Κομόρες

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Ένωση των Κομορών
الإتّحاد القمري
Union des Comores

Σημαία

Εθνόσημο
Εθνικό σύνθημα: "Unité – Solidarité – Développement"
(Ενότητα – Αλληλεγγύη – Ανάπτυξη)
Εθνικός ύμνος: Udzima wa ya Masiwa
Η Ενότητα των Μεγάλων Νησιών
Τοποθεσία της χώρας στον κόσμο
Η θέση των Κομορών (πράσινο)
και μεγαλύτερη πόληΜορονί
11°45′S 43°12′E / 11.750°S 43.200°E / -11.750; 43.200 (Μορονί)
Κομοριανά, Αραβικά, Γαλλικά
Ομοσπονδιακή
Προεδρική Δημοκρατία
Αζαλί Ασουμανί
Αμπνταλάχ Σαΐντ Σαρουμά,
Τζαφάρ Αχμέτ Σαΐντ,
Μουσταντρουάν Αμπντού
Ανεξαρτησία
από τη Γαλλία
Ισχύον Σύνταγμα

6 Ιουλίου 1975
7 Ιανουαρίου 2002
 • Σύνολο
 • % Νερό
Ακτογραμμή

1.862[1] km2 (179η)
αμελητέο
340 km
Πληθυσμός
 • Εκτίμηση 2023 
 • Πυκνότητα 

969.996[2] (161η) 
520,9 κατ./km2 (25η) 
ΑΕΠ (ΙΑΔ)
 • Ολικό  (2019)
 • Κατά κεφαλή 

1,457 δισ. $[3] (178η)  
1.669 $[3] (165η) 
ΑΕΠ (ονομαστικό)
 • Ολικό  (2019)
 • Κατά κεφαλή 

781 εκατ. $[3] (182η)  
781 $[3] (165η) 
ΔΑΑ (2021)Μείωση 0,558[4] (156η) – μεσαίος
ΝόμισμαΦράγκο Κομορών (KMF)
 • Θερινή ώραEAT (UTC +3)
(UTC δεν τηρείται)
Internet TLD.km
Οδηγούν σταδεξιά
Κωδικός κλήσης+269

Οι Κομόρες, επίσημα Ένωση των Κομορών (γαλλικά: Union des Comores‎‎, αραβικά: : لإتّحاد القمريّ‎‎ al-Ittiḥād al-Qumuriyy), μεταξύ 1978-2001 Ισλαμική Ομοσπονδιακή Δημοκρατία των Κομορών (γαλλικά: République fédérale islamique des Comores‎‎, αραβικά: : جزر القمر‎‎ Juzur al-Qumur), είναι ένα ηφαιστειογενές σύμπλεγμα τριών νήσων και πολυάριθμων νησίδων που (μαζί με τη Μαγιότ που ανήκει στη Γαλλία) αποτελούν ομώνυμο αρχιπέλαγος και σήμερα ανεξάρτητη χώρα με πληθυσμό 969.996[2] κατοίκους, σύμφωνα με επίσημη εκτίμηση για το 2023. Βρίσκεται δυτικά του Ινδικού ωκεανού, μεταξύ της νήσου Μαδαγασκάρης και των ανατολικών ακτών της Αφρικής, στο βόρειο τμήμα του πορθμού της Μοζαμβίκης.

Η έκτασή τους (1.862 τ.χλμ.) τις καθιστά την τρίτη μικρότερη σε έκταση χώρα στην Αφρική [5], ενώ ο πληθυσμός της, που είναι γύρω στους 850.688[2] κατοίκους την καθιστά το έκτο μικρότερο αφρικανικό κράτος σε πληθυσμό, παρότι έχει τη μεγαλύτερη πληθυσμιακή πυκνότητα στην ήπειρο. Αποτελούν επίσης το νοτιότερο κράτος- μέλος του Αραβικού Συνδέσμου. Το όνομά τους προέρχεται από το αραβικό qamar, που σημαίνει "σελήνη".[6]

Οι νήσοι Κομόρες είναι η Ντζαζίτζα (Njazidja), που από τους ναυτικούς λέγεται και Μεγάλη Κομόρα (Grand Comore), η Μοχελή ή Μοελί (Mwali/ Moheli), και η Τζανή ή Ανζουάνη (Nzwani ή Anjouan).

