Λαχνίσματα
Με τον όρο λαχνίσματα (από το ουσιαστικό "λαχνός"), λαγχανίσματα (από το ρήμα "λαγχάνω") ή κληρωσιές ονομάζονται παιδικά κυρίως τραγούδια με μονότονο παραδοσιακό ρυθμό, που λέγονται πριν από την έναρξη ομαδικών παιχνιδιών όπως το κρυφτό, προκειμένου να καθορισθεί με κλήρο είτε ο πρώτος, είτε ο τελευταίος από τον οποίο θ΄ αρχίσουν τα παιδιά. Συνήθως τον κλήρο αποτελεί η τελευταία συλλαβή των τραγουδιών αυτών. Στα τραγούδια μπορεί να υπάρχουν και ερωτοαποκρίσεις, οπότε από τις συλλαβές αυτών καθίσταται πιο δύσκολο να βρεθεί εκ των προτέρων σε ποιόν θα τύχει η τελευταία συλλαβή.
Μετά το πρωταρχικό ερώτημα "Να τα βγάλουμε;", κάποιο παιδί - συνήθως αυτό που έκανε την ερώτηση - κάνει τη "μάνα" και αφού όλα τα υπόλοιπα παιδιά (από δύο και πάνω) αποδέχονται τη πρόσκληση, κάνουν κύκλο και η μάνα αρχίζει το τραγούδι (λαγχάνισμα). Χαρακτηριστικό αυτών των τραγουδιών είναι ότι πολλές φορές ξεκινάνε με την αρχική λέξη μπουφ.
Πολλά από τα λαχνίσματα είναι πραγματικά "καβαλιστικά" ή "μαγικά". Θα περιμέναμε φυσιολογικά, ότι ο παίκτης στον οποίο τυχαίνει η τελευταία συλλαβή θα έπαιρνε και το ρόλο για τον οποίο γινόταν λόγος. Όμως αυτό θα ήταν πολύ απλό, αντίθετα, αυτός ο παίκτης βγαίνει, και το λάχνισμα ξαναρχίζει μέχρι να μείνει ένας μόνο παίκτης. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το ίδιο το λάχνισμα είναι κι αυτό ένα παιχνίδι. Τα παιδιά που συμμετέχουν διασκεδάζουν με το λάχνισμα, επειδή κάθε φορά ανανεώνεται η συγκίνηση που νιώθουν πριν μάθουν σε ποιον θα πέσει η τελευταία συλλαβή.[1]
Τα λαχνίσματα είναι πολύ διαδεδομένα όχι μόνο στις πόλεις αλλά και στην ελληνική ύπαιθρο, και τα σημαντικότερα αυτών λέγονται πανελλαδικά. Πολλά από αυτά είναι ακατανόητα πλην όμως ακούγονται θαυμάσια από τα παιδιά που τα διαδίδουν στα μικρότερα.
Σημαντικά λαχνίσματα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Σημαντικότερα λαχνίσματα (με πιο γνωστό από όλα το "Α μπε μπα μπλομ") είναι:
Α μπε μπα μπλομ[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Α μπε μπα μπλομ
- του κίθε μπλομ
- α μπε μπα μπλομ
- του κίθε μπλομ
- μπλιμ μπλομ.
Σε ορισμένες παραλλαγές, ακολουθούν οι εξής στροφές (μία, δύο ή και όλες μαζί):
- Πού θα πας εκεί;
- Στη Βόρεια Αμερική
- να βρεις και τον ελέφαντα που παίζει μουσική
- μ'ενα κόκκινο βρακί.
ή να βρείς και τον Ερμή που παίζει μουσική
ή να βρεις τον Καραγκιόζη που παίζει μουσική
- Όλα τα κοιτώ
- σαν παιδί κουτό
- την Ακρόπολη και το Λυκαβητό.
- Βγαίνεις και τα φυλάς εσύ!
Άκατα μάκατα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Άκατα μάκατα σούκουτου μπε
- άμπε φάμπε ντομινέ
- άκατα μάκατα σούκουτου μπε
- άμπε φάμπε βγε.
Κοπερτί[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Κοπερτί το κοπερτί
- τάπι τάπι ρούσι
- κοπερτί το κοπερτί
- τάπι τάπι γκρι.
Άνα μετάβλα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Άνα μετάβλα
πέγκε πέγκε
τάζε τούζα
μόνο ξούζα
βήτα εκτά
ότζο μότζο ξώτζο.
Μαριάμ[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ω μαριαμ μαριαμ :σι ντορεμί μακαρό μακαρό
- λέο λέο πι πι πι
- ουάν του θρι.
Άι Γιώργη καβαλάρη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Άι Γιώργη καβαλάρη
- με σπαθί και με κοντάρι
- δώσ' μου τα κλειδάκια σου
- ν' ανοίξω τα ματάκια σου
- να δω τι έχουν μέσα:
- στάρι, κριθάρι,
- σπυρί, μαργαριτάρι;
- Δώσ' στη νύφη κάστανα
- και στο γαμπρό καρύδι
- και στη χρυσή την πεθερά
- ολόχρυσο μαντίλι.
Ο Καρακατσάνης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Ο καρακατσάνης μπήκε στο τηγάνι
- κι έσπασε τ΄ αυγά!
- αυγά τηγανητά;
- Γιατί καρακατσάνη μπήκες στο τηγάνι
- κι έσπασες τ΄ αυγά
- αυγά τηγανητα;
- φάε τώρα κι από μένα
- μία καρπαζιά
Ο Θεός κι η Παναγία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Ο Θεός κι η Παναγία
- κάνανε μια συμφωνία
- ποιός θα βγεί: το 13.
