Καρακαλπάκοι

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Καρακαλπάκοι
Qaraqalpaqlar, Қарақалпақлар, قاراقلپقلر
Σημαία του Καρακαλπακστάν
Αγώνας αγοριών στο Ταχτακουπίρ
Συνολικός πληθυσμός
871.970[1]
Περιοχές με σημαντικούς πληθυσμούς
Ουζμπεκιστάν
Karakalpakstan
752.000[2]
720.940
Τουρκία81.700
Ιράν55.300[1]
Καζακστάν50.000–200.000[3]
Τουρκμενιστάν5.600[1]
Ρωσία4.466
Κιργιστάν1.200[1]
Ουκρανία117[4]
Γλώσσες
καρακαλπάκικα, ρώσικα, ουζμπέκικα
Θρησκεία
Σουνιτικό Ισλάμ
Σχετιζόμενες εθνικές ομάδες

Οι Καρακαλπάκοι ή Καρακαλπάκ (/ˈkærəkɑːlpɑːks, -pæks/ i, Qaraqalpaqlar, Қарақалпақлар, قاراقلپقلر), είναι μια τούρκικη εθνοτική ομάδα, που προέρχεται από το Καρακαλπακστάν στο βορειοδυτικό Ουζμπεκιστάν.

Κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα, εγκαταστάθηκαν στις χαμηλότερες λεκάνες του Αμού Ντάρια και στο (πρώην) Δέλτα του Αμού Δάρια στην νότια ακτή της Αράλης[5].

Οι Καρακαλπάκοι αριθμούν σχεδόν 871.970 σε όλο τον κόσμο, από τους οποίους περίπου 726.000 ζουν στην περιοχή Καρακαλπακστάν του Ουζμπεκιστάν.[1]

Ετυμολογία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η λέξη Καρακαλπάκ προέρχεται από τη ρωσική κυριλλική ορθογραφία του ονόματός τους και έχει γίνει το αποδεκτό όνομα για αυτούς τους ανθρώπους στη Δύση. Οι Καρακαλπάκοι αναφέρουν ενδωνυμικά τους εαυτούς τους ως Καρακαλπάκ, ενώ οι Ουζμπέκοι τους αποκαλούν Κορακαλπόκ. Η λέξη σημαίνει "μαύρο καλπάκι" και έχει προκαλέσει πολλή σύγχυση στο παρελθόν, καθώς οι ιστορικοί τους συνδέουν με άλλους προηγούμενους λαούς (όπως οι Μαύροι Κλομπούκι), "μαύρο καπέλο" στη σλαβική λαϊκή γλώσσα.

Ιστορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πολλές διηγήσεις εξακολουθούν να συνδέουν τους σημερινούς Καρακαλπάκους με την τουρκική ομάδα Τσέρνιε Κλομπούκι του 11ου αιώνα, των οποίων η ονομασία σημαίνει επίσης "μαύρο καπέλο" στα ρωσικά. Ήταν μισθοφόροι στρατιωτικοί των Ρως του Κιέβου. Εκτός από το γεγονός ότι τα ονόματά τους έχουν την ίδια σημασία, δεν υπάρχουν αρχαιολογικά ή ιστορικά στοιχεία που να συνδέουν τις δύο ομάδες.

Οι Καρακαλπάκοι, οι Ουζμπέκοι και οι Καζάκοι θεωρούνται υποομάδες της ίδιας Ομοσπονδίας των Ουζμπέκων, που αναδύθηκαν τον 15ο αιώνα μετά την κατάρρευση της αυτοκρατορίας του Τζένγκις Χαν και την κατάρρεύση της Χρυσής Ορδής. Η ομάδα των Καρακαλπάκων σχηματίστηκε τον 17ο αιώνα ως αποτέλεσμα της διαίρεσης από το Χανάτο των Καζάκων.[6]

