Ιμανταντίν Νασιμί

Ιμανταντίν Νασιμί
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	İmadəddin Nəsimi (Αζερμπαϊτζανικά) και سئید علی عمادالدّین نسیمی (South Azerbaijani)
Γέννηση	1369 Σαμάξι ή Ταμπρίζ ή Βαγδάτη ή Χαλέπι ή Σιράζ ή Ντιγιάρμπακιρ
Θάνατος	1419 Χαλέπι
Συνθήκες θανάτου	θανατική ποινή
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	αζέρικα περσικά Αραβικά
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	ποιητής συγγραφέας Shaykh
Αξιοσημείωτο έργο	d:Q120736317 d:Q120736356
Σχετικά πολυμέσα

Ο Σεγίντ Αλί Ιμανταντίν Νασιμί (ή Νεσιμί), αζερ. سئید علی عمادالدّین نسیمی), γνωστός και απλώς ως «Νασιμί», ήταν ποιητής του 14ου και του 15ου αιώνα, που έγραψε ποίηση τόσο στη μητρική του αζερική γλώσσα, όσο και στην περσική και την αραβική. Θεωρείται ένας από τους κορυφαίους ποιητές της οικογένειας των Τουρκικών γλωσσών στην εποχή του και μία από τις πλέον εξέχουσες μορφές της αζερικής λογοτεχνίας. Κάποιες πηγές αναφέρουν ότι γεννήθηκε στη Βαγδάτη το 1339 μ.Χ., μάλλον όμως γεννήθηκε περί το 1369 ή το 1370. Ο Νασιμί έλαβε καλή μόρφωση και από νεαρής ηλικίας προσελκύσθηκε από τον Σουφισμό, ενώ κατόπιν έγινε πιστός Χουρουφιστής. Τότε εγκατέλειψε το Αζερμπαϊτζάν για να διαδώσει τον Χουρουφισμό στη Μικρά Ασία και αργότερα στο Χαλέπι, όπου κέρδισε ακολούθους του νέου δόγματος, αλλά αντιμετώπισε και την αντίσταση σουνιτικών κύκλων, που τελικώς έπεισαν τον Μαμελούκο Σουλτάνο να διατάξει τη θανάτωσή του για τις θρησκευτικές του απόψεις. Ο Νασίμ πράγματι εκτελέσθηκε το 1418 ή το 1419 και τάφηκε στο Χαλέπι.

Τα σωζόμενα έργα του περιλαμβάνουν δύο ντιγουάν (ποιητικές συλλογές), στην αζερική και την περσική γλώσσα, καθώς και διάσπαρτα ποιήματα στην αραβική. Τα ποιήματα του Νασιμί επικεντρώνονται κυρίως στον Χουρουφισμό και περιέχουν πολλές αναφορές σε ισλαμικά ιερά κείμενα. Η ποίησή του συνδυάζει αρμονία στο μέτρο και ευκολονόητες εκφράσεις, με τα πιο σύνθετα θέματα να αφορούν τη θρησκεία. Ο Νασιμί άσκησε μεγάλη επίδραση στη λογοτεχνία των τουρκικών γλωσσών και επηρέασε πολλούς μείζονες μετέπειτα ποιητές, όπως τους Χαμπίμπι, Χακίκι (ψευδώνυμο του Τζαχάν Σαχ) και Χατάι (ψευδώνυμο του Ισμαήλ Α΄ της Περσίας). Θεωρείται επιπλέον ο ιδρυτής της κλασικής αζερικής προσωδιακής ποιήσεως arūż και της ερωτικής ποιήσεως γκαζάλ, αλλά και ο πρώτος λυρικός ποιητής της ογουζικής κλασικής γραμματείας.

Το όνομα

Το μικρό όνομα του Νασιμί ήταν το «Αλί», αλλά υιοθέτησε το προσωνύμιο (λακάμπ) Ιμάντ αλ-Ντιν, μονολεκτούμενο ως Ιμανταντίν ή Ιμαντεντίν (στη δυτική βιβλιογραφία συναντώνται και οι γραφές İmâdüddin, Emād-al-dīn και ʿImād al-Dīn), που σημαίνει «στήλη της Πίστεως» και καθιερώθηκε στη χρήση. Κάποιες πηγές τού αποδίδουν άλλα ονόματα, όπως τα Nesîmüddin, Celâleddin και Ömer.

