Κλασικισμός της Βαϊμάρης

Κλασικισμός της Βαϊμάρης (γερμανικά: Weimarer Klassik‎‎) είναι περίοδος της γερμανικής λογοτεχνίας από τα τέλη του 18ου έως τις αρχές του 19ου αιώνα (περίπου 1772–1805) που χαρακτηρίζεται από τη δραστηριότητα τεσσάρων συγγραφέων: Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε, Φρίντριχ Σίλερ, Γιόχαν Γκότφριντ Χέρντερ και Κρίστοφ Μάρτιν Βίλαντ με έδρα την πόλη Βαϊμάρη. Σε στενότερη έννοια αναφέρεται στην κοινή δημιουργική περίοδο των Γκαίτε και Σίλερ που διήρκεσε από το 1794 έως το 1805, έτος θανάτου του Σίλερ.^[1]

Οι κλασικοί της Βαϊμάρης στράφηκαν στον κλασικισμό αξιοποιώντας την αρχαιοελληνική γραμματεία και τα κλασικά πρότυπα και συνέβαλλαν στην ανάπτυξη της γερμανικής λογοτεχνίας. Με στόχο την ισορροπία μεταξύ λογικής και συναισθήματος, συνδύασαν στοιχεία του ορθολογικού Διαφωτισμού και του συναισθηματισμού του κινήματος Θύελλα και ορμή.^[2]

Ο όρος

Ο όρος Κλασικισμός της Βαϊμάρης επινοήθηκε κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, κανένας από τους τέσσερις ποιητές δεν περιέγραψε τον εαυτό του ως κλασικό. Έλαβε το όνομα όχι μόνο λόγω του προσανατολισμού προς την αρχαιότητα, αλλά και επειδή θεωρήθηκε η κλασική εποχή της γερμανικής λογοτεχνίας και γλώσσας. Τα χρονικά όρια της περιόδου είναι αμφισβητούμενα:

Ένας ευρύς ορισμός αναφέρεται στον χρόνο και τον τόπο του έργου των Γκαίτε, Σίλερ, Χέρντερ και Βίλαντ (περίπου 1772–1805) και υποδηλώνει εκτεταμένες ομοιότητες στο λογοτεχνικό έργο των τεσσάρων, αν και ομοιότητες υπήρχαν κυρίως μεταξύ των Γκαίτε και Σίλερ. Επίσης, ποτέ δεν υπήρξαν εξαιρετικές προσωπικές σχέσεις μεταξύ και των τεσσάρων ταυτόχρονα.

Δεύτερος ορισμός περιλαμβάνει περίπου την περίοδο από το 1788, επιστροφή του Γκαίτε στη Γερμανία από το ταξίδι του στην Ιταλία, έως τον θάνατο του φίλου και συνεργάτη του Σίλερ το 1805.

Ένας πολύ στενότερος ορισμός, αναφέρεται στην περίπου 11χρονη συγγραφική περίοδο του Γκαίτε και του Σίλερ που προέκυψε από την προσωπική φιλία και την «αισθητική συνεργασία» τους στη Βαϊμάρη την περίοδο από το 1794 έως το 1805.^[2]

Πολιτιστικό και ιστορικό πλαίσιο

Η περίοδος του Κλασικισμού της Βαϊμάρης ή Εποχή της γερμανικής κλασικής λογοτεχνίας έχει τις απαρχές της το 1771, όταν η χήρα δούκισσα της Σαξονίας-Βαϊμάρης-Άιζεναχ Άννα Αμαλία κάλεσε τον πρωτοπόρο του κινήματος Θύελλα και ορμή θεατρικό θίασο του Άμπελ Σέιλερ, συμπεριλαμβανομένων αρκετών διακεκριμένων ηθοποιών, θεατρικών συγγραφέων και συνθετών, στην αυλή της. Το 1772, η δούκισσα κάλεσε στη Βαϊμάρη τον Κρίστοφ Μάρτιν Βίλαντ (ήταν ήδη διάσημος με τα μυθιστορήματα Ιστορία του Αγάθωνα (1766) και Ο Χρυσός Καθρέφτης (1772) - ως οικοδιδάσκαλο των δύο γιών της. Ο Βίλαντ έγινε σημαντικός φίλος και συνεργάτης τόσο του Σέιλερ όσο και αργότερα του Γκαίτε.^[3]

