Καθολική Ένωση (Γαλλία)

Ένοπλη πομπή της Καθολικής Ένωσης στο Παρίσι το 1590, Μουσείο Καρναβαλέ

Η Καθολική Ένωση, αναφέρεται και ως Καθολική Λίγκα, Ιερή Λίγκα ή Ιερή Ένωση, (γαλλικά: Ligue Catholique ή Sainte Ligue ή Sainte Union), ήταν ένα ένοπλο πολιτικό κίνημα Καθολικών κατά τη διάρκεια των Θρησκευτικών πολέμων της Γαλλίας, στόχος του οποίου ήταν να επιβάλει τον Ρωμαιοκαθολικισμό ως τη μόνη θρησκεία και να εξαλείψει τον Προτεσταντισμό στη Γαλλία. Δημιουργήθηκε τυπικά το 1576, κατά τη διάρκεια των αιματηρών συγκρούσεων - Θρησκευτικοί πόλεμοι της Γαλλίας (1562-1598) - ανάμεσα στους Καθολικούς και τους Ουγενότους, σε μια προσπάθεια να εξαφανίσει τη δύναμη των Ουγενότων οριστικά, καθώς θεωρούσε τον γαλλικό θρόνο υπό τον Ερρίκο Γ' ως υπερβολικά συμφιλιωτικό προς αυτούς.

Ο σημαντικότερος αρχηγός ήταν ο δούκας Ερρίκος Α΄ του Γκιζ, τον οποίο διαδέχθηκε, μετά τη δολοφονία του, ο αδελφός του δούκας Κάρολος Α΄ του Μαγιέν, ο οποίος ανακήρυξε βασιλιά της Γαλλίας τον Κάρολο, καρδινάλιο των Βουρβόνων.

Η Καθολική Ένωση πολέμησε εναντίον του καθολικού βασιλιά Ερρίκου Γ' της Γαλλίας και του προτεστάντη Ερρίκου της Ναβάρρας, του μελλοντικού Ερρίκου Δ' της Γαλλίας. Είχε την υποστήριξη του Πάπα Σίξτου Ε', των Ιησουιτών, της βασίλισσας της Αικατερίνης των Μεδίκων και του βασιλιά Φιλίππου Β' της Ισπανίας.

Η Καθολική Ένωση είχε ισχυρή επίδραση στις ανατολικές και βορειοδυτικές περιοχές της Γαλλίας: Λωρραίνη, Βουργουνδία, Καμπανία, Βρετάνη, Νορμανδία και στην πόλη του Παρισιού, όπου έλαβαν χώρα τα γεγονότα της Νύχτας του Αγίου Βαρθολομαίου (1572). Αποτέλεσε έναν από τους μεγαλύτερους κινδύνους που αντιμετώπισε η γαλλική μοναρχία πριν την επιβολή του Απολυταρχισμού.

Η Πρώτη Ένωση

Ο Ερρίκος Α' ντε Γκιζ

Διασκορπισμένες σε όλη τη Γαλλία, υπήρχαν ήδη μικρές καθολικές οργανώσεις που αγωνίζονταν κατά των Προτεσταντών, όπως η ένωση της Πικαρδίας, που δημιουργήθηκε το 1568. Η χορήγηση ασφαλών οχυρών και άλλων ελευθεριών στους Ουγενότους με τα έδικτα του Σαιν-Ζερμαίν (1570) και του Μπωλιέ (1576) θεωρήθηκαν υπερβολικά ευνοϊκά για τους Ουγενότους και προκάλεσαν τη δυσαρέσκεια και την εξέγερση των πιο εξτρεμιστών Καθολικών εναντίον του βασιλιά. Οι ενώσεις του «Αγίου Πνεύματος» και άλλων  ενώθηκαν στο όνομα της «Αγίας Τριάδος» για να αποκαταστήσουν και να υπερασπιστούν την «Ιερή Καθολική, Ρωμαϊκή και Αποστολική Εκκλησία». Ήταν μια εξέγερση εναντίον των βασιλικών διαταγμάτων: το 1576, ο Ζακ Ντ 'Υμιέρ, κυβερνήτης του Περόν, αρνήθηκε να παραχωρήσει την πόλη στους Ουγενότους δυνάμει του εδίκτου του Μπωλιέ και συνένωσε μια ομάδα αγροτών και στρατιωτικών με τη βοήθεια πριγκίπων και ιεραρχών του βασιλείου, προκειμένου να αποκατασταθεί η καθολική θρησκεία και «Η υπακοή της Αυτού Μεγαλειότητας».