Πρόσφατα αρχαιολογικά στοιχεία δείχνουν ότι οι Καρακαλπάκοι μπορεί να σχηματίστηκαν ως ομοσπονδία διαφορετικών φυλών κάποια στιγμή στα τέλη του 15ου ή του 16ου αιώνα σε κάποια θέση κατά μήκος του Σιρ Ντάρια ή της νότιας εκροής του Ζάνι Ντάρια, κοντά στους Καζάκους της Μικρής Ορδής. Αυτό θα εξηγούσε γιατί η γλώσσα, οι συνήθειες και ο υλικός πολιτισμός τους είναι τόσο παρόμοιοι με εκείνους των Καζάκων.[7]

Γεωγραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο πληθυσμός των Καρακαλπάκων περιορίζεται κυρίως στο κεντρικό τμήμα του Καρακαλπακστάν, που αρδεύεται από τον Αμού Ντάρια. Οι μεγαλύτερες κοινότητες ζουν στο Νουκούς, την πρωτεύουσα του Καρακαλπακστάν, και τις γύρω μεγάλες πόλεις: Χοτζέλι, Σιμπάι, Τάκιατας, Σομανάι και Κονιράτ. Αν και η πατρίδα τους φέρει το όνομά τους, οι Καρακαλπάκοι δεν είναι η μεγαλύτερη εθνότητα που ζει στο Καρακαλπακστάν. Οι Ουζμπέκοι είναι ολοένα και περισσότεροι, πολλοί από τους οποίους ενθαρρύνονται να μετακομίσουν στην πλούσια γεωργική περιοχή γύρω από το Τουρκούλ και το Μπερούνι.

Οι αγρότες Καρακαλπάκοι ζουν κυρίως σε πρώην συλλογικότητες ή κρατικές εκμεταλλεύσεις, οι περισσότερες από τις οποίες έχουν ιδιωτικοποιηθεί πρόσφατα. Πολλοί αγρότες Καρακαλπάκοι έχουν επηρεαστεί σοβαρά από την ξηρασία της Αράλης, η οποία κατέστρεψε την τοπική αλιευτική βιομηχανία μαζί με το μεγαλύτερο μέρος των βοσκοτόπων και των γεωργικών εκτάσεων στα βόρεια του δέλτα. Οι Καρακαλπάκοι δεν έχουν πού να πάνε. Το μεγαλύτερο κομμάτι του Καρακαλπακστάν είναι έρημος: το Κιζίλ Κουμ στην ανατολική πλευρά, το άγονο οροπέδιο Ουστιούρτ στη δυτική πλευρά και τώρα το αναπτυσσόμενο Αραλκούμ στα βόρεια, που κάποτε ήταν η πρώην Αράλη.

Γλώσσα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ένα πλαίσιο παραδοσιακής γιούρτας των Καρακαλπάκων

Η καρακαλπακική γλώσσα ανήκει στην ομάδα των τουρκικών γλωσσών κιπτσάκ-νογκάι, η οποία περιλαμβάνει επίσης τα καζάκικα και τα νογκάι. Η καθομιλουμένη καρακαλπακική έχει δύο διαλέκτους: τη βορειοανατολική και τη νοτιοδυτική.[8] Η γραπτή καρακαλπακική χρησιμοποιεί τόσο μια τροποποιημένη μορφή του κυριλλικού αλφαβήτου όσο και του λατινικού αλφαβήτου, με το πρώτο να ήταν τυπικό κατά την περίοδο της Σοβιετικής Ένωσης και το δεύτερο να βασίζεται στη μεταρρύθμιση του αλφαβήτου του Ουζμπεκιστάν για τα ουζμπέκικα. Πριν από τη Σοβιετική Ένωση, τα καρακαλπάκικα σπάνια γράφονταν, αλλά τότε χρησιμοποιούνταν μια τροποποιημένη μορφή του περσο-αραβικού αλφαβήτου .

Λόγω της γεωγραφίας και της ιστορίας του λαού των Καρακαλπάκων, η γλώσσα έχει επηρεαστεί από τα ουζμπέκικα, τα μογγολικά, τα τατζίκικα και τα ρώσικα.

