Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Περιήγηση ιστορικού διαδραστικά
← Προηγούμενη διαφοράΕπόμενη διαφορά →
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
ΟπτικήΚώδικας wiki
Αναίρεση έκδοσης 9224460 από τον GreekPatriotZeus (Συζήτηση) αυτή είναι άποψη δική σου που την βάζεις μάλιστα και χωρίς καμμία πηγή
Ετικέτα: Αναίρεση
Χωρίς σύνοψη επεξεργασίας
Ετικέτες: Αναιρέθηκε Οπτική επεξεργασία Επεξεργασία από κινητό Διαδικτυακή επεξεργασία από κινητό
Γραμμή 1: Γραμμή 1:
{{Κουτί πληροφοριών πολιτικού κόμματος|ιστότοπος=[http://www.kke.gr/ kke.gr]|χώρα=Ελλάδας|χρώμακώδικας={{Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας/meta/color}}|κόμμα_όνομα=Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας|κόμμα_λογότυπο=[[File:Kke.svg|300px]]|γενικός_γραμματέας=[[Δημήτρης Κουτσούμπας]]|πρόεδρος=[[Δημήτρης Κουτσούμπας]]|εκπρόσωπος_τύπου=[[Γιάννης Γκιόκας]]|κοινοβουλευτικός_εκπρόσωπος=[[Θανάσης Παφίλης]]<br />[[Νίκος Καραθανασόπουλος|Νίκος&nbsp;Καραθανασόπουλος]]|ίδρυση=4/17 Νοεμβρίου 1918|ιδρυτές=[[Αβραάμ Μπεναρόγια]]<br />[[Νίκος Δημητράτος]]<br />[[Δημοσθένης Λιγδόπουλος]]<br />[[Αρίστος Αρβανίτης]]<br />[[Μιχαήλ Σιδέρης]]<br />[[Σταμάτης Κόκκινος]]<br />[[Γιώργος Πισπίνης]]<br />[[Σπύρος Κομιώτης]]<br />κ.α.<ref>[https://www.newsbeast.gr/weekend/arthro/4157041/poioi-itan-aytoi-poy-idrysan-to-kke Ποιοί ήταν αυτοί που ίδρυσαν το ΚΚΕ</ref>|προκάτοχος=[[Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος]]|εφημερίδα=''[[Ριζοσπάστης]]''|αρχηγείο=Λ. Ηρακλείου 145,<br />[[Περισσός]], [[Αθήνα]]|νεολαία_πτέρυγα=[[Κομμουνιστική Νεολαία Ελλάδας]]|φοιτητική_πτέρυγα=[[Πανσπουδαστική Κίνηση Συνεργασίας]]|ιδεολογία={{nowrap|[[Κομμουνισμός]]<ref>
{{Κουτί πληροφοριών πολιτικού κόμματος|χώρα=Ελλάδας
|χρώμακώδικας={{Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας/meta/color}}
|κόμμα_όνομα=Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας
|κόμμα_λογότυπο=[[File:Kke.svg|150px]]
|γενικός_γραμματέας=[[Δημήτρης Κουτσούμπας]]
|εκπρόσωπος_τύπου=[[Γιάννης Γκιόκας]]
|κοινοβουλευτικός_εκπρόσωπος=[[Θανάσης Παφίλης]]<br />[[Νίκος Καραθανασόπουλος|Νίκος&nbsp;Καραθανασόπουλος]]
|ίδρυση=4/17 Νοεμβρίου 1918|ιδρυτές=[[Αβραάμ Μπεναρόγια]]<br />[[Νίκος Δημητράτος]]<br />[[Δημοσθένης Λιγδόπουλος]]<br />[[Αρίστος Αρβανίτης]]<br />[[Μιχαήλ Σιδέρης]]<br />[[Σταμάτης Κόκκινος]]<br />[[Γιώργος Πισπίνης]]<br />[[Σπύρος Κομιώτης]]<br />κ.α.<ref>[https://www.newsbeast.gr/weekend/arthro/4157041/poioi-itan-aytoi-poy-idrysan-to-kke Ποιοί ήταν αυτοί που ίδρυσαν το ΚΚΕ</ref>
|προκάτοχος=[[Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος]]
|εφημερίδα=''[[Ριζοσπάστης]]''
|αρχηγείο=Λ. Ηρακλείου 145,<br />[[Περισσός]], [[Αθήνα]]
|νεολαία_πτέρυγα=[[Κομμουνιστική Νεολαία Ελλάδας]]
|φοιτητική_πτέρυγα=[[Πανσπουδαστική Κίνηση Συνεργασίας]]
|ιδεολογία={{nowrap|[[Κομμουνισμός]]<ref>
* {{cite web|last=Sam|first=Bollier|title=A guide to Greece's political parties|url=https://www.aljazeera.com/features/2012/5/1/a-guide-to-greeces-political-parties|accessdate= 2014-12-25 |date=2012-05-01}}</ref></br>[[Μαρξισμός-Λενινισμός]]<ref>
* {{cite web|last=Sam|first=Bollier|title=A guide to Greece's political parties|url=https://www.aljazeera.com/features/2012/5/1/a-guide-to-greeces-political-parties|accessdate= 2014-12-25 |date=2012-05-01}}</ref></br>[[Μαρξισμός-Λενινισμός]]<ref>
* {{cite web|last=Sam|first=Bollier|title=A guide to Greece's political parties|url=https://www.aljazeera.com/features/2012/5/1/a-guide-to-greeces-political-parties|accessdate= 2014-12-25 |date=2012-05-01}}</ref></br>[[Ευρωσκεπτικισμός]]<ref>
* {{cite web|last=Sam|first=Bollier|title=A guide to Greece's political parties|url=https://www.aljazeera.com/features/2012/5/1/a-guide-to-greeces-political-parties|accessdate= 2014-12-25 |date=2012-05-01}}</ref></br>[[Ευρωσκεπτικισμός]]<ref>
Γραμμή 22: Γραμμή 9:
* {{cite book|title=Parties, Politics, and Democracy in the New Southern Europe|url=https://archive.org/details/partiespoliticsd0000unse|year=2001|publisher=The Johns Hopkins University Press|isbn=978-0801865176|page=[https://archive.org/details/partiespoliticsd0000unse/page/354 354]}}</ref></br>[[Ιμπεριαλισμός|Αντι-ιμπεριαλισμός]]<ref>
* {{cite book|title=Parties, Politics, and Democracy in the New Southern Europe|url=https://archive.org/details/partiespoliticsd0000unse|year=2001|publisher=The Johns Hopkins University Press|isbn=978-0801865176|page=[https://archive.org/details/partiespoliticsd0000unse/page/354 354]}}</ref></br>[[Ιμπεριαλισμός|Αντι-ιμπεριαλισμός]]<ref>
* {{Cite journal|title=Greek anti-imperialism: contemporary era|url=https://www.academia.edu/43084048/Greek_anti_imperialism_contemporary_era|journal=Cope, Z. and I. Ness (eds), Palgrave Encyclopedia of Imperialism and Anti-Imperialism, Basingstoke: Palgrave/Macmillan, pp. 341-346|language=en|first=Costas|last=Eleftheriou}}
* {{Cite journal|title=Greek anti-imperialism: contemporary era|url=https://www.academia.edu/43084048/Greek_anti_imperialism_contemporary_era|journal=Cope, Z. and I. Ness (eds), Palgrave Encyclopedia of Imperialism and Anti-Imperialism, Basingstoke: Palgrave/Macmillan, pp. 341-346|language=en|first=Costas|last=Eleftheriou}}
* {{Cite web|url=https://www.fes-athens.org/projekte/political-parties-of-greece/|title=Political parties of Greece|website=www.fes-athens.org|language=de|accessdate=2021-05-28}}</ref>}}
* {{Cite web|url=https://www.fes-athens.org/projekte/political-parties-of-greece/|title=Political parties of Greece|website=www.fes-athens.org|language=de|accessdate=2021-05-28}}</ref>}}|θέση=[[Αριστερά]]<ref>
|θέση=[[Αριστερά]]<ref>
* {{cite web|last=Sam|first=Bollier|title=A guide to Greece's political parties|url=https://www.aljazeera.com/features/2012/5/1/a-guide-to-greeces-political-parties|accessdate= 2014-12-25 |date=2012-05-01}}
* {{cite web|last=Sam|first=Bollier|title=A guide to Greece's political parties|url=https://www.aljazeera.com/features/2012/5/1/a-guide-to-greeces-political-parties|accessdate= 2014-12-25 |date=2012-05-01}}
* {{Cite book|title=Πολιτικά κόμματα, εκλογές και κομματικό σύστημα|first=Χριστόφορος|last=Βερναρδάκης|publisher=Σαββάλας|isbn=978-960-445-737-3|year=2011|location=Αθήνα|page=179|quote=}}
* {{Cite book|title=Πολιτικά κόμματα, εκλογές και κομματικό σύστημα|first=Χριστόφορος|last=Βερναρδάκης|publisher=Σαββάλας|isbn=978-960-445-737-3|year=2011|location=Αθήνα|page=179|quote=}}
Γραμμή 30: Γραμμή 16:
* https://www.brookings.edu/wp-content/uploads/2018/02/alganappendixfa17bpea.pdf The European Trust Crisis and the Rise of Populism
* https://www.brookings.edu/wp-content/uploads/2018/02/alganappendixfa17bpea.pdf The European Trust Crisis and the Rise of Populism
* https://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.1177/0263395718770599 The party politics of Euroscepticism in times of crisis: The case of Greece
* https://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.1177/0263395718770599 The party politics of Euroscepticism in times of crisis: The case of Greece
* https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-319-67217-5_11 Understanding Online Political Networks: The Case of the Far-Right and Far-Left in Greece</ref>|ευρωπαϊκά=[[Πρωτοβουλία Κομμουνιστικών και Εργατικών Κομμάτων]]|ευρωκοινοβούλιο=[[Μη εγγεγραμμένοι (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο)|Μη εγγεγραμμένοι]]|διεθνώς=[[Διεθνής Συνάντηση Κομμουνιστικών και Εργατικών Κομμάτων]]|χρώματα={{colorbox|{{Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας/meta/color}}}} [[Κόκκινο]]|έδρες1_τίτλος=[[Βουλή των Ελλήνων|Βουλή<br>των Ελλήνων]]|έδρες1={{Infobox political party/seats|15|300|hex={{Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας/meta/color}}}}|έδρες2_τίτλος=[[Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο]]|έδρες2={{Infobox political party/seats|2|21|hex={{Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας/meta/color}}}}|flag=[[File:KKE_Flag.png|180px|border|Flag of the Communist Party of Greece]]|ιστοσελίδα=[http://www.kke.gr/ kke.gr]}}
* https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-319-67217-5_11 Understanding Online Political Networks: The Case of the Far-Right and Far-Left in Greece</ref>
|ευρωπαϊκά=[[Πρωτοβουλία Κομμουνιστικών και Εργατικών Κομμάτων]]
|ευρωκοινοβούλιο=[[Μη εγγεγραμμένοι (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο)|Μη εγγεγραμμένοι]]|διεθνώς=[[Διεθνής Συνάντηση Κομμουνιστικών και Εργατικών Κομμάτων]]
|χρώματα={{colorbox|{{Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας/meta/color}}}} [[Κόκκινο]]
|έδρες1_τίτλος=[[Βουλή των Ελλήνων|Βουλή<br>των Ελλήνων]]
|έδρες1={{Infobox political party/seats|15|300|hex={{Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας/meta/color}}}}
|έδρες2_τίτλος=[[Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο]]
|έδρες2={{Infobox political party/seats|2|21|hex={{Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας/meta/color}}}}|flag=[[File:KKE_Flag.png|150px|border|Flag of the Communist Party of Greece]]|ιστοσελίδα=[http://www.kke.gr/ kke.gr]
}}


Το '''Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος''' ('''K.K.E.''') είναι [[Κατάλογος ελληνικών πολιτικών κομμάτων|ελληνικό]] [[Μαρξισμός-Λενινισμός|μαρξιστικό-λενινιστικό]] κόμμα. Ιδρύθηκε το [[1918]] ως [[Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος]] (Σ.Ε.Κ.Ε.). Σημερινός Γενικός Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματος είναι ο [[Δημήτρης Κουτσούμπας]]. Έμβλημά του είναι το [[σφυροδρέπανο]].
Το '''Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος''' ('''K.K.E.''') είναι [[Κατάλογος ελληνικών πολιτικών κομμάτων|ελληνικό]] [[Μαρξισμός-Λενινισμός|μαρξιστικό-λενινιστικό]] κόμμα. Ιδρύθηκε το [[1918]] ως [[Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος]] (Σ.Ε.Κ.Ε.). Σημερινός Γενικός Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματος είναι ο [[Δημήτρης Κουτσούμπας]]. Έμβλημά του είναι το [[σφυροδρέπανο]].

Έκδοση από την 02:51, 20 Ιανουαρίου 2022

Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας
ΠρόεδροςΔημήτρης Κουτσούμπας
Γενικός ΓραμματέαςΔημήτρης Κουτσούμπας
Κοινοβουλευτικός ΕκπρόσωποςΘανάσης Παφίλης
Νίκος Καραθανασόπουλος
Εκπρόσωπος ΤύπουΓιάννης Γκιόκας
ΙδρυτέςΑβραάμ Μπεναρόγια
Νίκος Δημητράτος
Δημοσθένης Λιγδόπουλος
Αρίστος Αρβανίτης
Μιχαήλ Σιδέρης
Σταμάτης Κόκκινος
Γιώργος Πισπίνης
Σπύρος Κομιώτης
κ.α.[1]
Ίδρυση4/17 Νοεμβρίου 1918
ΠροκάτοχοςΣοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος
ΈδραΛ. Ηρακλείου 145,
Περισσός, Αθήνα
ΕφημερίδαΡιζοσπάστης
Πτέρυγα νεολαίαςΚομμουνιστική Νεολαία Ελλάδας
Φοιτητική πτέρυγαΠανσπουδαστική Κίνηση Συνεργασίας
ΙδεολογίαΚομμουνισμός[2]
Μαρξισμός-Λενινισμός[3]
Ευρωσκεπτικισμός[4]
Δημοκρατικός συγκεντρωτισμός[5]
Ριζοσπαστική αριστερά[6]
Αντικαπιταλισμός
Προλεταριακός διεθνισμός[7]
Αντι-ιμπεριαλισμός[8]
Πολιτικό φάσμαΑριστερά[9]
Ακροαριστερά[10]
Ευρωπαϊκή προσχώρησηΠρωτοβουλία Κομμουνιστικών και Εργατικών Κομμάτων
Ομάδα Ευρωπαϊκού ΚοινοβουλίουΜη εγγεγραμμένοι
Διεθνής προσχώρησηΔιεθνής Συνάντηση Κομμουνιστικών και Εργατικών Κομμάτων
Χρώματα     Κόκκινο
Βουλή
των Ελλήνων
15 / 300
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο
2 / 21
Σημαία κόμματος
Flag of the Communist Party of Greece
Ιστότοπος
kke.gr
Πολιτικό σύστημα Ελλάδας
Πολιτικά κόμματα
Εκλογές

Το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος (K.K.E.) είναι ελληνικό μαρξιστικό-λενινιστικό κόμμα. Ιδρύθηκε το 1918 ως Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος (Σ.Ε.Κ.Ε.). Σημερινός Γενικός Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματος είναι ο Δημήτρης Κουτσούμπας. Έμβλημά του είναι το σφυροδρέπανο.

Είναι από τα λίγα σημαντικά σε απήχηση κομμουνιστικά κόμματα της Δυτικής Ευρώπης, που δεν ακολούθησαν τη γραμμή του ευρωκομμουνισμού.

Στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συμμετείχε στην ομάδα GUE/NGL, αλλά απομακρύνθηκε, όπως χαρακτηριστικά ανακοίνωσε η ΚΕ, λόγω της αλλοίωσης του συνομόσπονδου χαρακτήρα της, που έγκειται στην παρουσίαση των θέσεων του Κόμματος της Ευρωπαϊκής Αριστεράς ως ενιαίες θέσεις των κομμάτων που συμμετάσχουν στην GUE/NGL, καθώς επίσης και το ότι η GUE/NGL συντάχθηκε σε κρίσιμα ζητήματα με το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα και το κόμμα των Φιλελευθέρων. Τέλος επισημάνθηκε η συμμετοχή του γερμανικού κόμματος Die Linke σε αυτήν την ευρωομάδα, κόμμα το οποίο κατηγορεί ότι εξισώνει τον φασισμό με τον κομμουνισμό.[11]

Μετά τις εκλογές του 2019 είναι το τέταρτο σε αριθμό εδρών κόμμα στο Ελληνικό Κοινοβούλιο, με 15 βουλευτές. Στις αυτοδιοικητικές εκλογές του 2019 εξέλεξε για δεύτερη φορά δήμαρχο στην Πάτρα.

Ιστορικό

Η Ίδρυση και τα πρώτα χρόνια

Το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος (ΣΕΚΕ) −μετέπειτα ΚΚΕ− ιδρύθηκε στο 1ο Σοσιαλιστικό Συνέδριο που συνήλθε στις 17-23 Νοέμβρη του 1918 στον Πειραιά, μια μόλις εβδομάδα μετά την ίδρυση της ΓΣΕΕ. Καθοριστικό ρόλο στην ίδρυσή του έπαιξαν, τόσο η ανάπτυξη του εργατικού κινήματος της Ελλάδας όσο και η επίδραση της νεαρής τότε Οκτωβριανής Επανάστασης. Χαρακτηριστικό είναι πως η εφημερίδα Ριζοσπάστης αποτέλεσε το κοινό όργανο του κόμματος και της συνομοσπονδίας.[12][13]

Το κτίριο στον Πειραιά όπου πραγματοποιήθηκε το ιδρυτικό Συνέδριο του ΣΕΚΕ
Πλάκα στο κτίριο στον Πειραιά όπου πραγματοποιήθηκε το ιδρυτικό Συνέδριο του ΣΕΚΕ

Σκοπός του νεοσύστατου κόμματος ήταν «να διαμορφώση τον αγώνα της εργατικής τάξεως εις αγώνα συνειδητόν και ενιαίον και να οδηγήση αυτήν εις την φυσικήν και αναγκαίαν αποστολήν της».[14] Μέσα στο ΣΕΚΕ εκδηλώθηκε η πρώτη αντιπολιτευτική ομάδα με την επωνυμία Κομμουνιστική Ένωση, από πρώην μέλη της Σοσιαλιστικής Νεολαίας, λόγω της καθυστέρησης ένταξης στη Γ' Διεθνή από το ΣΕΚΕ. Αυτή διαλύθηκε μετά την ένταξη στη Γ' Διεθνή.[15] Στο Β' Συνέδριο του ΣΕΚΕ (Απρίλιος 1920) αποφασίστηκε η προσχώρηση του ΣΕΚΕ στην Γ' Κομμουνιστική Διεθνή (ΚΔ),[16] Μια τέτοια κίνηση αποσκοπούσε «στην πολιτική και ιδεολογική αυτονόμηση της εργατικής τάξης[...] (στην) τομή που θα διαφοροποιούσε το ΣΕΚΕ σε σχέση με το βενιζελισμό»[17] Παράλληλα η ένταξη αυτή συνεπαγόταν συμμόρφωση σε κάθε απόφαση που λάμβανε αυτή η οργάνωση αλλά και στις υποδείξεις που έκανε σχετικά με την ανάδειξη των ηγετικών στελεχών του κόμματος.[12] Στις 28 Νοέμβρη του 1922 ιδρύθηκε η νεολαία του ΣΕΚΕ, η Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ),[18] απόγονος της οποίας είναι η σημερινή Κομμουνιστική Νεολαία Ελλάδας (ΚΝΕ).

Στο Τρίτο Έκτακτο Συνέδριό του, το Νοέμβρη του 1924, το ΣΕΚΕ(Κ) - ΣΕΚΕ(κομμουνιστικό) - μετονομάστηκε σε «ΚΚΕ (ΕΤΚΔ) (Ελληνικό Τμήμα Κομμουνιστικής Διεθνούς)» και αποδέχτηκε πλήρως τους όρους και τις αποφάσεις της ΚΔ, αρχίζοντας μια διαδικασία προσαρμογής του χαρακτήρα του στα πρότυπά της, που ονομάστηκε «μπολσεβικοποίηση».[19] Γραμματέας της Κεντρικής επιτροπής εκλέχτηκε ο νεαρός νομικός Παντελής Πουλιόπουλος, που ηγείτο της αριστερής πτέρυγας του Κόμματος που την αποτελούσαν κυρίως μέλη του κινήματος του Παλαιών Πολεμιστών. Η δυναμική νέα ηγετική ομάδα θα προβεί στη διαγραφή των μελών της ιδρυτικής γενιάς του ΣΕΚΕ (Αβραάμ Μπεναρόγια, Νίκος Δημητράτος, Αριστοτέλης Σίδερης, Γιώργος Γεωργιάδης, κ.α) χαρακτηρίζοντάς τους Οπορτουνιστές, δηλαδή καιροσκόπους με μικροαστικές αντιλήψεις.

Παράλληλα, το 1923 μια ομάδα μελών του ΣΕΚΕ που συντάχθηκε αργότερα με το διεθνές τροτσκιστικό ρεύμα αποχώρησε δημιουργώντας την ομάδα των Αρχειομαρξιστών. Ονομάστηκαν έτσι επειδή εξέδιδαν το περιοδικό "Αρχείον Μαρξισμού".[20]

Τα αίτια καθυστέρησης συγκρότησης ενιαίου κομμουνιστικού κόμματος στην Ελλάδα

Ο ιστορικός Αλέξανδρος Δάγκας καταγράφει τα κοινωνικοπολιτικά αίτια καθυστέρησης ανάπτυξης του Κομμουνισμού στην Ελλάδα και συγκρότησης σχετικού κομματικού φορέα:[21]

  • καθυστέρηση ανάπτυξης του καπιταλισμού
  • αργή αριθμητική αύξηση της εργατικής τάξης
  • ρευστότητα στην ταξική συγκρότηση της κοινωνίας και όσμωση των τάξεων και των κοινωνικών στρωμάτων
  • μειωμένη ταξική συνεκτικότητα
  • έλλειψη κομματικής παράδοσης
  • πελατειακές σχέσεις που άμβλυναν οικονομικές και κοινωνικές αντιθέσεις
  • ιδεολογική χειραγώγηση
  • καλλιέργεια εθνικισμού και προπαγάνδιση της Μεγάλης Ιδέας
  • όχι ευχερής διάχυση των νέων ιδεών
  • ανεπαρκής θεωρητική κατάρτιση και πολιτική εμπειρία των εκπροσώπων της ελλαδικού σοσιαλιστικού κινήματος
  • ελλιπής σύνδεση με τα μαζικά κινήματα
  • προσωπικοί ανταγωνισμοί

Η αντιπολεμική δράση κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής εκστρατείας

Το νεαρό τότε ΣΕΚΕ αντιτάχθηκε εξαρχής στη Μικρασιατική Εκστρατεία χαρακτηρίζοντάς την ιμπεριαλιστικό και τυχοδιωκτικό πόλεμο. Εκτίμησε ότι αυτή εξυπηρετεί τα συμφέροντα της ελληνικής άρχουσας τάξης και των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής, Βρετανίας και Γαλλίας, που ήθελαν να καταπνίξουν τον εθνικοαπελευθερωτικό για τους Τούρκους αγώνα του κεμαλικού κινήματος[22] και να κάνουν την Τουρκία αντισοβιετικό ορμητήριο.

Τα μέλη του ΣΕΚΕ(Κ) διεξήγαγαν δραστήρια προπαγάνδα τόσο στο μέτωπο όσο και στα μετόπισθεν, προειδοποιώντας για τις καταστρεπτικές συνέπειες της συνέχειας του πολέμου και καλώντας το λαό να αγωνιστεί για την ανατροπή του βασιλιά και την ειρήνευση στη βάση της συνεννόησης με τον τουρκικό λαό.[23] Στο μικρασιατικό μέτωπο επικεφαλής της αντιπολεμικής προπαγάνδας ήταν ο Παντελής Πουλιόπουλος, ο Γιώργος Νίκολης και ο Λευτέρης Σταυρίδης[εκκρεμεί παραπομπή].

Το ΣΕΚΕ υποστήριζε ότι σε περίπτωση που ένας πόλεμος που διεξάγεται είναι ιμπεριαλιστικός και από τα δύο μέρη, οι επαναστάτες και των δύο μερών θα πρέπει να προσπαθήσουν να μετατρέψουν τον εθνικό πόλεμο σε εμφύλιο, ώστε να ανατρέψουν τις αστικές και ιμπεριαλιστικές τους κυβερνήσεις. Η πολιτική αυτή ονομάζεται ντεφαιτισμός και έγινε αφορμή για σκληρές διώξεις εναντίον των μελών του ΣΕΚΕ που στο εξής θα δρούσαν σε κατάσταση ημιπαρανομίας[εκκρεμεί παραπομπή].

Η θέση του KKE για το Μακεδονικό ζήτημα

Ο Λάζαρος Ζησιάδης και ο Ανδρέας Τσίπας, στελέχη του ΚΚΕ από τη Μακεδονία (δεκαετία του 1930).

Μια ακόμη θέση του νεαρού ΚΚΕ ήταν αυτή για «Ενιαία και Ανεξάρτητη Μακεδονία και Θράκη», που υιοθετήθηκε το 1924 καθ' υπόδειξη της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Το σύνθημα αυτό ήταν ενταγμένο στους γενικότερους σχεδιασμούς της τελευταίας για τα Βαλκάνια, που προέβλεπαν ένοπλη εξέγερση στη Βουλγαρία και γρήγορη γενίκευση της επανάστασης σε ολόκληρη την περιοχή.

Η ηγεσία του ΚΚΕ μοιράστηκε στα δυο. Μια μερίδα της υπό τους Π. Πουλιόπουλο και Ελ. Σταυρίδη συμφώνησε πλήρως με τη θέση, ενώ μια άλλη υπό τους Γ. Κορδάτο και Θ. Αποστολίδη διαφώνησε θεωρώντας την «ανεδαφική». Τελικά, μπροστά στον κίνδυνο της απομόνωσης από το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, το ΚΚΕ επέλεξε να αποδεχτεί τη θέση αυτή, που για πολλά χρόνια αποτέλεσε αφορμή για διώξεις εναντίον των κομμουνιστών.[24]

Αργότερα, τον Απρίλη του 1935 η θέση αυτή κρίθηκε λανθασμένη και αντικαταστάθηκε από το σύνθημα για "πλήρη εθνική και πολιτική ισοτιμία σε όλες τις εθνικές μειονότητες" [25][26] στο 6ο συνέδριο, που έλαβε χώρα στην Αθήνα το Δεκέμβριο του 1935.[27]

Η υιοθέτηση από το ΚΚΕ της θέσης για το Μακεδονικό υπήρξε το έναυσμα για διώξεις στελεχών και μελών του κόμματος. Ειδικά μετά την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του Πάγκαλου, το καλοκαίρι του 1925, οι διώξεις γενικεύτηκαν. Στις 24 Αυγούστου 1925 25 κομμουνιστές, μεταξύ αυτών και ο Γραμματέας της ΚΕ Πουλιόπουλος, δικάστηκαν στην Αθήνα με την κατηγορία ότι προωθούσαν την αυτονομία της Μακεδονίας και της Θράκης. Μετά από τις πολύωρες απολογίες των κατηγορουμένων και τη διεθνή πίεση η δίκη διακόπηκε. Στις 22 Φεβρουαρίου 1926, η δίκη των αυτονομιστών συνεχίστηκε. Οι κατηγορίες απορρίφθηκαν, αλλά αντί οι κρατούμενοι να απελευθερωθούν εξορίστηκαν στην Ανάφη, την Αμοργό και τη Φολέγανδρο. Όλοι αφέθηκαν ελεύθεροι στα τέλη Αυγούστου 1926 μετά την πτώση της δικτατορίας του Πάγκαλου. Οι διώξεις συνεχίστηκαν σύμφωνα με τον νόμο 4229/24 Ιουλίου 1929 περί Μέτρων προστασίας του κοινωνικού καθεστώτος και της προστασίας των πολιτών γνωστότερος ως Ιδιώνυμο.[28]

Το ΚΚΕ και οι μειονότητες

Οι θέσεις του ΚΚΕ για το Μακεδονικό ζήτημα και τις μειονότητες που ζούσαν στη Μακεδονία αναπτύχθηκαν παραπάνω. Από τις άλλες μειονότητες ελάχιστα απασχόλησαν το ΚΚΕ οι Τσάμηδες και οι Τούρκοι και γενικά οι θρησκευτικές μειονότητες. Πιο πολύ ενδιαφέρον εκδηλώθηκε για τους Αρμένιους και τους Σεφαραδίτες Εβραίους της Θεσσαλονίκης: για τους τελευταίους το ενδιαφέρον πήγαζε από την ανεπτυγμένη ταξική συνείδηση του εβραϊκού προλεταριάτου. Η σύνδεση Εβραίων και κομμουνιστών ενίσχυσε τον αντισημιτισμό και αντικομμουνισμό.[29]

Η σύγκρουση Σταλινικών - Τροτσκιστών

Μόλις εγκαθιδρύθηκε η Δικτατορία του Πάγκαλου συνέλαβε πολλά ηγετικά στελέχη του ΚΚΕ με πρώτο τον Γραμματέα της ΚΕ, που εκλέχθηκε στο 3ο Έκτακτο Συνέδριο του 1924, Παντελή Πουλιόπουλο, με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας λόγω του "Μακεδονικού". Αυτό είχε σαν επακόλουθο προσωρινός Γραμματέας να αναλάβει ο Ελευθέριος Σταυρίδης και να προωθηθούν στην καθοδήγηση του κόμματος στις θέσεις των συλληφθέντων στελέχη που είχαν έρθει από τη Σοβιετική Ένωση και είχαν φοιτήσει στο Κομμουνιστικό Πανεπιστήμιο Εργαζομένων της Ανατολής (ΚΟΥΤΒ), οι επονομαζόμενοι "Κούτβηδες", όπως οι Ανδρόνικος Χαϊτάς, Κώστας Ευτυχιάδης και Νίκος Ζαχαριάδης.

Βουλευτές του ΚΚΕ το 1926
Όνομα Περιφέρεια
1. Τάσος Χαϊνόγλου Έβρος
2. Αθανάσιος Σινόκας Ροδόπη
3. Ελευθέριος Σταυρίδης Καβάλα
4. Κώστας Κωνσταντινίδης Δράμα
5. Ζακ Βεντούρα Θεσσαλονίκη
6. Δαυίδ Σουλάμ Θεσσαλονίκη
7. Γρηγόριος Παπανικολάου Θεσσαλονίκη
8. Νικόλαος Κυριακόπουλος Φλώρινα
9. Σεραφείμ Μάξιμος Λάρισα
10. Κώστας Θέος Λάρισα
Ο Παντελής Πουλιόπουλος, πρώτος ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, διαγράφηκε το 1927 ως λικβινταριστής.

