Λαϊκό Ριζοσπαστικό κόμμα Σερβίας

Το Λαϊκό Ριζοσπαστικό κόμμα (σερβικά : Народна радикална странка) ήταν το πρώτο πολιτικό κόμμα που ιδρύθηκε στη Σερβία. Ήταν στις 20 Ιανουαρίου 1881 που έγινε η δημοσίευση του προγράμματος του για την "Τοπική Αυτοδιοίκηση", πρόγραμμα υπογεγραμμένο από 38 βουλευτές στην εθνοσυνέλευση. Συμμετείχε σε εκλογικές αναμετρήσεις στο Πριγκιπάτο της Σερβίας, στο Βασίλειο της Σερβίας και τη Γιουγκοσλαβία.

Ιστορία

Η δημιουργία του Λαϊκού Ριζοσπαστικού κόμματος συνδέεται με μία πολιτική ομάδα και τη σερβική νεολαία που συγκεντρώθηκαν γύρω από τον Σβέτοζαρ Μάρκοβιτς και τον Νικόλα Πάσιτς όπου εξελίχτηκε αργότερα στο κόμμα. Οι ηγέτες της ομάδας αυτής το 1871 δημιούργησαν ένα πολιτικό πρόγραμμα στο οποίο, μεταξύ άλλων, απαιτούσαν:

• τροποποιήσεις του συντάγματος,
• ελευθερία του Τύπου, του συνεταιρίζεσθαι, δημόσιες συγκεντρώσεις και πολιτική δράση,
• την ανεξαρτησία της δικαστικής εξουσίας,
• μεταρρύθμιση της σχολικής εκπαίδευσης και
• Τοπική Αυτοδιοίκηση

Για την υπεράσπιση των τοπικών εκλογών στο Κραγκούγιεβατς η ομάδα αυτή οργάνωσε διαδηλώσεις. Το Λαϊκό Ριζοσπαστικό κόμμα στο πρώτο του πρόγραμμα θέτει ως στόχο: "Μέσα για εθνική ευημερία και ελευθερία, έξω από την απελευθέρωση και την ενοποίηση του υπόλοιπου σερβικού έθνους."

Υποστηρίζει επίσης το αίτημα του λαού για συνταγματική μεταρρύθμιση: τη λαϊκή κυριαρχία, μέσω της δημιουργίας κοινοβουλίου και καθολικής ψηφοφορίας, την αποκέντρωση της κυβέρνησης, ένα ανεξάρτητο δικαστικό σώμα και δίκαιη φορολόγηση. Καλεί, επίσης, για την ελεύθερη και καθολική πρωτοβάθμια εκπαίδευση, και αντικατάσταση του μόνιμου λαϊκού στρατού. Οι Ριζοσπάστες απαιτούν την πλήρη ελευθερία του τύπου, την ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι και της δημόσιας έκφρασης, καθώς και εγγύηση για την προσωπική περιουσία και την ασφάλεια.

Η πρώτη γενική συνέλευση του Λαϊκού Ριζοσπαστικού κόμματος ήταν τον Ιούλιο του 1882 στο Κραγκούγιεβατς. Είχε εγκριθεί το ριζοσπαστικό πρόγραμμα και πρόεδρος του γενικού συμβουλίου ήταν ο Νίκολα Πάσιτς. Οι ιδρυτές και οι επόμενοι ηγέτες του ήταν ο Άτσα Στανόιεβιτς, ο Πέρα Βελιμίροβιτς, ο Γιόβαν Γκιάια, ο Άντρα Νίκολιτς, ο Στόγιαν Μ. Πρότιτς, ο Ντιμίτριε Κάτιτς, ο Μίλαν Τζιούριτς, ο Σάβα Γκρούιτς και άλλοι. Ένας από τους πρώτους ιδεολόγους και διοργανωτές των ριζοσπαστών ήταν ένας δημοσιογράφος ο Πέρα Τοντόροβιτς ο οποίος διαμόρφωσε το πρόγραμμα βάζει του προγράμματος του γαλλικού ριζοσπαστικού κόμματος.

Το κόμμα μετά το 1881 αύξησε κατακόρυφα τον αριθμό των μελών του και στις εκλογές 1880 πέτυχε σαρωτική νίκη παρά την καταπίεση της κυβέρνησης. Ήταν το πρώτο πολιτικό κόμμα στη Σερβία το οποίο έχει κινητοποιήσει τις μάζες των αγροτών στο εσωτερικό της Σερβίας, προσελκύοντας τους με τις υποσχέσεις της τοπικής αυτοδιακυβέρνησης, την καταπολέμηση της γραφειοκρατικής αυθαιρεσίας, την ελευθερία του συνέρχεσθαι, μείωση των φόρων και άλλα.

