Τεκτονικές πλάκες

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
(Ανακατεύθυνση από Θεωρία τεκτονικών πλακών)
Τεκτονικές πλάκες

Οι τεκτονικές πλάκες είναι τα τμήματα από τα οποία απαρτίζεται ο στερεός φλοιός κάποιου ουράνιου σώματος, όταν αυτός δεν είναι ενιαίος. Τεκτονικές πλάκες υφίστανται στη Γη και στον Άρη[1].

Η θεωρία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η επιστημονική θεωρία των τεκτονικών ή λιθοσφαιρικών πλακών διαμορφώθηκε περί τα τέλη της δεκαετίας του 1950 με αρχές της επόμενης δεκαετίας. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, η λιθόσφαιρα συντίθεται από δώδεκα κύρια επιμέρους τμήματα που περιγράφονται ως τεκτονικές πλάκες, με χαρακτηριστικό τους το ότι κινούνται, συγκλίνοντας ή αποκλίνοντας, με συνέπεια να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους.

Τεκτονικές πλάκες (επιφάνειες)

Η θεωρία αυτή σήμερα είναι διεθνώς αποδεκτή και αποτελεί το δόγμα των Γεωεπιστημών. Η αποδοχή της, επέφερε πραγματική επανάσταση στις επιστήμες, όμοια με εκείνη της ανακάλυψης του γενετικού κώδικα στη Βιολογία. Κύριος επινοητής της ιδέας της μετακίνησης των πλακών ήταν ο Γερμανός γεωφυσικός και μετεωρολόγος Άλφρεντ Βέγκενερ (1880 - 1930) που πρώτος και την παρουσίασε ως «θεωρία της μετακίνησης των ηπείρων» (Continental drift), το 1912, εξ ου καλούμενη και «Θεωρία του Βέγκενερ». Αυτόν ακολούθησαν πολλοί άλλοι μέχρι να ολοκληρωθεί η θεωρία στη σημερινή της μορφή που, αν και φαίνεται περίπλοκη, παραμένει απλή.

Αποκλίνουσες πλάκες
Συγκλίνουσες πλάκες
Πλευρικώς ολισθαίνουσες πλάκες

Γήινες τεκτονικές πλάκες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η λιθόσφαιρα της Γης χωρίζεται σε μικρό αριθμό τεκτονικών πλακών που βρίσκονται σε επαφή και κινούνται, «επιπλέοντας» πάνω στον μανδύα της. Αυτές, σύμφωνα με τη θεωρία των λιθοσφαιρικών πλακών, βρίσκονται σε αέναη κίνηση στη διάρκεια του γεωλογικού χρόνου, ένδειξη του ζωντανού χαρακτήρα του πλανήτη. Το μεγαλύτερο μέρος της σεισμικής δραστηριότητας της Γης συμβαίνει κοντά στα όρια αυτών των πλακών. Η εξωτερική λιθόσφαιρα συντίθεται από δώδεκα περίπου μεγάλες πλάκες και αρκετές μικρότερες. Εντός της οριοθέτησης της κάθε πλάκας, τα πετρώματα του γήινου φλοιού κινούνται ως ενιαίο άκαμπτο σώμα με μικρή κάμψη και λίγες ηφαιστειακές ή σεισμικές εκδηλώσεις. Τα όρια των πλακών καθορίζονται από στενές ζώνες, πάνω στις οποίες εκδηλώνεται τo 80% της ηφαιστειακής και σεισμικής δραστηριότητας.

