Κρητική Επανάσταση (1895 - 1898)

Χάρτη της εθνολογικής κατανομής της Κρήτης (1861), από τον Γάλλο εθνογράφο Guillaume Lejean

  Ορθόδοξοι/Έλληνες

  Τουρκοκρητικοί/Μουσουλμάνοι

Προηγούμενες εξεγέρσεις

Η κατάκτηση της Κρήτης από την Οθωμανική Αυτοκρατορία έληξε το 1669 με την κατάκτηση του Χάνδακα. Η Κρήτη μετατράπηκε τότε σε οθωμανική επαρχία.

Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 είχε ως αποτέλεσμα την ανεξαρτησία της Ελλάδας από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η πλειοψηφία του ελληνοχριστιανικού πληθυσμού της Κρήτης άρχισε τώρα να επιδιώκει την ένωση με το νέο ελληνικό έθνος. Οι Έλληνες Κρητικοί επαναστάτησαν από το 1866 έως το 1869, το 1878, αλλά συντρίφτηκαν από τις οθωμανικές δυνάμεις.

Κρητικός Ελληνικός ακτιβισμός

Στις 3 Φεβρουαρίου 1895 (Ιουλιανό ημερολόγιο), εκπρόσωποι των κρητικών επαρχιών (Αποκορώνου, Κυδωνίας, Σφακίων, Ρεθύμνου και Αγίου Βασιλείου) συναντήθηκαν στο Κλήμα, κοντά στο Ηράκλειο. Συνέταξαν ένα υπόμνημα προς την Κυβέρνηση της Ελλάδας και αρκετές από τις λεγόμενες Μεγάλες Δυνάμεις της Δυτικής Ευρώπης. Οι αντιπρόσωποι ζητούσαν από τους Οθωμανούς να διορίσουν χριστιανό διοικητή για την Κρήτη. Ζήτησαν από τις ευρωπαϊκές δυνάμεις να θέσουν την Κρήτη υπό την προστασία τους. Μετά τη μαζική δολοφονία των χριστιανών Αρμενίων στην Μικρά Ασία από τις οθωμανικές δυνάμεις το 1895, η κοινή γνώμη στην Ευρώπη άρχισε να ανησυχεί ότι μια παρόμοια καταστροφή θα μπορούσε να συμβεί στον χριστιανικό ελληνικό πληθυσμό της Κρήτης, αναγκάζοντας τις κυβερνήσεις τους να εμπλακούν στη σύγκρουση της Κρήτης.

Για να δείξουν καλή θέληση στις ευρωπαϊκές δυνάμεις, οι Οθωμανοί αντικατέστησαν τον μουσουλμάνο κυβερνήτη με έναν χριστιανό, τον Αλέξανδρο Καραθεοδωρή. Ωστόσο, ο διορισμός του Καραθεοδωρή θορύβησε τους μουσουλμάνους Τουρκοκρητικούς, οι οποίοι φοβήθηκαν την κυριαρχία υπό τους χριστιανούς Έλληνες Κρήτες. Δημιουργήθηκε μια παγκρήτια επαναστατική ομάδα που έσφαξε Έλληνες για να εξαναγκάσει την παραίτησή του. Σε απάντηση, ελληνικές ομάδες οργάνωσαν ανταρτοπόλεμο και αντεπιτέθηκαν στους Τούρκους.

Η Κρητική Συνέλευση ζήτησε επίσης την επαναφορά των ρητρών του Συμφώνου της Χαλέπας του 1878, οι οποίες ήταν ευνοϊκές για τους χριστιανούς. Σε απάντηση, ο Καραθεοδωρής διέλυσε την Κρητική Συνέλευση στις 18 Ιουνίου 1895.

Κρητικές αναταραχές 1895-1896

Τον Σεπτέμβριο του 1895, οι Έλληνες Κρητικοί σχημάτισαν επαναστατική συνέλευση με την προτροπή του Γενικού Προξένου της Ελλάδας. Συνήλθε στην Κράπη στις 10 Σεπτεμβρίου. Η επαναστατική συνέλευση απαίτησε την ανακήρυξη της Κρήτης ως αυτόνομης οντότητας, καταβάλλοντας ετήσιο φόρο στους Οθωμανούς. Αυτή η αυτόνομη Κρήτη θα διοικούνταν από χριστιανό κυβερνήτη, ο οποίος θα διοριζόταν για πέντε χρόνια, χωρίς οι Οθωμανοί να έχουν το δικαίωμα να τον αντικαταστήσουν. Τα δικαιώματα που είχαν παραχωρηθεί με το Σύμφωνο της Χαλέπας έπρεπε να αποκατασταθούν και να βελτιωθούν.