Τον Σεπτέμβριο του 1883 με το ξέσπασμα της εξέγερσης Τίμοτσκα, που προκαλείται από τους αγρότες κατά του βασιλιά Μίλαν Ομπρένοβιτς ο βασιλιάς κατηγόρησε τους Ριζοσπάστες ότι ενθάρρυναν τους αγρότες να αρνηθούν να παραδώσουν τα όπλα τους. Η εξέγερση κατέληξε σε αιματοχυσία μετά από δέκα ημέρες. Το σύνολο του διοικητικού συμβουλίου του Ριζοσπαστικού κόμματος συνελήφθη, εκτός τον Νίκολα Πάσιτς και αρκετοί ριζοσπάστες που κατέφυγαν στη Βουλγαρία. Αρκετοί βουλευτές του Ριζοσπαστικού κόμματος μαζί με τον Πάσιτς καταδικάστηκαν σε θάνατο. Μετά από κάποιο χρονικό διάστημα, ο βασιλιάς Μίλαν έδωσε χάρη σε κάποιους από τους καταδικασθέντες ριζοσπάστες.

Παρά τις πιέσεις και το χάος που συνέβη μετά την εξέγερση το Ριζοσπαστικό κόμμα καταφέρνει να εδραιώσει τις τάξεις του και να επιτύχει η έγκριση του Συντάγματος του 1888 που είχε ζητήσει.

Το 1905 μέλη του κόμματος αποχωρούν και σχηματίζουν το δικό τους κόμμα που ονομάζεται Ανεξάρτητο Ριζοσπαστικό κόμμα, των οποίων οι πρόεδροι ήταν ο Λιούμπομιρ Στογιάνοβιτς και ο Λιούμπομιρ Νταβίντοβιτς.

Μετά το πραξικόπημα του Μαΐου του 1903 η εθνοσυνέλευση της Σερβίας επιστρέφει στην ισχύ του συντάγματος του 1888, όπως τροποποιήθηκε και καταργήθηκε από τη Γερουσία και εισήγαγε ένα νομοθετικό σώμα και έναν εθνικό εκπρόσωπο. Ο Νίκολα Πάσιτς και οι Ριζοσπάστες ανεβαίνουν στην κυβέρνηση η οποία παρά τις μεγάλες προκλήσεις στην εξωτερική πολιτική άρχισε εκτεταμένες δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις που οδήγησαν στις μεγάλες νίκες σε Βαλκανικούς πολέμους. Η κυβέρνηση του Νίκολα Πάσιτς οδήγησε τη Σερβία και σε πολύ ποιο δύσκολες συνθήκες κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου.

Το Βασίλειο των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων το Ριζοσπαστικό Κόμμα συνεχίζει να κυβερνά σε συνασπισμό με άλλα κόμματα. Μετά το θάνατο του Πάσιτς το 1926 πρόεδρος εξελέγη ο Άτσα Στανόιβιτς.

Το 1929 το κόμμα απαγορεύτηκε από τον βασιλιά Αλέξανδρο. Αλλά μέρος των ριζοσπαστών εμπλέκονται στις κυβερνήσεις στα πλαίσια του νέου Συντάγματος του 1931, ενώ ο κύριος κορμός του κόμματος επικεντρώνεται γύρω από τον Στανόιβιτς που απαιτεί την κατάργηση της βασιλικής δικτατορίας και την αποκατάσταση της κοινοβουλευτικής και της τοπικής αυτοδιοίκησης.

Τον Αύγουστο του 1935 το Λαϊκό Ριζοσπαστικό κόμμα, η Γιουγκοσλαβική μουσουλμανική οργάνωση και το Λαϊκό Κόμμα Σλοβενίας ενώνονται στη Γιουγκοσλαβική Ριζοσπαστική Ένωση, με τον Μίλαν Στογιαντίνοβιτς στη θέση του προέδρου.

Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι Ριζοσπάστες χωρίστηκαν σε διάφορες ομάδες, άλλοι υποστήριξαν το κίνημα του Ντράζα Μιχαΐλοβιτς, άλλοι με την κυβέρνηση του Μίλαν Νέντιτς, και άλλοι με την εξόριστη κυβέρνηση. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο υπήρξε προσπάθεια να μην κατηγορηθούν τα μέλη του για συνεργασία με τους κατακτητές, αλλά το κόμμα διαλύθηκε το 1945 από το νέο κομμουνιστικό καθεστώς.

Στο Παρίσι το 1952 μία επιτροπή εργασίας ίδρυσε ξανά το Ριζοσπαστικό κόμμα στην εξορία όπου επεκτάθηκε με επιτροπές στις Ηνωμένες Πολιτείες, την Αργεντινή, τη Γαλλία και τις Βαλκανικές χώρες. Έπειτα ιδρύθηκε παράρτημα στο Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γερμανία, την Ισπανία, τη Βόρεια Αφρική και η επιτροπή δράσης για την Αυστραλία. Στο Παρίσι κυκλοφόρησε η εφημερίδα «Radikal».

Πηγές

• Милан Ст. Протић, Радикали у Србији. Идеје и покрет 1881—1903, Балканолошки институт САНУ 1990.
• Васа Казимировић, Никола Пашић и његово доба 1845—1926, књ.I- II. Нова Европа, Београд 1990.
• Ђорше Ш. Станковић, Никола Пашић и Хрвати, БИГЗ, Београд 1995.
• Милош Трифуновић, Историја Радикалне странке, СРС, Београд, 1997.
• Петрановић, Бранко (1988). Историја Југославије, књига I - Краљевина Југославија. Београд: Нолит.