Κατάλογος εκκλησιών στη Ρώμη

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
 Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν. Μπορείτε να βοηθήσετε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Υλικό που είναι ατεκμηρίωτο μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί.
Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 7/08/2016.

Υπάρχουν πάνω από 900 εκκλησίες στη Ρώμη,[1] με τις περισσότερες να είναι Ρωμαιοκαθολικές.

Παλαιοχριστιανική Ρώμη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Κατακόμβες. Περί τις σαράντα σώζονται στα περίχωρα, στις εξόδους κυρίως, της Ρώμης. Γνωστότερες είναι :
    • Πρισκίλλας (Catacombe di Priscilla). Στη Βία Σαλάρια. Τοιχογραφημένη με πρωτοχριστιανικές παραστάσεις πομπηιανής τεχνοτροπίας.
    • Αγίου Καλλίστου (Catacombe di San Callisto). Στη Βία Άππια Αντίκα, περιέχει τάφους παπών των 2ου-4ου αιώνων. [1]
    • Αγίου Σεβαστιανού (Catacombe di San Sebastiano). Στη Βία Άππια Αντίκα. Από τα λίγα χριστιανικά κοιμητήρια που λειτουργούν διαρκώς.
    • Δομιτίλλας (Catacombe di Domitilla). Στη Βία Αρντεατίνα. Με τοιχογραφίες του 4ου αιώνα.[2]
Σαν Κλεμέντε, το ψηφιδωτό της αψίδας του ιερού.

Οι μεγάλες βασιλικές και οι μεσαιωνικές εκκλησίες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Ρώμη είναι πόλη με τεράστιο αριθμό εκκλησιών, που έχουν ανεκτίμητους καλλιτεχνικούς θησαυρούς στο εσωτερικό τους. Να σημειωθεί ότι πολλές από τις παλαιοχριστιανικές και μεσαιωνικές εκκλησίες έχουν υποστεί αλλεπάλληλες τροποποιήσεις, ειδικά λόγω του «εκμπαροκισμού» της πόλης κατά την Αντιμεταρρύθμιση, όπως πολύ χαρακτηριστικά συνέβη με τις πρώτες τρεις από τις αμέσως πιο κάτω παπικές βασιλικές. Στο δε εσωτερικό πολλών εκκλησιών βρίσκονται -το ένα δίπλα στο άλλο- παλαιοχριστιανικά, ρωμανικά, γοτθικά, αναγεννησιακά και μπαρόκ έργα τέχνης. Οι τέσσερις πρώτες αποτελούν τις μεγάλες βασιλικές και υπάγονται απ' ευθείας στο πάπα. Μαζί με τις επόμενες τρεις βασιλικές αποτελούν τις Επτά Προσκυνηματικές Εκκλησίες της Ρώμης.

