Κρήνες της Ρώμης (μουσική σύνθεση)

H Κρήνη του Τρίτωνα

H Φοντάνα ντι Τρέβι

Οι Κρήνες της Ρώμης (ιταλ. Fontane di Roma) είναι συμφωνικό ποίημα που συνέθεσε ο Ιταλός συνθέτης Οτορίνο Ρεσπίγκι το 1916 και δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά το 1918. Υπήρξε η πρώτη μεγάλη επιτυχία του ως συνθέτη και είναι ίσως το γνωστότερο έργο του γενικότερα. Ο Ρεσπίγκι συνέθεσε έτσι ως «συνέχειες» δύο ακόμη έργα: Τα πεύκα της Ρώμης (1924) και το Ρωμαϊκές Γιορτές (1928).

Η καθεμιά από τις 4 κινήσεις (μέρη) του έργου είναι εμπνευσμένη από μία από τις κρήνες της Ρώμης σε μια διαφορετική ώρα της ημέρας.

Η παγκόσμια πρεμιέρα του έργου έλαβε χώρα στις 11 Μαρτίου 1917 στη Ρώμη, υπό τη διεύθυνση του Αντόνιο Γκουαρνιέρι.

Δομή

Το πρώτο μέρος, «Η Κρήνη της Βάλλε Τζούλια την αυγή» (La fontana di Valle Giulia all'Alba), αντιστοιχεί σε αυτή την κρήνη την ώρα της αυγής σε «μια ποιμενική σκηνή, με πρόβατα να περνούν και να χάνονται στην ελαφρά και δροσερή ομίχλη μιας ρωμαϊκής αυγής».

Το δεύτερο μέρος, «Η Κρήνη του Τρίτωνα το πρωί» (La fontana del Tritone al mattino), μοιάζει «με κάποια χαρούμενη πρόσκληση, στον ήχο της οποίας Ναϊάδες και μορφές του Τρίτωνα προσέρχονται κυνηγώντας το ένα πλάσμα το άλλο και ανακατεύονται σε έναν άγριο χορό κάτω από τις ψεκάδες του νερού που πέφτουν». Οι μορφές του Τρίτωνα φυσούν σε κοχύλια, που μουσικά αντιπροσωπεύονται από γαλλικά κόρνα.

Το θέμα του τρίτου μέρους, «Η Φοντάνα ντι Τρέβι το μεσημέρι» (La fontana di Trevi al meriggio), προσλαμβάνει «έναν θριαμβικό χαρακτήρα... ...είναι σαν το άρμα του Νεπτούνου-Ποσειδώνα, συρόμενο από ποτάμια-άλογα και ακολουθούμενο από Σειρήνες και μορφές του Τρίτωνα, να περνά πάνω από την ακτινοβόλα επιφάνεια του νερού και να εξαφανισθεί ενώ ασθενείς κωδωνοκρουσίες ηχούν στην απόσταση».

Το τελευταίο μέρος, «Η Κρήνη της Βίλας των Μεδίκων το ηλιοβασίλεμα» (La fontana di Villa Medici al tramonto), έχει μια πολύ πιο μελαγχολική ατμόσφαιρα. «Είναι θλιμμένο, λεπτεπίλεπτο και ειρηνικό. Καμπάνες ηχούν για τον άγγελο. Πουλιά κελαηδούν και ακούγεται θρόισμα φύλλων. Στη συνέχεια ακολουθεί η σιγαλιά της νύχτας.»

Ενορχήστρωση

Οι Κρήνες της Ρώμης απαιτούν την ακόλουθη μεγάλη ορχήστρα, που περιλαμβάνει πιάνο, τσελέστα, άρπες, κώδωνα, μέχρι και εκκλησιαστικό όργανο αν επιθυμείται:

• Ξύλινα πνευστά: πίκολο, 2 φλάουτα, 2 όμποε, αγγλικό κόρνο, 2 κλαρίνα (σε σι ύφεση και λα), μπάσο κλαρίνο στις ίδιες νότες, 2 φαγκότα
• Χάλκινα πνευστά: 4 γαλλικά κόρνα (σε φα), 3 τρομπέτες (σε σι ύφεση και λα), 3 τρομπόνια, τούμπα
• Κρουστά: Τυμπάνια, πιατίνια, τρίγωνο, κώδωνας (σε ρε), γκλόκενσπιλ
• Πληκτροφόρα: εκκλησιαστικό όργανο (ad lib., δηλαδή αφήνεται ελεύθερη η συμπερίληψή του ή όχι), πιάνο, τσελέστα
• Έγχορδα: 2 άρπες, βιολιά (πρώτα και δεύτερα), βιόλες, βιολοντσέλα, κοντραμπάσα

Το έργο μεταγράφηκε επίσης για πιάνο για τέσσερα χέρια από τον ίδιο τον συνθέτη.

Εκτελέσεις, αποδοχή και ηχογραφήσεις

Αρχικώς η πρεμιέρα ήταν να γίνει το 1916 με διευθυντή ορχήστρας τον Αρτούρο Τοσκανίνι, αλλά ο Τοσκανίνι αρνήθηκε να εμφανισθεί μετά από προστριβή σχετιζόμενη με το ότι είχε συμπεριλάβει μουσική του Βάγκνερ (δηλαδή συνθέτη εχθρικής χώρας) σε πρόγραμμα που παίχθηκε κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Για τον λόγο αυτό, η παγκόσμια πρεμιέρα καθυστέρησε και έλαβε χώρα στις 11 Μαρτίου 1917 στο Τεάτρο Αουγκουστέο της Ρώμης, υπό τη διεύθυνση του Αντόνιο Γκουαρνιέρι. Αν και η πρεμιέρα δεν είχε επιτυχία, ο Τοσκανίνι τελικώς διεύθυνε μια παρουσίαση του έργου στο Μιλάνο το 1918 με τεράστια επιτυχία. Ο Τοσκανίνι ηχογράφησε τη μουσική με τη Συμφωνική ορχήστρα του NBC στο Κάρνετζι Χολ της Νέας Υόρκης το 1951. Η υψηλής πιστότητας, αλλά όχι στερεοφωνική, ηχογράφηση κυκλοφόρησε σε δίσκο LP και αργότερα δέχθηκε ψηφιακή επεξεργασία για κυκλοφορία σε CD. Το έργο έχει καταστεί στην εποχή μας ένα από τα πλέον εξέχοντα παραδείγματα συμφωνικού ποιήματος.