Πριν κληθεί ο Γκαίτε στη Βαϊμάρη το 1775 σε ηλικία 26 ετών ήταν ηγετική φυσιογνωμία του κινήματος Θύελλα και ορμή - και διάσημος ιδιαίτερα με το θεατρικό έργο Γκετς φον Μπερλίχινγκεν (1773) και το μυθιστόρημα Τα πάθη του νεαρού Βέρθερου (1774). Με τη μετακίνησή του στη Βαϊμάρη, τα έργα του στράφηκαν ως προς το περιεχόμενο και τη μορφή προς αισθητικά ιδεώδη που προσέγγιζαν την κλασική αρχαιότητα. Επιδιώκοντας αυτά τα ιδανικά και γεωγραφικά, ο Γκαίτε ταξίδεψε το 1786 στην Ιταλία, όπου είχε στόχο να ξαναβρεί τον εαυτό του ως συγγραφέα και να γίνει καλλιτέχνης στη Ρώμη, τη «σχολή τέχνης» της Ευρώπης. Αμέσως μετά την επιστροφή του την άνοιξη του 1788, απελευθερώθηκε από τις προηγούμενες θέσεις του και συνάντησε τον Σίλερ στο Ρούντολσταντ τον Σεπτέμβριο. Αυτή η συνάντηση ήταν μάλλον απογοητευτική και για τους δύο: ο Γκαίτε θεώρησε τον Σίλερ ακόμη παθιασμένο με τη Θύελλα και ορμή και ο Σίλερ είδε την ποιητική προσέγγιση του Γκαίτε σε πλήρη αντίθεση με τη δική του.

Η εξέλιξη του Σίλερ ως συγγραφέα ακολούθησε μια παρόμοια πορεία με αυτή του Γκαίτε. Είχε ξεκινήσει ως συγγραφέας άγριων, βίαιων θεατρικών έργων που βασίζονταν στο συναίσθημα: Οι ληστές (1780), Η συνωμοσία του Φιέσκο στη Γένοβα (1784) και Έρωτας και ραδιουργία (1784). Στα τέλη της δεκαετίας του 1780 στράφηκε σε πιο κλασικό ύφος.

Από το 1794, ο Σίλερ και ο Γκαίτε έγιναν φίλοι και συνεργάτες και θέσπισαν νέα πρότυπα για τη λογοτεχνία και τις τέχνες στη Γερμανία. Η αμοιβαία επιρροή τους αντικατοπτρίζεται στην κοινή ποιητική συλλογή τους Τα Ξένια του 1796, αλλά και στην συνεχή αλληλογραφία τους. Να σημειωθεί εδώ ότι ο Σίλερ έζησε και εργάστηκε στην Ιένα το πρώτο μισό της περιόδου (μέχρι τον Δεκέμβριο του 1799) και η επικοινωνία τους γινόταν μέσω επιστολών και αμοιβαίων επισκέψεων.

Το 1776, ο δούκας Κάρολος-Αύγουστος κάλεσε στη Βαϊμάρη ως γενικό επιθεωρητή τον Γιόχαν Γκότφριντ Χέρντερ, μετά από σύσταση του Γκαίτε, ο οποίος τον θαύμαζε. Ο Χέρντερ εντάχθηκε στο ακμάζον πνευματικό και πολιτιστικό περιβάλλον της πόλης αλλά η σχέση τους με τον Γκαίτε σύντομα ψυχράνθηκε.