  • Άγιος Ιωάννης του Λατερανού (Basilica di San Giovanni in Laterano) του 4ου αι. Ο μητροπολιτικός ναός της Ρώμης.
  • Άγιος Πέτρος στο Βατικανό (Basilica di San Pietro in Vaticano). Η μεγαλύτερη εκκλησία του κόσμου, η έδρα του Καθολικισμού. Ο αρχικός ναός του 4ου αι., ξανακτίστηκε τον 16ο αι.
  • Άγιος Παύλος εκτός των Τειχών (Basilica di San Paolo fuori le mura) του 4ου αι. Η δεύτερη σε μέγεθος από τις τέσσερις παπικές βασιλικές.
  • Σάντα Μαρία Ματζόρε (Basilica di Santa Maria Maggiore) του 5ου αι. Πατριαρχική βασιλική, με πολλές μεταγενέστερες τροποποιήσεις,[6] διατηρεί στο μεγαλοπρεπές εσωτερικό της τον παλαιοχριστιανικό χαρακτήρα. Έχει εξαιρετικά ψηφιδωτά στους τοίχους και στην αψίδα.
Σάντα Μαρία Ματζόρε. Εσωτερικό
  • Σαν Λορέντσο εκτός των Τειχών του 4ου αι. Ο τόπος μαρτυρίου και ο τάφος του Αγ. Λαυρεντίου, ενός εκ των πρώτων διακόνων στη Ρώμη. Βορειοανατολικά της πόλης, κοντά στο Πανεπιστήμιο.
  • Σάντα Κρότσε ιν Τζερουζαλέμε του 4ου αι. Την ίδρυσε η Αγ. Ελένη για να θέσει τα ιερά αντικείμενα του μαρτυρίου του Χριστού, που έφερε από τους Αγίους Τόπους (όχι τον Σταυρό) και κάλυψε το έδαφός της με χώμα από την Ιερουσαλήμ. Ανατολικά της Ρώμης, κοντά στον Εσκουιλίνο λόφο.
  • Σαν Σεμπαστιάνο εκτός των Τειχών του 4ου αι. Βρίσκεται επάνω από τις Κατακόμβες του Αγ. Σεβαστιανού, νοτιοανατολικά της Ρώμης. Το 2000 αντικαταστάθηκε στον κατάλογο των Επτά προσκυνηματικών Εκκλησιών της πόλης από το Ιερό της Παναγίας της Θείας Αγάπης του 18ου αι.
  • Σάντα Μαρία ιν Τραστέβερε (Santa Maria in Trastevere) του 4ου αι. Το πρώτο επίσημα χριστιανικό ιερό της Ρώμης. Η σημερινή εκκλησία χρονολογείται από τον 12ο αιώνα και διατηρεί τον μεσαιωνικό της χαρακτήρα.[7] Έχει ρωμανικό κωδωνοστάσιο, ψηφιδωτά στην περίστυλη στοά της πρόσοψης και υπέροχο ψηφιδωτό στην αψίδα με τον Χριστό και την Παναγία ένθρονους εν μέσω παπών.[8]
  • Σάντα Πουντεντσιάνα (Santa Pudenziana) του 4ου. Από τις αρχαιότερες εκκλησίες της Ρώμης, με ταλαιπωρημένο από τις αλλεπάλληλες ανακαινίσεις εξωτερικό. Στην αψίδα είναι ένα από τα εντυπωσιακότερα, εκτός Ραβέννας, ψηφιδωτά της Ιταλίας, ο Χριστός ένθρονος εν μέσω των Αποστόλων.
Σάντα Πουντεντσιάνα. Το ψηφιδωτό της αψίδας
  • Σάντα Σαμπίνα (Santa Sabina all'Aventino) του 5ου αιώνα. Η αντιπροσωπευτικότερη βασιλική της μεσαιωνικής ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής και διακόσμησης. [9] Αποκαταστάθηκε στην αρχική της μορφή το 1936. Υπάρχουν σκαλισμένες σκηνές από τη Βίβλο στη θύρα από κυπαρισσόξυλο.
  • Σάντο Στέφανο αλ Μόντε Τσέλιο ή Ροτόντο (Santo Stefano al Monte Celio o Rotondo), του 5ου αι., από τις αρχαιότερες ιταλικές εκκλησίες, κυκλικής κάτοψης.[10]
  • Σάντα Τσετσίλια ιν Τραστέβερε (Santa Cecilia in Trastevere) του 5ου αι. Αρχαίο ιερό, ανακαινισμένο ήδη τον 9ο αι. και με μεταγενέστερη μπαρόκ πρόσοψη.[11] Λαμπρό ψηφιδωτό στην αψίδα, που προαναγγέλει τη βυζαντινή επίδραση,[12] και έργα των Αρνόλφο ντι Κάμπιο (1293), Μίνο ντα Φιέζολε (περ. 1450), Γκουίντο Ρένι και Κάρλο Μαντέρνο (το άγαλμα της Αγίας, 1600).
  • Σάντα Μαρία Αντίκα (Santa Maria Antiqua) του 5ου αι. Κτισμένη σε τροποποιημένα ανακτορικά παραρτήματα, μεταξύ Αγοράς (Forum) και Παλατίνου λόφου. Τοιχογραφίες των 6ου-8ου αιώνων, μεταβατικές από τη βυζαντινή στην καρολίγγεια τέχνη.[13].
  • Σαν Πιέτρο ιν Βίνκολι (San Pietro in Vincoli, Ο Άγιος Πέτρος στα Δεσμά) του 5ου αι., με τον περίφημο Μωυσή του Μιχαήλ Αγγέλου.
  • Σάντι Κόσμα ε Νταμιάνο (basilica dei Santi Cosma e Damiano) του 6ου αι., στο Φόρουμ. Εντυπωσιακό είναι το ψηφιδωτό της αψίδας.
  • Σάντα Μαρία ιν Αρακοέλι (Santa Maria in Aracoeli) του 6ου αι., στον Καπιτωλίνο λόφο. Ξανακτισμένη από τους Φραγκισκανούς το 1250 και έδρα τους από τότε.[14] Στην επιχρυσωμένη οροφή του κεντρικού κλίτους υπάρχει ο θρίαμβος του Μαρκαντόνιο Κόλοννα στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου. Έργα των Ντονατέλλο και Πιντουρίκκιο.[15].
  • Σάντα Μαρία ιν Κοσμεντίν (Santa Maria in Cosmedin) του 6ου αι., ανακαινίστηκε το 1123. Η εκκλησία των εικονόφιλων προσφύγων του Βυζαντίου (Cosmedin από το ρήμα κοσμώ), με πανύψηλο, ωραίο κωδωνοστάσιο. [16][νεκρός σύνδεσμος] Στον πρόναο η Bocca della Verità (Το Στόμα της Αλήθειας), μια μαρμάρινη μορφή με ανοικτό στόμα, που τάχα δάγκωνε τους ψεύτες, όταν τολμούσαν να βάλουν μέσα το χέρι τους.[17]
  • Σάντα Μαρία ιν Ντόμνικα (Santa Maria in Domnica) του 7ου αι., με πρόσοψη του Αντρέα Σανσοβίνο.[18] Βυζαντινή Παναγία στο ψηφιδωτό της αψίδας.[19]
  • Αγία Αγνή εκτός των Τειχών (Sant'Agnese fuori le mura) του 7ου αι. Στο ίδιο μνημειακό σύνολο με το Μαυσωλείο της Κωνσταντίνας. Στο ψηφιδωτό της αψίδας η Αγία Αγνή ως Βυζαντινή αυτοκράτειρα εν μέσω δύο παπών.
  • Σάντα Πρασέντε (Basilica di Santa Prassede) από τον 8ο αιώνα με πολλές αποτυχημένες ανακαινίσεις (800, 822) ακόμη και στο εσωτερικό. Έχει ψηφιδωτά στον κυρίως ναό, αλλά πιο ενδιαφέροντα είναι αυτά στο παρεκκλήσιο του Αγίου Ζήνωνα [20], όπου είναι φανερή η διαδρομή από την ελληνο-λατινική τεχνοτροπία στη βυζαντινή και στην καρολίγγεια.
  • Σάντα Φραντσέσκα Ρομάνα (Santa Francesca Romana) του 9ου αι. στο Φόρουμ.

