Ελένη της Βοσνίας
| Ελένη της Βοσνίας | |
|---|---|
| Γενικές πληροφορίες | |
| Γέννηση | 1345 (περίπου) |
| Θάνατος | Μάρτιος 1399 |
| Πληροφορίες ασχολίας | |
| Ιδιότητα | κυβερνώσα βασίλισσα |
| Οικογένεια | |
| Σύζυγος | Νταμπίσα της Βοσνίας |
| Τέκνα | Stana Kotromanić, Princess of Bosnia |
| Οικογένεια | Nikolić noble family και Οίκος των Κοτρομάνιτς |
| Θυρεός | |
 | |
 Σχετικά πολυμέσα | |
Η Ελένη, σερβοκροατικά: Jelena/Јелена, (π. 1345 – μετά τις 18 Μαρτίου 1399), γνωστή και με το όνομα Γκρούμπα (Груба), κυβέρνησε το βασίλειο της Βοσνίας από τον Σεπτέμβριο του 1395 έως τα τέλη Απριλίου ή αρχές Μαΐου 1398. Ήταν βασιλική σύζυγος του Νταμπίσα βασιλιά της Βοσνίας και επιλέχθηκε από τη συνέλευση (stanak) για να κυβερνήσει μετά το τέλος του. Το αν ήταν αντιβασίλισσα που κυβέρνησε κατά τη διάρκεια μίας μεσοβασιλείας ή βασίλισσα με εξουσία, αμφισβητείται, αλλά σε κάθε περίπτωση την πραγματική εξουσία κατείχαν οι μεγιστάνες του βασιλείου. Η κυριαρχία της έληξε με την εκλογή του βασιλιά Oστόια. Παραμένει η μόνη γυναίκα αρχηγός κράτους στην ιστορία της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης.
Οικογένεια[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Τίποτε δεν είναι γνωστό με βεβαιότητα για την καταγωγή της Ελένης. Πιθανότατα ήταν μέλος της ευγενικής οικογένειας Νικόλιτς από τη Ζαχλούμια. [1]
Ένα καταστατικό με ημερομηνία 17 Ιουλίου 1392 είναι η παλαιότερη σωζόμενη πηγή, που ονομάζει την Ελένη ως βασίλισσα και σύζυγο του Νταμπίσα, ο οποίος είχε διαδεχτεί τον Tβρτκo Α΄ τον Μάρτιο του 1391, και την τοποθετεί στο πλευρό του Νταμπίσα στο Λούστσι. Ως βασιλική σύζυγος, η Ελένη ενέκρινε τις πράξεις του συζύγου της και αυτός τόνιζε στα καταστατικά του, ότι είχε συμβουλευτεί τη σύζυγό του. [2] Η οικογένεια τής βασίλισσας Ελένης απέκτησε σημαντική επιρροή στις κρατικές υποθέσεις κατά τη διάρκεια της βασιλείας τού συζύγου της, καθώς και το δικαίωμα να εισπράττει τον φόρο υποτέλειας του Στον από τη Δημοκρατία της Ραγκούσας το 1393. [1] Το βασιλικό ζεύγος είχε μία κόρη με το όνομα Στάνα, της οποίας η κόρη Βλαντάβα παντρεύτηκε τον ευγενή Γιουράι Ραντιβόιεβιτς κατά τη διάρκεια της ζωής του Νταμπίσα. [3]
Άνοδος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το 1394 η Ελένη συμφώνησε με την απόφαση του Νταμπίσα να ορίσει ως κληρονόμο του τον Σιγισμούνδο βασιλιά της Βοημίας & Γερμανίας. Ωστόσο όταν ο Νταμπίσα απεβίωσε στις 8 Σεπτεμβρίου του επόμενου έτους, οι κορυφαίοι ευγενείς, όπως ο μέγας δούκας Χρβόιε Βούκσιτς Χρβατίνιτς, ο πρίγκιπας Παβάο Ραντινόβιτς, ο δούκας Σαντάλι Χράνιτς και ο Γιουράι Ραντιβόιεβιτς αρνήθηκαν να τιμήσουν τη συμφωνία, που είχε κάνει ο Νταμπίσα με τον Σιγισμούνδο. [2] Ο Σιγισμούνδος συγκέντρωσε στρατό και βάδισε στην κοντινή Συρμία, με στόχο να διεκδικήσει τον βοσνιακό θρόνο, αλλά οι ευγενείς συγκέντρωσαν μία συνέλευση (stanak) και εξέλεξαν την Ελένη ως διάδοχο του Νταμπίσα. Μη διατεθειμένος να εμπλακεί με τους ενωμένους ευγενείς σε πόλεμο, ο Σιγισμούνδος αποσύρθηκε. Το τέλος της συζύγου του Μαρίας βασίλισσας της Ουγγαρίας και εξαδέλφης του Νταμπίσα, έκανε τη θέση του πολύ επισφαλή για να επιτεθεί στη Βοσνία, όπως και η ήττα που είχε από τους Οθωμανούς στη μάχη της Νικόπολης. [1]