Σε απάντηση, ο Καραθεοδωρής διέταξε τη σύλληψη των μελών της επαναστατικής συνέλευσης. Στις 27 Νοεμβρίου 1895, ξέσπασε ένοπλη σύγκρουση στις Βρύσες μεταξύ Ελληνοκρητικών μελών της «Μεταβατικής Επιτροπής» και 3.000 Οθωμανών στρατιωτών υπό τη διοίκηση του Ταγιάρ Πασά. Μετά από μια πολυήμερη μάχη, οι Έλληνες Κρητικοί ανάγκασαν τα οθωμανικά στρατεύματα να υποχωρήσουν, αφού έχασαν 200 άνδρες και δεν κατάφεραν να συλλάβουν κανένα μέλος της συνέλευσης.

Τον Μάρτιο του 1896, ο Καραθεοδωρής αντικαταστάθηκε από τον Τουρχάν Πασά Περμετή ως κυβερνήτης της Κρήτης .Ο Περμετής κήρυξε γενική αμνηστία ως μέρος μιας ειρηνευτικής πρωτοβουλίας, αλλά η επαναστατική συνέλευση την απέρριψε.

Στις 4 Μαΐου 1896, οι Kρήτες πολιόρκησαν την οθωμανική φρουρά στο Βάμο, την οποία κατέλαβαν στις 18 Μαΐου Στις 11 Μαΐου, οι Τουρκοκρητικοί άρχισαν να ληστεύουν και να σκοτώνουν χριστιανούς στα Χανιά, επεκτείνοντας αργότερα τη βία στην Κυδωνία και την Κίσσαμο.

Τον Νοέμβριο του 1896, μια μεγάλη οθωμανική δύναμη πολιόρκησε τη Μονή Αρκαδίου, που ήταν το αρχηγείο της εξέγερσης. Εκτός από τους 259 υπερασπιστές της, πάνω από 700 γυναίκες και παιδιά είχαν καταφύγει εκεί. Μετά από λίγες ημέρες σκληρών μαχών, οι Οθωμανοί εισέβαλαν στο μοναστήρι. Σε εκείνο το σημείο, ο ηγούμενος έβαλε φωτιά στην πυρίτιδα που ήταν αποθηκευμένη στα θησαυροφυλάκια του μοναστηριού. Η έκρηξη σκότωσε τους περισσότερους από τους επαναστάτες και τα γυναικόπαιδα.

Ως απάντηση στην επίθεση στο Αρκάδι, η ελληνική κυβέρνηση έστειλε εθελοντές μαχητές στην Κρήτη για να προστατεύσουν τις ελληνικές κοινότητες. Τον Μάιο του 1896, η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο μετέφεραν ναυτική δύναμη στα κρητικά ύδατα.

Σύνταγμα της Κρήτης - 1896

Προκειμένου να τερματιστούν οι μάχες στην Κρήτη, οι πρόξενοι των ευρωπαϊκών δυνάμεων πρότειναν στους Οθωμανούς και στην επαναστατική συνέλευση ένα νέο σύνταγμα για την Κρήτη. Το σύνταγμα ζητούσε από τους Οθωμανούς να:

• να διοριστεί, με την έγκριση της μεγάλης εξουσίας, ένας χριστιανός διοικητής της Κρήτης με πενταετή θητεία.
• να διατηρηθούν διπλάσιες θέσεις εργασίας για τους χριστιανούς παρά για τους μουσουλμάνους
• να αναδιοργανώσει την κρητική χωροφυλακή και να τη στελεχώσει με Ευρωπαίους αξιωματικούς
•   να αναγνωριστεί η πλήρης οικονομική και δικαστική ανεξαρτησία της Κρήτης υπό την προστασία των μεγάλων δυνάμεων.

Και οι δύο πλευρές αποδέχθηκαν το νέο σύνταγμα και οι μάχες στην Κρήτη έληξαν τον Αύγουστο του 1896. Τον Σεπτέμβριο, οι Οθωμανοί διόρισαν τον Γεώργιο Βέροβιτς Πασά, πρώην κυβερνήτη της Σάμου, ως τον νέο βάλη (γενικός κυβερνήτης) της Κρήτης.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Cretan Revolt (1897–98) στο Wikimedia Commons