Μεσούσης της Δικτατορίας του Πάγκαλου, οι Ανδρόνικος Χαϊτάς και Κώστας Ευτυχιάδης υποστήριξαν πως το κόμμα θα έπρεπε να επιδιώξει μια στοιχειώδη νομιμότητα για να έχει μια σταθερή και αποτελεσματική δράση. Μετά την πτώση της Δικτατορίας του Πάγκαλου, τον Αύγουστο του 1926 και την αποφυλάκιση πολλών ηγετικών στελεχών του ΚΚΕ, η θέση αυτή κρίθηκε ως ρεφορμιστική και καταδικάστηκε στη Σύσκεψη παραγόντων τον Σεπτέμβριο του 1926. Ταυτόχρονα, ο εκλεγμένος Γραμματέας της ΚΕ Παντελής Πουλιόπουλος αρνήθηκε να αναλάβει τα καθήκοντά του και να είναι υποψήφιος στις επερχόμενες εκλογές γιατί διαπίστωσε ότι την πολιτική γραμμή του κόμματος την καθόριζαν οι Κούτβηδες, που είχαν στενές επαφές με τη Σοβιετική πρεσβεία στην Αθήνα.[30] Τη θέση του Γραμματέα της ΚΕ ανέλαβε ο Παστιάς Γιατσόπουλος και έγινε εμφανές ότι στο κόμμα υπάρχουν πλέον δύο ομάδες με διαφορετικές θέσεις. Η μία γύρω από τον μόλις αποφυλακισθέντα Π. Πουλιόπουλο και η άλλη γύρω από τον Α. Χαϊτά που είχε και την υποστήριξη της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Τις διαφορές τους θα τις έλυναν στο επόμενο συνέδριο του κόμματος, που είχε να γίνει από το 1924, και ορίστηκε για τον Μάρτιο του 1927.

Ενδιάμεσα, στις εκλογές του Νοέμβρη του 1926, το ΚΚΕ θα εκλέξει για πρώτη φορά στην ιστορία του 10 βουλευτές σαν Ενιαίο Μέτωπο Εργατών Αγροτών και Προσφύγων. Αρχηγός της κοινοβουλευτικής ομάδας του ΚΚΕ ήταν ο Σεραφείμ Μάξιμος.

Στο 3ο Τακτικό Συνέδριο που συγκλήθηκε τον Μάρτιο του 1927[31] ήδη μέσα στο κόμμα δρούσαν τρεις ομάδες:

Α) Οι Σταλινικοί (Χαϊτάς, Ευτυχιάδης, Κολοζώφ, Θέος, Σιάντος, Ζαχαριάδης) που ήταν η πλειοψηφία και θεωρήθηκε ως η πιο αντιπροσωπευτική της επαναστατικής συνέπειας και των αρχών της ΚΔ και του ΚΚΣΕ.

B) Οι Τροτσκιστές ή Λικβινταριστές (Πουλιόπουλος, Γιατσόπουλος, Νίκολης), οι οποίοι δεν διαφώνησαν με τον μέχρι τότε τρόπο δράσης του κόμματος, αλλά αμφισβήτησαν τον τρόπο καθοδήγησης από την Κομμουνιστική Διεθνή (ΚΔ), την ηγεσία της οποίας είχαν αναλάβει στη Μόσχα οι Στάλιν-Μπουχάριν. Επίσης, εξέφρασαν τη δυσπιστία τους ως προς την αντικειμενικότητα της πληροφόρησης σχετικά με την κρίση στο εσωτερικό του ΚΚΣΕ (διαπάλη Στάλιν-Τρότσκι). Βαθμιαία όμως, συντάχθηκαν με τις θέσεις του Τρότσκι και της Αριστερής Αντιπολίτευσης στη Σοβιετική Ένωση.

Γ) Οι Κεντριστές (Μάξιμος, Χαΐνογλου, Σκλάβος) που βρισκόταν μεταξύ των δύο ομάδων και προσπαθούσαν να συμβιβάσουν τις διαφορές τους. Διαφωνούσαν με την πολιτική τακτική των τροτσκιστών, αλλά, δεν ήθελαν και τις διοικητικές λύσεις για θέματα ιδεολογικών αντιπαραθέσεων που πρότειναν οι σταλινικοί.

Τελικά, μετά από έντονες αντιπαραθέσεις και παρέμβαση του εκπροσώπου της Κ. Διεθνούς Ρέμελε, απομακρύνθηκαν οι τροτσκιστές από την ηγεσία του κόμματος και εξελέγη Κεντρική Επιτροπή αποτελούμενη από Σταλινικούς και Κεντριστές με επικεφαλής τον Ανδρόνικο Χαϊτά, που ανέλαβε Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής. Τότε για πρώτη φορά καθιερώνεται ο θεσμός του Πολιτικού Γραφείου που συγκροτήθηκε από τους : Α. Χαϊτά, Γ.Σιάντο, Κ.Θέο, Κ.Ευτυχιάδη (πλειοψηφούσα τάση), Σ. Μάξιμο, Κ. Σκλάβο, Τ. Χαΐνογλου (Κεντριστές). Το ΚΚΕ τότε συντάχθηκε πλήρως με την πολιτική γραμμή της ΚΔ και αποδοκίμασε την τροτσκιστική Αριστερή Αντιπολίτευση στη Σοβιετική Ένωση.

Οι Τροτσκιστές λοιπόν απομακρύνθηκαν από την ηγεσία του κόμματος και αργότερα, τον Σεπτέμβριο του 1927, διαγράφηκαν από το ΚΚΕ. Τότε επίσης διαγράφηκαν οι Γιάννης Κορδάτος για αντικομματική στάση και Ελ. Σταυρίδης για φιλοαστικές αποκλίσεις. Τέλος δόθηκε έμφαση στη στρατηγική του ενιαίου μετώπου και διακηρύχθηκε ότι το Μακεδονικό ζήτημα δεν συνιστά προτεραιότητα του κόμματος.[32]

Μετά την αποπομπή των Τροτσκιστών από το ΚΚΕ οι Κεντριστές παραιτήθηκαν από την ηγεσία του κόμματος και συγκρότησαν μαζί τους την αντιπολιτευτική ομάδα στην ηγεσία του ΚΚΕ, εκδίδοντας το περιοδικό "Σπάρτακος". Η ομάδα του Σπάρτακου συντάχθηκε με τις θέσεις της Αριστερής Αντιπολίτευσης στη Σοβιετική Ένωση των Τρότσκι-Ζηνόβιεφ. Σαν συνέπεια αυτού η ηγετική ομάδα του Χαϊτά στράφηκε κατά των Κεντριστών τους οποίους διέγραψε από το κόμμα τον Φεβρουάριο του 1928 στην 3η ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής. Το κόμμα πλέον χωρίς εσωκομματικές διαφορές και προσδεδεμένο στον οργανισμό της υπό τον Στάλιν ΚΔ πήγε στο 4ο Συνέδριό του, στα τέλη του 1928, όπου εξέλεξε νέα Κεντρική Επιτροπή και Πολιτικό Γραφείο, με γραμματέα τον Χαϊτά.[33]

Η πολιτική του ΚΚΕ την δεκαετία του 1930

Η παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929 επιδείνωσε σημαντικά τους όρους ζωής του ελληνικού λαού και οδήγησε σε ένα πρωτοφανές κύμα αιματηρών απεργιακών κινητοποιήσεων, στο οποίο πρωτοστάτησε το ΚΚΕ. Για να κατασταλεί το ολοένα ογκούμενο κύμα λαϊκών αγώνων, οι διώξεις των κομμουνιστών εντάθηκαν και «θεσμοθετήθηκαν» από την κυβέρνηση Βενιζέλου με την ψήφιση του νόμου 4229/1929, γνωστού και ως "ιδιωνύμου".

Το Γενάρη του 1930, εν μέσω πρωτοφανούς απεργιακού αναβρασμού, η 3η Ολομέλεια της ΚΕ έριξε το σύνθημα για γενική πολιτική απεργία και εγκαθίδρυση σοβιετικής εξουσίας. Τελικά η προσπάθεια για κήρυξη πολιτικής απεργίας απέτυχε, το απεργιακό κίνημα γρήγορα υποχώρησε και το κόμμα έχασε σημαντικό κομμάτι της επιρροής του στον λαό.

Η περίοδος της φραξιονιστικής πάλης χωρίς αρχές

Τα επόμενα χρόνια χαρακτηρίστηκαν από έντονη εσωστρέφεια και απομόνωση του ΚΚΕ από τις λαϊκές μάζες. Την περίοδο 1929-31 ξεσπά στο κόμμα η τρίτη κρίση, η λεγόμενη Φραξιονιστική πάλη χωρίς αρχές, μεταξύ των δύο ομάδων της ηγεσίας του ΚΚΕ που είχε αρχίσει ήδη από το 1928. Από τη μια η ομάδα των συνδικαλιστών Σιάντου-Θέου-Παπαρήγα-Πυλιώτη υποστήριζε την άμεση κήρυξη γενικής πολιτικής απεργίας με σκοπό την κατάληψη της εξουσίας, ενώ απ' την άλλη η ομάδα των Χαϊτά-Ευτυχιάδη-Κολοζώφ επέμενε ότι δεν είχαν ακόμη ωριμάσει πλήρως οι συνθήκες για κάτι τέτοιο και έπρεπε το κόμμα πρώτα να οργανωθεί. Το σύνθημά τους ήταν: «Πρώτα οργάνωση και μετά επανάσταση».[34]

Την εποχή εκείνη η ηγεσία και ο μηχανισμός των δύο αυτών Οργανώσεων ΚΚΕ και ΟΚΝΕ είχε διασπαστεί σε δύο αντίπαλες παρατάξεις προσπαθώντας η μία να επιβληθεί ή και να εξουδετερώσει την άλλη. Στα μέσα μάλιστα του 1931 φαίνεται πως το ΚΚΕ είχε οδηγηθεί σχεδόν στην αποσύνθεση με επακόλουθο την αντανάκλαση της στα εργατικά στρώματα.[35] Η μία παράταξη, η δεξιά, με επικεφαλής τους Χαϊτά, Ευτυχιάδη και Κολοζώφ ήρθε σε ολομέτωπη σύγκρουση με την αριστερή των συνδικαλιστών Σιάντου, Θέου, Πυλιώτη, Παπαρήγα και Ασίκη. Μετά την φυλάκιση από το αστικό καθεστώς το Σεπτέμβριο του 1930 του Γραμματέα Χαϊτά και των Ευτυχιάδη-Κολοζώφ την ηγεσία στο κόμμα ανέλαβε η ομάδα των Σιάντου-Θέου.

Η ομάδα των Χαϊτά-Ευτυχιάδη είχε σαν σύνθημα το "πρώτα οργάνωση και ύστερα επανάσταση", ενώ των Σιάντου-Θέου "την μετατροπή των αυθόρμητων λαϊκών κινητοποιήσεων σε γενική πολιτική απεργία".[36] Η Κομμουνιστική Διεθνής χαρακτήρισε την ομάδα των Χαϊτά-Ευτυχιάδη οπορτουνιστική δεξιά φράξια, ενώ των Σιάντου-Θέου αναρχοσυνδικαλιστική, αποκλίνουσες και οι δύο από την ορθόδοξη γραμμή του Μαρξισμού-Λενινισμού.

Η μετέπειτα διαφώτιση, την εποχή του Ζαχαριάδη, υποστήριξε ότι η "Φραξιονιστική Πάλη Χωρίς Αρχές" ήταν "απολιτική" και ότι οφειλόταν κυρίως στη "μεγαλοποίηση πολιτικών μικροαποχρώσεων και σε προσωπικές διαφορές".[37]

Στην κατάσταση εκείνη αποφασίστηκε τελικά από την Κομμουνιστική Διεθνή (ΚΔ), που είχε λάβει γνώση αυτής, να παρέμβει άμεσα και αποφασιστικά. Έτσι τον Μάρτιο και Απρίλιο του 1931 κλήθηκαν και πήγαν στη Μόσχα για να λογοδοτήσουν γύρω στα 38 στελέχη του ΚΚΕ που μετείχαν στην φραξιονιστική πάλη χωρίς αρχές από λίστα που συνέταξε το στέλεχος Γιάννης Ιωαννίδης [38] με εντολή του Νίκου Ζαχαριάδη που τότε βρισκόταν στη Μόσχα. Από τα 38 αυτά στελέχη μόνο δύο θα επιστρέψουν μερικούς μήνες αργότερα, ο Γιώργης Σιάντος και ο Κώστας Θέος και θα ενταχθούν πάλι στην ηγεσία του ΚΚΕ. Οι υπόλοιποι θα παραμείνουν στη Σοβιετική Ένωση και θα επιστρέψουν αργότερα, ενώ κάποιοι από αυτούς δεν θα επιστρέψουν ποτέ και μερικοί θα εκτελεστούν την περίοδο των σταλινικών εκκαθαρίσεων (1936-38).

Η ΚΔ διόρισε νέα τριμελή ηγεσία στο ΚΚΕ που την αποτελούσαν οι Νίκος Ζαχαριάδης, Γιώργος Κωνσταντινίδης (Ασημίδης) και Γιάννης Μιχαηλίδης, απόφοιτοι όλοι των ΚUΤV. Επίσης καθαίρεσε όλη την Κεντρική Επιτροπή και το Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΕ και το Νοέμβρη του 1931 διόρισε νέο Πολιτικό Γραφείο, αποτελούμενο από 7 νέα άτομα με μέσο όρο ηλικίας 27 έτη. Τα 7 μέλη του ΠΓ ήταν : N. Ζαχαριάδης, Σ. Σκλάβαινας, Β. Νεφελούδης, Γ. Ιωαννίδης, Γ. Μιχαηλίδης, Γ. Κωνσταντινίδης και Λ. Στρίγκος.[39]

Η Νέα Ηγεσία στάλθηκε στην Ελλάδα μαζί με ομάδα στελεχών του κόμματος που την εποχή εκείνη σπούδαζαν στη Σοβιετική Ένωση επικεφαλής της οποίας ήταν ο Νίκος Ζαχαριάδης, προκειμένου να επιφέρει την αποκατάσταση της ενότητας στο ΚΚΕ. Επίσης το δημοσιογραφικό όργανο του ΚΚΕ ο Ριζοσπάστης από τα τέλη του 1931 κυκλοφορούσε με τον τίτλο Νέος Ριζοσπάστης, σαφής αναφορά στη Νέα Ηγεσία.

Έτσι λοιπόν τον Νοέμβριο του 1931 με την παρέμβαση της ΚΔ και το διορισμό νέας ηγετικής ομάδας στο ΚΚΕ, υπό το Ν. Ζαχαριάδη, πήρε τέλος η φραξιονιστική πάλη χωρίς αρχές. Το Κόμμα άφηνε οριστικά πίσω του τις διαμάχες, τις κρίσεις, τις παλινδρομήσεις και τις συνεχείς αλλαγές στην ηγεσία της περιόδου 1918-31 και μετεξελισσόταν σε ένα κόμμα νέου τύπου. Στο εξής στις τάξεις του κόμματος θα υπήρχε η λεγόμενη "μπολσεβίκικη ομοφωνία".