Η πρωτεύουσα των Κομορών είναι η Μορονί (στη Μεγάλη Κομόρα). Άλλες πόλεις είναι η Φομπόνη και η Μουτσαμούντου αντίστοιχα στις άλλες νήσους.

Κύρια προϊόντα της χώρας είναι ζαχαροκάλαμο, βανίλια, κίτρα και λεμόνια. Επίσης ανεπτυγμένη είναι και η κτηνοτροφία. Ετησίως τα αλιεύματα φθάνουν τους 4.000 τόνους.

Τις νήσους Κομόρες επισκέφθηκαν οι Ευρωπαίοι για πρώτη φορά τον 16ο αιώνα. Το 1841 ο Γάλλος ναύαρχος ντε Ελλ κατάφερε με ειδική συνθήκη την παραχώρηση της νήσου Μαγιότ στη Γαλλία. Το 1866 οι ιθαγενείς Σουλτάνοι των δύο άλλων νήσων τέθηκαν με συνθήκη υπό την προστασία της Γαλλίας. με συνέπεια και οι τρεις νήσοι να αποτελέσουν γαλλικό προτεκτοράτο. Στη συνέχεια σύμφωνα με διάταγμα της Γαλλίας (9 Απριλίου 1908) και οι τρεις νήσοι διατελούσαν υπό την ανωτάτη εξουσία του Διοικητή της Μαδαγασκάρης. Στις 25 Ιουλίου 1912 οι Κομόρες μαζί με τη Μαδαγασκάρη αποτελούν επίσημο γαλλικό προτεκτοράτο μέχρι το 1947 και στη συνέχεια με δική τους κυβέρνηση υποτελή στη Γαλλία μέχρι το 1961. Στις 22 Δεκεμβρίου του 1974 τρία νησιά απέκτησαν ανεξαρτησία εκτός της Μαγιότ που έμενε στη Γαλλία, η οποία καταδίκασε τα ψηφίσματα του ΟΗΕ υπέρ της κομοριανής κυριαρχίας στο νησί.[7][8]

Η πρώτη κυβέρνηση του Αχμέντ Αμπντάλα εκδιώχθηκε μόλις ένα μήνα μετά, από τον μετέπειτα πρόεδρο της Χώρας Αλί Σοϊλίχ στις 3 Αυγούστου του 1975. Ωστόσο τον Μάιο του 1978 ο Αμπντάλα κατάφερε να επανέλθει στην εξουσία εκδιώκοντας τον Σοϊλίχ. Ο Αμπντάλα τον Οκτώβριο του 1984 εκλέχθηκε πρόεδρος της χώρας για 2η φορά. Η πολιτική αστάθεια ταλανίζει τη χώρα, η οποία από την εποχή της ανεξαρτησίας έως σήμερα έχει δει γύρω στα 20 πραξικοπήματα και απόπειρες πραξικοπημάτων[9].

Γεωγραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Χάρτης των νησιών Κομόρες

Τα νησιά που απαρτίζουν το αρχιπέλαγος είναι τα Νγκαζίντα, Ντζουανί (στα δύο πρώτα ζει η πλειονότητα των κατοίκων) και Μουαλί. Το τέταρτο νησί είναι η Μαγιότ, η οποία παρέμεινε γαλλική κτήση. Οι Κομόρες αποτελούν αναδυόμενα τμήματα από ηφαιστειακά συγκροτήματα. Το μεγαλύτερο νησί, η Μεγάλη Κομόρα ή Νγκαζίντα, έχει έκταση 1.146 τετραγωνικά χιλιόμετρα και αποτελείται από βασαλτικά πετρώματα εξ ολοκλήρου. Οι κοραλλιογενείς ύφαλοι των Κομορών νήσων απειλούνται από την επέλαση του τουριστικού κύματος.