Ο Ερρίκος Γ'

Αυτό το κίνημα εξαπλώθηκε γρήγορα αρχικά σε όλη την Πικαρδία, υποστηριζόμενο από την Ισπανία (οι ισπανικές Κάτω Χώρες έφθαναν εκείνη την εποχή μέχρι το Αρτουά), και στη συνέχεια σε όλη η Γαλλία. Αρχικά, οι υποστηρικτές της Καθολικής Ένωσης θεωρούνταν πιστοί του βασιλιά της Γαλλίας Ερρίκου Γ ', καθώς αυτός ήταν ένας ισχυρός υπερασπιστής της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Το πρόγραμμα της Ένωσης περιλάμβανε, εκτός από την υπεράσπιση της Εκκλησίας, την υπεράσπιση του βασιλιά και των Γενικών Τάξεων της Γαλλίας.

Το Νοέμβριο, ο δούκας Ερρίκος Α΄ του Γκιζ, γενναίος στρατιωτικός και εξάδερφος της βασίλισσας Λουίζας, διοργάνωσε την Ένωση του Παρισιού για την προάσπιση της ρωμαιοκαθολικής θρησκείας. Τον Δεκέμβριο του 1576, ο βασιλιάς Ερρίκος Γ' υποχώρησε μπροστά στη δύναμη της κίνησης, ανέλαβε την ηγεσία της Ένωσης, από πολιτική ανησυχία και για να την εξουδετερώσει, και κατάργησε το έδικτο του Μπωλιέ. Το επόμενο έτος, η γενική αναταραχή μετριάστηκε και στις 14 Σεπτεμβρίου 1577 υπογράφηκε η ειρήνη του Μπερζεράκ, που ολοκληρώθηκε τον ίδιο μήνα με το διάταγμα του Πουατιέ, με το οποίο χορηγήθηκε το δικαίωμα λατρείας στους Προτεστάντες στις παρυφές των πόλεων, καθώς και οκτώ οχυρά ασφαλείας. Οι λίγκες και οι ενώσεις απαγορεύθηκαν. Αυτό το διάταγμα ανοχής πέτυχε μια σχετική ειρήνη για 6-7 χρόνια.

Η δεύτερη Λίγκα

Αναζωπύρωση

Σημαία της Καθολικής Λίγκας

Μετά από επτά χρόνια ηρεμίας, η κρίση επανεμφανίστηκε το 1584 μετά το θάνατο του δούκα του Ανζού, αδελφού του βασιλιά, και της αποδοχής ότι διάδοχος του θρόνου της Γαλλίας θα ήταν ένας Προτεστάντης, ο εγγύτερος συγγενής του βασιλιά κατ' αρρενογονία - σύμφωνα με τον σαλικό νόμο για τη διαδοχή στο θρόνο της Γαλλίας - ο βασιλιάς του Ναβάρρας Ερρίκος Γ', (ο οποίος ανέβηκε στο θρόνο ως Ερρίκος Δ' της Γαλλίας). Ο Ερρίκος Α΄ του Γκιζ αναδιοργάνωσε την Καθολική Ένωση. Από το 1582 ο βασιλιάς της Ισπανίας Φίλιππος Β'  βοηθούσε οικονομικά και στρατιωτικά την ένωση, με διπλή πρόθεση: να ενισχύσει τον καθολικισμό και να αποδυναμώσει τον βασιλιά της Γαλλίας, αντίπαλό του στην ευρωπαϊκή σκηνή. Επιβεβαίωσε την υποστήριξή του, υπογράφοντας τη Συνθήκη της Ζουανβίλ στις 31 Δεκεμβρίου 1584, στην οποία η Καθολική Ένωση προέβαλε ως διάδοχο του θρόνου τον Κάρολο καρδινάλιο των Βουρβόνων, θείο του βασιλιά της Ναβάρας και δεύτερο στη διαδοχή, αλλά Καθολικό.