Οι ιστορικοί έχουν συζητήσει τον ρόλο της βασίλισσας Ελένης. Ο Κρουνόσλαβ Ντραγκανόβιτς τόνισε το 1942 ότι ήταν βασίλισσα με εξουσία, παρά αντιβασίλισσα. Ο Σίμα Κιρκόβιτς το διέψευσε αυτό το 1964 και υποστήριξε, ότι η περίοδος της διακυβέρνησης της Ελένης ήταν στην πραγματικότητα μία μεσοβασιλεία, ένας συμβιβασμός που είχε σκοπό να κατευνάσει τόσο τον Σιγισμούνδο, ο οποίος ήθελε να διεκδικήσει τα δικαιώματά του στο θρόνο αλλά δεν μπόρεσε τότε, όσο και των ευγενενών της Βοσνίας που θέλησαν να αποφύγουν να τιμήσουν την υπόσχεσή τους στον Σιγισμούνδο. [4] Ο Σιγισμούνδος συναίνεσε στην ανάληψη της εξουσίας από την Ελένη, μάλιστα τού ζητήθηκε από τους αξιωματούχους της Ραγκούζας να μεσολαβήσει στη βασίλισσα για λογαριασμό τους. Η Ραγκούσα αποδέχτηκε τελικά, ότι η Ελένη δεν θα επιβεβαίωνε τα καταστατικά, που είχαν χορηγήσει οι Βόσνιοι μονάρχες στη Δημοκρατία, προφανώς επειδή δεν είχε το δικαίωμα να το κάνει. [5]
Η εξουσία της[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Όταν η μάχη της Νικόπολης εξολόθρευσε μεγάλο μέρος του ουγγρικού στρατού, ένας διεκδικητής του βοσνιακού θρόνου διατύπωσε την αξίωσή του κατά της βασίλισσας Ελένης: ένας από τους ευγενείς που υποστήριζαν την αξίωση του βασιλιά Λαδίσλαου της Νάπολης στην Ουγγαρία, από τη σλαβονική πόλη Ποζέγκα, άρχισε να αυτοαποκαλείται βασιλιάς της Βοσνίας. [5] Μέχρι τα μέσα Δεκεμβρίου 1395, η Ελένη είχε εδραιώσει επιτυχώς την εξουσία της στον θρόνο, [2] και ο διεκδικητής σκοτώθηκε από τους υποστηρικτές του Σιγισμούνδου το 1396, χωρίς ποτέ να απειλήσει σοβαρά τη βασίλισσα. [5] Η κυριαρχία της Ελένης ξεχωρίζει ως η περίοδος, κατά την οποία η Βοσνιακή υποστήριξη προς τον Λαδίσλαο μειώθηκε για λίγο. [5]
Όποιος και αν ήταν ο επίσημος ρόλος της βασίλισσας Ελένης, λειτούργησε ως απλή μαριονέτα των ευγενών. Όλα τα σωζόμενα καταστατικά της σημειώνουν ειδικά, ότι είχαν εγκριθεί από τους μεγάλους ευγενείς. [6] Σε ένα καταστατικό που έχει διασωθεί, η βασίλισσα Ελένη ονομάζει τον «δούκα Χρβόιε Βούκσιτς Χρβατίνιτς, τον πρίγκιπα Πάβλε Ραντενόβιτς, τον δούκα Σαντάλι Χράνιτς και τον Τεπτσία Μπάταλο» ως μεγιστάνες, τους οποίους συμβουλεύτηκε. [7] Η χειραφέτηση των Βοσνίων ευγενών έφτασε στο αποκορύφωμά της κατά τη διάρκεια της βασιλείας της Ελένης. Έχοντας γίνει ουσιαστικά αυτόνομοι, οι υποτελείς της περιήλθαν σε εσωτερικό πόλεμο, που αποδυνάμωσε το βασίλειο και απέκλεισε τη συμμετοχή του στην περιφερειακή πολιτική. [2] [8]
Οι Οθωμανοί υπό τον Βαγιαζίτ Α΄ γίνοντο πολύ μεγαλύτερη απειλή κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης της Ελένης, από ό,τι κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Νταμπίσα και του Τβρτκο Α΄· ενισχύθηκαν από την αποφασιστική νίκη τους επί του Σέρβου άρχοντα Βουκ Μπράνκοβιτς, του οποίου η γη βρισκόταν μεταξύ της Ελένης και του Βαγιαζήτ Α΄. Ο Οθωμανικός στρατός που έφτασε στη Βοσνία τον Ιανουάριο του 1398, με επικεφαλής τους γιους τού Βαγιαζήτ Α΄ και τον υποταγμένο Σέρβο άρχοντα Στέφαν Λαζάρεβιτς, ήταν μεγαλύτερος από εκείνους που ηττήθηκαν από τους προκατόχους της Ελένης το 1388 και το 1392. Ωστόσο η εκστρατεία λεηλασίας απέτυχε εντελώς, λόγω του σφοδρού χειμώνα και του πολύ χιονιού, στο οποίο χάθηκαν πολλοί από τους στρατιώτες του Βαγιαζίτ Α΄. [8]