Βουλευτές του ΚΚΕ το 1932
Όνομα Περιφέρεια
1. Βασίλης Βερβέρης Ροδόπη
2. Μιχάλης Γκαζές Θεσσαλονίκη
3. Γιάννης Ιωαννίδης Λάρισα
4. Απόστολος Κλειδωνάρης Μαγνησία
5. Μανώλης Μανωλέας Πειραιάς
6. Βασίλης Νεφελούδης Αθήνα
7. Μήτσος Παρτσαλίδης Καβάλα
8. Μιλτιάδης Πορφυρογένης Λάρισα
9. Στέλιος Σκλάβαινας Θεσσαλονίκη
10. Ευάγγελος Χαλκογιάννης Σέρρες

Η Νέα Ηγεσία θα βοηθήσει να ξεπεραστεί η κρίση. Τα χρόνια 1931-1933, αφού ανέλαβε την καθοδήγησή του ο Νίκος Ζαχαριάδης, το ΚΚΕ κατάφερε να ανασυγκροτηθεί, να ανεβάσει το κύρος του στις λαϊκές μάζες και να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στο έντονο απεργιακό κίνημα εκείνης της περιόδου. Στις εκλογές του 1932 το ΚΚΕ εξέλεξε 10 βουλευτές σαν Ενιαίο Μέτωπο Εργατών Αγροτών (ΕΜΕΑ).[40]

Ο αγώνας ενάντια στον φασισμό και τον πόλεμο

Στα μέσα της δεκαετίας του 1930 οι δυνάμεις του φασισμού, στην Ευρώπη κυρίως, προκάλεσαν αντιδράσεις και η προοπτική του πολέμου διαφαινόταν πλέον καθαρά. Το 6ο Συνέδριο του ΚΚΕ (Δεκέμβριος 1935), ακολουθώντας τη γραμμή των Λαϊκών Μετώπων που είχε επεξεργαστεί η ΚΔ στο 7ο της Συνέδριο, έθεσε ως στόχο την ευρύτερη δυνατή συσπείρωση για την αποσόβηση επερχόμενης δικτατορίας φιλοφασιστικής ιδεολογίας.

Οι αλλεπάλληλες εκκλήσεις του ΚΚΕ στα υπόλοιπα πολιτικά κόμματα για τη συγκρότηση μιας αντιδικτατορικής συμμαχίας κατέληξαν σε συμφωνία με το Αγροτικόν Κόμμα Ελλάδος (ΑΚΕ) για τη συγκρότηση του Παλλαϊκού Μετώπου. Στις εκλογές του Γενάρη 1936 το Παλλαϊκό Μέτωπο εξέλεξε 15 βουλευτές. Μετά τις εκλογές και με την αδυναμία για σχηματισμό κυβέρνησης το ΚΚΕ ήρθε και σε μετεκλογική συνεννόηση με το βενιζελικό κόμμα, που είναι γνωστό ως "Σύμφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα".[41] Έτσι, το Παλλαϊκό Μέτωπο συμφώνησε να στηρίξει την κυβέρνηση των Φιλελευθέρων, προκειμένου να αποσοβηθεί ο ορατός πλέον κίνδυνος της δικτατορίας. Τελικά, η συμφωνία αυτή αθετήθηκε από την πλευρά των βενιζελικών και έτσι άνοιξε ο δρόμος προς την άνοδο του Ι. Μεταξά στην εξουσία.

Βουλευτές του ΚΚΕ το 1936
Όνομα Περιφέρεια
1. Βασίλης Βερβέρης Ροδόπη
2. Δημήτρης Γληνός Αθήνα
3. Κώστας Θέος Δράμα
4. Γιάννης Ιωαννίδης Λάρισα
5. Μανώλης Μανωλέας Πειραιάς
6. Διονύσης Μενύχτας Σέρρες
7. Βασίλης Νεφελούδης Αθήνα
8. Μήτσος Παρτσαλίδης Καβάλα
9. Μιλτιάδης Πορφυρογένης Λάρισα
10. Φίλιππος Παπαδόπουλος Κοζάνη
11. Γιώργης Σιάντος Τρίκαλα
12. Μιχάλης Σινάκος Θεσσαλονίκη
13. Στέλιος Σκλάβαινας Θεσσαλονίκη
14. Ανδρέας Τζήμας Φλώρινα
15. Μιχάλης Τυρίμος Λέσβος

Το ΚΚΕ έπαιξε σημαντικό ρόλο στην αντιφασιστική πάλη αυτής της περιόδου, με αποκορύφωμα το μεγάλο απεργιακό κύμα του Μάη του 1936, χωρίς όμως να μπορέσει να ανακόψει την πορεία προς τη δικτατορία, που τελικά επιβλήθηκε την 4η Αυγούστου του 1936.

Η εκλογική δύναμη του ΚΚΕ μεταξύ 1920 και έως το 1936

Η κοινωνική σύνθεση των μελών και ψηφοφόρων του ΚΚΕ στον μεσοπόλεμο

Το ΚΚΕ κατά την περιόδο του Μεσοπολέμου δεν είναι κόμμα εργατικής σύνθεσης, δεν είναι κόμμα προλεταριακό με την κοινωνιολογική έννοια του όρου. Αυτά προκύπτουν από όσα στην 5η και 6η Ολομέλεια του 1933 και 1934 παρουσιάζονται (δηλαδή στατιστικά στοιχεία: 44% εργάτες κι απ΄αυτούς μόνο 9,1% εργάτες εργοστασίου ήταν μέλη του), αλλά και από τις εκλογικές επιδόσεις του κόμματος. Το ΚΚΕ «από πλευράς κοινωνικής σύνθεσης είναι κόμμα λαϊκό» αλλά «δεν έγινε το κόμμα της εργατικής τάξης» στην περίοδο του Μεσοπολέμου.[43]

Η δικτατορία Μεταξά - B' Παγκόσμιος Πόλεμος

Δείτε επίσης: Καθεστώς της 4ης Αυγούστου

Διώξεις από τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου

Η δικτατορία του Μεταξά, που επιβλήθηκε στις 4 Αυγούστου 1936 με τη συναίνεση του βασιλιά Γεωργίου Β' με πρόσχημα τον "κομμουνιστικό κίνδυνο", έθεσε το ΚΚΕ εκτός νόμου και εξαπέλυσε εναντίον του πρωτοφανείς διώξεις. Ο υπουργός Ασφαλείας Κωνσταντίνος Μανιαδάκης εξάρθρωσε σχετικά εύκολα όλον το μηχανισμό του κόμματος. Ο Ζαχαριάδης συνελήφθη στις 13 Σεπτεμβρίου 1936 και κρατήθηκε σε αυστηρή απομόνωση στις φυλακές της Κέρκυρας, στην Ακτίνα Θ΄. Επίσης, φυλακίστηκε ή εκτοπίστηκε σε ξερονήσια σχεδόν όλη η ηγετική ομάδα και πολλά μέλη του κόμματος.

Το μεταξικό καθεστώς στράφηκε ενάντια και σε άλλα πολιτικά κόμματα, όμως ιδιαίτερα κατά του ΚΚΕ, το οποίο κατηγόρησε ότι οδηγούσε τη χώρα στην αναρχία. Το ΚΚΕ πέρασε πλέον στην παρανομία. Συνολικά γύρω στα 2000 μέλη του συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν αυτήν την περίοδο και οι περισσότερες οργανώσεις του εξαρθρώθηκαν.[44] Η μεγαλύτερη ομάδα κρατούμενων κομμουνιστών (600 άτομα περίπου) φυλακίστηκε στην Ακροναυπλία,[45] ενώ άλλες ομάδες εκτοπίστηκαν στα νησιά Αϊ Στράτης, Ανάφη, Κίμωλος, Φολέγανδρος, Γαύδος κλπ.

Ο Μανιαδάκης χρησιμοποίησε τη βενιζελικής έμπνευσης “δήλωση μετανοίας και αποκήρυξης των κομμουνιστικών ιδεών”, για την υπογραφή της οποίας οι συλληφθέντες υπέστησαν βασανιστήρια (ρετσινόλαδο, καυτερή πιπεριά, ξυλοδαρμούς, φάλαγγα, πετάλωμα ακόμη και ευνουχισμό). Όσοι υπέκυψαν και υπέγραψαν στιγματίστηκαν ως “δηλωσίες” και βίωσαν την περιφρόνηση των πρώην συντρόφων τους. Στην υπηρεσία δίωξης κομμουνισμού διοικητής ήταν ο ανώτατος αξιωματικός της ασφάλειας, Σπύρος Παξινός, ο οποίος είχε εκπαιδευτεί για τη δίωξη του Κομμουνισμού στη Γερμανία από τη Γκεστάπο. Η δικτατορία διέπραξε ακόμα και δολοφονίες στελεχών του ΚΚΕ. Δολοφονήθηκαν από την δικτατορία της 4ης Αυγούστου οι κομμουνιστές Χρήστος Μαλτέζος, Νίκος Βαλιανάτος, Μήτσος Μαρουκάκης, Λύσανδρος Μηλιαρέσης, Στέφανος Λασκαρίδης, Παύλος Σταυρίδης και άλλοι.[46] Ο Μήτσος Μαρουκάκης, συντάκτης του Ριζοσπάστη, πετάχτηκε από την ταράτσα της Γενικής Ασφάλειας Πειραιά στις 13 Οκτώβρη 1936, ενώ ο γηραιός (70 ετών) συνδικαλιστής Νίκος Βαλιανάτος εκπαραθυρώθηκε από την Ειδική Ασφάλεια Αθηνών στις 9 Αυγούστου 1938 και οι δολοφονίες τους αποδόθηκαν από την Ασφάλεια σε αυτοκτονία.[47]

Το ΚΚΕ επεδίωξε τη συνεργασία με τα αστικά κόμματα για την ανατροπή της δικτατορίας χωρίς να θέσει καθεστωτικό ζήτημα για να διευκολυνθεί η συμμετοχή των βασιλοφρόνων στον κοινό αντιμεταξικό αγώνα: τα αποτελέσματα ήταν πενιχρά και το μόνο που έγινε ήταν η συγκρότηση του Αντιδικτατορικού Μετώπου Νέων από εκπροσώπους της ΟΚΝΕ της Φιλελεύθερης Νεολαίας, της Σοσιαλιστικής, του Προοδευτικού Κόμματος του Καφαντάρη και του Εργατοαγροτικού.[48] Στην κομματική ρητορική −όπως αυτή αποτυπώνεται στα κομματικά κείμενα της περιόδου− το μεταξικό καθεστώς χαρακτηρίστηκε ως φασιστικό.[49]

Δημιουργία πλαστού ΚΚΕ

Ακόμη, η Ασφάλεια κατάφερε να εκμεταλλευτεί το κενό που δημιουργήθηκε από τις μαζικές συλλήψεις συγκροτώντας στα τέλη του 1939 δική της καθοδήγηση με πρώην στελέχη του κόμματος που είχαν προσχωρήσει στις αρχές ασφαλείας, όπως οι πρώην βουλευτές του ΚΚΕ Μιχάλης Τυρίμος και Μανώλης Μανωλέας. Η συγκροτημένη από την ασφάλεια νέα καθοδήγηση ονομάστηκε Προσωρινή Διοίκηση (ΠΔ) και άρχισε να εκδίδει τον δικό της Ριζοσπάστη εντείνοντας έτσι τη σύγχυση στις γραμμές των κομμουνιστών.[50] Η ΠΔ ήρθε σε έντονη αντιπαράθεση με τη λεγόμενη Παλιά Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ (ΠΚΕ), την καθοδήγηση της οποίας είχε ο Νίκος Πλουμπίδης, κατηγορώντας η μια την άλλη για χαφιεδισμό[51]. Μέσα σ' αυτό το πρωτοφανές κλίμα σύγχυσης κι αυτός ακόμα ο Ζαχαριάδης συντάχθηκε με την Προσωρινή Διοίκηση κατηγορώντας την καθαρή Παλιά Κεντρική Επιτροπή. Τα πράγματα ξεκαθάρισαν το καλοκαίρι του 1941 όταν συγκροτήθηκε η λεγόμενη Νέα Κεντρική Επιτροπή από στελέχη του ΚΚΕ που απέδρασαν από τους τόπους κράτησής τους.[52]

Ελληνοϊταλικός πόλεμος

Η κήρυξη του πολέμου το 1940 βρήκε το ΚΚΕ σε πλήρη διάλυση, με την ηγεσία του αλλά και απλά μέλη σε φυλακές και ξερονήσια. Οι κομμουνιστές που ήταν κρατούμενοι στην Κέρκυρα, στην Ακροναυπλία και σε διάφορα νησιά, ζήτησαν να πολεμήσουν στο Αλβανικό μέτωπο, ωστόσο ο Κωνσταντίνος Μανιαδάκης τους διεμήνυσε πως κάτι τέτοιο θα ήταν δυνατό αν πρώτα προχωρούσαν σε αποκήρυξη του κομμουνισμού.[53] Αργότερα, τον Απρίλιο του 1941, το καθεστώς τους παρέδωσε στις δυνάμεις Κατοχής.[54] Λίγες μέρες μετά την κήρυξη πολέμου από την Ιταλία, ο γενικός γραμματέας Νίκος Ζαχαριάδης, ο οποίος βρισκόταν στη φυλακή, κάλεσε τους Έλληνες σε αντιφασιστικό αγώνα μαζί με την κυβέρνηση Μεταξά για να αντιμετωπίσουν τον κατακτητή.[55][56]

Τον Νοέμβριο του 1940, μετά την προώθηση του ελληνικού στρατού στο εσωτερικό της Αλβανίας, ο Ζαχαριάδης αλλάζει γραμμή και χαρακτηρίζει τον αγώνα στην Αλβανία ιμπεριαλιστικό που εξυπηρετεί τα συμφέροντα των μοναρχοφασιστών και καλεί τους μαχόμενους Έλληνες να στραφούν κατά του Μεταξά επιδιώκοντας "έντιμη" ειρήνη με τους Ιταλούς με τη διαμεσολάβηση της ΕΣΣΔ[57] (βλέπε 2η επιστολή Ζαχαριάδη). Η αλλαγή πλεύσης του Ζαχαριάδη ίσως να οφείλεται σε επίκριση της Σοβιετικής Ένωσης, καθώς ίσχυε ακόμα το Σύμφωνο Ρίμπεντροπ - Μολότωφ μεταξύ Στάλιν και Χίτλερ. [εκκρεμεί παραπομπή]

Κατοχή - Εθνική Αντίσταση - Απελευθέρωση

Ανασυγκρότηση

Στο ξεκίνημα της κατοχής το ΚΚΕ ήταν ένα κόμμα πλήρως εξαρθρωμένο, «κάθε άλλο παρά έτοιμο να αναλάβει και να προωθήσει μεγάλες πρωτοβουλίες».[58] Ενώ μεμονωμένοι αντιιμπεριαλιστές και αστοί σοσιαλιστές φαντασιώνονταν την πραγμάτωση σοσιαλιστικών σχεδίων με τη γερμανική ανοχή, η μεγάλη μάζα των κομμουνιστών στην Ελλάδα, όπως και στη Γιουγκοσλαβία, αντιμετώπισε τους Γερμανούς ως εθνικούς και ιδεολογικούς εχθρούς.[59] Τον Απρίλιο το Μακεδονικό Γραφείο του ΚΚΕ εξέδωσε προτροπές για αντίσταση και ρίχτηκαν αντιγερμανικά φέιγ-βολάν στη Θεσσαλονίκη, ενώ ακολούθησε στις αρχές Μαΐου η ΠΚΕ καλώντας σε «πάλη για το ξεσκλάβωμα του τόπου μας και την ειρήνη».[60] Με την εκδήλωση της ναζιστικής επίθεσης στη Σοβιετική Ένωση ο πόλεμος απέκτησε για τους κομμουνιστές σαφέστερο απελευθερωτικό χαρακτήρα.[61] Στις 28 Ιουνίου απελευθερώθηκαν με διαταγή της GFP και της βουλγαρικής πρεσβείας από τη φυλακή της Ακροναυπλίας 27 κομμουνιστές μακεδονικής και κυρίως σλαβικής καταγωγής, μεταξύ των οποίων ο Ανδρέας Τζήμας, θεωρώντας ότι θα δρούσαν ως Βούλγαροι προπαγανδιστές. Όταν μετά από διαμαρτυρίες της Ειδικής Ασφάλειας διατάχθηκε η σύλληψή τους, είχαν πλέον περάσει στην παρανομία.[62] Μέσα στη σύγχυση που ακολούθησε τη γερμανική εισβολή το 1941 κάποια στελέχη του ΚΚΕ κατόρθωσαν να δραπετεύσουν. Έξι, ανάμεσά τους ο Πέτρος Ρούσος, η Χρύσα Χατζηβασιλείου, ο Ανδρέας Τζήμας, ο Παντελής Σίμος-Καραγκίτσης, ο Κώστας Λαζαρίδης και ο Ανδρέας Τσίπας, ξεκίνησαν να εργάζονται για την ανασυγκρότηση του ΚΚΕ και συγκρότησαν τη Νέα Κεντρική Επιτροπή, με Γραμματέα τον Α. Τσίπα και μέλη τους υπόλοιπους.[63][64] Στην ολομέλεια της 1ης Ιουλίου 1941 απηύθυναν κάλεσμα σε όλα τα πολιτικά κόμματα για συνεργασία «σε ένα εθνικό μέτωπο απελευθέρωσης», αντικατοχική και αντιφασιστική δράση, για την υπεράσπιση της ΕΣΣΔ και το σχηματισμό προσωρινής κυβέρνησης για την αποκατάσταση των δημοκρατικών ελευθεριών. Η έκκληση αυτή δε βρήκε απήχηση στους πολιτικούς των μεγάλων αστικών κομμάτων του μεσοπολέμου, του Λαϊκού Κόμματος και των Φιλελευθέρων, ενώ οι δεύτεροι αντιπρότειναν τη δημιουργία αντιμοναρχικής οργάνωσης με το βλέμμα στραμμένο στο μεταπελευθερωτικό σκηνικό.[65]

Ίδρυση του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ

Εξώφυλλο του μανιφέστου του ΕΑΜ από το Δημήτρη Γληνό.
Συνεδρίαση του ΕΑΜ.