Αναγέννηση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Σάντα Μαρία σόπρα Μινέρβα (Santa Maria sopra Minerva) 13ου αι., στην πλατεία πίσω από το Πάνθεον, πάνω σε ναό της Αθηνάς. Έχει τοιχογραφία του Φιλιππίνο Λίππι και το άγαλμα «Ο Χριστός φέρων τον Σταυρό» του Μιχαήλ-Αγγέλου.
  • Σάντα Μαρία ντελ Πόπολο (Santa Maria del Popolo) 15ου αι. στην Πιάτσα ντελ Πόπολο. Πρώιμη Αναγέννηση.[21] Τοιχογραφίες του Πιντουρίκκιο, σχέδια του Ραφαήλ, τάφοι του Μίνο ντα Φιέζολε και του Μπερνίνι και δύο περίφημοι πίνακες του Καραβάτζο.
  • Σάντα Μαρία ντελλα Πάτσε (Santa Maria della Pace, Παναγία της Ειρήνης, 1479). Δύο αιώνες μετά το κτίσιμο του ναού αναμορφώθηκε η πρόσοψη σε ρυθμό Μπαρόκ από τον Πιέτρο ντα Κορτόνα. Ο ναός έχει μία τοιχογραφία του Ραφαήλ στο παρεκκλήσιο Κίτζι. Στην εφαπτόμενη μονή είναι η περίστυλη αυλή του Μπραμάντε.[22]
  • Σαντ'Αγκοστίνο (Sant'Agostino, 1483). Έχει ζωγραφικές των Ραφαήλ, Γκουερτσίνο και Καραβάτζο ("Η Μαντόννα των Προσκυνητών")· επίσης γλυπτά των Αντρέα Σανσοβίνο και του μαθητή του Ιάκοπο Σανσοβίνο.[23]