Εκθρόνιση και τα επακόλουθα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η ήττα των Οθωμανών δεν σήμαινε τον θρίαμβο της Ελένης, καθώς τον Μάρτιο του 1398, η Βοσνία κατακλυζόταν από εσωτερική διαμάχη. [8] Φαίνεται ότι η οικογένεια της Ελένης, αυτή των Νικόλιτς, προσπάθησε να επωφεληθεί περαιτέρω από τις βασιλικές τους σχέσεις και να απελευθερωθεί από την υποτέλεια του Οίκου των Koσάτσα, για να γίνουν άμεσα υποτελείς τού μονάρχη. [6] Αυτός μπορεί να ήταν ο λόγος, για μία εξέγερση κατά της Ελένης. [6] Διατήρησε μεγάλη υποστήριξη τον Απρίλιο, όταν η Ραγκούσα της πλήρωσε τον φόρο υποτέλειας. Οι τελευταίοι που παρέμειναν στο πλευρό της ήταν η οικογένεια των Ραντιβόιεβιτς, συμπεριλαμβανομένου του εγγονού της Ελένης, Γιουράι. [9] Ωστόσο μέχρι τις 10 Μαΐου, ο συγγενής τού συζύγου της Oστόια ενθρονίστηκε ως νέος βασιλιάς της Βοσνίας. [2] Στην εκτόπισή της αντιτάχθηκαν τα αδέλφια και οι ανιψιοί της. Έτσι αναγκάστηκαν να καταφύγουν στη Ραγκούσα, αλλά η Ελένη παρέμεινε στη Βοσνία, όπου της φέρθηκαν με τιμή, όπως αρμόζει σε μία χήρα βασίλισσα. [6]
Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Oστόια, η Ελένη έλαβε ξανά το όνομα Γκρούμπα (πιθανότατα το «λαϊκό της όνομα», σε αντίθεση με ένα από το αγιολόγιο) και διατήρησε τον τίτλο της βασίλισσας, [9] αλλά χωρίς την επίσημη βασιλική επίκλιση («με τη χάρη του Θεού βασίλισσα της Ράσκιας, Βοσνίας, κλπ"). [2] Η Γκρούμπα αναφέρεται τελευταία φορά σε επιστολή, που εστάλη από τις αρχές της Ραγκούζας στις 18 Μαρτίου 1399. Μπορεί να απεβίωσε σε μία επιδημία, που μάστιζε τη Ζαχλούμια εκείνη την εποχή. [2]
Οικογένεια[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Παντρεύτηκε τον Νταμπίσα των Κοτρομάνιτς βασιλιά της Βοσνίας και είχε τέκνο:
- Στάνα, κυρία του Βελιάτσι στη Ζαχλούμια.
- Βλαντάβα, παντρεύτηκε τον Γιουράι Ραντιβόγιεβιτς κύριο (knez) της Κράινα Μακαρέκα.
Βιβλιογραφικές αναφορές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Fine 1994, σελ. 458.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Ćošković 2005.
- ↑ Ćošković 2009.
- ↑ Ćirković 1964, σελ. 175-176.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Ćirković 1964, σελ. 176.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Fine 1994, σελ. 459.
- ↑ Ćirković 1964, σελ. 177.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Ćirković 1964, σελ. 184.
- ↑ 9,0 9,1 Ćirković 1964, σελ. 185.
Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Ćirković, Sima (1964). Историја средњовековне босанске државе (στα Σερβοκροατικά). Srpska književna zadruga.
- Ćošković, Pejo (2005), «Jelena», Kotromanići (Miroslav Krleža Institute of Lexicography), http://hbl.lzmk.hr/clanak.aspx?id=137
- Ćošković, Pejo (2009), Kotromanići, Miroslav Krleža Institute of Lexicography
- Fine, John Van Antwerp (1994). The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. University of Michigan Press. ISBN 0-472-08260-4.