Τον Σεπτέμβριο του 1941 το ΚΚΕ, μετά από διαπραγματεύσεις με τρία μικρά σοσιαλιστικά κόμματα, το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΣΚΕ), την Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας (ΕΛΔ) και το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας (ΑΚΕ), προχώρησε στη δημιουργία του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ).[66] Τον ίδιο μήνα δραπέτευσε και ο Γιώργης Σιάντος, που μετά τη διάλυση της καχυποψίας των συντρόφων του χάρη στις διαβεβαιώσεις του ακροναυπλιώτη Γιάννη Ιωαννίδη, ανέλαβε την ηγεσία του ΚΚΕ στα τέλη του 1941.[67]

Το ΕΑΜ ίδρυσε τον Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό (ΕΛΑΣ) και την οργάνωση της νεολαίας την ΕΠΟΝ. Στις οργανώσεις αυτές εντάχθηκε πλήθος λαού και το ΕΑΜ έγινε η μαζικότερη αντιστασιακή οργάνωση, στην οποία μάλιστα συμμετείχαν και πολλοί μη κομμουνιστές. Ο ΕΛΑΣ υπό την ηγεσία των Βελουχιώτη, Σαράφη και Τζήμα έδωσε πολλές μάχες κατά δυνάμεων των κατοχικών στρατευμάτων και κατάφερε να απελευθερώσει μεγάλο μέρος της ελληνικής υπαίθρου. Στις ελεύθερες περιοχές το ΕΑΜ οργάνωσε τη διοίκηση θέτοντας τις βάσεις της λαϊκής αυτοδιοίκησης. Σημαντικότερη αντιστασιακή ενέργεια γενικώς θεωρείται η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου, που έγινε σε συνεργασία του ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ με βρετανούς πράκτορες. Ενώ η απελευθέρωση της χώρας πλησίαζε, ο ΕΛΑΣ συγκρούστηκε με τις υπόλοιπες αντιστασιακές οργανώσεις της χώρας, αλλά, και με τα δοσιλογικά Τάγματα Ασφαλείας.

Τα Δεκεμβριανά - Συνθήκη της Βάρκιζας

Με το τέλος του πολέμου, η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου βρίσκεται αντιμέτωπη με το ζήτημα του αφοπλισμού των αντάρτικων ομάδων. Με τελεσίγραφό του ο στρατηγός Ρόναλντ Σκόμπι (Άγγλος διοικητής των συμμαχικών στρατευμάτων στην Ελλάδα) παραγγέλνει εντός δέκα ημερών τον πλήρη αφοπλισμό των ανταρτών, με εξαίρεση την Τρίτη Ελληνική Ορεινή Ταξιαρχία και τον Ιερό Λόχο, με το σκεπτικό ότι ήταν το μόνο εν λειτουργία τμήμα του τακτικού Ελληνικού Στρατού, το οποίο πολέμησε σε Βόρειο Αφρική και Ιταλία. Το ΕΑΜ αντιπροτείνει τον αφοπλισμό όλων των στρατιωτικών σχηματισμών και δημιουργία νέου εθνικού στρατού με στρατολογία εφέδρων, αλλά ο Γ. Παπανδρέου την απορρίπτει με υπόδειξη του Σκόμπυ. Τα στελέχη της κυβέρνησης διχάζονται και ακολουθεί η παραίτηση των υπουργών του ΕΑΜ στις 2 Δεκεμβρίου του 1944.

Τις επόμενες μέρες ακολουθούν τα γεγονότα που έχουν μείνει γνωστά ως Δεκεμβριανά: η διαδήλωση - διαμαρτυρία του Ε.Α.Μ στο κέντρο της πρωτεύουσας, μετά την αναίτια και ψυχρή δολοφονία δεκάδων διαδηλωτών του ΕΑΜ, εξελίχθηκε σε ένοπλη σύγκρουση μεταξύ των εφεδρικών δυνάμεων του ΕΛΑΣ Αθήνας από τη μία μεριά και των Βρετανικών και κυβερνητικών δυνάμεων από την άλλη, στις οποίες προστέθηκαν μέλη των υπόλοιπων αντιστασιακών οργανώσεων, καθώς και μέλη των πρώην ταγμάτων ασφαλείας.[68] Κατά τα Δεκεμβριανά έδρασε επίσης η οργάνωση του ΚΚΕ ΟΠΛΑ, η οποία στράφηκε, εκτός των πολιτικών και ιδεολογικών αντιπάλων του κυβερνητικού στρατοπέδου, και εναντίον τροτσκιστών μελών του ΕΑΜ και λοιπών διαφωνούντων.

Βρετανοί στρατιώτες κατά τα Δεκεμβριανά. Στον τοίχο σύνθημα υπέρ του ΚΚΕ.

Η απόφαση να προχωρήσει το ΚΚΕ σε σύγκρουση πάρθηκε από το Πολιτικό Γραφείο κατά μία άποψη στις 28 Νοεμβρίου[69] και κατά μία δεύτερη στις 3 Δεκεμβρίου, όταν ναυάγησαν οι διαπραγματεύσεις με τον Παπανδρέου.[70] Πρόθεση του ΕΑΜ ήταν η διενέργεια δημοψηφίσματος ώστε να αποφασίσει ο λαός για το πολιτειακό (επάνοδος του βασιλιά ή κατάργηση της βασιλείας). Δεν δεχόταν τη διάλυση του ΕΛΑΣ γιατί φοβόταν ότι θα άφηνε τους μαχητές του εκτεθειμένους στην ισχύ των αντιπάλων τους. Στο ερώτημα γιατί το ΕΑΜ δεν κατέλαβε την εξουσία τον Οκτώβριο του 1944, όταν ήταν σε θέση να το πετύχει, δηλαδή όταν οι βρετανικές δυνάμεις δεν είχαν αναπτυχθεί, ίσως οφείλεται στο ότι το ΚΚΕ ως η βασικότερη συνιστώσα του ΕΑΜ «δεν ήθελε να συγκρουσθεί με τους Άγγλους, επειδή ήλπιζε ακόμα σε μια πιθανή κατάληψη της Ελλάδας από τον σοβιετικό στρατό, ή επειδή πίστευε πως μπορούσε να κατακτήσει την εξουσία με πολιτικά μέσα».[71]

Μετά τα Δεκεμβριανά, η Ελληνική Κυβέρνηση, υπό την καθοδήγηση των Άγγλων, δέχτηκε να συνδιαλέγεται με το ΕΑΜ, το οποίο πιστεύοντας ότι μπορεί να λύσει το θέμα μέσω της πολιτικής οδού υπέγραψε τη συνθήκη ανακωχής γνωστή ως Συμφωνία της Βάρκιζας. Τη Συμφωνία της Βάρκιζας υπέγραψε τελικά υπό την πίεση της πολιτικής ηγεσίας του ΚΚΕ και ο καπετάνιος του ΕΛΑΣ, Άρης Βελουχιώτης, αρνούμενος ωστόσο λίγο αργότερα την παράδοση του οπλισμού του. Μάλιστα ξεκίνησε και περιοδεία στην ορεινή ύπαιθρο με σκοπό τη δημιουργία νέου αντάρτικου. Το ΚΚΕ τον απομονώνει με το σύνθημα «ούτε φαΐ, ούτε νερό στον Άρη» και τον καταγγέλλει ως «τυχοδιωκτικό στοιχείο που σαν στόχο έχει την υπονόμευση της συμφωνίας της Βάρκιζας». Μαζί με τους λίγους συναγωνιστές του, διακηρύσσει την ανάγκη συνέχισης του ένοπλου αγώνα, ενάντια στο νέο διαφαινόμενο ζυγό, που δεν είναι άλλος από τους Άγγλους, αλλά και την νέα ελληνική κυβέρνηση. Τελικά, ο Βελουχιώτης διαγράφεται επισήμως από το ΚΚΕ, την ίδια ημέρα που καταδιωκόμενος από δυνάμεις της Εθνοφυλακής αυτοκτονεί.[72][73] Την ίδια περίοδο το ΚΚΕ δεν ήταν αδιάφορο για τις εδαφικές διεκδικήσεις της Ελλάδος και ζητούσε την Κύπρο από την Αγγλία και την Ανατολική Θράκη από την Τουρκία.[74]

Η περίοδος του Εμφυλίου Πολέμου

Κύριο λήμμα: Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος 1946-1949

Μετά τη Βάρκιζα

Παραδοθείς οπλισμός του ΕΛΑΣ μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας.

Η Συμφωνία της Βάρκιζας, η οποία τερμάτισε τη δεκεμβριανή σύγκρουση, επικύρωσε τη στρατιωτική ήττα του ΕΑΜ. Άμεση προτεραιότητα του ΚΚΕ ήταν η ανασυγκρότηση των δυνάμεων του προκειμένου να επιβάλει την εφαρμογή των όρων της συμφωνίας, αλλά ίσως και την αναθεώρησή της. Αν και ο αφοπλισμός του ΕΛΑΣ είχε ολοκληρωθεί μέχρι τις 28 Φεβρουαρίου, σημαντικό κομμάτι του οπλισμού του αποκρύφτηκε από τα κατά τόπους στελέχη του ΚΚΕ και η εκ των υστέρων ανακάλυψή του ήταν το βασικό επιχείρημα που θεμελίωνε τις καταγγελίες για διπλή πολιτική του ΚΚΕ.[75] Πάντως το ΚΚΕ θα τηρήσει κατά γράμμα τη συμφωνία της Βάρκιζας σε αντίθεση με τους κυβερνητικούς, που αμέσως μετά την υπογραφή της, με τη Βρετανική ανοχή ίσως και υποστήριξη, εξαπέλυσαν ένα πρωτοφανές κύμα διώξεων κατά του εαμικού κόσμου, τη λεγόμενη "Λευκή τρομοκρατία".

Από τα μέσα του 1945 η ενότητα των κομμάτων που αποτελούσαν το ΕΑΜ άρχισε να χαλαρώνει. Κριτική στο ΚΚΕ άσκησε η σοσιαλιστική συνιστώσα του ΕΑΜ και αργότερα το μεγαλύτερό της μέρος αποχώρησε από το ΕΑΜ ιδρύοντας το ΣΚ-ΕΛΔ (Σβώλος-Τσιριμώκος-Δ.Στρατής). Το ΚΚΕ θέλοντας να επαναξετάσει τη στάση του τόσο στην Κατοχή όσο και στην μετακατοχική περίοδο συγκάλεσε στις αρχές Απριλίου 1945 την 11η Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής. Η επάνοδος του Ζαχαριάδη δημιουργούσε μια νέα πραγματικότητα για το ΚΚΕ αφού πλέον ήταν ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης μια και έχαιρε κύρους από τη βάση του κόμματος ήδη από την περίοδο του Μεσοπολέμου. Με την επιστροφή του όμως, επικροτεί τη Συμφωνία της Βάρκιζας, διατυπώνει από τις σελίδες του Ριζοσπάστη τη θεωρία των δύο πόλων (Αγγλία-Ρωσία) και καταδικάζει ως τυχοδιωκτική τη δράση του Άρη Βελουχιώτη. Τέλος, στη 2η Ολομέλεια της ΚΕ (12 Φλεβάρη 1946) κι ενώ το κύμα τρομοκρατίας έχει κλιμακωθεί, προβάλει την πολιτική της Μαζικής Λαϊκής Αυτοάμυνας.[76]

Αρχές Οκτωβρίου 1945 συγκαλείται στην Αθήνα το 7ο Συνέδριο του Κόμματος, επιδιώκοντας να ενισχύσει την πολιτική του παρουσία και τη μετάβαση με δημοκρατικές μεθόδους προς τη λαϊκή δημοκρατία και από αυτήν στο σοσιαλισμό. Αυτό έγινε προσπάθεια να υλοποιηθεί στο πεδίο του συνδικαλισμού και των εργατικών συνδικάτων. Το 7ο Συνέδριο απηύθηνε Διακήρυξη προς τον ελληνικό λαό, καλώντας τον να συσπειρωθεί στον αγώνα για την ομαλή δημοκρατική λύση του εσωτερικού προβλήματος, δίχως ξένες παρεμβάσεις.[77] Παράλληλα, δεν είχε εγκαταλείψει το ΚΚΕ το ενδεχόμενο της ένοπλης δράσης ως απάντησης στη δεξιά τρομοκρατία[78]

Το ΚΚΕ και η στάση του στις Εκλογές της 31ης Μαρτίου 1946

Ο Γ.Γ. της Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε. (1931-1936, 1945-1956) Νίκος Ζαχαριάδης