[24]

  • Σαν Πιέτρο ιν Μοντόριο (San Pietro in Montorio) 15ου αι. Αναγεννησιακά και μπαρόκ έργα των Σεμπαστιάνο ντελ Πιόμπο, Μπαλντασσάρε Περούτσι, Βαζάρι, Αμμαννάτι.[25]
    • Τεμπιέττο (Tempietto), στην αυλή της εφαπτόμενης μονής. Μικρός περίστυλος κυκλικός ναός, έργο του Μπραμάντε (1502), που θεωρείται από τα αντιπροσωπευτικότερα δείγματα της αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής.
Ντονάτο Μπραμάντε : Το Τεμπιέτο, στον Σαν Πιέτρο ιν Μοντόριο.
  • Βατικανό
    • Βασιλική του Αγίου Πέτρου
    • Καπέλα Νικολίνα (Cappella Niccolina). Ναΐσκος, παραγγελία του πάπα Νικολάου Ε΄, αφιερωμένο στους πρώτους διακόνους μάρτυρες Στέφανο και Λαυρέντιο. Έχει τοιχογραφίες του Φρα Αντζέλικο.
    • Καπέλα Σιστίνα. Το ανακαίνισε ο Σίξτος Δ΄. Μεγάλοι ζωγράφοι της Αναγέννησης έκαναν νωπογραφίες στους τοίχους του. Έπειτα από 30 έτη ο Μιχαήλ-Άγγελος τελείωσε την οροφή και 30 έτη μετά τη Δευτέρα Παρουσία στον τοίχο του βωμού.

Μπαρόκ[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Μπαρόκ ήταν ένα από τα όπλα, που αντέταξε ο Καθολικισμός στη Μεταρρύθμιση. Μετά το σύντομο σχετικά διάστημα του Μανιερισμού, η Καθολική Εκκλησία αντεπιτέθηκε χρησιμοποιώντας ένα νέο ύφος στις εικαστικές τέχνες, τη μουσική, τη λογοτεχνία. Η κύρια έκφραση της νέας αυτής τεχνοτροπίας ήταν στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική και διακόσμηση. Οι λιτές γραμμές της κλασικής εποχής και της Αναγέννησης εγκαταλείπονται. Οι εκκλησίες γίνονται μεγαλοπρεπέστατα, καταστόλιστα οικοδομήματα, θεατρικά σκηνικά όπου παίζεται το Θείο Δράμα, εμπλουτισμένο με χρώματα και μουσικές που γοητεύουν και υποβάλλουν τον θεατή. Εδώ δεν αναφέρονται κατά κανόνα, εφ’ όσον υπάρχει σχετικός σύνδεσμος, οι σημαντικότατες παρεμβάσεις των αρχιτεκτόνων του μπαρόκ σε εκκλησίες παλαιοτέρων εποχών (όπως του Τζαν Λορέντσο Μπερνίνι στον Άγιο Πέτρο, του Μπορρομίνι στον Άγιο Ιωάννη του Λατερανού, κ.ά.)