Το κυριότερο λογοτεχνικό του ψευδώνυμο ήταν το «Νασιμί». Η ετυμολογία του αμφισβητείται, αλλά η πιθανότερη ερμηνεία είναι ότι προήλθε από το «Ναΐμι», που ήταν το ψευδώνυμο του δασκάλου του, του ιδρυτή του Χουρουφισμού Φαζλαλλάχ Ασταραμπαντί. Μπορεί επίσης να προήλθε από την αραβική λέξη نسیم (νασίμ), που σημαίνει «αύρα, πνοή ανέμου». Σποραδικά ο Νασιμί χρησιμοποίησε και άλλα φιλολογικά ψευδώνυμα, όπως Χουσεϊνι, Χασίμι, Σεγίντ και Ιμάντ. Το Ιμανταντίν ή ο τίτλος σεγίντ (που υποδηλώνει καταγωγή από τον ίδιο τον Προφήτη Μωάμεθ) προστίθενται συχνά για να τον ξεχωρίσουν από άλλα πρόσωπα που ονομάζονταν Νασιμί.

Βιογραφικά στοιχεία

Μεγάλο μέρος του βίου του Νασιμί θεωρείται άγνωστο. Το έτος της γεννήσεώς του είναι αβέβαιο, αλλά γενικώς πιστεύεται ότι είναι το 1369 ή το 1370, χωρίς αποδείξεις. Ο τόπος της γεννήσεώς του είναι επίσης αμφιλεγόμενος: έχουν προταθεί οι πόλεις Σαμαχί, Ταυρίδα, Βαγδάτη, Χαλέπι, Σιράζ και Ντιγιάρμπακιρ. Ως προς την εθνικότητα ήταν Αζέρος (Αζερμπαϊτζανός) και ομιλούσε ως μητρική του γλώσσα την αζερική. Μιλούσε επίσης πολύ καλά την περσική και την αραβική γλώσσα.

Ο Νασιμί είχε λάβει πολύ καλή μόρφωση στην παιδική ηλικία και από ενωρίς ενδιαφέρθηκε για τον Σουφισμό. Στην Ταυρίδα γνώρισε τον μυστικιστή Φαζλαλλάχ Ασταραμπαντί, ο οποίος τον μύησε στη δική του παραλλαγή του Σουφισμού, τον Χουρουφισμό. Ο Νασιμί παρέμεινε μαζί του στο Μπακού και στο Σιρβάν, και εξελίχθηκε σε έναν από τους πιστότερους Χουρουφιστές — ουσιαστικά έγινε ο διάδοχος του Ασταραμπαντί (χαλιφά). Και όταν ο Τιμουρίδης Αυτοκράτορας Μιράν Σαχ εκτέλεσε τον Ασταραμπαντί για τη θρησκευτικό του νεωτερισμό, ο Νασιμί εγκατέλειψε το Αζερμπαϊτζάν και ταξίδεψε στην Ανατολία προκειμένου να διαδώσει τον Χουρουφισμό. Πήγε στην Προύσα κατά τη βασιλεία του Μουράτ Α΄ (δηλαδή προ του 1389), αλλά δεν είχε καλύτερη τύχη εκεί. Επεχείρησε επίσης να συναντήσει τον ουαλί («άγιο» του σουφισμού) Χατζημπαϊράμ Βελί στην Άγκυρα, αλλά εκείνος τον απέφυγε εξαιτίας των «αιρετικών» χουρουφιστικών του απόψεων.

Σημερινή άποψη του Χαλεπίου, όπου ο Νασιμί πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του, εκτελέσθηκε και τάφηκε.