Η Κυβέρνηση Θεμιστοκλή Σοφούλη αρχικά αντιμετωπίσθηκε με ανοχή από το ΚΚΕ αλλά μόνο για δεκαπέντε ημέρες και στις 11 Δεκεμβρίου 1945 η Κ.Ε. του ΕΑΜ απέσυρε την υποστήριξή της. Στις 7 Φεβρουαρίου 1946 ζήτησε το ΕΑΜ την αναβολή των εκλογών για δύο μήνες, τον σχηματισμό κυβέρνησης ευρείας δημοκρατικής συνεννόησης, εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού,γενίκευση της αμνηστίας και εκκαθάριση των εκλογικών καταλόγων. Η αποχή που πρότεινε η αριστερά από τις εκλογές «[...] είχε ως άμεσο και κύριο στόχο να αμφισβητήσει εκ των προτέρων και να αποδυναμώσει δραστικά τη νομιμοποιητική αξία του εκλογικού αποτελέσματος», αλλά συνδεόταν επίσης και με το πιθανό ενδεχόμενο μιας ένοπλης σύγκρουσης. Η διπλή αυτή πολιτική του ΚΚΕ επικυρώθηκε στη 2η Ολομέλεια της ΚΕ (12-15 Φεβρουαρίου 1946), η οποία επικύρωσε την αποχή από τις εκλογές.[79] Βέβαια μετά το τέλος του Εμφυλίου, το ΚΚΕ αναγνώρισε ως λανθασμένη την επιλογή αυτή: το 1950 το χαρακτήρισε σεχταριστικό οπορτουνιστικό λάθος, λάθος τακτικής, και το 1956, λάθος με βαρύτατες συνέπειες[80] Το ΚΚΕ, αν και είχε δώσει εντολή στις οργανώσεις του για απραξία και αφάνεια προκειμένου να μην δίδει επιχειρήματα στους αντιπάλους του, δεν παρέλειψε να δώσει «μια μαχητική υπενθύμιση της ύπαρξής» του την ίδια την ημέρα των εκλογών, στις 31 Μαρτίου 1946, όταν, μετά από εντολή της ηγεσίας του ΚΚΕ, ομάδα διωκομένων αυτού, χτύπησε τη φρουρά στο Λιτόχωρο.[81]

Το ΚΚΕ από το Γ' Ψήφισμα έως και το Δημοψήφισμα του 1946

Τον Ιούνιο του 1946 η νεοεκλεγείσα Βουλή υιοθετεί το Γ' Ψήφισμα Περί εκτάκτων μέτρων αφορώντων την Δημόσιαν τάξιν και ασφάλειαν θέτοντας την Αριστερά εκτός νόμου, ενώ ξεκίνησαν οι πρώτες μαζικές εκτοπίσεις Εαμιτών και οι πρώτες θανατικές καταδίκες και εκτελέσεις. Το ΚΚΕ χαρακτήρισε τα μέτρα αυτά ως μονόπλευρο Εμφύλιο πόλεμο. Ο Νίκος Ζαχαριάδης σε συνάντηση που είχε με τον Γκεόργκι Δημητρώφ τον Απρίλιο του 1946 στη Σόφια και τον Ρώσο πρέσβη στην Αθήνα ναύαρχο Ραντιόνωφ τον Μάιο, εξέφρασε την άποψη πως το ΚΚΕ είχε επιλέξει ανάμεσα στον Εμφύλιο και την αποχή από τις εκλογές, την αποχή και τη συνέχιση του αγώνα χωρίς τη στρατιωτική κατάληξη.[82] Για το ΚΚΕ η εμφύλια σύγκρουση επερχόταν και αυτό εκφραζόταν και δημοσίως, όπως στο άρθρο του Νίκου Ζαχαριάδη στον Ριζοσπάστη στις 29 Ιουνίου του 1946 με τίτλο: «Τραβάμε για εμφύλιο πόλεμο;». Έτσι η συμμετοχή του κόμματος στο Δημοψήφισμα δεν δήλωνε τίποτε άλλο παρά «την επιθυμία του να νομιμοποιήσει τον αντιμοναρχικό/δημοκρατικό χαρακτήρα που επεδίωκε να προσδώσει στην επερχόμενη εμφύλια σύγκρουση».[82] Η συμμετοχή όμως του συνασπισμού των κομμάτων του ΕΑΜ στο δημοψήφισμα δεν συνέβαλε στην επανεισαγωγή της Αριστεράς στο πολιτική κονίστρα. Η ένοπλη δράση αριστερών ομάδων θεωρήθηκε από την Αριστερά ως αποτελεσματικός μηχανισμός πίεσης για επανένταξη στο πολιτικό σύστημα: το ΚΚΕ ανεχόταν αυτό και από αδυναμία ελέγχου των ένοπλων οπαδών του.[83]

Η απαγόρευση του ΚΚΕ από την κυβέρνηση Σοφούλη

Όταν τον Ιανουάριο του 1947 ο επικεφαλής των φιλελευθέρων κατηγόρησε την κυβέρνηση για περιορισμό των πολιτικών ελευθεριών, το ΚΚΕ διά του δημοσιογραφικού του οργάνου δεν αρνήθηκε την ανοχή του σε μια κυβέρνηση με επικεφαλής τον Θεμιστοκλή Σοφούλη. Το Φεβρουάριο του 1947 το Πολιτικό Γραφείο αποδέχθηκε το αναπόφευκτο της ένοπλης σύγκρουσης. Όμως όταν τον Απρίλιο ξεκίνησαν οι πρώτες στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά του Δημοκρατικού Στρατού, ο Μιλτιάδης Πορφυρογένης προαναγγέλλει από το Στρασβούργο στις 27 Ιουνίου 1947 τη συγκρότηση κυβέρνησης της Δημοκρατικής Ελλάδος. Πέντε ημέρες μετά την ορκωμοσία της νέας κυβέρνησης, η Τρίτη Ολομέλεια της Κ.Ε του ΚΚΕ επιβεβαίωσε την επιλογή του ένοπλου αγώνα. Σαν αντίδραση ήλθε το κλείσιμο του Ριζοσπάστη, και μετά την ανακοίνωση της συγκρότησης της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης απαγορεύτηκε η λειτουργία του ΚΚΕ με τον Α.Ν. 509/1947 στις 27 Δεκεμβρίου 1947.[84] Στο μεταξύ, στο Βελιγράδι, στις 11 και 12 Σεπτεμβρίου 1947, συγκλήθηκε η 3η Ολομέλεια της Κ.Ε του ΚΚΕ: αν και συναντήθηκαν μόνο έξι από τα σαράντα μέλη της επειδή οι άλλοι ή βρίσκονταν στο βουνό ή στην παρανομία ή φυλακισμένοι. Μεταξύ των παρισταμένων ήταν οι Μάρκος Βαφειάδης, Νίκος Ζαχαριάδης και ο Ιωαννίδης. Εκεί διαπιστώθηκε πως ήταν μονόδρομος η πολεμική σύρραξη.[85]

ΔΣΕ: Ίδρυση-Πολεμικές επιχειρήσεις-Ήττα

Κύριο λήμμα: Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας
Το έμβλημα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, ο οποίος ιδρύθηκε την περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου (1946-1949), και το οποίο παραπέμπει στα χρώματα της ελληνικής σημαίας, καθώς και στη δημοκρατία, με το Δ, στο κέντρο του.

Στις 28 Οκτωβρίου 1946 στην Τσούκα των Αντιχασίων ιδρύθηκε το Γενικό Αρχηγείο Ανταρτών, με αρχηγό τον Μάρκο Βαφειάδη. Συγκεκριμένα, ο Μάρκος Βαφειάδης και οι αρχηγοί διαφόρων ένοπλων ομάδων Κίσσαβος, Λασάνης και Κικίτσας, συγκρότησαν ενιαίο στρατό.[86] Στις 13 Νοεμβρίου της χρονιάς αυτής επιτίθενται ανταρτικές δυνάμεις στο χωριό Σκρα κοντά στα ελληνογιουγκοσλαβικά σύνορα σε βάρος του τακτικού στρατού με βαριές απώλειες και για τις δύο πλευρές.[87] Ακολουθούν και αλλού επιθέσεις σε τοπικές φρουρές και σταθμούς χωροφυλακής στη Δυτική Μακεδονία, Έβρο και Ελληνοαλβανικά σύνορα.[88] Με τη διαταγή υπ' αριθμόν 19 του Γενικού Αρχηγείου, στις 27 Δεκεμβρίου του 1946, οι αντάρτικες δυνάμεις μετονομάζονται σε «Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας» (ΔΣΕ).[89]

Τρεις μέρες μετά την ίδρυση του ΔΣΕ, κατελήφθη προσωρινά η Υπάτη. Η πιο σημαντική επιτυχία του ΔΣΕ στις αρχές του 1947 είναι στις 14 Φεβρουαρίου 1947 η προσωρινή κατάληψη της Σπάρτης και η απελευθέρωση αριστερών φυλακισμένων. Η τακτική του ΔΣΕ ήταν η επιλογή μιας πόλης ή ενός χωριού, η συγκέντρωση ικανού αριθμού μαχητών και κατόπιν επίθεση σε αυτά. Η ηγεσία του ΔΣΕ-ΚΚΕ επεδίωκε την κατάληψη κάποιας πόλης της Βόρειας και Κεντρικής Ελλάδας και την εγκατάσταση σε αυτήν, της κυβέρνησής τους.[90] Τα Χριστούγεννα του 1947 ο ΔΣΕ επιτέθηκε κατά της Κόνιτσας για να την καταλάβει και να την καταστήσει πρωτεύουσα της κυβέρνησής του. Η επιχείρηση όμως, μετά από πολυήμερο αγώνα με μεγάλες απώλειες και από τις δύο πλευρές, απέτυχε.[91]

Η μεγαλύτερη μάχη του τρίχρονου Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου έλαβε χώρα στους ορεινούς όγκους στο Γράμμο και στο Βίτσι το καλοκαίρι του 1948. Οι μάχες κράτησαν από τις 16 Ιουνίου μέχρι και τις 21 Αυγούστου 1948 και ήταν σφοδρότατες και πολύνεκρες. Ο κυβερνητικός στρατός κατέλαβε το Γράμμο αλλά απέτυχε να εγκλωβίσει τις δυνάμεις του ΔΣΕ εκεί, που με έναν ελιγμό εγκαταστάθηκαν στο Βίτσι.[92] Τον Δεκέμβριο του 1948 ο ΔΣΕ κατέλαβε για δύο μέρες την Καρδίτσα, στις αρχές Ιανουαρίου του 1949 τη Νάουσα για τρεις μέρες και στις 21 του ίδιου μήνα το Καρπενήσι για 18 μέρες.

Το καλοκαίρι όμως του 1949 ο κυβερνητικός στρατός έχοντας εξουδετερώσει τις διάσπαρτες δυνάμεις του ΔΣΕ στην Πελοπόννησο, τη Ρούμελη και τη Θεσσαλία, στράφηκε πλέον απερίσπαστος κατά των κύριων δυνάμεων του ΔΣΕ στο Γράμμο και στο Βίτσι. Στα τέλη Αυγούστου του 1949 ο κυβερνητικός στρατός, με την άφθονη αμερικανική υλική βοήθεια, με 100.000 στρατιώτες, με τεθωρακισμένα, πυροβολικό και αεροπορία κατέβαλε τον ΔΣΕ στο μέτωπο Γράμμου-Βιτσίου. Οι δυνάμεις του ΔΣΕ, αδυνατώντας να αντιμετωπίσουν τη σφοδρή κυβερνητική επίθεση πέρασαν τα σύνορα και εγκαταστάθηκαν προσωρινά στην Αλβανία. Μετά την ήττα του ΔΣΕ οι μαχητές του από την Αλβανία μεταφέρθηκαν και εγκαταστάθηκαν σε χώρες της ανατολικής Ευρώπης. Οι περισσότεροι επέστρεψαν στην Ελλάδα μετά το 1974.

Μετεμφυλιακή Περίοδος

Μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου το κράτος επιδόθηκε σε ένα διωγμό των κομμουνιστών που παρέμειναν στην Ελλάδα. Εξορίες, φυλακές, στρατοδικεία, εκτελέσεις ήταν στην ημερήσια διάταξη. Η ηγεσία του ΚΚΕ με επικεφαλής το Νίκο Ζαχαριάδη εγκαταστάθηκε στο Βουκουρέστι. Αν και ο ΔΣΕ έπαυσε να υπάρχει στην Ελλάδα, ο Ζαχαριάδης επέμενε στη λεκτική άρνηση της ήττας και κρατούσε τους μαχητές του Δημοκρατικού στρατού στις σοσιαλιστικές χώρες με το «όπλο παρά πόδα» και σε στρατιωτική εγρήγορση. Παρόλα αυτά, η πολιτική του ΚΚΕ, εντός της Ελλάδας ήταν η δημιουργία πολιτικών αριστερών μετώπων, η οποία γινόταν σε πολύ δύσκολες συνθήκες.

Την καθοδήγηση των διάσπαρτων και παράνομων οργανώσεων του ΚΚΕ, που έχουν απομείνει στην Ελλάδα, ανέλαβε ο Νίκος Πλουμπίδης, ο οποίος δρούσε σε καθεστώς βαθιάς παρανομίας. Η ασφάλεια κατόρθωσε να εξαρθρώσει πολλές οργανώσεις του ΚΚΕ που είναι οργανωτικά αποσυντιθεμένο και πολιτικά περιθωριοποιημένο. Αυτά όμως δε συνεπάγονταν και την περιορισμένη κοινωνική και ιδεολογική επιρροή του. Μια επιρροή, που δύσκολα μετουσιώνεται σε οργανωτική ισχύ.[93] Μετά από τη λήξη της Κατοχής, το ΚΚΕ αριθμούσε 400-500.000 μέλη, ενώ, στα μέσα της δεκαετίας του 1950, αριθμούσε μόλις 11.000 μέλη.

Κατά την περίοδο της παρανομίας τα μέλη του ΚΚΕ δρούσαν κυρίως μέσω της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς (ΕΔΑ), η οποία λειτουργούσε νόμιμα από το 1951 και είχε καταστεί σταδιακά σημαντικός παράγοντας της πολιτικής σκηνής.[94]

Υπόθεση Μπελογιάννη

Ένα μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, ο Νίκος Μπελογιάννης, επέστρεψε παράνομα στην Ελλάδα τον Ιούνιο του 1950, για να συμβάλει στην αναδιοργάνωση του παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ. Συνελήφθη τον Δεκέμβρη της ίδιας χρονιάς. Η δίκη του Μπελογιάννη και άλλων 92 συγκατηγορουμένων του στο Έκτακτο Στρατοδικείο για παράβαση του α.ν. 509/1947 άρχισε στις 19 Οκτώβρη 1951 και ολοκληρώθηκε με δώδεκα θανατικές καταδίκες στις 16 Νοέμβρη. Εκτελέστηκε μαζί με άλλους συντρόφους του το 1952, προκαλώντας την έντονη αντίδραση της διεθνούς κοινής γνώμης. Κατά της εκτέλεσής του τάχθηκαν επίσημα οι Σαρλ Ντε Γκωλ, Τσάρλι Τσάπλιν, Λουί Αραγκόν, Ζαν Πολ Σαρτρ, Πολ Ελυάρ και άλλοι.[95] Αξίζει να σημειωθεί ότι ένας από τούς στρατοδίκες του Μπελογιάννη ήταν ο Γεώργιος Παπαδόπουλος, ο μετέπειτα ηγέτης της χούντας του 1967, ο οποίος ψήφισε κατά της θανατικής ποινής.

Ακόμη, ο Νίκος Πλουμπίδης, επικεφαλής του τότε παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ προσφέρθηκε να παραδοθεί στις αρχές, υπό τον όρο να μετατραπεί η ποινή του Μπελογιάννη. Το ΚΚΕ κάτω από τις συνθήκες της εποχής, αδίκως θεώρησε την πράξη του αυτή ύποπτη και τον αποκήρυξε δημοσίως ως χαφιέ, ενώ ο ίδιος συνελήφθη και εκτελέστηκε λίγο καιρό αργότερα, τον Αύγουστο του 1954.[96]

Η 6η Ολομέλεια του 1956

Τον Μάρτη του 1956, λίγες μέρες μετά το 20ό συνέδριο του ΚΚΣΕ που καταδίκασε τον σταλινισμό, συγκλήθηκε η «6η Πλατιά Ολομέλεια της ΚΕ και της ΚΕΕ του ΚΚΕ». Στις εργασίες της, στις οποίες παρουσιάστηκαν σημαντικές παρατυπίες,[97] καθαιρέθηκε ο τότε ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Νίκος Ζαχαριάδης.