  • Σάντα Μαρία ντέλι Άντζελι ε ντεϊ Μάρτιρι (Santa Maria degli Angeli e dei Martiri, Παναγία των Αγγέλων και των Μαρτύρων) 1561. Καταλαμβάνει ένα τμήμα (την αίθουσα με την ψυχρή πισίνα) των τεράστιων Θερμών του Διοκλητιανού, που μετατράπηκε σε εκκλησία από τον Μιχαήλ-Άγγελο. Άστοχη τροποποίηση του 1749. [26]
  • Εκκλησία του Ιησού (Chiesa del Gesù, εκκλησία του Ονόματος του Ιησού) 1580, του Βίνιολα και του Τζάκομο ντελλα Πόρτα. Η μητέρα εκκλησία των Ιησουιτών, των κύριων εκφραστών της Αντιμεταρρύθμισης, έγινε υπόδειγμα θρησκευτικής αρχιτεκτονικής παντού όπου υπάρχει Καθολικισμός.[27] Βωμός αφιερωμένος στον Ιγνάτιο Λογιόλα με τα λείψανα του Αγίου.[28]
  • Τρινιτά ντεϊ Μόντι (Trinità dei Monti, Τριάδα των Ορέων) 1585, επάνω από την Πιάτσα ντι Σπάνια. Εκκλησία των Γάλλων και αυτή. Έξοχη είναι η «Αποκαθήλωση» του Ντανιέλε ντα Βολτέρα (1541).[29]
  • Σαν Λουίτζι ντεϊ Φραντσέζι (San Luigi dei Francesi, Άγιος Λουδοβίκος των Γάλλων) 1589. Ύστερη Αναγέννηση έως μπαρόκ, έργο του Τζάκομο ντελλα Πόρτα.[30] Εδώ βρίσκονται τρεις περίφημοι πίνακες του Καραβάτζο με θέμα τον Άγιο Ματθαίο. [31]
  • Σαν Μπερνάρντο αλλε Τέρμε (San Bernardo alle Terme) 1598. Επίσης τμήμα (ο κυκλικό πύργος) των Θερμών, μικρογραφία του Πανθέου με άνοιγμα και εδώ στον θόλο.[32]
  • Σάντα Σουζάννα (Santa Susanna) 1585-1603. Στον αρχικό ναό του 4ου αι. προστέθηκε εντυπωσιακή μπαρόκ πρόσοψη του Κάρλο Μαντέρνο. [33] Τεράστιες είναι οι τοιχογραφίες του Μπαλντασσάρε Κρότσε, που δίνουν την εντύπωση των ταπισερί.[34]
  • Σαν Τζοβάννι ντεϊ Φιορεντίνι (San Giovanni dei Fiorentini) 1602. Η εκκλησία των Φλωρεντινών της Ρώμης. Αρχιτέκτονες οι Τζάκομο ντελλα Πόρτα και Κάρλο Μαντέρνο. Το Ιερό είναι από τους Πιέτρο ντα Κορτόνα και Μπορρομίνι. [35]
  • Σαντ'Αντρέα ντελλε Φράττε (Sant'Andrea delle Fratte) 1604. Στον αρχικό ναό του 12ου αι. προστέθηκε τρούλος και εντυπωσιακό κωδωνοστάσιο από τον Μπορρομίνι.[36] Στο εσωτερικό δύο άγγελοι του Μπερνίνι.[37][νεκρός σύνδεσμος]
  • Σάντα Μαρία ιν Βαλιτσέλα γνωστή ως Κιέζα Νουόβα (Santa Maria in Vallicella, γνωστή ως Chiesa Nuova, Νέα Εκκλησία) 1561-1606.[38] Ο αρχικός ναός του 12ου αι. ανακατασκευάστηκε με εντυπωσιακό μπαρόκ εσωτερικό. Έχει έργα του Ρούμπενς στο Ιερό.[39]
    • Ορατόριο ντεϊ Φιλιππίνι (Oratorio dei Filippini), ενωμένο με την Κιέζα Νουόβα. Χαρακτηριστικό έργο του Φραντσέσκο Μπορρομίνι. Οι μουσικές συνθέσεις που εκτελούνταν εκεί (Oratorio = προσευχητήριο), έδωσαν την ονομασία στο μουσικό είδος του ορατόριου.[40]