Μη δυνάμενος να βρει ένα κατάλληλο περιβάλλον για τη θρησκευτική διδασκαλία του στην Ανατολία, ο ποιητής κατέληξε στο Χαλέπι, που ήταν τότε το κέντρο τέτοιων μυστικιστικών αντιλήψεων στη Συρία. Ο λόγιος του Ισλάμ Ιμπν Χατζάρ αλ-Ασκαλανί μάς πληροφορεί στα κείμενά του σχετικώς με τη δραστηριότητα του Νασιμί στο Χαλέπι ως «σεΐχ» (δασκάλου) του Σουφισμού και τον αυξανόμενο αριθμό των οπαδών του. Ο Νασιμί έθεσε το ποιητικό ταλέντο του στην υπηρεσία της διαδόσεως των πιστεύω του. Απόψεις του όπως «το πρόσωπο του ανθρώπου είναι η παρουσίαση του Θεού» και η περιγραφή όλων των οργάνων του ανθρώπινου σώματος με γράμματα (μια κεντρική ιδέα του Χουρουφισμού ήταν η πολυσύνθετη αριθμολογική ανάλυση των γραμμάτων του περσικού-αραβικού αλφαβήτου, και η προσπάθεια να συνδεθούν με την ανθρώπινη μορφή). συνάντησαν την αντίσταση των σουνιτικών κύκλων. Στο Χαλέπι ο Νασίμι συνέχισε να μάχεται με την ελευθερία εκφράσεως της ποιήσεώς του, μια πρόκληση στην έλλειψη θρησκευτικής ανεκτικότητας και στους αυστηρούς θρησκευτικούς κανόνες. Σύμφωνα με ορισμένες αραβικές πηγές της εποχής, μια ομάδα Σουνιτών Μουσουλμάνων λογίων που ακολουθούσαν το τυπικό «κανονικό δίκαιο» (μάδχαμπ) επεχείρησε να επιτύχει την καταδίκη του Νασιμί σε θάνατο από το μαμελουκικό καθεστώς με βάση ασαφείς φήμες, αλλά απέτυχε. Λίγο αργότερα ωστόσο ο τοπικός εκπρόσωπος του καθεστώτος ανέφερε την υπόθεση στον Σουλτάνο των Μαμελούκων στο Κάιρο Αλ-Μουαγιάντ Σαΐχ, ο οποίος διέταξε την εκτέλεση του Νασιμί εξαιτίας των θρησκευτικών του απόψεων. Ο Νασιμί αναφέρεται σε σουνιτικά κείμενα ως «καφίρ» (άπιστος). Κάποιες πηγές ισχυρίζονται ότι σκότωσαν τον Νασίμι γδέρνοντάς τον ζωντανό, αλλά σύμφωνα με τον τουρκολόγο Μάικλ Χες δεν υπάρχει ξεκάθαρη αναφορά για κάτι τέτοιο σε πηγές της εποχής. Κάποια κείμενα αναφέρουν την εκδορά του, αλλά αυτή μπορεί να έγινε μετά τη θανάτωσή του με σκοπό δημόσια επίδειξη του τομαριού του. Τα πιθανότερα έτη του θανάτου του είναι το 1418 και το 1419, ωστόσο κάποιοι ιστορικοί υποστηρίζουν το 1417 και άλλες χρονολογίες έχουν επίσης προταθεί. Η σορός του ποιητή θάφτηκε σε ένα χανκάχ, δηλαδή έναν χώρο συναθροίσεως των Σουφιστών (τεκέ), ο οποίος έλαβε το όνομά του, στο Χαλέπι.

Η εκτέλεση του Νασιμί πιστεύεται ότι ενείχε και μια πολιτικο-φυλετική πλευρά, εξαιτίας της τουρκόφωνης καταγωγής του, μια ιδιότητα που τον έφερνε εγγύτερα προς τις τουρκογενείς δυναστείες που ήταν αντίπαλες των Μαμελούκων στη Συρία. Σύμφωνα με τον Χες, η διαταγή του Αλ-Μουαγιάντ Σαΐχ να διανείμουν κομματάκια από το σώμα του Νασιμί σε τουρκόφωνους ηγέτες της ευρύτερης περιοχής, όπως στο Μπεϊλίκι του Ντουλκαντίρ και στην ομοσπονδία των Ακ Κογιουνλού είχε ένα τέτοιο κίνητρο.