Η εποχή μετά τον Ζαχαριάδη

Το 1958 η νέα ηγεσία του ΚΚΕ αποφάσισε να διαλύσει όλες τις Κομματικές Οργανώσεις που δρούσαν στην Ελλάδα και να εντάξει το σύνολο των μελών του στη χώρα υπό τη σκέπη της ΕΔΑ. Επρόκειτο για μια απόφαση ανάγκης, λόγω της μεγάλης οργανωτικής συρρίκνωσης. Η Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά δεν ήταν παρά μια προσωρινή και μεταβατική λύση μέχρι να ομαλοποιηθεί η κατάσταση. Επρόκειτο για έναν οργανωτικό δυϊσμό: από τη μία στο εξωτερικό βρισκόταν η παραδοσιακή ηγεσία, από την άλλη στην Ελλάδα, η βάση και η νέα ηγεσία.[98][99] Πρόκειται για εξελίξεις που οδήγησαν μεγάλο μέρος στελεχών και το μεγαλύτερο μέρος των μελών του ΚΚΕ, που διαγράφηκαν από το Κόμμα (πολλές φορές δεχόμενοι ιδιαίτερα σκληρή βία από τους πρώην συντρόφους τους και που στη συνέχεια εντάχθηκαν στον αντιρεβιζιονιστικό ή μαρξιστικό - λενινιστικό χώρο, το χώρο που αποκλήθηκε και ως «ζαχαριαδικός - μαοϊκός») να θεωρήσουν πως από τον Μάρτιο του 1956 το επαναστατικό - διεθνιστικό ΚΚΕ, το κόμμα του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ διαλύθηκε και στη θέση του δημιουργήθηκε ένα αστικό - ρεβιζιονιστικό κόμμα, με την ίδια επωνυμία. Προπαγανδιστές της άποψης αυτής ήταν και οι δύο μεγαλύτερες οργανώσεις του αντιρεβιζιονιστικού χώρου στην Ελλάδα, το Επαναστατικό Κομμουνιστικό Κίνημα Ελλάδας (ΕΚΚΕ) και η Οργάνωση Μαρξιστών Λενινιστών Ελλάδας (ΟΜΛΕ). [εκκρεμεί παραπομπή]

Η κρίση των Ιουλιανών

Η ηγεσία του Κ.Κ.Ε αν και δεν διαφωνεί με την πρόταση των 5 σημείων της ΕΔΑ[100] και με τη μη ανακινηση πολιτειακού ζητήματος, παρασκηνιακά και στο εσωτερικό του κόμματος, υποστηρίζει πως, από τη στιγμή που από τα ίδια τα γεγονότα έχει τεθεί ένα τέτοιο θέμα, θα μπορούσε η ΕΔΑ να το προβάλει λίγο περισσότερο. Επίσης στο ΚΚΕ κρίνουν ως κατάλληλη τη συγκυρία να θέσουν θέμα νομιμοποιήσης του κόμματος. Έτσι όλο το βάρος πέφτει στη συγκρότηση ή ανασυγκρότηση ξεχωριστών οργανώσεων του ΚΚΕ, που θα οδηγούσε σε μια de facto αναγνώρισή του μετά τις εκλογές του 1967. Όπως παρατηρεί ο Λέκτορας της πολιτικής επιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης, Χριστόφορος Βερναρδάκης, η κομματική γραφειοκρατία του ΚΚΕ ήταν απομακρυσμένη από την ελληνική πραγματικότητα και ιεραρχούσε τα δικά της συμφέροντα.[101]

Η Αριστερά στις παραμονές του πραξικοπήματος

Η ηγεσία του Κ.Κ.Ε., που βρίσκεται στο εξωτερικό, προσπαθεί να ελέγξει την ηγεσία της Ε.Δ.Α. Έτσι με την έγκριση του Σοβιετικού Κ.Κ. συγκαλεί στα μέσα του Δεκεμβρίου του 1966, στο Βουκουρέστι τη 10η ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής. Πρόκειται για την τελευταία που θα πραγματοποιηθεί πριν από τη Δικτατορία. Θα κληθούν να παρακολουθήσουν και μέλη της Κ.Ε. από την Ελλάδα όπως, ο Μανώλης Γλέζος, ο Μπάμπης Δρακόπουλος, ο Αντώνης Μπριλάκης. Οι συζητήσεις, μαραθώνιες και θυελώδεις, αφορούν τον χαρακτήρα της Ένωσης Κέντρου, την πολιτική της Ε.Δ.Α. και την αυτονομία του αριστερού κινήματος στην Ελλάδα. Προκειμένου να εξασφαλισθεί ο απόλυτος έλεγχος της Ε.Δ.Α. θα προτείνει ο Κωνσταντίνος Κολιγιάννης τη διαγραφή των διαφωνούντων Δημήτρη Παρτσαλίδη, Π. Δημητρίου, Στ. Καρά και άλλων. Τα μέλη του Γραφείου Εσωτερικού (Γλέζος, Δρακόπουλος) παρεμβαίνουν συμβιβαστικά και ενώ η καθαίρεση εγκαταλείπεται, καταργείται η τριμελής γραμματεία της Κεντρικής Επιτροπής. Οι αποφάσεις της Ολομέλειας καταψηφίστηκαν από δύο μέλη του Κλιμακίου Εσωτερικού. Η Ε.Δ.Α. προωθεί τη γραμμή της ηγεσίας του Κ.Κ.Ε. για νομιμοποίησή του, διακηρύσσοντας πως θα κατεβάσει στις εκλογές συνδυασμούς σε όλες τις εκλογικές περιφέρειες. Παράλληλα οξύνει την κριτική προς την Ένωση Κέντρου.[102] Η πτώση της κυβέρνησης Παρασκευόπουλου και η διαδοχή της από εκείνη του Κανελλόπουλου, ήλθε για την αριστερά ως κάτι αιφινιδιαστικό. Στις εκκρεμότητες της κατάστασης, για την Αριστερά, ήταν: η ψήφιση της απλής αναλογικής, η αναβολή ή διεξαγωγή των εκλογών, ο χαρακτήρας της νέας κυβέρνησης (μονοκομματική της μειοψηφούσας Ε.Ρ.Ε, κι όχι υπηρεσιακή κοινής αποδοχής ή οικουμενική).[103]

Η περίοδος του αντιδικτατορικού αγώνα - Η διάσπαση του 1968

Η Χούντα των Συνταγματαρχών, που με πρόσχημα την «κομμουνιστική απειλή» κηρύχθηκε την 21η Απριλίου 1967, βρήκε το ΚΚΕ απροετοίμαστο με τις κομματικές του οργανώσεις διαλυμένες από δεκαετίας.

Το Σάββατο, 17 Φεβρουαρίου 1968, επιφύλαξε ένα πραγματικό σοκ στους Έλληνες κομμουνιστές. Αντί για την καθιερωμένη πολιτική ενημέρωση, ο κομματικός ραδιοσταθμός "Φωνή της Αλήθειας" που εξέπεμπε από το Βουκουρέστι, έδρα της εξόριστης καθοδήγησης του Κ.Κ.Ε., μετέδωσε ένα εντελώς ασυνήθιστο μήνυμα τριών μελών του Πολιτικού Γραφείου του κόμματος, των Δημήτρη Παρτσαλίδη, Πάνου Δημητρίου και Ζήση Ζωγράφου: "Σε αυτές τις στιγμές της βαριάς δοκιμασίας που περνούν το δημοκρατικό κίνημα της χώρας μας και ολόκληρος ο ελληνικός λαός", άρχιζε το μήνυμα, "απευθυνόμαστε σε σας, με πλήρη συναίσθηση των ευθυνών μας, για να σας κάνουμε γνωστή την κρίσημη κατάσταση που δημιουργήθηκε στην καθοδήγηση του κόμματός μας".

Τα τρία ανώτατα στελέχη του Κ.Κ.Ε., μεταξύ των οποίων και ο Δ. Παρτσαλίδης, πρώην γραμματέας του Ε.Α.Μ. και νυν οργανωτικός γραμματέας (δηλαδή, "νούμερο δύο" στην ιεραρχία του κόμματος), ζήτησαν ανοιχτά την αποπομπή του Α' γραμματέα του Κ.Κ.Ε., Κώστα Κολιγιάννη, στον οποίο χρέωναν τις ευθύνες για την "αδιέξοδη" πορεία της Αριστεράς. Επιπλέον, έκαναν λόγο για προσπάθεια πραξικοπηματικής πολιτικής τους εξόντωσης και κάλεσαν τη βάση του κόμματος να συσπειρωθεί γύρω τους, ισχυριζόμενοι ότι εκφράζουν τα μισά μέλη της Κεντρικής Επιτροπής. Τέλος, έδωσαν και ιδεολογική διάσταση στη ρήξη, χρεώνοντας στους εσωκομματικούς αντιπάλους τους "δογματισμό" και "σταλινική" νοοτροπία: "Δώδεκα χρόνια μετά την 6η ολομέλεια του 1956[104], ο σύντροφος Κολιγιάννης και η ομάδα του, εκπροσωπώντας τη συντήρηση και τη δογματική σκληρότητα, επιχειρεί να ολοκληρώσει μια πορεία απομάκρυνσης από το πνεύμα της ολομέλειας και επιστροφής στο ανώμαλο εσωκομματικό καθεστώς του παρελθόντος, που τόσα δεινά προκάλεσε στο ΚΚΕ και το λαϊκό κίνημα της χώρας".

Παλιότερα όλα αυτά γίνονταν κεκλεισμένων των θυρών και, κυρίως, με τη σύμφωνη γνώμη της Μόσχας. Αυτή τη φορά, το Κ.Κ.Ε. εμφανίστηκε κομμένο στα δύο, με τρία από τα επτά μέλη του Πολιτικού Γραφείου να ξιφουλκούν ενάντια στα άλλα τέσσερα και να καταλαμβάνουν μέσα στη νύχτα τον κομματικό ραδιοσταθμό. Κι όλα αυτά χωρίς να υπάρχει καμιά ένδειξη ότι η Μόσχα έβλεπε με θετικό μάτι το εγχείρημά τους. Αντίθετα, λίγες ώρες μετά την ανακοίνωση του μηνύματος των "τριών", οι κρατικοί ραδιοσταθμοί της Μόσχας, της Σόφιας και της Βουδαπέστης έδωσαν στη δημοσιότητα ανακοίνωση της πλειοψηφίας του Πολιτικού Γραφείου που παρουσίασε ως εξής τη δική της εκδοχή για τα γεγονότα:

"Η 12η ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ αντιμετώπισε τη φραξιονιστική επίθεση στη γραμμή και την καθοδήγηση του κόμματος της ομάδας των Μήτσου Παρτσαλίδη, Ζήση Ζωγράφου και Πάνου Δημητρίου, με δεξιά, οπορτουνιστική γραμμή, που οδηγεί αντικειμενικά στη διάλυση του ΚΚΕ και στη μετατροπή του σε ουρά της αστικής τάξης". Η ανακοίνωση ανέφερε ότι οι "τρεις" καθαιρέθηκαν από το Πολιτικό Γραφείο και τους καλούσε να πειθαρχήσουν στην απόφαση της πλειοψηφίας υπό την απειλή της διαγραφής: "Η ευρεία ολομέλεια εξουσιοδότησε το Πολιτικό Γραφείο για την περιφρούρηση της ενότητας του κόμματος να πάρει τα μέτρα που θα χρειαστούν αν συνεχιστεί η φραξιονιστική δράση".

Η μετωπική ρήξη στην ηγεσία του Κ.Κ.Ε. εκδηλώθηκε το προηγούμενο διήμερο, κατά τη διάρκεια της 12ης ευρείας ολομέλειας της Κεντρικής Επιτροπής που συνεκλήθη στο Βουκουρέστι. Θέματα της συνεδρίασης υποτίθεται ότι ήταν η χάραξη πολιτικής γραμμής του ΚΚΕ στις νέες συνθήκες που διαμόρφωσε η δικτατορία και "οργανωτικά μέτρα" για την ανασυγκρότηση του κόμματος. Στην πράξη, όμως, όλοι είχαν αποδεχτεί ότι στην ολομέλεια θα γινόταν ένα "ξεκαθάρισμα λογαριασμών" μεταξύ των δύο από καιρό διαμορφωμένων "στρατοπέδων" που είχαν παραλύσει εντελώς την δραστηριότητα του Κ.Κ.Ε.

Στην ολομέλεια κατάφεραν να πάρουν μέρος μόνο 20 από τα 45 εκλεγμένα τακτικά μέλη της Κεντρικής Επιτροπής (15 ήταν φυλακισμένοι ή εξόριστοι στην Ελλάδα και οι υπόλοιποι είτε ασθενούσαν είτε βρίσκονταν στην παρανομία). Συμμετείχαν επίσης, με συμβουλευτική ψήφο, 14 αναπληρωματικά μέλη της Κεντρικής Επιτροπής, 3 μέλη της Κεντρικής Εξελεγκτικής Επιτροπής και 45 εκλεγμένοι αντιπρόσωποι των οργανώσεων εξωτερικού (κυρίως των πολιτικών προσφύγων της Ανατολικής Ευρώπης). Στην επίμαχη ψηφοφορία, υπέρ της απόφασης που πρότεινε το Πολιτικό Γραφείο (δηλαδή, η ομάδα Κολιγιάννη, Λεωνίδα Στρίγκου, Απόστολου Γκρόζου, Μαυρομάτη) και η οποία προέβλεπε και την καθαίρεση και των "τριών", ψήφισαν 12 τακτικά μέλη της Κεντρικής Επιτροπής, εναντίον της 7, ενώ υπήρχαν και δύο "λευκά". Αλλά η πλευρά Παρτσαλίδη δεν αναγνώρισε το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας θέτοντας ζήτημα απαρτίας και προβάλλοντας το επιχείρημα ότι στο σύνολο των μελών της Κεντρικής Επιτροπής (τακτικά και αναπληρωματικά) το αποτέλεσμα ήταν ακριβώς μοιρασμένο: 19 υπέρ της απόφασης και 19 κατά. Από την πλευρά της, η πλειοψηφία του Πολιτικού Γραφείου επικαλέστηκε τη συντριπτική υπεροχή της (40-5) μεταξύ των εκλεγμένων αντιπροσώπων των οργανώσεων. Η συγκεχυμένη αυτή εικόνα συνέχισε να τροφοδοτεί τη διαμάχη μεταξύ των δύο πλευρών για πολλά χρόνια. Το μόνο βέβαια είναι ότι το Κ.Κ.Ε. βγήκε από την ολομέλεια με μια ηγεσία διχασμένη και με μια βάση σε πλήρη σύγχυση.

Η διάσπαση του 1968 δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Μετά την απόφαση του Κ.Κ.Ε. να διαλύσει τις κομματικές του οργανώσεις στην Ελλάδα και να λειτουργεί μέσω της Ε.Δ.Α. (1958), δημιουργήθηκε ένα χάσμα ανάμεσα στην εξόριστη, αποκομμένη από τις ελληνικές πολιτικές συνθήκες καθοδήγησή του και τους κομμουνιστές που δρούσαν στο εσωτερικό της χώρας. Η απρόσμενη επιτυχία της Ε.Δ.Α., που αναδείχτηκε σε αξιωματική αντιπολίτευση το 1958 με το εκπληκτικό 24% των ψήφων, και η άνοδος της Ένωσης Κέντρου στην εξουσία, το 1963, ευνόησαν την ανάπτυξη ενός ρεύματος, στο πλαίσιο του Κ.Κ.Ε., που προσανατολιζόταν στην επίτευξη των στόχων του με κοινοβουλευτικές μεθόδους, μέσω συμμαχιών με την Ένωση Κέντρου, και ιδιαίτερα με την "Κεντροαριστερά" του Ανδρέα Παπανδρέου. Ήταν τόσο διαδομένες οι αυταπάτες στις γραμμές της προδικτατορικής Ε.Δ.Α. και του Κ.Κ.Ε., που η Αυγή, ανήμερα 21 Απριλίου του 1967, κατασχέθηκε στο τυπογραφείο από τα όργανα της χούντας έχοντας για τίτλο του κύριου άρθρου της το μνημειώδες "Γιατί δεν θα γίνει δικτατορία".