Η Καθολική Ένωση δημοσίευσε την διακήρυξή της στις 31 Μαρτίου 1585 στο Περόν δηλώνοντας ότι μέλημά της ήταν ο βασιλιάς, που τον θεωρούσαν υπερβολικά συμφιλιωτικό προς τους Ουγενότους, να μην τους προστατεύει πλέον, ο καθολικισμός να αποκατασταθεί ως μοναδική θρησκεία και ο βασιλιάς να δίνει τακτικά αναφορά στις Γενικές Τάξεις. Οι προσχωρήσεις στρατιωτικών ηγετών στην Καθολική Ένωση πολλαπλασιάστηκαν.Ο Ερρίκος Γ' έπρεπε να υποχωρήσει στις απαιτήσεις της Ένωσης, η οποία είχε γίνει πολύ ισχυρή μετά τις στρατιωτικές νίκες της κατά τον 8ο θρησκευτικό πόλεμο (1585-1598). Επί πλέον, ο ντε Γκιζ χρησιμοποίησε την Καθολική Ένωση όχι μόνο για να υπερασπιστεί την θρησκεία αλλά και ως πολιτικό εργαλείο σε μια προσπάθεια να σφετεριστεί το γαλλικό θρόνο.

Αναμέτρηση με τον Ερρίκο Γ'

Η δολοφονία του δούκα ντε Γκιζ στο κάστρο του Μπλουά το 1588, πίνακας του Πωλ Ντελαρός

Ο Ερρίκος Γ' είχε απαγορεύσει στον Ερρίκο Α΄ του Γκιζ, να εισέλθει στο Παρίσι, όπου κυκλοφορούσαν φήμες για εξέγερση. Αψηφώντας τη βασιλική απαγόρευση αυτός μπήκε στην πρωτεύουσα στις 9 Μαΐου 1588, όπου έγινε θριαμβευτικά δεκτός και έγινε κύριος της πόλης ως το τέλος της Ημέρας των Οδοφραγμάτων (12 Μαΐου 1588). Τα μέλη της Καθολικής Ένωσης ανέτρεψαν τις δημοτικές αρχές και διαίρεσαν το Παρίσι σε 16 διαμερίσματα, στα οποία οι εκλεγμένοι ηγέτες αποτέλεσαν το Συμβούλιο των Δεκαέξι. Έχοντας χάσει τον έλεγχο της πρωτεύουσάς του, ο Ερρίκος Γ' κατέφυγε στη Σαρτρ, όπου προσποιήθηκε ότι συμφιλιώθηκε μαζί τους, υπέγραψε στη Ρουέν στις 15 Ιουλίου 1588 διάταγμα εναντίον των Προτεσταντών και παραχώρησε στην Καθολική Ένωση τη Βουλώνη, ώστε να μπορεί να καταπλεύσει εκεί ο ισπανικός στόλος. Επιπλέον, ο Ερρίκος Α' του Γκιζ έγινε αρχιστράτηγος της Γαλλίας.

