Κόμης (Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία)

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Ο κόμης, λατινικά: comes πληθυντ. comites, ήταν ρωμαϊκός τίτλος ή αξίωμα και η λατινική μορφή προέλευσης τού δυτικοευρωπαϊκού και σύγχρονου τίτλου του «κόμη».

Πριν γίνει λέξη για διάφορους τύπους τίτλου ή αξιώματος, η λέξη αρχικά σήμαινε "σύντροφος", είτε μόνος του, είτε ως μέλος μίας ομάδας που ονομαζόταν "comitatus", ειδικά η ακολουθία ενός μεγιστάνα, η οποία ήταν σε ορισμένες περιπτώσεις αρκετά μεγάλη και/ή επίσημη για να δικαιολογήσει συγκεκριμένη ονομασία, π.χ. κοόρτη των φίλων (cohors amicorum). Το comes προέρχεται από το com- ("με") και το -ire ("πηγαίνω").

Φόλλις του Κωνσταντίνου Α΄ με επιγρ.: IMP. CONSTANTINVS P. F. AVG. / SOLI INVICTO COMITI (comes στον Ανίκητο Ήλιο). 5,10 γραμ. π. 309-310, Λούγδουνον.

Το comes ήταν ένα κοινό επίθετο ή τίτλος, που προστίθετο στο όνομα ενός ήρωα ή θεού, για να δηλώσει σχέση με έναν άλλο θεό.

Το νόμισμα του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Α' τον ανακήρυξε "comes" (ακόλουθο, συνοδό) στον Sol Invictus (Ανίκητο Ήλιο) qua (ως) θεό.

Αυτοκρατορικοί ρωμαϊκοί τίτλοι και αξιώματα που αποκαλούνταν comites[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ιστορικά πιο σημαντικό, το "comes" έγινε ένας κοσμικός τίτλος, που απονέμετο σε έμπιστους αξιωματούχους της Αυτοκρατορικής Curia (Αυλής της Συγκλήτου), παρόντες ή πρώην, και σε άλλους ως ένδειξη αυτοκρατορικής εμπιστοσύνης. Εξελίχτηκε σε έναν επίσημο, ως διάκριση τίτλο, που προέρχεται από τους «εταίρους (συντρόφους)» τού Μεγάλου Αλεξάνδρου και μάλλον ισοδύναμο με τον ελληνιστικό τίτλο του «φίλος βασιλικός» ή του παλατινού τίτλου ενός ιππότη της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού΄Έθνους και ενός παπικού παλατινού. Έτσι ο τίτλος διατηρήθηκε, όταν ο τίτλος διδόταν, ως προαγωγή, σε ένα αξίωμα μακριά από την Αυλή, συχνά στον στρατό ή σε μία επαρχιακή διοίκηση. Στη συνέχεια, θεωρήθηκε λογικό να συνδεθεί ο τίτλος με συγκεκριμένα αξιώματα, που απαιτούσαν έναν εν ενεργεία αξιωματούχο υψηλής διάκρισης, ακόμη και να συμπεριληφθεί ως μέρος τού επίσημου τίτλου.

Καθώς η Αυτοκρατορική Ρωμαϊκή Curia αυξανόταν σε αριθμό και αφομοίωσε όλη την πολιτική εξουσία, οι Ρωμαίοι Αυτοκράτορες καθιέρωσαν μία περιστασιακή πρακτική να διορίζουν πιστούς υφισταμένους σε αξιώματα. Αυτό είχε γίνει και αλλού, π.χ. σχετικά με τον έπαρχο της Πραιτωριανής Φρουράς και τους amici principis. Καθώς όμως η αυτοκρατορική διοίκηση επεκτάθηκε, νέα γραφεία κατέστησαν αναγκαία και η αποκέντρωση απαιτούσε τροποποιήσεις. Αποτέλεσμα ήταν ο θεσμός του βαθμού του «comes».

Οι «comites», που συχνά μεταφράζονται ως «κόμητες», αν και δεν ήταν ούτε φεουδαρχικοί ούτε κληρονομικοί, έγιναν κύριοι αξιωματούχοι της μετέπειτα Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Κατείχαν αξιώματα όλων των ειδών από τον στρατό μέχρι τη δημόσια υπηρεσία, διατηρώντας παράλληλα την άμεση πρόσβασή τους στον Αυτοκράτορα. Ο Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Α' τους οριστικοποίησε ως το κυβερνητικό κλιμάκιο των comites provinciarum (κόμητες των επαρχιών). Οι comites του νέου κλιμακίου διορίστηκαν μαζί με τους εκπροσώπους (vicarii) στις αστικές διοικήσεις της τελευταίας, έτσι ώστε οι comites να γίνουν μόνιμα μέλη της αυτοκρατορικής κυβέρνησης. Οι comites απαριθμήθηκαν πλήρως ήδη από τις αρχές του 5ου αι. στοn Kατάλογο Αξιωμάτων (Notitia Dignitatum), αλλά καθώς προστέθηκαν αργότερα γραφεία, δεν είναι ιστορικά γνωστό με λεπτομέρειες.

