Θεόφιλος Κουρκούας

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Θεόφιλος Κουρκούας
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση10ος αιώνας
Θάνατος10ος αιώνας[1]
Χώρα πολιτογράφησηςΒυζαντινή Αυτοκρατορία
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσεςμεσαιωνική ελληνική γλώσσα
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότηταστρατιωτικός
Οικογένεια
ΑδέλφιαΙωάννης Κουρκούας
ΣυγγενείςΙωάννης Α΄ Τσιμισκής (εγγονός)
Στρατιωτική σταδιοδρομία
Βαθμός/στρατόςστρατηγός

Ο Θεόφιλος Κουρκούας (fl. π. 920-δεκαετία του 960) ήταν διακεκριμένος βυζαντινός στρατηγός του 10ου αι. και παππούς του αυτοκράτορα Ιωάννη Α΄ Κουρκούα του Τζιμισκή.

Βιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Θεόφιλος ήταν γόνος της οικογένειας των Κουρκουάδων, που καταγόταν από την Αρμενία και η οποία ήδη από τις αρχές του 10ου αι. είχε αναδειχθεί σε ηγετική οικογένεια της στρατιωτικής αριστοκρατίας της Μικράς Ασίας.[2][3] Ο πατέρας του φέρεται να ονομαζόταν Ρωμανός και πιθανόν ήταν εγγονός του Ιωάννη Κουρκούα του πρεσβύτερου, που υπηρέτησε ως διοικητής του Τάγματος των Ικανάτων και συνωμότησε εναντίον του Βασιλείου Α΄ Μακεδόνος (β. 867-886) τη δεκαετία του 870.[4][5] Ο Θεόφιλος πρέπει να ταυτίζεται με το πρόσωπο που οι Αραβικές πηγές αναφέρουν ως ash-Shamīshāq και οι Αρμενικές ως Ch‘mšshik, πράγμα που δείχνει ότι το παρωνύμιο Τζιμισκής του εγγονού του (β. 969-976) ήδη το έφερε ο Θεόφιλος.[4][6] Αν και οι Ρωμαϊκές πηγές επιμένουν ότι το παρωνύμιο δόθηκε μόνο στον διάσημο εγγονό και πως προέρχεται από έναν τύπο μικρών ερυθρών σανδαλιών που φορούσαν οι γυναίκες στην Ανατολή,[7] θα μπορούσε επίσης να προέρχεται από τον ποταμό και την ομώνυμη πόλη Chimichgezek νότια του θέματος της Μεσοποταμίας, όπου πιθανότατα ο Θεόφιλος θα ήταν ενεργός, ίσως ως στρατηγός (στρατιωτικός διοικητής).[6]

Ο Θεόφιλος ήταν ο νεότερος αδελφός του επιφανούς στρατηγού Ιωάννη Κουρκούα, που ανήλθε στο αξίωμα του Δομέστικου των Σχολών περί το 923 υπό τον Ρωμανό Α΄ Λεκαπηνό (β. 90-944) και υπηρέτησε στη θέση αυτή για 22 έτη.[8] Ο Θεόφιλος αναφέρεται για πρώτη φορά το 923, όταν μαζί με τον αδελφό του κατέστειλαν την Εξέγερση του Βάρδα Βοϊλά στρατηγού της Χαλδίας. Διαδέχθηκε τον ηττημένο στασιαστή ως κυβερνήτης της στρατηγικά σημαντικής αυτής επαρχίας ως π. το 940.[4][9] Από το 927 και μετά, όταν ο Ιωάννης Κουρκούας ξεκίνησε συνεχείς εκστρατείες εναντίον των γειτονικών Μουσουλμανικών εμιράτων στα σύνορα, ο Θεόφιλος τον βοήθησε επιδέξια, ιδίως προς την κατεύθυνση της Αρμενίας και εξελίχθηκε σε κύριο βοηθό και υπαρχηγό του αδελφού του.[6][10] Οι Συνεχιστές του Θεοφάνη επαινούν την ικανότητα και την ανδρεία του, συγκρίνοντάς τον με τον Σολομώντα, στρατηγό του Ιουστινιανού Α΄, που έδρασε στην Άνω Μεσοποταμία.[4]