Απόψεις

Ο Γκαίτε και ο Σίλερ πίστευαν ότι το καθήκον της τέχνης είναι να καθιερώσει θετικά, ανθρωπιστικά ιδανικά ομορφιάς και αρμονίας και έτσι να συμβάλει στην πνευματική ανάταση και στην αφύπνιση της εθνικής αυτοσυνειδησίας. Στράφηκαν στα ιδανικά της «ευγενούς απλότητας και του ήρεμου μεγαλείου» της κλασικής αρχαιότητας, που εξέθεσε ο Γιόχαν Γιοάχιμ Βίνκελμαν στη μελέτη του Ιστορία της τέχνης της Αρχαιότητας (1764), στην οποία ο Γκαίτε αφιέρωσε ένα άρθρο Ο Βίνκελμαν και η εποχή του το 1805. Το 1795 ο Σίλερ έγραψε τις πραγματείες Περί της αισθητικής αγωγής των ανθρώπων και Περί αφελούς και συναισθηματικής ποιήσεως που αποτελούν το φιλοσοφικό θεμέλιο του κλασικισμού της Βαϊμάρης. ^[4]

Ο Γιόχαν Γκότφριντ Χέρντερ, στις Επιστολές περί της προόδου της ανθρωπότητος (1793-97) αντιμετώπισε την αρχαιότητα ως σχολή ανθρωπισμού. ^[5]

Ο Γκαίτε και ο Σίλερ προσπάθησαν να αναβιώσουν τις λογοτεχνικές μορφές της αρχαιότητας. Η επίδραση της αρχαίας ποιητικής μετρικής των Ρωμαίων ποιητών Κάτουλλου, Τίβουλλου και Προπέρτιου εμφανίζεται στις Ρωμαϊκές Ελεγείες του Γκαίτε. Τα Βενετικά επιγράμματα γράφτηκαν από τον Γκαίτε βασισμένα στο έργο του Μάρκου Βαλέριου Μαρτιάλη. Τα ποιήματα της συνεργατικής συλλογής Τα Ξένια, μια επίθεση στους λογοτεχνικούς αντιπάλους, την κατάσταση της γερμανικής λογοτεχνίας και φαινόμενα της γερμανικής ζωής εκείνης της εποχής στα οποία οι συγγραφείς είχαν αρνητική στάση, είναι γραμμένα σε ελεγειακό δίστιχο. Η νύφη της Μεσσήνης γράφτηκε από τον Σίλερ μετά τη μελέτη της δραματουργίας του Αισχύλου. ^[6]

Οι ιδέες του κλασικισμού της Βαϊμάρης επηρέασαν και τις εικαστικές τέχνες. Μία από τις δράσεις προς αυτή την κατεύθυνση υπό την προώθηση του Γκαίτε, ο οποίος δίδαξε επίσης εκεί, ήταν η δημιουργία της Πριγκιπικής Ελεύθερης Σχολής Σχεδίου από τον νεαρό δούκα Κάρολο-Αύγουστο, που περιλάμβανε συλλογές από πίνακες, χαρακτικά και σχέδια. Οι δραστηριότητες του κύκλου υποστηρίχθηκαν από μεταφραστές, όπως ο Γιόχαν Χάινριχ Βος, καλλιτέχνες και ιστορικούς τέχνης.^[7]

Κυριότερα έργα της εποχής

Κρίστοφ Μάρτιν Βίλαντ

Άλκηστις (Alceste, θεατρικό έργο) 1773
Η Ιστορία των Αβδηριτών, (Die Geschichte der Abderiten, μυθιστόρημα), 1774-1780
Ιστορία του Αγάθωνα (Geschichte des Agathon, μυθιστόρημα), 1766
Όμπερον (Oberon, έμμετρο μυθιστόρημα), 1780)
Μυστική Ιστορία του Φιλοσόφου Περεγκρίνου Πρωτέα (Geheime Geschichte des Philosophen Peregrinus Proteus, μυθιστόρημα) 1788/89
Αγαθοδαίμων (Agathodämon, μυθιστόρημα) 1796-1797
Ο Αρίστιππος και μερικοί από τους συγχρόνους του (Aristipp und einige seiner Zeitgenossen, μυθιστόρημα για τον Αρίστιππο τον Κυρηναίο,5 τόμοι) 1800-1802