Ο βασιλιάς αναγκάστηκε να συγκαλέσει τις Γενικές Τάξεις στο κάστρο του Μπλουά, οι εκπρόσωποι των οποίων είχαν ταχθεί με την Καθολική Ένωση και αρνήθηκαν να του χορηγήσουν επιδοτήσεις. Τότε ο Ερρίκος Γ' αποφάσισε να απαλλαγεί από τους Γκιζ: στις 23 Δεκεμβρίου 1588 ο Ερρίκος Α' του Γκιζ δολοφονήθηκε στο κάστρο του Μπλουά και συνελήφθησαν οι επικεφαλής της Λίγκας, συμπεριλαμβανομένου του καρδιναλίου της Λωρραίνης, αδελφού του δούκα του Γκιζ, ο οποίος εκτελέστηκε την επόμενη μέρα.

Η δολοφονία του Ερρίκου Γ'

Αυτό το πραξικόπημα πυροδότησε μια δημόσια κατακραυγή και οδήγησε σε ανοιχτή εξέγερση κατά του βασιλιά, η Σορβόννη απάλλαξε τους υπηκόους από τον όρκο πίστης τους στον βασιλιά, οι Δεκαέξι ανέλαβαν τη διοίκηση, εκκαθάρισαν τους περισσότερους βασιλικούς από τα όργανα του κράτους και δημιούργησαν ένα Γενικό συμβούλιο της Καθολικής Ένωσης, συγκροτημένο από εκπροσώπους των Δεκαέξι και από αντιπροσώπους των τριών τάξεων που προεδρευόταν από τον δούκα Κάρολο Α΄ του Μαγιέν, αδελφό του Ερρίκου του Γκιζ. Οι περισσότερες μεγάλες πόλεις τάχθηκαν υπέρ της Καθολικής Ένωσης. Η χώρα είχε χωρισθεί σε δύο στρατόπεδα.

Ο Ερρίκος Γ' συμμάχησε τότε με τον Ερρίκο βασιλιά της Ναβάρας και τα στρατεύματά τους πολιόρκησαν το Παρίσι. Σε εκείνη τη συγκυρία ο βασιλιάς δολοφονήθηκε την 1η Αυγούστου 1589 από έναν Δομινικανό, μέλος της Καθολικής Ένωσης, σαν αντίποινα για τη δολοφονία του δούκα του Γκιζ και του αδελφού του. Καθώς πέθαινε, ο βασιλιάς ζήτησε από τον Ερρίκο της Ναβάρρας να μεταστραφεί στον καθολικισμό, θεωρώντας το τον μοναδικό τρόπο για να αποφευχθεί η περαιτέρω αιματοχυσία. Ωστόσο, ο θάνατος του βασιλιά έριξε τον στρατό σε αταξία και ο Ερρίκος της Ναβάρας αναγκάστηκε να άρει την πολιορκία.

Ο αγώνας κατά του Ερρίκου Δ'

Ο Ερρίκος Δ'

Η Καθολική Ένωση αντιτάχθηκε στον Ουγενότο βασιλιά Ερρίκο και προτιμούσε τον θείο του, καρδινάλιο Κάρολο των Βουρβόνων, που αμέσως, τον Νοέμβριο 1589, ανακηρύχθηκε βασιλιάς ως Κάρολος Ι', αυτός όμως απαρνήθηκε τον τίτλο και παραιτήθηκε υπέρ του ανιψιού του Ερρίκου Δ΄, (πέθανε στη φυλακή το 1590).

Μετά την ανάρρηση στο θρόνο του Ερρίκου Δ' τον Αύγουστο 1589, η Καθολική Ένωση δεν υποχωρούσε. Παρά τη συντριβή που υπέστη στη μάχη του Ιβρύ στις 14 Μαρτίου 1590 και δύο διαδοχικές πολιορκίες του Παρισιού, τα πιο ακραία μέλη της επέβαλαν τον τρόμο στο Παρίσι: παράλληλα με την οργάνωση θεαματικών λιτανειών, φυλάκιζαν όσους θεωρούνταν βασιλικοί. Υπό την εξουσία των Δεκαέξι, ο τρόμος έφτασε στο αποκορύφωμά του το 1591 με την εκτέλεση του προέδρου του Κοινοβουλίου του Παρισιού, αν και ήταν μέλος της Καθολικής Ένωσης.