Θρησκεία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι Καρακαλπάκοι είναι κυρίως οπαδοί του Χαναφισμού του Σουνιτικού Ισλάμ. Είναι πιθανό ότι υιοθέτησαν το Ισλάμ μεταξύ του 10ου και του 13ου αιώνα, περίοδο κατά την οποία πρωτοεμφανίστηκαν ως ξεχωριστή εθνοτική ομάδα.

Τα τάγματα των Δερβίσηδων είναι αρκετά κοινά στην περιοχή.

Από τα 553 τζαμιά που καταγράφηκαν το 1914, μερικά παραμένουν στο Νουκούς, το Τόρτκουλ, το Χοζέλι και το Σιμπάι. Πολλοί Μουλάδες Καρακαλπάκοι χρησιμοποιούν τα σπίτια τους για τις προσευχές της Παρασκευής.

Λογοτεχνία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Από την αρχαιότητα, μεταξύ των Καρακαλπάκων, θρύλοι και παραδόσεις έχουν ειπωθεί και μεταφερθεί από γενιά σε γενιά για την προέλευση των φυλών και των λαών που κατοικούσαν στο Χορέζμ, για τον Καγιουμάρ, τον Τζαμσίντ, τον Σιγιαβούς, τον Ροστάμ, την Τόμυρι, τον Ισκαντέρ (Μέγας Αλέξανδρος), για το γυναικείο βασίλειο, τον Τζένγκις Χαν, το Δεδέ Κορκούτ. Οι θρύλοι που είναι πολύ δημοφιλείς μεταξύ των Καρακαλπάκων περιλαμβάνουν τους θρύλους για το Αγιάζ Κάλα (φρούριο Αγιάζ), το Γκουλντουρσούν, το φρούριο των Σαράντα Κοριτσιών, το Όρος Τοκ. [9]

Η ιστορία της εθνικής λογοτεχνίας των Καρακαλπάκων ξεκινά με τη διαμόρφωση των Καρακαλπάκων ως λαού από το 2ο μισό του 16ου αιώνα, από τη στιγμή που αναφέρονται στα ιστορικά χρονικά με το όνομα "Καρακαλπάκοι". Τον 14ο και 15ο αιώνα και το πρώτο μισό του 16ου αιώνα στη Χρυσή Ορδή, τη Λευκή Ορδή και τη Μεγάλη Ένωση Νογκάι, τα λογοτεχνικά μνημεία και το έργο των ποιητών που έζησαν εκείνη την εποχή θα πρέπει να θεωρούνται κοινά για τους σύγχρονους λαούς των Καζάκων, των Νογκάι και των Καρακαλπάκων. Τραγούδια που συντέθηκαν κατά τον 14ο και 15ο αιώνα στην ορδή Νογκάι οι επιστήμονες τα ονόμασαν "Τραγούδια Νογκάι".[10]

Στην πολιτική εξέλιξη των Καρακαλπάκων, ο 18ος αιώνας ήταν η πιο δύσκολη και τραγική εποχή. Πολλές καζάκικες φυλές υπήχθησαν στους Καλμούκους. Πολλοί Καρακάλπακοι αναγκάστηκαν να καταφύγουν στον κάτω ρου του Συρ Ντάρια. Από το 1810, η ιστορική μοίρα των Καρακαλπάκων έχει συνδεθεί στενά με την ιστορία του Χανάτου της Χίβας. Οι φτωχοί προσλαμβάνονταν ως εργάτες στα αγροκτήματα από τους πλούσιους και από αξιωματούχους, γεγονός που μαρτυρούσε την ενίσχυση της ταξικής διαστρωμάτωσης και τις αντιθέσεις μεταξύ των Καρακαλπάκων.