Κλίμα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Δορυφορική φωτογραφία του ηφαιστείου Καρτάλα

Το κλίμα των νησιών είναι τροπικό με τους μουσώνες να δημιουργούν δύο εποχές: η πρώτη περίοδος από τον Νοέμβριο έως τον Απρίλιο είναι ζεστή και η δεύτερη, από τον Μάιο έως τον Οκτώβριο, χαρακτηρίζεται από ξηρασία και είναι επίσης ψυχρή εποχή.

Το ψηλότερο σημείο της χώρας είναι στα 2.361μ. όπου υπάρχει το ενεργό ηφαίστειο Καρτάλα, στη Μεγάλη Κομόρα. Υπάρχει επίσης το όρος Ντινγκί (1.595 μ.) στο νησί Ανζουάν ή Ντζουανί.

Δημογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η δημογραφική ανάπτυξη στα νησιά την περίοδο 1961-2003

Ο πληθυσμός του κράτους είναι μείγμα Αράβων και Αφρικανών, Μαλαγάσιων και Ασιατών. Οι Ανταλότε συνιστούν τη σπουδαιότερη εθνοτική ομάδα, ενώ άλλες σημαντικές εθνότητες είναι οι Κάφρι, οι Μακόα, οι Οϊματσάχα και οι Σακαλάβα. Τα αραβικά και τα γαλλικά ομιλούνται περισσότερο, ενώ υπάρχει και η γλώσσα σικομόρο, ένα κράμα της αραβικής με τη σουαχίλι.

Το προσδόκιμο ζωής στο σύνολο του πληθυσμού, σύμφωνα με εκτιμήσεις του 2019 του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας ήταν 67,4 χρόνια (65,9 χρόνια οι άνδρες και 68,9 οι γυναίκες).[10] Οι περισσότεροι από αυτούς (72%) ζουν εκτός πόλεων. Το 98% των κατοίκων είναι Σουνίτες Μουσουλμάνοι και ελάχιστοι είναι Χριστιανοί Ρωμαιοκαθολικοί.

Πρωτεύουσα της νησιωτικής χώρας είναι η Μορονί στο νησί Νγκαζίντα. Σημαντικές πόλεις είναι και τα διοικητικά κέντρα των άλλων δύο νησιών, η Μουτσαμούντου του Ντζουανί και η Φομπονί του Μουαλί.

Οικονομία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραλία στην πόλη Ιτσέντρα, κοντά στην πρωτεύουσα Μορονί

Η οικονομία της χώρας δεν παρουσιάζει ανάπτυξη εξαιτίας της πολιτικής αστάθειας και της έλλειψης πλουτοπαραγωγικών πηγών. Το 2009 το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ανακοίνωσε ότι ο ρυθμός ανάπτυξης της οικονομίας για την αφρικανική χώρα δεν προβλέπεται να ξεπεράσει το 1%.[11] Το κράτος είναι υπερχρεωμένο και για να εξοφλήσει το διεθνές χρέος θα χρειαστεί, όπως ανακοινώθηκε το 2009, το ποσό των 25,1 εκατομ. δολαρίων [11]. Κύριες πηγές πλούτου είναι ο πρωτογενής τομέας (παράγονται γλυκοπατάτες, κοκκοφοινικέλαιο (κόπρα), σιζάλ) και η αλιεία. Εξάγονται καφές και μπαχαρικά, όπως επίσης αρωματικές ουσίες (βανίλια, γαρίφαλο).