Ποίηση

Δύο σελίδες από την «αζερόγλωσση» ποιητική συλλογή (ντιγουάν) του Νασιμί. Το κείμενο είναι γραμμένο στο αραβικό αλφάβητο.

Τα σωζόμενα έργα του Ιμανταντίν Νασιμί περιλαμβάνουν δύο ποιητικές συλλογές (ντιγουάν), τη μία γραμμένη στην αζερική γλώσσα και την άλλη στην περσική. Παρά το ότι ο Οθωμανός ποιητής και βιβλιογράφος του 16ου αιώνα Λατιφί ισχυρίζεται ότι ο Νασιμί είχε κυκλοφορήσει από μια συλλογή γραμμένη σε καθεμιά από «στις τρεις γλώσσες», υπονοώντας την ύπαρξη και μιας αραβικής ντιγουάν, δεν έχει ανακαλυφθεί κάποια άλλη ένδειξη ότι υπήρξε ποτέ η τρίτη αυτή συλλογή. Η αζερική ντιγουάν περιέχει περισσότερα από τετρακόσια γκαζάλ (ερωτικές ωδές ή ποιήματα) και αρκετές εκατοντάδες άλλων ποιημάτων, όπως μαθναβί (τύπος ποιήματος με ομοιοκατάληκτα δίστιχα) και τετράστιχα. Σύμφωνα με την τουρκολόγο Κάθλην Μπέριλ (Kathleen Burrill), ο Νασιμί ήταν ικανός στο να διατηρεί την ποιότητα της αζερικής του γλώσσας όταν χρησιμοποιούσε την ποιητική μορφή ʿarūż, δηλαδή καθαρά προσωδιακής ποιήσεως. Το γεγονός αυτό τον ξεχωρίζει από τους μεταγενέστερους ποιητές, οι οποίοι εξαρτώνταν πολύ από τον δανεισμό από την περσική γλώσσα εξαιτίας (κατά τη Burrill) «ελλείψεως δεξιότητας» στην κατάκτηση της φόρμας του ʿarūż. Από την άλλη, η συλλογή του Νασιμί που είναι γραμμένη στην περσική γλώσσα αποτελείται από σχεδόν τριακόσια γκαζάλ, με θεματολογία χουρουφιστική ή εξυμνητική προς τους Δώδεκα Ιμάμηδες και προς τον Αλή, καθώς και προς τον Φαζλαλλάχ Ασταραμπαντί.

Γραμματόσημο του Αζερμπαϊτζάν σε ανάμνηση της 650ής επετείου της γεννήσεως του Νασιμί, το 2019

Η γραφή του Νασιμί ενσωματώνει συχνά επαναλαμβανόμενους ήχους και γραμματικά μοτίβα. Τα ποιήματά του επικεντρώνονται εξάλλου σε θρησκευτική θεματική (Χουρουφισμός) και περιέχουν πολλές αναφορές σε κείμενα της παραδόσεως του Ισλάμ, τόσο στο Κοράνιο όσο και σε άλλα ιερά κείμενα. Ωστόσο οι ιδέες του βρίσκονται έξω από το καθιερωμένο Ισλάμ. Ο Μάικλ Χες γράφει ότι η ποίηση του Νασιμί αναμειγνύει με ευκολία μια απλή και ευκολονόητη γλώσσα με πιο σύνθετα θέματα, όπως αυτά του περίπλοκου μυστικισμού του Χουρουφισμού. Η Burrill προσθέτει σχετικώς ότι μερικά ποιήματα του Νασιμί μπορεί να είναι δύσκολο να αναγνωσθούν εξαιτίας των δυσνόητων θεολογικών αναφορών τους, ενώ άλλα μεταδίδουν την ερωτική θεματική τους με «ευκολόρροο, αρμονικό και μουσικό τρόπο».