Γιόχαν Γκότφριντ Χέρντερ

Δημοτικά τραγούδια (Volkslieder) 1778
Ιδέες για μια φιλοσοφία της Ιστορίας της Ανθρωπότητας (Ideen zur Philosophie der Geschichte der Menschheit, δοκίμιο, 4 τόμοι) 1784–1791
Επιστολές περί της προόδου της ανθρωπότητος (Briefe zur Beförderung der Humanität, συλλογή δοκιμίων) 1791–1797
Τερψιχόρη (Terpsichore) 1795
Χριστιανικά κείμενα (Christliche Schriften) 1796–1799
Μετακριτική για την κριτική του καθαρού λόγου (Metakritik zur Kritik der reinen Vernunft, δοκίμιο) 1799

Γιόχαν Βόλφγκανγκ Γκαίτε

Έγκμοντ (Egmont, θεατρικό έργο) 1788
Στέλλα (Stella, θεατρικό έργο) 1776
Ιφιγένεια εν Ταύροις (Iphigenie auf Tauris, θεατρικό έργο) 1787
Τορκουάτο Τάσσο (Torquato Tasso, θεατρικό έργο) 1790
Ρωμαϊκές ελεγείες (Römische Elegien) 1788–90
Βενετικά επιγράμματα (Venezianische Epigramme) 1790
Θεωρία των Χρωμάτων (Zur Farbenlehre) 1791/92
Ράινεκε Φουξ, Η κατεργάρα αλεπού (Reineke Fuchs, ποίημα) 1794
Τα χρόνια της μαθητείας του Βίλχελμ Μάιστερ (Wilhelm Meisters Lehrjahre, μυθιστόρημα) 1795/96
Φάουστ (Faust) πρώτο μέρος 1808
Χέρμαν και Δωροθέα (Hermann und Dorothea, ποίημα) 1798
Η νόθα κόρη (Die natürliche Tochter, θεατρικό έργο) 1804
Οι εκλεκτικές συγγένειες (Die Wahlverwandtschaften, μυθιστόρημα) 1809

Φρίντριχ Σίλερ

Δον Κάρλος (Don Karlos, θεατρικό έργο) 1787
Περί της αισθητικής αγωγής των ανθρώπων (Über die ästhetische Erziehung des Menschen, δοκίμιο) 1795
Περί αφελούς και συναισθηματικής ποίησης (Über naive und sentimentalische Dichtung, δοκίμιο) 1795
Το δαχτυλίδι του Πολυκράτη (Der Ring des Polykrates, ποίημα) 1798
Βάλλενσταιν (Wallenstein, θεατρική τριλογία) 1799
Μαρία Στιούαρτ (Maria Stuart, θεατρικό έργο) 1800
Η Παρθένος της Ορλεάνης (Die Jungfrau von Orleans, θεατρικό έργο) 1801
Η νύφη της Μεσσήνης (Die Braut von Messina, θεατρικό έργο) 1803
Γουλιέλμος Τέλλος (Wilhelm Tell, θεατρικό έργο) 1803/04
Φόρος τιμής στις τέχνες (Die Huldigung der Künste, ποίημα) 1804
Δημήτριος (Demetrius, θεατρικό έργο, ημιτελές) 1805

Παραπομπές

[1] . «studysmarter.de/schule/deutsch/literaturepochen/weimarer-klassik/».

[:0-2] 2,0 ^2,1 . «um.edu.mt/courses/Die deutsche Klassik».

[3] . «whc.unesco.org/en/Classical Weimar».

[4] . «getabstract.com/de/zusammenfassung/ueber-die-aesthetische-erziehung-des-menschen».

[5] . «projekt-gutenberg.org/herder/Briefe zu Beförderung der Humanität».

[6] . «degruyter.com/Weimar Classicism:Friedrich Schiller».

[7] . «malschule-weimar.de/Geschichte der Weimarer Mal- und Zeichenschule».

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]