Τον 18ο αιώνα, μαζί με την πλούσια προφορική λαϊκή τέχνη, προέκυψε και μια ίδια λογοτεχνική κληρονομιά, η οποία είχε συγκεκριμένα δημιουργικά χαρακτηριστικά, οι συγγραφείς της οποίας ήταν γνωστοί. Σε αυτά περιλαμβάνονται ο παραμυθάς Ζιέν Ζιράου. Υπήρχαν και άλλοι ποιητές εκείνη την εποχή, αλλά ούτε τα ονόματά τους ούτε τα έργα που δημιούργησαν έχουν διασωθεί ως την εποχή μας. Τα ποιήματα διαφέρουν από τη λαογραφία με ορισμένους τρόπους ως προς το θέμα, το ύφος, τον ρεαλισμό και είναι στη φύση της γραπτής λογοτεχνίας.

Η αφυπνισμένη ταξική συνείδηση ήρθε για όσους έζησαν στον 19ο αιώνα. Οι κλασικοί ποιητές αποτέλεσαν καθοριστικό παράγοντα. Σχημάτισε την ιδεολογική ουσία των έργων των σημαντικών εκπροσώπων της κλασικής ποίησης των Καρακαλπάκων του 19ου αιώνα όπως ο Ατζινίγιας κι ο Μπερντάχ. Έγραψαν για τη δύσκολη ζωή και τον αγώνα του λαού, την δυσαρέσκεια του με την φεουδαρχική τάξη.[11] Αναπτύχθηκε επίσης και η σάτιρα. Τα ανέκδοτα του Ομίρμπεκ, εξυπνου υπερασπιστή των φτωχών, ακόλουθου του Νασρεντίν Χότζα, αναφέρθηκαν ενεργά. [12]

Η προσάρτηση του Καρακαλπακστάν στη Ρωσία δεν απελευθέρωσε τον πληθυσμό του από την εκμετάλλευση και την καταπίεση.

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 «Karakalpak». Ethnologue. Ανακτήθηκε στις 27 Νοεμβρίου 2023. 
  2. ↑ «Uzbekistan - The World Factbook». www.cia.gov. Ανακτήθηκε στις 9 Αυγούστου 2021. 
  3. ↑ «Karakalpaks in Uzbekistan». 
  4. ↑ «Результати — Національний склад населення, мовні ознаки, громадянство — Розподіл населення за національністю та рідною мовою — Результат вибору». ukrcensus.gov.ua (στα Ουκρανικά). Ανακτήθηκε στις 21 Σεπτεμβρίου 2023. 
  5. ↑ «Karakalpakstan | Uzbekistan, Map, & Facts | Britannica». www.britannica.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 31 Μαρτίου 2024. 
  6. ↑ Heyer, Evelyne; Balaresque, Patricia; Jobling, Mark A; Quintana-Murci, Lluis; Chaix, Raphaelle; Segurel, Laure; Aldashev, Almaz; Hegay, Tanya (2009-09-01). «Genetic diversity and the emergence of ethnic groups in Central Asia». BMC Genetics 10: 49. doi:10.1186/1471-2156-10-49. ISSN 1471-2156. PMID 19723301. 
  7. ↑ West, Barbara A. (19 Μαΐου 2010). Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania (στα Αγγλικά). Infobase Publishing. ISBN 978-1-4381-1913-7. 
  8. ↑ «Glottolog 4.4 - Kara-Kalpak». glottolog.org. Ανακτήθηκε στις 14 Ιουλίου 2021. 
  9. ↑ Марғулан Ә. (1971). Шоқан жэне «Манас». Алматы 1971. 
  10. ↑ Муминов И. (1957). Из истории развития общественно-философской мысли в Узбекистане. Ташкент. σελ. 49. 
  11. ↑ С. П. Толстов, Т. А. Жданко, С. Камалов (1964). Очерки истории Каракалпакской АССР: С древнейших времен до 1917 г, Том 1. Ташкент: Наука 1964. σελίδες 125.–431. CS1 maint: Πολλαπλές ονομασίες: authors list (link)
  12. ↑ Мамедов Н.М. (2007). "Каракалпакская литература". Мутарджим. σελ. 230. 

Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Καθιερωμένοι όροι
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Καρακαλπάκοι&oldid=10500219"