Οι ακόλουθες ενότητες περιγράφουν παραδείγματα των ειδών των comites.

Στην αυλή ή στις αυτοκρατορικές περιοχές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αρκετά από τα μεγάλα τμήματα της Αυτοκρατορικής Curia ("Αυλής") και του νοικοκυριού είχαν έναν κύριο αξιωματούχο, που είχε την επίκλιση "comes" και τον βοηθούσε ένα "officium" (προσωπικό) πολύ παρόμοιο με αυτό ενός Ρωμαίου κυβερνήτη. Περιλάμβαναν:

  • come dispositonum: Ένας αναπληρωτής του πολύ ισχυρού magister officiorum (μαγίστρου των οφικίων) υπεύθυνος για την οργάνωση των ημερήσιων συναντήσεων του Αυτοκράτορα και την προετοιμασία της αλληλογραφίας για διανομή στα κατάλληλα γραφεία για μεταγραφή.
  • comes domesticorum: Ένας vir illustris που ήταν ο αρχηγός των domestici, ενός σώματος σωματοφυλάκων του Αυτοκράτορα που βρίσκονταν στο Αυτοκρατορικό Παλάτι. Υπήρχαν δύο από αυτούς τους comites ως διοικητές, ο comes domesticorum equitum για τους ιππείς και ο comes domesticorum peditum για τους πεζικάριους.
  • come privateae largitionis: Ο φρουρός του ιδιωτικού ταμείου, που λογοδοτούσε και ήταν υφιστάμενος στον comes rerum privatarum (βλ. επόμενο τίτλο).
  • comes rerum privatarum: Ισχυρός αυτοκρατορικός αξιωματούχος υπεύθυνος για τα ιδιωτικά κτήματα και τις ιδιοκτησίες του Αυτοκράτορα και της οικογένειάς του ("res privata"). Παρακολουθούσε τα ακίνητα και εισέπραττε τα ενοίκια, από τα οποία τα περισσότερα κατατίθονταν στο Αerarium, δηλαδή στο ταμείο των δημοσίων εσόδων του Κράτους, και μερικά στο Fiscus, δηλαδή στο ταμείο των ιδιωτικών κεφαλαίων του Αυτοκράτορα, που ο comes privateae largeition διοικούσε.
  • comes sacrarum largitionum: Ένας vir illustris που ήταν φρουρός των sacrae largitiones ("ιερών ταμείων") του Αυτοκράτορα και διαχειριστής των Αυτοκρατορικών οικονομικών. Έλεγχε όλα τα νομισματοκοπεία, τα οποία διοικούνταν από έναν procurator, ήταν ο εντολέας πολλών αξιωματούχων, συμπεριλαμβανομένων περισσότερων procuratores, rationales και praepositi, που εισέπρατταν συγκλητικούς φόρους, τελωνειακούς δασμούς και ορισμένους φόρους γης. Ήταν υπεύθυνος για τις εισφορές των ορυχείων, παρείχε προϋπολογισμούς για τη δημόσια διοίκηση και τους στρατούς, παρείχε όλες τις στολές και ήταν αρμόδιος για τα δευτερεύοντα γραφεία των:
    • comes auri: Ο αξιωματούχος που είναι υπεύθυνος για τον χρυσό.
    • comes sacrae vestis: Ο κύριος της ιματιοθήκης του Αυτοκράτορα.
    • Οι τρεις comites largeitionum: Οι περιφερειακοί οικονομικοί διαχειριστές της Ιταλίας, της Αφρικής και του Ιλλυρικού.
    • comes commerciorum για το Iλλυρικόν.
    • comes metallorum per Illyricum: Ο αξιωματούχος που ήταν υπεύθυνος για τα ορυχεία χρυσού αυτής της περιοχής.

Κατ' εξαίρεση, μία θέση κυβερνήτη ορίστηκε "comes". Για παράδειγμα, ο comes Orientis, στην πραγματικότητα ένας από τους vicarii, ήταν ένας αξιωματούχος, που έλεγχε τη μεγάλη και στρατηγικά σημαντική αυτοκρατορική διοίκηση της Ανατολής, επιβλέποντας τους κυβερνήτες αυτού τού συνόλου των επαρχιών, αλλά με τη σειρά του εποπτευόταν από τον πραιτωριανό έπαρχο της Ανατολής (praefectus praetorio Orientis).