Η κληρονομιά του

Ο Ιμανταντίν Νασιμί θεωρείται μία από τις σημαντικότερες μορφές της λογοτεχνίας ολόκληρης της οικογένειας των τουρκικών γλωσσών. Σύμφωνα με τον σύγχρονο λόγιο Σακίνα Μπερεντζιάν, ο Νασιμί ήταν ο πρώτος μείζων ποιητής όχι μόνο της αζερικής λογοτεχνίας, αλλά και εκείνης όλων των τουρκικών γλωσσών. Η επίδρασή του στην ποίηση επεκτάθηκε σε όλο αυτόν τον χώρο και επηρέασε μείζονες ποιητές, όπως τους Χαμπίμπι, Χακίκι (ψευδώνυμο του Τζαχάν Σαχ) και Χατάι (ψευδώνυμο του Ισμαήλ Α΄ της Περσίας). Ο Νασιμί θεωρείται επίσης ο ιδρυτής της αζερικής κλασικής ποιήσεως ʿarūż και γκαζάλ, καθώς και ο πρώτος λυρικός ποιητής στην ιστορία της ογουζικής γραμματείας. Τα έργα του άσκησαν σημαντική επίδραση στην ανάπτυξη τόσο της αζερικής όσο και της Οθωμανικής λογοτεχνίας. Το στιλ του Νασιμί έχει επηρεάσει πολύ το γενικό ύφος της αζερικής ποιήσεως. Σύμφωνα με τους καθηγητές της τουρκικής λογοτεχνίας Αζμί Μπιλγκίν και Ιλιάς Ουζούμ, τα υμνητικά λόγια για τον Νασιμί από τον Τιμουρίδη ποιητή Αλί-Σιρ Ναβαΐ υποδεικνύουν ότι θεωρούσαν τον Αζέρο ποιητή μια «σημαντική μορφή και στον τουρκόφωνο κόσμο της Κεντρικής Ασίας».

Το 1973 η UNESCO εξέδωσε ανακοίνωση για τον παγκόσμιο εορτασμό της 600ής επετείου από τη γέννηση του ποιητή. Αντιπρόσωποι από πολλές χώρες συμμετείχαν στις σχετικές εκδηλώσεις που έλαβαν χώρα στο Μπακού και στη Μόσχα. Ανατέθηκε στον ονομαστό γλύπτη Τοκάι Μαμάντοφ η φιλοτέχνηση αγάλματος του Νασιμί. Το άγαλμα αυτό έχει ύψος 6,5 μέτρα και εγκαταστάθηκε σε ένα από τα κεντρικά πάρκα του Μπακού. Το ίδιο έτος γυρίστηκε και μια κινηματογραφική επική ταινία με τίτλο «Νεσιμί» με θέμα τη ζωή του ποιητή. Μετά την ανεξαρτησία του Αζερμπαϊτζάν, και άλλα είκοσι χρόνια αργότερα, το 2019 ανακηρύχθηκε «έτος του Νασιμί» για την 650ή επέτειο της γεννήσεως του ποιητή. Σήμερα μία οδός, ένας σταθμός του μετρό και ένα διαμέρισμα του Δήμου του Μπακού φέρουν το όνομα του Νασιμί, όπως και το Εθνικό Ινστιτούτο Γλωσσολογίας Νασιμί του Αζερμπαϊτζάν. Το ίδιο έτος (2019) ένας αστεροειδής που είχε ανακαλυφθεί το 1995 ονομάσθηκε 32939 Νασιμί (Nasimi) προς τιμή του Ιμανταντίν Νασιμί.