Ο Ερρίκος Δ' και τα στρατεύματά του προσπάθησαν μάταια να καταλάβουν την πρωτεύουσα. Η Καθολική Ένωση άρχισε να εξασθενεί, καθώς διχάστηκε. Οι Δεκαέξι αρνούνταν κάθε συμφωνία με τον Ερρίκο Δ', ενώ μια μετριοπαθής παράταξη υπό τον δούκα Κάρολο Α΄ του Μαγιέν ήταν έτοιμη να συμφιλιωθεί με το νόμιμο βασιλιά για να σταματήσει η αιματοχυσία. Τέλος, οι υπερβολές της Καθολικής Ένωσης, η συμμαχία της με τους Ισπανούς, εχθρούς της Γαλλίας, η ισπανική χρηματοδότηση, η παρουσία των ξένων στρατευμάτων και η αμφισβήτηση της νόμιμης μοναρχίας, απομάκρυναν σταδιακά από το 1591 τους οπαδούς της και τις πόλεις τη μία μετά την άλλη.

Ο Ερρίκος Δ' αποκήρυξε τον Προτεσταντισμό και συνομολόγησε εκεχειρία με τους μετριοπαθείς της Καθολικής Ένωσης. Τον Φεβρουάριο του 1594 ο Ερρίκος στέφθηκε στον καθεδρικό ναό της Σαρτρ βασιλιάς της Γαλλίας και στις 22 Μαρτίου 1594, το Παρίσι, προπύργιο του Καθολικισμού, άνοιξε τις πύλες του στον νέο βασιλιά και στην επαρχία οι οπαδοί της Καθολικής Ένωσης υποτάχθηκαν.

Επίλογος

Το πνεύμα της Καθολικής Ένωσης δεν εξαφανίστηκε με την επιστροφή της ειρήνης. Πολλοί αντιστάθηκαν και θεωρούσαν τον βασιλιά ως αιρετικό. Από την εξορία τους στις Ολλανδικές Κάτω Χώρες, ηγέτες εξτρεμιστικών ενώσεων καλούσαν τους Ουγενότους να αντισταθούν. Εναντίον του Ερρίκου Δ' έγιναν αρκετές απόπειρες δολοφονίας. Στο τέλος, το 1610, ο βασιλιάς δολοφονήθηκε από έναν φανατικό καθολικό, τον Ραβαγιάκ.

Υπό την κυριαρχία του βασιλιά Ερρίκου Δ', εγκρίθηκε το έδικτο της Νάντης, που παρείχε θρησκευτική ανοχή και περιορισμένη αυτονομία στους Ουγενότους και εξασφάλισε μια διαρκή ειρήνη στη Γαλλία. Επιπλέον, η Καθολική Ένωση δεν είχε πλέον την απειλή ενός Προτεστάντη βασιλιά και σταδιακά διαλύθηκε.

Παρ'όλα αυτά και παρ'όλη την ειρήνη και ευημερία που επακολούθησε σε όλη τη Γαλλία, οι Καθολικοί ένιωθαν ότι το διάταγμα αποτελούσε αθέτηση της υπόσχεσης που είχε δώσει ο Ερρίκος να υποστηρίξει το δόγμα τους. Η εκκλησία δεν ησύχασε παρά μόνο όταν, σχεδόν έναν αιώνα αργότερα, ο Λουδοβίκος ΙΔ΄ ανακάλεσε το έδικτο της Νάντης με το έδικτο του Φονταινεμπλώ, ξεκινώντας έναν ακόμη σφοδρότερο διωγμό εναντίον των Ουγενότων.