Περαιτέρω, οι κύριοι αξιωματούχοι ορισμένων λιγότερο σημαντικών κυβερνητικών γραφείων, που τελούσαν υπό την εξουσία με διαφορετική επίκληση, υψηλόβαθμων αξιωματούχων περιοχών, θα μπορούσαν να ονομάζονται «comes», π.χ. υπό τον έπαρχο της πόλης της Ρώμης, που ήταν ένας vir illustris όπως ο comes riparum et alvei Tiberis et Cloacarum («κόμης των οχθών και της κοίτης του Τίβερη και της αποχέτευσης»), και έρχεται το comes portus («κόμης του λιμανιού»).

Ο τίτλος «comes consistorianus» ή «comes consistorialis» υποδείκνυε τα ειδικά διορισμένα μέλη του consistorium, του συνεδρίου των στενότερων συμβούλων του Ρωμαίου Αυτοκράτορα.

Comes rei militaris[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι comes rei militaris κρατούσαν πολεμικές συναντήσεις και ήταν διοικητές των comitatenses. [1] Κατατασσόταν πιο κάτω από έναν dux, αλλά πιο επάνω από τον magister peditum και magister equitum. Ήταν οι ανώτεροι μίας σειράς στρατιωτικών σταθμών, που ο καθένας εδιοικοίτο από έναν praepositus limitis ("διοικητή συνόρων") ή/και διοικητές μονάδων, π.χ. τριβούνους κοορτών, alae (βοηθητικά ισοδύναμα), numeri και στην Ανατολική Αυτοκρατορία ακόμη και λεγεώνες.

Η Notitia Dignitatum των αρχών του 5ου αι. απαριθμεί 6 τέτοια αξιώματα, που είναι με τη διάκριση vir spectabilis, στη Δυτική Αυτοκρατορία: comes Italiae, comes Africae, comes Tingitaniae, comes Tractus Argentoratensis, και comes Britanniarum ad Litoris Saxonici per Britanniam και 2 αξιώματα στην Ανατολική Αυτοκρατορία: comes (limitis) Αegypti και comes Ιsauriae.

Καθώς ο αριθμός των comites αυξανόταν, αυτή η διάκριση υποτιμήθηκε. Αυτό προκάλεσε την εισαγωγή υποδιαιρέσεων μεταξύ των comites, που ονομάστηκαν και κατετάγησαν οι πρώτοι, δεύτεροι και τρίτοι "ordines (τάγματα)".

Comites dominorum nostrorum[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι comites dominorum nostrorum, (σύντροφοι των Κυρίων μας [Αυτοκρατόρων]) ήταν έφιππος αυτοκρατορικός σωματοφύλακας κατά τη διάρκεια της τετραρχίας του Αυτοκράτορα Διοκλητιανού περί το 300.

Μεσαιωνική προσαρμογή του αξιώματος του comes[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Γότθοι comites[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι Γότθοι που κυβέρνησαν την Ισπανία και την Ιταλία ακολούθησαν τη ρωμαϊκή παράδοση να απονέμουν τον τίτλο του comes στους διάφορους αρχηγούς των διαμερισμάτων των βασιλικών τους σπιτιών, συμπεριλαμβανομένων, ενδεικτικά, των:

  • Comes Cubiculariorum: κόμης υπεύθυνος για τους θαλαμηπόλους (cubicularii).
  • Comes Scanciorum: κόμης που διέτασσε τους οινοχόους.
  • Comes Stabulorum: κόμης που διοικούσε τους ίππους και τους στάβλους.
  • Comes Notariorum: κόμης που διοικούσε την καγκελαρία, δηλαδή το γραφείο όπου γράφονταν και σφραγίζονταν έγγραφα.
  • Comes Thesaurorum: κόμης που διοικούσε τους υπαλλήλους του θησαυροφυλακίου.

Φράγκος gaugraf[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι Φράγκοι βασιλείς της δυναστείας των Μεροβίγγεων διατήρησαν μεγάλο μέρος της ρωμαϊκής διοίκησης, συμπεριλαμβανομένου του αξιώματος και του τίτλου του «comes», την αρχική σημασία του οποίου διατήρησαν, δηλαδή, συνοδοί του βασιλιά και βασιλικοί υπηρέτες υψηλής διάκρισης. Επί των πρώτων Φράγκων βασιλέων, ορισμένοι κόμητες δεν είχαν καθορισμένες λειτουργίες: ήταν απλώς συνδεδεμένοι με τονυ βασιλιά και εκτελούσαν τις εντολές του. Άλλοι κατέλαβαν τα υψηλότερα αξιώματα, π.χ. οι comes palatii (του παλατιού) και comes stabuli [2] (των σταύλων, conetabuli, από όπου προέρχεται ο κοντόσταυλος και στην Αγγλία ο σύγχρονος τίτλος του constable [αστυνόμου]).