Η βιομηχανική ανάπτυξη είναι περιορισμένη, όπως και οι συγκοινωνιακές υποδομές (δεν υπάρχει σιδηροδρομικό δίκτυο). Αυτό καθιστά δύσκολες τις προσπάθειες να προσελκυθούν ξένοι επενδυτές και να αναπτυχθεί περισσότερο ο τουρισμός. Οι Κομόρες διαθέτουν 4 αεροδρόμια και 3 λιμάνια. Ωστόσο, το 2006 η χώρα βρέθηκε στον κατάλογο με τις αεροπορικές εταιρείες χωρών που δεν πληρούσαν τις προδιαγραφές ασφαλείας της ΕΕ [12].

Το νόμισμα της χώρας είναι το Φράγκο των νησιών Κομόρες, το οποίο από την 1 Ιανουαρίου 1999 "κλειδώθηκε" σε σταθερή ισοτιμία με το ευρώ, λόγω της σύνδεσης των νησιών με τη Γαλλία από την εποχή της αποικιοκρατίας. Το 1985 η αντιστοιχία του ήταν 50 Κομοριανά = 1 γαλλικό φράγκο. Υφίσταται επίσης Τράπεζα στις Κομόρες που συνεργάζεται με την Τράπεζα Μαδαγασκάρης και Κομορών. Το 2008 ο πληθωρισμός διαμορφώθηκε κατά μέσο όρο στο 5%.[11]

Διοικητική διαίρεση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι Κομόρες διαιρούνται διοικητικά σε τρεις επαρχίες. Κάθε νησί της χώρας συνιστά και μια επαρχία. Οι επαρχίες συνοδευόμενες από την πρωτεύουσα και τον πληθυσμό τους κατά προσέγγιση το 2003, είναι:

  • Μεγάλη Κομόρα ή Νγκαζίντα (Μορονί, 295.000)
  • Ανζουάν ή Ντζουανί (Μουτσαμούντου, 260.000) και
  • Μοελί ή Μουαλί, με πρωτεύουσα τη Φομπονί, με 35.000 κατοίκους.

Ιστορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πρώτοι άποικοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι Άραβες κατοίκησαν πρώτοι στα νησιά και μάλιστα ίδρυσαν σουλτανάτα. Τον 16ο αιώνα οι Πορτογάλοι εξοβέλισαν το αραβικό στοιχείο και δημιούργησαν αποικία στη Μεγάλη Κομόρα, η οποία εγκαταλείφθηκε αργότερα. Με την κατάληψη της νήσου Μαγιότ το 1843 οι Γάλλοι εγκαθίδρυσαν προτεκτοράτο στην περιοχή. Το 1886 περιήλθαν υπό τον έλεγχό τους και τα υπόλοιπα 3 νησιά, τα οποία έγιναν ανεξάρτητη αποικία (1912). Το 1914 το Νγκαζίντα, το Μουαλί και το Ντζουανί ενώθηκαν και σχημάτισαν αποικία υπό τον έλεγχο της κυβέρνησης της Μαδαγασκάρης.

Πορεία προς την ανεξαρτησία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 1946 ανακηρύχθηκαν αυτοδιοικούμενο υπερπόντιο έδαφος της Γαλλίας και το 1961 παραχωρήθηκε στα νησιά εσωτερική αυτοδιοίκηση. Το 1972 επικράτησαν στις εκλογές τα κόμματα που ήταν υπέρ της ανεξαρτησίας από τη Γαλλία. Πρόεδρος της κυβέρνησης έγινε ο Αχμέτ Αμπνταλάχ. Το δημοψήφισμα του 1973 για την ανεξαρτησία επιβεβαίωσε τη θετική στάση των κατοίκων στο θέμα αυτό (ποσοστό 96% υπέρ) με εξαίρεση τη Μαγιότ, η οποία επέλεξε να μείνει κτήση της Γαλλίας.

