Θεόδωρος Μαγκαφάς
| Θεόδωρος Μαγκαφάς | |
|---|---|
 Άσπρον τραχύ. Επιγρ.: Θ[ΕΟΔΩΡ]ΟC ΔΕCΠ[ΟΤΗC]. 3,95 γραμ. | |
| Γενικές πληροφορίες | |
| Γέννηση | 12ος αιώνας Φιλαδέλφεια (Μικρά Ασία) |
| Θάνατος | 13ος αιώνας |
| Χώρα πολιτογράφησης | Βυζαντινή Αυτοκρατορία |
| Θρησκεία | Ορθόδοξη Εκκλησία |
| Πληροφορίες ασχολίας | |
| Ιδιότητα | μονάρχης |
Ο Θεόδωρος Μαγκαφάς (άκμασε π. 1185 - 1205) ήταν ευγενής από τη Φιλαδέλφια, που σφετερίστηκε τον βασιλικό τίτλο δύο φορές: πρώτα κατά τη βασιλεία του Ισαακίου Β΄ Αγγέλου (βασ. 1185-95, 1203-04) και πάλι μετά από την άλωση της Κωνσταντινούπολης κατά την Δ΄ Σταυροφορία. Έπειτα από τις αποτυχημένες απόπειρες, του δόθηκε το παρωνύμιο Μωροθεόδωρος, που σημαίνει ανόητος Θεόδωρος, από τους χρονικογράφους.
Βιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Αυτοανακηρύσεται για πρώτη φορά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Περί το 1188 ο Θεόδωρος, πιθανώς ήδη κυβερνήτης της γενέθλιας πόλης του Φιλαδέλφειας, εξασφάλισε τη συμμαχία ενός μεγάλου μέρους των κατοίκων της και της γύρω περιοχής τής Λυδίας, καθώς και την υποστήριξη των Αρμενικών κοινοτήτων της Τρωάδας. Έπειτα ανακήρυξε τον εαυτό του "αυτοκράτορα" σε αντίθεση με τον Ισαάκιο Β΄ Άγγελο και έκοψε ακόμη και δικό του νόμισμα. Όπως η εξέγερση κέρδιζε έδαφος, η πρόοδός της εξέπληξε τον Ισαάκιο Β΄ τόσο πολύ, που ο Αυτοκράτορας βάδισε προσωπικά εναντίον του. Έπειτα από μερικές αψιμαχίες, ο Θεόδωρος πολιορκήθηκε στη Φιλαδέλφεια (Ιούνιος 1189), αλλά τότε ο Ισαάκιος Β΄ έμαθε τη γρήγορη έλευση του Φρειδερίκου Α΄ της Γερμανίας (βασ. 1155-90), που είχε λάβει μέρος στην Γ΄ Σταυροφορία και όδευε προς την Παλαιστίνη. Αυτό έκανε τον Ισαάκιο να σπεύσει να ολοκληρώσει τη διαμάχη με τον Θεόδωρο, έτσι συμφώνησε να τον συγχωρήσει, με τους εξής όρους: να υποταχθεί στον Ισαάκιο, να εγκαταλείψει τα Αυτοκρατορικά σύμβολα και να παραδώσει ομήρους. Στη συνέχεια του επέτρεψε να διατηρήσει τον έλεγχο της Φιλαδέλφειας ως κυβερνήτης της.
Ωστόσο περί το 1193 (ή ίσως ο 1190) ο Βασίλειος Βατάτζης, δούκας του θέματος των Θρακησίων και μέγας Δομέστικος του Ρωμαϊκού στρατού, τον ανάγκασε να διαφύγει στην Αυλή των Σελτζούκων στο Ικόνιο. Εκεί ο σουλτάνος Καϊχοσρόης Α΄ (βασ. 1192-96, 1205-12) επέτρεψε στον Θεόδωρο να στρατολογήσει άνδρες μεταξύ των νομαδικών φυλών και με τον στρατό αυτό να λεηλατεί τα παραμεθόρια εδάφη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το 1195-96. Στα τέλη του 1196 ο νέος Αυτοκράτορας Αλέξιος Γ΄ Άγγελος (βασ. 1195-1203) "αγόρασε" τον Μαγκαφά από τον σουλτάνο, με την προϋπόθεση ότι θα σεβαστεί τη ζωή του και δεν θα τον φυλακίσει. Ο Θεόδωρος παρέμεινε στη φυλακή για ένα διάστημα και όταν ελευθερώθηκε (οπωσδήποτε πριν το 1204) επέστρεψε μετά στη Φιλαδέλφεια.