Πηγές

• Algar, Hamid: Το λήμμα «Horufism» στην Encyclopaedia Iranica, τόμ. 12, μέρος 5, σσ. 483-490
• Asgharzadeh, Alireza (Δεκέμβριος 2007). «In Search of a Global Soul: Azerbaijan and the Challenge of Multiple Identities». Middle East Review of International Affairs 11 (4): 7-18. https://ciaotest.cc.columbia.edu/olj/meria/meria_200712/meria_200712_2_asgharzadeh.pdf. Ανακτήθηκε στις 11 April 2023. 
• Balan, Canan (1 July 2008). «Transience, absurdity, dreams and other illusions: Turkish shadow play». Early Popular Visual Culture 6 (2): 171-185. doi:10.1080/17460650802150424. ISSN 1746-0654. 
• Berengian, Sakina (1988). Azeri and Persian Literary Works in Twentieth Century Iranian Azerbaijan. K. Schwarz. ISBN 978-3-922968-69-6. 
• Bilgin, Azmi & Üzüm, İlyas: Το λήμμα «Nesîmî» στην TDV Encyclopedia of Islam, τόμ. 33, έκδ. Κέντρου Ισλαμικών Μελετών της Διευθύνσεως Θρησκευτικών Υποθέσεων της Τουρκίας, 2007
• Burrill, Kathleen R.F. (1972). The Quatrains of Nesimî Fourteenth-Century Turkic Hurufi. De Gruyter. ISBN 978-3-11-087896-7. 
• Doerfer, Gerhard: 9https://iranicaonline.org/articles/azerbaijan-viii Το λήμμα «Azerbaijan viii. Azeri Turkish», στην Encyclopaedia Iranica, τόμ. 3, μέρος 3, σσ. 245-248
• Gümüş, Kudret Safa (2020). «Nesîmî ve Şeyhî'ni̇n "Yok" Redi̇fli̇ Gazelleri̇ne Mukayeseli̇ Bi̇r Bakış» (στα τουρκικά). TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi 8 (23): 236-252. doi:10.12992/turuk1052. ISSN 2147-8872. http://www.turukdergisi.com/DergiTamDetay.aspx?ID=1052. Ανακτήθηκε στις 16 March 2023. 
• Hess, Michael R.: Το λήμμα «Gazel (Qəzəl) in Azerbaijani literature» στην Encyclopaedia of Islam (3η έκδ.), Brill Online, 2016
• Hess, Michael R.: Το λήμμα «Nǝsimi, İmadǝddin» στην Encyclopaedia of Islam (3η έκδ.), Brill Online, 2021
• Isabalayeva, Ilhama (4 Ιουνίου 2019). «Planet named after Azerbaijani poet Imadaddin Nasimi». Trend News Agency. Ανακτήθηκε στις 16 Ιουλίου 2023. 
• Ismayilova, Laman (3 Δεκεμβρίου 2019). «Nasimi's poetry presented in Latvia». Azernews. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Μαρτίου 2023. Ανακτήθηκε στις 15 Μαρτίου 2023. 
• Javadi, H. και Burrill, K.: Το λήμμα «Azerbaijan x. Azeri Turkish Literature» στην Encyclopaedia Iranica, τόμ. 3, μέρος 3, σσ. 251-255
• «Seyid İmadeddin Nesimi». Encyclopædia Britannica. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Μαΐου 2008. Ανακτήθηκε στις 15 Μαρτίου 2023. 
• Mir-Kasimov, Orkhan (2022). Ali. The Well-Guarded Secret: Figures of the First Master in Shi'i Spirituality. Shii Islam: Texts and Studies. 3. Brill. σελίδες 265–287. doi:10.1163/9789004522435_013. ISBN 978-90-04-52242-8. 
• «President Ilham Aliyev declares 2019 as Year of Nasimi». National Commission of the Republic of Azerbaijan for UNESCO. 14 Ιανουαρίου 2019. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Ιουλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 6 Ιουλίου 2023. 
• Usluer, Fatih (2013). «Nesîmî, Şeyh İmâdüddîn Seyyid Nesîmî». Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (στα Τουρκικά). ΠανεπιστήμιοAhmet Yesevi University. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Μαρτίου 2023. Ανακτήθηκε στις 16 Μαρτίου 2023. 
• Watenpaugh, Heghnar Zeitlian (1 January 2004). «The Decentering of Patronage: Dervish Lodges and Endowments of the Seventeenth Century». The Image of an Ottoman City: 123-174. doi:10.1163/9789047404224_009. ISBN 978-90-474-0422-4. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Nasimi στο Wikimedia Commons