  • Σάντα Μαρία ντέλα Βιτόρια (Santa Maria della Vittoria) 1620. Των Τζοβάννι Μπαττίστα Σορία και Κάρλο Μαντέρνο. Η αποθέωση του μπαρόκ. Πολυτελέστατος διάκοσμος, ζωγραφική των Γκουερτσίνο και Ντομενικίνο. Πάνω απ’ όλα αξιόλογο είναι το αριστούργημα του Μπερνίνι «Η έκσταση της Αγίας Θηρεσίας» (1646), γλυπτική σύνθεση εν είδει θεατρικής σκηνής, με θεωρεία μάλιστα, απ’ όπου μέλη της οικογένειας του δωρητή καρδινάλιου Κορνάρο παρακολουθούν τον άγγελο που ετοιμάζεται να τρυπήσει την καρδιά της Αγίας.[41]
  • Σαντ'Ινιάτσιο, Ρώμη (Chiesa di Sant'Ignazio di Loyola, Άγ. Ιγνάτιος Λογιόλα) 1626. Η δεύτερη μεγάλη εκκλησία των Ιησουιτών στη Ρώμη, έγινε σε σχέδιο του Ιησουίτη μοναχού Οράτσιο Γκράσσι.[42] Έχει λαμπρή διακόσμηση και η τεράστια τοιχογραφία του θόλου («Ο θρίαμβος του Αγίου Ιγνατίου») φτιάχτηκε από τον θεωρητικό της προοπτικής Ιησουίτη Αντρέα Πότσο.[43]
  • Σάντα Μαρία ντελλα Κοντσετσιόνε (Santa Maria della Concezione, Παναγία της Σύλληψης) 1631. Η εκκλησία των Καπουτσίνων. Πολύ απλή, αλλά στο εσωτερικό έχει ζωγραφική των Γκουίντο Ρένι («Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ»), Ντομενικίνο και Πιέτρο ντα Κορτόνα. Υπάρχει κρύπτη με τα οστά 4.000 σκελετών σε μακάβριες καλλιτεχνικές συνθέσεις.[44]
  • Σάντι Λούκα ε Μαρτίνα (Santi Luca e Martina), στο Φόρουμ. Η αρχική εκκλησία του 625 ανακατασκευάστηκε από τον Πιέτρο ντα Κορτόνα το 1635. Στην κρύπτη βρίσκεται ο τάφος του καλλιτέχνη.[45]
  • Σαν Κάρλο αϊ Κατινάρι (San Carlo ai Catinari) 1641. Ζωγραφική των Ντομενικίνο και Κορτόνα. [46]
  • Σαντ'Αντρέα ντελλα Βάλλε (Sant'Andrea della Valle) 1590, 1650, σε σχέδιο του Μαντέρνο. Ο μεγαλύτερος θόλος της Ρώμης μετά από αυτόν του Αγίου Πέτρου. Από τις πιο επιτυχημένες μπαρόκ προσόψεις [47] και με μεγαλοπρεπές εσωτερικό. Ζωγραφική των Ντομενικίνο και Ματτία Πρέτι.
Σαντ'Αντρέα ντελλα Βάλλε. Εσωτερικό
  • Σαν Κάρλο άλλε Κουάτρο Φοντάνε (San Carlo alle Quattro Fontane ή San Carlino, Άγ. Κάρολος στα 4 αναβρυτήρια) 1641. Ήταν το πρώτο μεγάλο έργο του Μπορρομίνι (1634), δύσκολο λόγω θέσης και περιορισμένου χώρου. Ήταν επίσης το τελευταίο του έργο, γιατί λίγο μετά την ολοκλήρωση της πρόσοψης το 1667, αυτοκτόνησε.[48]
  • Σάντ'Ανιέζε ιν Άγκονε (Sant'Agnese in Agone) 1652, στην Πιάτσα Ναβόνα. Λαμπρή δημιουργία του Μπορρομίνι, με κοίλη πρόσοψη για να προβληθεί ο θόλος. Θαυμάσια μαρμάρινη διακόσμηση.
Σάντ' Ανιέζε στην Πιάτσα Ναβόνα

Δείτε επίσης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ Clarke, Stuardt. «The Churches of Rome: Major and Minor». Stuardt Clarkes Rome. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Φεβρουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 26 Ιανουαρίου 2012. 
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Κατάλογος_εκκλησιών_στη_Ρώμη&oldid=10317957"