Ταραχώδης περίοδος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ως αποτέλεσμα αυτών, στις 6 Ιουλίου 1975 οι Κομόρες ανακηρύχθηκαν ανεξάρτητο κράτος, με πρώτο πρόεδρο τον Αμπνταλάχ, ο οποίος καθαιρέθηκε την ίδια χρονιά και την εξουσία ανέλαβε ειδικό εκτελεστικό συμβούλιο, με επικεφαλής τον ηγέτη της Αντιπολίτευσης. Το 1978 η χώρα εκδιώχθηκε από τον Οργανισμό Αφρικανικής Ενότητας (σημερινή Αφρικανική Ένωση) και η πολιτική αστάθεια έγινε "σήμα- κατατεθέν" της την περίοδο 1975-1995. Συνεχή πραξικοπήματα (το 1999 ήταν το 18ο από την περίοδο της ανεξαρτησίας) και η δολοφονία του Αμπνταλάχ το 1989 σηματοδότησαν πολιτικές ταραχές.

Τον Σεπτέμβριο του 1995 έγινε αποτυχημένο πραξικόπημα στα νησιά από τον μισθοφόρο Μπομπ Ντενάρ. Ο πρόεδρος Σαΐντ Μοχάμετ Τζοχάρ ανατράπηκε και αποκαταστάθηκε λίγες ημέρες μετά, με επέμβαση των γαλλικών δυνάμεων.

Η διακυβέρνηση του Μοχάμετ Τακί[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Έπειτα από τη γαλλική επέμβαση διεξήχθησαν εκλογές το 1996 και πρόεδρος εξελέγη ο Μοχάμετ Τακί. Ο νέος ηγέτης διέλυσε αμέσως την ομοσπονδιακή βουλή και την αντικατέστησε με ισλαμική επιτροπή, μετονόμασε το κράτος σε Ισλαμική Ομοσπονδιακή Δημοκρατία των Κομορών και επέβαλε τη σαρία (ισλαμικός νόμος) στα νησιά. Επί της προεδρίας του κορυφώθηκαν οι αποσχιστικές τάσεις δύο νησιών, του Ντζουανί και του Μουαλί. Τα δυο τους κηρύχθηκαν μονομερώς ανεξάρτητα τον Αύγουστο του 1996 και ο Οργανισμός Αφρικανικής Ενότητας δεν τα αναγνώρισε. Ο Πρόεδρος Τακί πέθανε από καρδιακή προσβολή το 1998. Έπειτα από συνομιλίες, το 1999 οι αντιμαχόμενες παρατάξεις συμφώνησαν στη Μαδαγασκάρη να αναγνωριστεί αυξημένη αυτονομία στα νησιά και να επανέλθει η ονομασία Ομοσπονδία των Κομορών.

Πραξικόπημα 1999 και εκλογές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 1999, έπειτα από πραξικόπημα, κατέλαβε την εξουσία ο στρατηγός Αζαλί Ασουμανί, ο οποίος διόρισε πρωθυπουργό τον Αχμέτ Αμαντί και προκήρυξε εκλογές, στις οποίες δεν ήταν υποψήφιος. Το 2001 έγιναν και νέες απόπειρες πραξικοπημάτων, ενώ την ίδια χρονιά σε δημοψήφισμα οι κάτοικοι αποφάσισαν να διατηρηθεί η ενότητα του νησιωτικού συμπλέγματος, με μεγαλύτερη όμως αυτονομία για κάθε νησί. Με βάση το νέο Σύνταγμα, θα υπάρχει εναλλαγή των τριών νησιών στην προεδρία, με θητεία τεσσάρων ετών το καθένα. Έπειτα από τη συνταγματική αναθεώρηση διεξήχθησαν εκλογές το 2002 και ανέδειξαν νικητή τον Ασουμανί. Στις τελευταίες εκλογές του 2006 πρόεδρος εξελέγη ο εκπρόσωπος του Ντζουανί, Αχμέτ Αμπντάλα Σαμπί. Το 2008 το τυραννικό καθεστώς στο Ανζουάν τερματίστηκε με την εισβολή του στρατού των Κομόρων, με τη βοήθεια στρατευμάτων από χώρες της Αφρικανικής Ένωσης. Το 2010 εξελέγη νέος πρόεδρος ο Ικιλιλού Ντοϊνέν, εκπρόσωπος του Μοελί. Το 2016 επέστρεψε στην αρχηγία του κράτους ο Ασουμανί.

