιπαγετωνικά (δηλαδή πάνω στην επιφάνεια του παγετώνα) ιζήματα στο τοπίο με περιορισμένη διαφοροποίηση, σχηματίζοντας συνήθως μοραίνες με τη μορφή λοφίσκων.[7][8]

Οι ενεργητικές διεργασίες δημιουργούν ή επεξεργάζονται το ίζημα των λιθώνων απευθείας δια της κινήσεως του πάγου (παγετωνική τεκτονική). Σχηματίζουν λιθώνες πιέσεως και εξωθήσεως, που αποτελούνται συχνά από ίζημα και επεξεργασμένο προ-παγετωνικό ίζημα.[9]

Λιθώνες μπορεί επίσης να δημιουργηθούν από τη συσσώρευση εναποθέσεων άμμου και χαλικιών από παγετωνικά ρυάκια που γεννώνται από τον πάγο. Αυτές οι εναποθέσεις είναι δυνατό να συγχωνευθούν, σχηματίζοντας έτσι μια μακρά μοραίνη-όχθη, που προδίδει το όριο του πάγου μετά την εξαφάνιση του παγετώνα.[10] Αρκετές διεργασίες μπορεί να συνδυασθούν, σχηματίζοντας και επαναδιαμορφώνοντας μία συγκεκριμένη μοραίνη. Οι περισσότεροι λιθώνες καταγράφουν ένα συνεχές διεργασιών. Η επαναδιαμόρφωση των λιθώνων ίσως να οδηγήσει στη δημιουργία αποθεμάτων χρυσού μέσω βαρυτικής καθιζήσεως, όπως συνέβη στην περίπτωση του νοτιότερου μέρους της Χιλής.[11]

Είδη λιθώνων

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Πλευρικοί λιθώνες πάνω από τη Λίμνη Λουίζ, στην Αλμπέρτα του Καναδά
Λιθώνες βάσεως σχηματίζουν ομαλούς χαμηλούς λόφους κοντά στο Γκέινσβιλ (Νέα Υόρκη).

Οι λιθώνες μπορούν να ταξινομηθούν είτε με βάση τον τρόπο της δημιουργίας τους, είτε με βάση τη θέση τους σε σχέση με τον παγετώνα (ή πρώην παγετώνα) και τα μέρη του, είτε με βάση το σχήμα τους.[12]

Πλευρικοί λιθώνες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι πλευρικοί λιθώνες είναι παράλληλες λωρίδες ανυψωμένου υλικού που εναποτίθενται κατά μήκος των πλευρών ενός παγετώνα. Τα ασύνδετα υλικά μπορούν να εναποτεθούν επάνω από τον παγετώνα με παγετωνική διάβρωση των τοιχωμάτων της κοιλάδας ή από ρυάκια νερού που κυλούν σε αυτή την κοιλάδα[13]. Είναι επίσης δυνατό να είναι υποπαγετωνικά θραύσματα που μεταφέρονται στην επιφάνεια του παγετώνα και κατόπιν μεταφέρονται στα πλάγια όρια του παγετώνα.[14]

Οι πλευρικοί λιθώνες μπορούν να υψωθούν μέχρι και 140 μέτρα πάνω από τον πυθμένα της παγετωνικής κοιλάδας και να έχουν μήκος έως και τρία χιλιόμετρα. Είναι πιο απότομοι κοντά στο παγετωνικό όριο (έως και 80 μοίρες) από όσο μακρύτερα από αυτό.[14]

Λιθώνες βάσεως

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι λιθώνες βάσεως είναι σημεία με συσσωρευμένα λιθώδη ιζήματα που έχουν ακανόνιστη τοπογραφία, χωρίς λωρίδες-«λοφοσειρές», και συχνά σχηματίζουν λοφίσκους με μικρή κλίσεις ή σχετικώς επίπεδες εκτάσεις με μικρή ανύψωση ως προς το εδαφικό υπόβαθρο[15], με κατακόρυφο ανάγλυφο μικρότερο των 10 μέτρων. Το υλικό τους συσσωρεύεται στη βάση του παγετώνα lodgment till με λεπτό και ασυνεχές ανώτερο στρώμα επιπαγετωνικού ιζήματος, που εναποτίθεται καθώς τα όρια του παγετώνα συρρικνώνονται.[16]

Δείτε επίσης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]


Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ 1,0 1,1 Jackson, Julia A., επιμ. (1997). «moraine [glac geol]». Glossary of geology (4η έκδοση). Alexandria, Virginia: American Geological Institute. ISBN 0922152349. 
  2. ↑ Jackson 1997, "till".
  3. ↑ Boggs, Sam (2006). Principles of sedimentology and stratigraphy (4η έκδοση). Upper Saddle River, N.J.: Pearson Prentice Hall. σελ. 281. ISBN 0131547283. 
  4. ↑ Boggs 2006, σελίδες 278-279.
  5. ↑ Benn, Douglas I.· Evans, David J.A. (2010). Glaciers & glaciation (2η έκδοση). Λονδίνο: Routledge. ISBN 978-0340905791. 
  6. ↑ Möller, Per (Δεκέμβριος 2010). «Melt-out till and ribbed moraine formation, a case study from south Sweden». Sedimentary Geology 232 (3-4): 161-180. doi:10.1016/j.sedgeo.2009.11.003. Bibcode: 2010SedG..232..161M. 
  7. ↑ Kjær, Kurt H.; Krüger, Johannes (2001-10-21). «The final phase of dead-ice moraine development: processes and sediment architecture, Kötlujökull, Iceland». Sedimentology 48 (5): 935-952. doi:10.1046/j.1365-3091.2001.00402.x. ISSN 1365-3091. Bibcode: 2001Sedim..48..935K. 
  8. ↑ Janowski, Lukasz; Tylmann, Karol; Trzcinska, Karolina; Rudowski, Stanislaw; Tegowski, Jaroslaw (2021). «Exploration of Glacial Landforms by Object-Based Image Analysis and Spectral Parameters of Digital Elevation Model». IEEE Transactions on Geoscience and Remote Sensing 60: 1–17. doi:10.1109/TGRS.2021.3091771. ISSN 0196-2892. 
  9. ↑ Bennett, Matthew R. (2001-04-01). «The morphology, structural evolution and significance of push moraines». Earth-Science Reviews 53 (3-4): 197-236. doi:10.1016/S0012-8252(00)00039-8. Bibcode: 2001ESRv...53..197B. 
  10. ↑ Boulton, G.S. (1986-10-01). «Push-moraines and glacier-contact fans in marine and terrestrial environments». Sedimentology 33 (5): 677-698. doi:10.1111/j.1365-3091.1986.tb01969.x. ISSN 1365-3091. Bibcode: 1986Sedim..33..677B. https://archive.org/details/sim_sedimentology_1986-10_33_5/page/n49. 
  11. ↑ García, Marcelo; Correa, Jorge; Maksaev, Víctor; Townley, Brian (2020). «Potential mineral resources of the Chilean offshore: an overview». Andean Geology 47 (1): 1-13. doi:10.5027/andgeoV47n1-3260. http://www.andeangeology.cl/index.php/revista1/article/view/V47n1-3260/html. 
  12. ↑ Dreimanis, Aleksis (1989). «Tills: Their genetic terminology and classification». Στο: Goldthwait· Matsch, επιμ. Genetic classification of glacigenic deposits: final report of the Commission on Genesis and Lithology of Glacial Quaternary Deposits of the International Union for Quaternary Research (INQUA). Rotterdam: Balkema. σελίδες 17-83. ISBN 9061916941. 
  13. ↑ «Lateral Moraine». National Geographic Encyclopedia. 5 Μαΐου 2011. Ανακτήθηκε στις 18 Ιουνίου 2020. 
  14. ↑ 14,0 14,1 Lukas, Sven; Graf, Andreas; Coray, Sandro; Schlüchter, Christian (Μάρτιος 2012). «Genesis, stability and preservation potential of large lateral moraines of Alpine valley glaciers – towards a unifying theory based on Findelengletscher, Switzerland». Quaternary Science Reviews 38: 27-48. doi:10.1016/j.quascirev.2012.01.022. Bibcode: 2012QSRv...38...27L. 
  15. ↑ Jackson 1997, "ground moraine".
  16. ↑ Hilt Johnson, W.; Menzies, John (2002). «Supraglacial and ice-marginal deposits and landforms». Modern and Past Glacial Environments: 317-333. doi:10.1016/B978-075064226-2/50013-1. ISBN 9780750642262. https://archive.org/details/modernpastglacia0000unse. 

Βιβλιογραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Easterbrook, D.J. (1999), Surface processes and landforms (2η έκδοση), Upper Saddle River, N.J.: Prentice Hall, ISBN 9780138609580 
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Λιθώνας&oldid=11009184"