Σύμφωνα με το Πρὸς τὸν ἴδιον υἱὸν Ρωμανόν (De Administrando Imperio), ο Θεόφιλος εξεστράτευε από τη Χαλδία προς την περιοχή του Βασεάν (Φασιανή), στο ανατολικό μέρος του εμιράτου του Καλικαλά ή Θεοδοσιούπολης (σημερινού Ερζερούμ). Σε άγνωστο έτος εξασφάλισε την υποταγή του εμιράτου του Αβνίκ, του οποίου ο ηγεμόνας αναγκάστηκε να παραδώσει τον γιο του ως όμηρο στην Κωνσταντινούπολη.[4] Ο Θεόφιλος προήλασε και επιτέθηκε στην Θεοδοσιούπολη.

Η πόλη έπεσε τον Σεπτέμβριο του 949, έπειτα από επτάμηνη πολιορκία.[11][4] Ο Θεόφιλος διορίστηκε στρατηγός του νεοσύστατου θέματος Θεοδοσιουπόλεως, θέση που κατείχε τουλάχιστον ως το 952.[4] Δεν σώζονται πληροφορίες για τη μετέπειτα ζωή του, με εξαίρεση μία σύντομη αναφορά των Συνεχιστών του Θεοφάνη ότι κατείχε το βαθμό του μαγίστρου και τη θέση του δομεστίκου των Σχολών επί Νικηφόρου Β΄ Φωκά (β. 963-969), διορισμός που ίσως ήταν τιμητικός. Πάντως, κατά την ιστορικό Λίζα Ανντριόλλο, η εκδοχή αυτή των γεγονότων είναι εσφαλμένη και οφείλεται σε παρερμηνεία του κειμένου, το οποίο στην πραγματικότητα αναφέρεται στον Ιωάννη Τζιμισκή.[4][12]

Οικογένεια[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Είχε τέκνο:

  • γιος, νυμφεύτηκε την αδελφή του Νικηφόρου Β΄ Φωκά.[2][13] Το ζεύγος μάλλον είχε πολλά παιδιά,[13] αλλά ο μόνος γνωστός γιος τους είναι ο:
    • Ιωάννης Α΄ Κουρκούας ο Τζιμισκής, που εκθρόνισε και σκότωσε τον θείο του Νικηφόρο Β΄ το 969, κυβερνώντας μόνος του ως Αυτοκράτορας μέχρι το 976.[14]

Αναφορές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. Ανακτήθηκε στις 27  Νοεμβρίου 2018.
  2. 2,0 2,1 ODB, σελίδες 1156–1157.
  3. Whittow 1996, σελίδες 337–338.
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 PmbZ, Theophilos Kurkuas (#28152).
  5. Andriollo 2012, σελίδες 58–59.
  6. 6,0 6,1 6,2 Andriollo 2012, σελ. 66.
  7. Andriollo 2012, σελίδες 71–72.
  8. Andriollo 2012, σελίδες 60–66.
  9. Runciman 1988, σελίδες 70–71.
  10. Runciman 1988, σελίδες 135ff..
  11. Runciman 1988, σελίδες 139–140.
  12. Andriollo 2012, σελ. 67 (esp. note 48).
  13. 13,0 13,1 Andriollo 2012, σελ. 71.
  14. ODB, σελίδες 1045, 1157.

Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Andriollo, Lisa (2012). "Les Kourkouas (IXe-XIe siècle)". In Cheynet, Jean-Claude; Sode, Claudia. Studies in Byzantine Sigillography (in French). 11. Berlin: De Gruyter. pp. 57–88. ISBN 978-3-11-026668-9.
  • Kazhdan, Alexander, ed. (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford and New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-504652-8.
  • Lilie, Ralph-Johannes; Ludwig, Claudia; Pratsch, Thomas; Zielke, Beate (2013). Prosopographie der mittelbyzantinischen Zeit Online. Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften. Nach Vorarbeiten F. Winkelmanns erstellt (in German). Berlin and Boston: De Gruyter.
  • Runciman, Steven (1988) [1929]. The Emperor Romanus Lecapenus and His Reign: A Study of Tenth-Century Byzantium. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. ISBN 0-521-35722-5.
  • Whittow, Mark (1996). The Making of Byzantium, 600–1025. Berkeley and Los Angeles: University of California Press. ISBN 0-520-20496-4.