Μεταφορές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 2008 λειτουργούσαν στο κράτος 4 αεροδρόμια. Το 2002 το οδικό δίκτυο κάλυπτε 882 χιλιόμετρα. Η οδήγηση γίνεται στα δεξιά. Κύριο λιμάνι είναι η Μουτσαμουντού. Στις 30 Ιουνίου του 2009 η νησιωτική χώρα επλήγη από την αεροπορική τραγωδία με αεροσκάφος της εταιρείας Yemenia, κατά την οποία σκοτώθηκαν όλοι οι επιβαίνοντες σε αυτό, εκτός από ένα μικρό κορίτσι, 152 συνολικά άτομα. Το αεροσκάφος είχε ξεκινήσει από την Υεμένη με προορισμό το Μορονί αλλά συνετρίβη στον Ινδικό Ωκεανό εν μέσω κακών καιρικών συνθηκών. Οι Κομόρες κήρυξαν εθνικό πένθος 30 ημερών για τα θύματα του δυστυχήματος.[13]

Πολιτισμός και αξιοθέατα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σε όλο το νησιωτικό κράτος είναι εμφανής η επιρροή του μουσουλμανικού και του αραβικού στοιχείου.

Ειδικότερα, οι καλλιτεχνικές δημιουργίες και οι πολιτιστικές εκδηλώσεις αποτελούν κράμα αραβικών, αφρικανικών, γαλλικών, μαλαγασικών και ινδικών επιδράσεων. Χαρακτηριστικό δείγμα αυτών των επιδράσεων είναι ο χορός ταρί.

Το μουσουλμανικό στοιχείο υπογραμμίζεται από τα πολλά τεμένη, όπως το τζαμί της Παρασκευής, στο Μορονί.

Αξιοθέατα αποτελούν τα γραφικά λιμάνια, όπως στην Ντομονί, πρώην πρωτεύουσα του νησιού Ντζουανί. Το παλιό λιμάνι στη Νιουματσάουα εκτείνεται στα νότια του Μουαλί και αποτελεί καταφύγιο για τα καράβια που πλέουν στα νερά του αρχιπελάγους σε περιόδους κακοκαιρίας.

Μουσική[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Ναγουάλ, μια από τις πιο γνωστές τραγουδίστριες από τις Κομόρες

Παρά την επιρροή της Μαδαγασκάρης, η μουσική τααράμπ της Ζανζιβάρης παραμένει το μουσικό είδος με τη μεγαλύτερη επιρροή στις Κομόρες. Η κομοριανή εκδοχή του μουσικού αυτού είδους ονομάζεται τουαράμπ, ενώ στα μουσικά όργανα συμπεριλαμβάνονται το ούτι και το βιολί όπως επίσης το γκαμπούσι (είδος λαούτου) και το ντζέντζε[14] Η μουσική σέγκα από τον Μαυρίκιο και τη Ρεϊνιόν είναι επίσης δημοφιλής. [14]

Γνωστοί σύγχρονοι μουσικοί είναι ο Αμπού Σιχαμπί, ο οποίος συνέθεσε και τον εθνικό ύμνο της χώρας, όπως επίσης και η τραγουδίστρια, τραγουδοποιός και οργανοπαίκτρια Ναγουάλ.