- 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,
- 13.
Θα μετρήσω ως το δεκάξι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Θα μετρήσω ως το δεκάξι
- κι όποιος βγεί θα τα φυλάξει
- 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,
- 14,15,16.
Τζένη Καρέζη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Τζένη Καρέζη, Κώστας Κακαβάς
- Αλίκη Βουγιουκλάκη
- φτου και τα φυλάς!
Έχω ένα αυτοκίνητο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Έχω ένα αυτοκίνητο
- που όλο, όλο τρέχει
- και που θα σταματήσει;
- -(π.χ.) Στην Αμερική!
- Και τι χρώμα θα ζητήσει;
- -(π.χ.) Πράσινο!
- Έχει η Αμερική χρώμα πράσινο;
(αν το παιδί που κατέληγε η ερώτηση δεν είχε πράσινο χρώμα στα ρούχα του, παρέμενε στην κλήρωση, αλλιώς κληρωνόταν)
Ένα δύο τρία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Ένα δύο τρία
- πήγα στην Κυρία
- μου 'δωσε ένα μήλο
- μήλο δαγκωμένο
- το 'δωσα στην κόρη
- έκανε αγόρι
- το 'βγαλε Θανάση
- σκούπα και φαράσι.
Ενι μένι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Ένι μένι
- Ντου ντου μένι
- Τρία ρομ
- Κάζακομ
- πιφ τα λεβάντα πιφ
Το γουρούνι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Ανέβηκα σ' ένα χωριό
- και είδα ενα γουρούνι
- το κοίταξα καλά καλά
- και μου΄φαγε τη μούρη (ή «... και σου ΄μοιαζε στη μούρη ...»).
- Γω γω γω
- Συ συ συ
- Το γουρούνι είσαι 'συ!
Η πιπεριά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Ανέβηκα στην πιπεριά να κόψω ένα πιπέρι
- κι η πιπεριά τσακίστηκε και μου 'κοψε το χέρι.
- Δώσ' μου το μαντιλάκι σου το χρυσοκεντημένο
- να δέσω το χεράκι μου, που είναι ματωμένο.
Κινεζάκι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Είσαι κινεζάκι;
- Τρως πολύ ριζάκι;
- Πόσες κουταλίτσες την ημέρα τρώς;
- (π.χ.) 5
- 1,2,3,4,5 βγαίνεις!
Το παπούτσι που βρωμάει[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Τα παιδιά ενώνουν τις μυτες των δεξιών παπουτσιών τους και ένας λέει ακουμπώντας το κάθε παπούτσι:
- "το παπούτσι σου βρωμάει,
- αλλαξέ το."
- Το παιδί που τυχαίνει στην τελευταία συλλαβή αλλάζει παπούτσι. Όποιος αλλάξει παπούτσι για δεύτερη φορά, βγαίνει.
- Ο τελευταίος που θα αλλάξει παπούτσι για δευτερη φορά, τα φυλάει.
Όλα τα λαχνίσματα απαγγέλονται συλλαβιστά, ώστε σε κάθε συλλαβή να αντιστοιχίζεται καθαρά ένα προς ένα τα παιδιά που λαμβάνουν μέρος στην επιλογή-κλήρωση.
Σημειώνεται οι εξής ιδιαιτερότητες:
Αν και τα λαχνίσματα είναι μέρος της προφορικής παράδοσης στον κόσμο των παιδιών, οι λέξεις λαχνίσματα, λαγχανίσματα και κληρωσιές αυτές καθαυτές δεν είναι μέρος της προφορικής αυτής παράδοσης και είναι σχεδόν άγνωστες στα παιδιά. Τα περισσότερα λεξικά/εγκυκλοπαίδειες αναφέρουν το ρήμα λαγχάνω, αλλά δεν περιέχουν τα λαγχανίσματα ούτε τα λαχνίσματα, ούτε τις κληρωσιές.[2]. Πιθανολογείται λοιπόν ότι οι όροι αυτοί είναι λόγιοι και πιθανότατα νεοπαγείς (νεολογισμοί), δημιουργημένοι από φιλόλογους κατά το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα.
Παρόμοια ποιηματάκια, συνήθως με έννοια, αλλά και ακατανόητα όπως και στα ελληνικά υπάρχουν και σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες, μια ένδειξη της παγκόσμιας γλώσσας των παιχνιδιών των παιδιών.
Αναφορές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ Ρεϊμόν Ριβιέ, Μπερτ (1989). Η κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη. σελίδες 132,133. ISBN 960-03-0300-2.
- ↑ Λαογραφική Εγκυκλοπαίδεια του Μέγα
Εγκυκλοπαίδεια Ηλίου
Δρανδάκη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια
Μείζον Ελληνικό Λεξικό Τεγόπουλου-Φυτράκη, ηλεκτρονική έκδοση 1.0, Εκδόσεις Αρμονία Α.Ε., 1997
Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ελευθερουδάκη (1930)
Διαδικτυακό Λεξικό της κοινής νεοελληνικής Τριανταφυλλίδη
Διαδικτυακό Επίτομο λεξικό της μεσαιωνικής ελληνικής δημώδους γραμματείας Κριαρά
Λεξικό της Νέας Ελληνική Γλώσσας Γ. Μπαμπινιώτη, Κέντρο Λεξικολογίας, Αθήνα 1998 (Επανεκτύπωση Ιουλ. 1998), ISBN 960-86190-0-9