Τα όρια των λιθοσφαιρικών πλακών διακρίνονται με βάση την κίνησή τους ανά περιοχές σε:
α. συγκλίνοντα, όταν οι γειτονικές λιθοσφαιρικές πλάκες πλησιάζουν η μία την άλλη (οπότε και καταστρέφεται φλοιός) γιατί η μία πλάκα βυθίζεται κάτω από την άλλη,
β. αποκλίνοντα, όταν οι γειτονικές λιθοσφαιρικές πλάκες απομακρύνονται η μία από την άλλη (οπότε και παράγεται φλοιός) γιατί από το κενό ανάμεσα στις δύο πλάκες βγαίνει υλικό και ψύχεται δίνοντας έτσι νέο φλοιό και
γ. πλευρικώς ολισθαίνοντα, όταν υπάρχει πλευρική κίνηση μεταξύ των λιθοσφαιρικών πλακών χωρίς παραγωγή ή καταστροφή φλοιού.

Για κάθε περίπτωση από τις παραπάνω υπάρχουν σήμερα ζώνες που λειτουργούν ως ακτουαλιστικά πρότυπα, ζώνες δηλαδή στις οποίες συμβαίνουν σε κάποιο από τα στάδιά τους, γεωτεκτονικές διεργασίες σύγκλισης, απόκλισης ή πλευρικής ολίσθησης αντίστοιχα.

Ενδεικτικά:

  • Σύγκλιση, καταστροφή φλοιού και δημιουργία αναγλύφου (ορογένεση) συμβαίνει μεταξύ Ευρασιατικής και Αφρικανικής πλάκας, Ιαπωνικής και πλάκας του Ειρηνικού.
  • Απόκλιση, δημιουργία φλοιού και άνοιγμα ωκεανού συμβαίνει στον Ατλαντικό ωκεανό κατά μήκος ενός νοητού εγκάρσιου άξονα (μεσωκεάνια ράχη), μέρος της οποίας αποτελεί και η Ισλανδία όπου εκεί έχει αναδυθεί από τη θάλασσα.
  • Πλευρική ολίσθηση συμβαίνει μεταξύ των πλακών του Ειρηνικού και της Β. Αμερικής, κατά μήκος του ρήγματος του Αγ. Ανδρέα (Λος Άντζελες).

Αν και η πλευρική έκταση των τεκτονικών πλακών σήμερα είναι καλά καθορισμένη, αυτό που θεωρείται αβέβαιο είναι το πάχος τους. Ωστόσο, σύμφωνα με υπολογισμούς που έχουν γίνει, η πλάκα σπάνια υπερβαίνει τα 145 χλμ. βάθους. Κάθε πλάκα συντίθεται από μια συμπαγή μάζα πετρωμάτων. Η ζώνη των πετρωμάτων αυτών ονομάζεται λιθόσφαιρα, για να διακρίνεται από τη βαθύτερη ασθενόσφαιρα, στην οποία τα πετρώματα βρίσκονται σε υψηλότερη θερμοκρασία και έτσι υφίστανται πλαστική παραμόρφωση, όταν υπόκεινται σε τεκτονικές πιέσεις. Οι κινήσεις του μανδύα προκύπτουν από την ανάγκη να μεταφερθεί στην επιφάνεια της Γης η θερμοκρασία που παράγεται εξαιτίας της ραδιενεργού εξασθένισης. Για αυτό, άλλωστε, τα πρότυπα μεταγωγής της ενέργειας ποικίλλουν ανάλογα με τον χρόνο. Αυτό φαίνεται ορισμένες φορές από τις αλλαγές στα όρια των πλακών. Για παράδειγμα, η εξασθένιση που σχημάτισε τις δυτικές οροσειρές της Βόρειας Αμερικής, σταμάτησε πριν από 10 εκατομμύρια χρόνια, αν και κάποια δραστηριότητα συνεχίζει να ενεργοποιεί ηφαίστεια και σεισμούς, στο όρος της Αγίας Ελένης, στην Ουάσινγκτον και την Αλάσκα.

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. Nancy Neal-Jones· Cynthia O'Carroll (12 Οκτωβρίου 2005). «New Map Provides More Evidence Mars Once Like Earth». NASA. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Σεπτεμβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 25 Φεβρουαρίου 2012. 

Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Βιβλία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Άρθρα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]