Διακυβέρνηση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πρόεδρος της χώρας, του οποίου η θητεία είναι 5 χρόνια, με δυνατότητα επανεκλογής είναι ο Αζαλί Ασουμανί που εκλέχθηκε το 2019. Η Βουλή της Ισλαμικής Δημοκρατίας των Κομορών απαρτίζεται από 33 μέλη με 5ετή θητεία. Δικαίωμα ψήφου έχουν όσες και όσοι είναι ηλικίας 18 ετών και άνω. Σε δημοψήφισμα, που διενεργήθηκε στις 17 Μαΐου του 2009, το 93,9% των ψηφισάντων ενέκρινε την αλλαγή στο Σύνταγμα, με παράταση της ως τότε 4ετούς θητείας του προέδρου κατά έναν χρόνο και την εισαγωγή του Ισλάμ ως επίσημης θρησκείας.

Άμυνα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Αμυντική Δύναμη των νησιών Κομόρες

Τις ένοπλες δυνάμεις της χώρας (Εθνικός Στρατός Ανάπτυξης) στελεχώνει προσωπικό 1000 ατόμων. Το Ναυτικό διαθέτει 3 περιπολικά σκάφη ενώ η Πολεμική της Αεροπορία το 1987 κατείχε μόνο ένα Τσέσνα. Σήμερα πιθανώς να έχει εφοδιασθεί με τρία ελικόπτερα.

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. Χωρίς τη Μαγιότ (374 τ.χλμ.), η οποία είναι ντε φάκτο υπερπόντια επικράτεια της Γαλλίας
  2. 2,0 2,1 2,2 Επίσημη εκτίμηση
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 «Κομόρες». ΔΝΤ. Ανακτήθηκε στις 17 Φεβρουαρίου 2019. 
  4. Human Development Report 2021-22: Uncertain Times, Unsettled Lives: Shaping our Future in a Transforming World (PDF). hdr.undp.org. United Nations Development Programme. 8 Σεπτεμβρίου 2022. σελίδες 272–276. ISBN 978-9-211-26451-7. Αρχειοθετήθηκε (PDF) από το πρωτότυπο στις 8 Σεπτεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 8 Σεπτεμβρίου 2022. 
  5. «UN Demographic Yearbook» (PDF). 
  6. «Comores Online.com - αναφορά στην ιστορία της ονομασίας». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Οκτωβρίου 2007. Ανακτήθηκε στις 23 Μαρτίου 2009. 
  7. «Subjects of UN Security Council Vetoes». Global Policy Forum. Ανακτήθηκε στις 27 Μαρτίου 2008. 
  8. «Article 33» (PDF). Συνθήκη του ΟΗΕ. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 11 Ιανουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 23 Μαρτίου 2009. 
  9. COMOROS: Reforming 'the coup-coup islands' IRIN, 25 Φεβρουαρίου 2009.
  10. Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, Προσδόκιμο ζωής και υγιές προσδόκιμο ζωής, Δεδομένα ανά χώρα
  11. 11,0 11,1 11,2 Comoros growth unlikely to top 1 pct in 2009-IMF Αρχειοθετήθηκε 2012-12-13 στο Wayback Machine.,Macroeconomic News, 17 Μαρτίου 2009.
  12. Καθημερινή Αρχειοθετήθηκε 2011-07-22 στο Wayback Machine., 95 εταιρείες στη μαύρη λίστα, 23 Μαρτίου 2006
  13. BBC News, Motnh mourning for Comoros crash, 3 Ιουλίου 2009.
  14. 14,0 14,1 Ewens, Graeme and Werner Graebner. "A Lightness of Touch". 2000. In Broughton, Simon and Ellingham, Mark with McConnachie, James and Duane, Orla (Ed.), World Music, Vol. 1: Africa, Europe and the Middle East, pp 505-508. Rough Guides Ltd, Penguin Books. ISBN 1-85828-636-0

Βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Συλλογικό έργο, Παγκόσμιος Άτλας, τόμος 9, εκδ. ΔΟΜΗ, 2006.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]