Σφετεριστής για δεύτερη φορά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στο χάος της Δ΄ Σταυροφορίας και την πτώση και λεηλασία της πόλης που ακολούθησε το 1204, ένας αριθμός ανδρών προσπάθησε να ανακηρυχθεί ανεξάρτητος ή να διεκδικήσει τον κενό θρόνο. Ο Θεόδωρος, που είχε επιστρέψει στη Φιλαδέλφεια πριν ή μετά την άλωση της Πόλης, αποκατέστησε γρήγορα την κυρίαρχη θέση του εκεί, ιδρύοντας ένα ανεξάρτητο κράτος στην περιοχή. Αφού εξασφάλισε τη Φιλαδέλφεια, αποφάσισε να επιτεθεί τον Ερρίκο της Φλάνδρας, έναν από τους στρατηγούς των Σταυροφόρων και μέλλοντα Λατίνο αυτοκράτορα (βασ. 1206-16). Ο Ερρίκος, που προσπαθούσε να καταβάλει τη Ρωμαϊκή αντίσταση στη Μ. Ασία, είχε στρατοπεδεύσει στο Αδραμύττιο, όταν του επιτέθηκε αιφνιδιαστικά ο Θεόδωρος. Όμως ο Ερρίκος είχε βαρύ ιππικό και νίκησε στις 19 Μαρτίου 1205 στη μάχη του Αδραμυττίου. Ο Θεόδωρος αποσύρθηκε στη Φιλαδέλφεια, σε όσα εδάφη του έμειναν, ώσπου ο Αυτοκράτορας Θεόδωρος Α΄ Λάσκαρης τα κατέλαβε το 1205. Δεν γνωρίζουμε κάτι γι'αυτόν και υποθέτουμε ότι φυλακίστηκε στη Νίκαια και απεβίωσε εκεί.
Το επώνυμό του[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το επώνυμό του Μαγκαφάς μάλλον προέρχεται από το τουρκικό mankafa (ανόητος, ηλίθιος). Ίσως λοιπόν να μην είναι επίθετο, αλλά μετάφραση του παρωνυμίου του Μωροθεόδωρος, που υιοθετήθηκε από τους μετέπειτα χρονικογράφους. Ωστόσο υπάρχουν αναφορές για την ύπαρξη και άλλων μελών της οικογένειας Μαγκαφά κατά τον 11ο και 13ο αι., ανεξάρτητα από τον Θεόδωρο. Επιπρόσθετα στην περιοχή της Αφροδισιάδας βρέθηκε ένας νομισματικός θησαυρός, όπου τα αργυρά νομίσματά του, που αποδίδονται στον Θεόδωρο, φαίνεται να φέρουν το γράμμα Μ, ως Μ[ΑΓΚΑΦΑΣ], που σημαίνει ότι ήταν το κανονικό του επίθετο.
Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Brand, Charles M. (1991). "Mankaphas, Theodore". In Kazhdan, Alexander (ed.). The Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford and New York: Oxford University Press. p. 1286. ISBN 0-19-504652-8.
- Choniates, Nicetas (1984). O City of Byzantium, Annals of Niketas Choniatēs. Translated by Harry J. Magoulias. Detroit: Wayne State University Press. ISBN 0-8143-1764-2.
- Vougiouklaki, Penelope (17 October 2003). "Theodore Mangaphas". Encyclopaedia of the Hellenic World, Asia Minor. Athens: Foundation of the Hellenic World. Retrieved 15 February 2012.
- Beihammer, Alexander D. (2011). "Defection across the Border of Islam and Christianity: Apostasy and Cross-Cultural Interaction in Byzantine-Seljuk Relations". Speculum. Vol. 86, No. 3 JULY.