Ωστόσο, άλλοι κόμητες υπηρετούσαν ως περιφερειακοί αξιωματούχοι. Για διοικητικούς σκοπούς, τα Μεροβίγγεια βασίλεια εξακολουθούσαν να χωρίζονται σε μικρές ρωμαϊκές επαρχίες, που ονομάζονται «πάγος, pagus» (εξ ου και το γαλλικό «pay»), ή παρόμοιου μεγέθους νέες περιοχές «gaue». Αυτά ήταν μικρότερα από τα παλαιά ρωμαϊκά civitates (πόλεις, "πολιτείες"), που αποτέλεσαν τη βάση των νέων μεσαιωνικών επισκοπών. Στην Καρολίγγεια εποχή, ο κυβερνήτης ενός pagus ήταν ένας comes, που αντιστοιχεί στο γερμανικό Graf. Ο βασιλιάς διόριζε τους κόμητες να υπηρετούν κατά την ευχαρίστησή του. Ο σύγχρονος όρος -που προέρχεται από τη Γερμανία- μερικές φορές για έναν κόμη που κυβερνούσε ένα ολόκληρο gau είναι "gaugraf ", και ένα gau που περιέχει πολλές κομητείες ονομάζεται μερικές φορές "grossgau".

Οι βασικές αρμοδιότητες του comes ήταν περιεκτικές στo pagus του: στρατιωτικές, δικαστικές και εκτελεστικές, και σε έγγραφα περιγράφεται συχνά ως "agens publicus" ("δημόσιος πράκτορας") του βασιλιά ή "judex publicus/fiscalis" [2] ("βασιλικός δικαστής"). Ήταν ταυτόχρονα εισαγγελέας και δικαστής και ήταν επίσης υπεύθυνος για την εκτέλεση των ποινών. Ως εκπρόσωπος της εκτελεστικής εξουσίας, είχε το δικαίωμα να ασκεί το «bannis regis» (τη βασιλική απαγόρευση), το οποίο του έδινε το δικαίωμα να διοικεί τον στρατό του στο όνομα του βασιλιά, και να ενεργεί όπως είναι απαραίτητο για τη διατήρηση της ειρήνης. Ως εκπρόσωπος του βασιλιά, ασκούσε το βασιλικό δικαίωμα προστασίας (mundium regis) εκκλησιών, χηρών, ορφανών και των παρόμοιων. Απολάμβανε ένα τριπλό «wergeld», αλλά δεν είχε καθορισμένο μισθό, αμείβονταν με τη λήψη συγκεκριμένων εσόδων, ένα σύστημα που περιείχε τα μικρόβια διαφωνιών, λόγω της σύγχυσης των δημοσίων και ιδιωτικών του υποχρεώσεων. [2]

Σύμφωνα με τους φιλολόγους, η αγγλοσαξονική λέξη "gerefa", που δηλώνει "επιφανής αρχηγός", ωστόσο, δεν συνδέεται με το γερμανικό "graf", που αρχικά σήμαινε "υπηρέτης": συγκρίνετε τις ετυμολογίες των λέξεων «knight» και «valet». Το πιο αξιοπερίεργο είναι ότι το «gerefa» εξελίχθηκε ωε υποτελής reeve (επόπτης), ενώ το «graf» έγινε ευγενής κόμης. [3]

Φεουδαρχία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στη φεουδαρχική παράδοση, τα λατινικά ήταν, ειδικά στο δίκαιο, η επίσημη γλώσσα, και επομένως η απόδοση στα λατινικά ήταν ίσης σημασίας με τον δημοτικό τίτλο. Έτσι, το «comes» έχει χρησιμοποιηθεί ως το λατινικό ισοδύναμο, ή μέρος αυτού, όλων των τίτλων του κομιτικού αξιώματος, είτε περιέχουν «count» ή κάποια άλλη λέξη που ετυμολογείται από το «comes» ή «graf». Ομοίως, αποτελεί μέρος της απόδοσης, όχι πάντα αποκλειστικής, παράγωγων κατώτερων τίτλων που περιέχουν τέτοιες λέξεις, ιδίως «vicecomes» για «viscount» και «burgicomes» και «burgravio» για «burgrave».

Δείτε επίσης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Βιβλιογραφικές αναφορές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ A.H.M Jones, The Later Roman Empire, 284–602 II, p. 1090
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Chisholm 1911, σελ. 313.
  3. ↑ Chisholm 1911, σελ. 313 note 2.
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Κόμης_(Ρωμαϊκή_Αυτοκρατορία)&oldid=10239951"