Το πραξικόπημα των συνταγματαρχών πρόσφερε στην πλευρά Κολιγιάννη μια βάση για την επίθεσή της στη "δεξιά οπορτουνιστική γραμμή" που, κατά την ορολογία της, εξέφραζε η ομάδα Παρτσαλίδη. Παράλληλα, ο Α' γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του Κ.Κ.Ε. υπολόγιζε στην καθοριστική υποστήριξη του Κρεμλίνου -και όχι αβάσιμα, όπως φάνηκε στη συνάντηση τριμελούς αντιπροσωπείας του κόμματος με το μέλος του Πολιτικού Γραφείου του Κ.Κ.Σ.Ε. Μιχαήλ Σουσλόφ και άλλους Σοβιετικούς αξιωματούχους στη Μόσχα, στις 27 και 28 Απριλίου του 1967. Λίγο αργότερα, οι Παρτσαλίδης και Ζωγράφος ταξίδεψαν με δική τους πρωτοβουλία στη Μόσχα, σε μια προσπάθεια να εξασφαλίσουν την εύνοια των Σοβιετικών, χωρίς όμως αποτέλεσμα.

Αλλά οι Σοβιετικοί δεν έλεγχαν όλα τα κομμουνιστικά κόμματα. Το μαζικότερο Κ.Κ. της Δύσης, το Κ.Κ. Ιταλίας είχε υιοθετήσει τον "ιταλικό δρόμο για το σοσιαλισμό", παίρνοντας σαφείς αποστάσεις από το Κρεμλίνο. Στη Γαλλία, οι ιδέες του Ροζέ Γκαρωντύ, του κυριότερου θεωρητικού του Γαλλικού Κ.Κ., έβαλαν τις βάσεις για το ρεύμα που πολιτογραφήθηκε αργότερα σαν "ευρωκομμουνισμός". Από τις αρχές Ιανουαρίου του 1968, στην ηγεσία του Κ.Κ. Τσεχοσλοβακίας βρισκόταν ο Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ, με ένα ανανεωτικό, μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα. Η ίδια η Ρουμανία, που φιλοξενούσε την ηγεσία του Κ.Κ.Ε., τηρούσε μια ανεξάρτητη από τη Μόσχα γραμμή διατηρώντας καλές σχέσεις και με την Κίνα. Στο αβέβαιο και ρευστό περιβάλλον του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, οι κομμουνιστές της πτέρυγας Παρτσαλίδη δεν είχαν λόγο να αισθάνονται απομονωμένοι.

Μετά την 12η ολομέλεια, οι εξελίξεις ήταν ραγδαίες. Στις 19 Φεβρουαρίου του 1968, το (νέο) Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΕ χαρακτήρισε "αντικομμουνιστική πολιτική προβοκάτσια" το μήνυμα των "τριών" από τη Φωνή της Αλήθειας και τους διέγραψε από το κόμμα, κρατώντας τον τίτλο του κόμματος και τον έλεγχο του Ριζοσπάστη. Σημειώθηκαν ακόμα και συμπλοκές μεταξύ των δύο ομάδων για τον έλεγχο του ραδιοσταθμού και των κομματικών αρχείων, που αναβίωσαν τα θλιβερά γεγονότα της Τασκένδης, μετά την καθαίρεση του Νίκου Ζαχαριάδη. Θορυβημένη η ρουμανική κυβέρνηση έκλεισε τον ραδιοσταθμό και η ηγεσία του Κ.Κ.Ε. τον μετέφερε στο Ανατολικό Βερολίνο. Στις 22 Φεβρουαρίου ο κρατικός ραδιοφωνικός σταθμός των Παρισίων μετέδωσε ανακοίνωση των στελεχών της πλευράς Παρτσαλίδη, τα οποία "συγκρούονται, μετά τα αυθαίρετα οργανωτικά μέτρα και την πραξικοπηματική ανασύνθεση του Πολιτικού Γραφείου, σε αυτοτελές κεντρικό καθοδηγητικό όργανο του κόμματος με τίτλο Ενωτική Κεντρική Επιτροπή".

Λίγο αργότερα ο πόλος Παρτσαλίδη μετονομάστηκε σε ΚΚΕ Εσωτερικού, εκμεταλλευόμενος τον έλεγχο του παλιού "Γραφείου Εσωτερικού" του ενιαίου Κ.Κ.Ε., και άρχισε να αποκαλεί τους αντιπάλους του "ΚΚΕ Εξωτερικού", πυροδοτώντας έναν οργισμένο πόλεμο για τα σύμβολα και τους τίτλους, που κράτησε χρόνια[105][106][107]. Πολύ γρήγορα, η διάσπαση μεταφέρθηκε και στην Ελλάδα. Στις 3 Απριλίου, το Κ.Κ.Ε. δημιούργησε τη δική του συνδικαλιστική οργάνωση, την Ενιαία Αντιδικτατορική Συνδικαλιστική Κίνηση (ΕΣΑΚ). Στις 30 Ιουλίου, στελέχη του Κ.Κ.Ε. που κρατούνταν στο στρατόπεδο της Λέρου, μεταξύ των οποίων και οι Χαρίλαος Φλωράκης, Κώστας Λουλές και Νίκανδρος Κεπέσης, πήραν το μέρος της ομάδας Κολιγιάννη, ενώ άλλα προβεβλημένα στελέχη, όπως ο Μπάμπης Δρακόπουλος, ο Αντώνης Μπριλλάκης και ο Λεωνίδας Κύρκος συντάχθηκαν με την πτέρυγα Παρτσαλίδη. Στις 15 Σεπτεμβρίου, το Πολιτικό Γραφείο του Κ.Κ.Ε. αποφάσισε να αποσύρει τα μέλη του κόμματος από την αντιδικτατορική νεολαιίστικη οργάνωση ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίος και να δημιουργήσει μία αμιγώς κομμουνιστική οργάνωση, την Κομμουνιστική Νεολαία Ελλάδας (ΚΝΕ). Στο μεταξύ, η εισβολή του Συμφώνου της Βαρσοβίας στην Τσεχοσλοβακία -που συνάντησε την επιδοκιμασία του Κ.Κ.Ε. και την κατηγορηματική καταδίκη του Κ.Κ.Ε. Εσωτερικού- έδωσε αγεφύρωτες διαστάσεις στο ιδεολογικό χάσμα των δύο τμημάτων του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος[108].

Στη συνέχεια, η δράση του Κ.Κ.Ε. κατά την περίοδο της δικτατορίας επικεντρώθηκε στην κατεύθυνση της ευρύτερης δυνατής δημοκρατικής ενότητας για την ανατροπή της δικτατορίας και την εγκαθίδρυση μιας νέας Δημοκρατίας, όμως οι άλλες αντιχουντικές δυνάμεις κράτησαν αρνητική στάση απέναντι στις επανειλημμένες εκκλήσεις του ΠΑΜ και του ΚΚΕ για κοινή δράση[109]. Επανασυστάθηκαν οι παράνομες κομματικές οργανώσεις και ιδρύθηκαν η Μαθητική Οργάνωση Δημοκρατικής Νεολαίας Ελλάδος (ΜΟΔΝΕ), το Πανελλήνιο Αντιδικτατορικό Μέτωπο (ΠΑΜ) και η Αντιδικτατορική ΕΦΕΕ (ΑντιΕΦΕΕ), προκειμένου να συμβάλουν στην κινητοποίηση λαϊκών μαζών ενάντια στη χούντα.

Μέσω των μαζικών οργανώσεων που έλεγχε, το ΚΚΕ κατάφερε να ηγηθεί στις κινητοποιήσεις εργαζομένων, αγροτών, φοιτητών και διανοουμένων που αναπτύχθηκαν κυρίως μετά το 1970. Η ΚΝΕ, αν και υποσκελιζόμενη από το ΕΚΚΕ και την ΟΜΛΕ, έπαιξε θετικό ρόλο στις κορυφαίες εκδηλώσεις του αντιδικτατορικού αγώνα, την κατάληψη της Νομικής και του Πολυτεχνείου,[110] που παρόλο που δεν κατάφεραν να ανατρέψουν άμεσα το καθεστώς, ενέτειναν την κρίση του.

Μεταπολίτευση

1974-1989

Η έδρα του ΚΚΕ στον Περισσό

Μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, το 1974, η κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή νομιμοποίησε το Κ.Κ.Ε.. Στις εκλογές του 1974 το Κ.Κ.Ε., η Ε.Δ.Α. και το Κ.Κ.Ε. Εσωτερικού συμμετείχαν από κοινού στην εκλογική διαδικασία ως Ενωμένη Αριστερά λαμβάνοντας ποσοστό 9,47%.

Στην περίοδο που ακολούθησε τη μεταπολίτευση, το Κ.Κ.Ε. κατάφερε να ενισχύσει τις θέσεις του στο συνδικαλιστικό και το φοιτητικό κίνημα και να ηγηθεί των κινητοποιήσεων εκείνης της περιόδου.

Κεντρικό σύνθημα αυτής της περιόδου υπήρξε η «Αλλαγή», που ερμηνευόταν ως ένα στάδιο δημοκρατικού μετασχηματισμού που υπό προϋποθέσεις θα οδηγούσε στον σοσιαλισμό. Σε αυτή τη βάση υπήρξε συνεργασία στο συνδικαλιστικό επίπεδο με τις δυνάμεις του ΠΑ.ΣΟ.Κ.. Αργότερα και ιδίως μετά το 1985, το ΠΑ.ΣΟ.Κ. θεωρήθηκε ότι αθέτησε τις προεκλογικές του υποσχέσεις για φιλολαϊκές μεταρρυθμίσεις και κατεγράφη από το Κ.Κ.Ε. ως δύναμη ενσωματωμένη στο σύστημα.

Η περίοδος του Ενιαίου Συνασπισμού και οι διασπάσεις

Το 1989 στη βάση του Κοινού Πορίσματος Κ.Κ.Ε.-Ε.Α.Ρ. συγκροτήθηκε ο Συνασπισμός της Αριστεράς και της Προόδου ως συμμαχία ανάμεσα στο Κ.Κ.Ε., την Ελληνική Αριστερά (μετεξέλιξη του Κ.Κ.Ε. Εσωτερικού) και άλλες μικρότερες οργανώσεις της Αριστεράς.[111]

Ο Συνασπισμός συμμετείχε για τρεις μήνες από κοινού με τη Νέα Δημοκρατία στην κυβέρνηση Τζαννετάκη με σκοπό την άρση της ασυλίας του Ανδρέα Παπανδρέου και την παραπομπή του σε δίκη για το Σκάνδαλο Κοσκωτά και έξι μήνες στην οικουμενική κυβέρνηση Ζολώτα (ΝΔ/ΠΑΣΟΚ/Συνασπισμός).[112]

Η συμμετοχή του Συνασπισμού στην κυβέρνηση Τζανετάκη με τη Νέα Δημοκρατία και μετά στην οικουμενική κυβέρνηση υπό τον Ξ. Ζολώτα με τη ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ ήταν η αφορμή που οδήγησε στη διάσπαση του Κ.Κ.Ε. και της Κ.Ν.Ε. Ένα μεγάλο μέρος αυτών των αγωνιστών προχώρησε στη δημιουργία του Νέου Αριστερού Ρεύματος (Ν.Α.Ρ.). Επίσης η πλειοψηφία της Κ.Ν.Ε. που συντάχτηκε με το Ν.Α.Ρ. μετονομάστηκε στο 5ο Συνέδριο σε Κ.Ν.Ε.-Ν.Α.Ρ., τίτλο που κράτησε έως το Συνέδριο μετεξέλιξης το 1995, οπότε μετονομάστηκε σε Νεολαία Κομμουνιστική Απελευθέρωση (Ν.Κ.Α.). Η διάσπαση αυτή υπήρξε σχετικά μικρή για το Κ.Κ.Ε., αλλά τεράστια για την Κ.Ν.Ε., η οποία μετά από καιρό επανέκτησε ένα μέρος από την δύναμη της.[113][114]

Εν τω μεταξύ, στο περιβάλλον σύγχυσης και απογοήτευσης που διαμόρφωναν οι εξελίξεις στις λεγόμενες σοσιαλιστικές χώρες, μια ομάδα στελεχών (που ονομάστηκε από τον Τύπο «ανανεωτική») τάχθηκε ανοιχτά υπέρ της εκ των βάθρων ανανέωσης και μετεξέλιξης της ιδεολογίας και της κομμουνιστικής φυσιογνωμίας του κόμματος και επιχείρησε να εργαστεί το Κ.Κ.Ε. σκληρότερα για τη μετατροπή του Ενιαίου Συνασπισμού σε ενιαίο κόμμα, από συνασπισμός κομμάτων, όπως είχε αρχικά συγκροτηθεί.[115]

Το 1991, σε συνθήκες έντονης ιδεολογικής και πολιτικής διαπάλης, στο 13ο Συνέδριο[116] η λεγόμενη ομάδα των ανανεωτών μειοψήφησε οριακά, με την πολιτική της πρόταση για απόφαση να την ψηφίζει το 48% των συνέδρων του Κ.Κ.Ε.. Τελικά, εξελέγη Γενική Γραμματέας η Αλέκα Παπαρήγα. Μετά το Νίκο Ζαχαριάδη, είναι η γενική γραμματέας με τη μεγαλύτερη θητεία στη θέση (1991-2013).

Έτσι, το Κ.Κ.Ε. αποχώρησε από τον Συνασπισμό με την απώλεια ενός μεγάλου αριθμού στελεχών και μελών του, μεταξύ των οποίων 39 μέλη της ΚΕ του και 5 βουλευτές. Ανάμεσα στους αποχωρήσαντες ήταν ο πρώην Γ.Γ. Γρηγόρης Φαράκος και η Μαρία Δαμανάκη, τότε πρόεδρος του Συνασπισμού.

Η περίοδος της ανασυγκρότησης

Η Γ.Γ. της Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε (1991-2013) Αλέκα Παπαρήγα

Το Δεκέμβρη του ίδιου χρόνου, συνήλθε το 14ο Συνέδριο, που εκτίμησε τους παράγοντες που οδήγησαν στην κρίση και έθεσε ως στόχο την υπέρβαση της και την ανασυγκρότηση του κόμματος. Παράλληλα, άρχισε μια διαδικασία μελέτης της οικοδόμησης του σοσιαλισμού τον 20ό αιώνα και των αιτιών που οδήγησαν στην ανατροπή του.[117] Το 1996 στο 15ο Συνέδριό του, το Κ.Κ.Ε. διαμόρφωσε νέα στρατηγική και στόχους πάλης.

Το 16ο Συνέδριο (2000) προχώρησε σε πιο αναλυτική επεξεργασία της πολιτικής συμμαχιών του κόμματος. Εντούτοις, κατά τη διάρκειά του δημιουργήθηκαν τριβές στο εσωτερικό του Κ.Κ.Ε. σχετικά με την τακτική του κόμματος στο συνδικαλιστικό κίνημα και στη διαδικασία συγκρότησης συμμαχιών στα πλαίσια του Μετώπου. Αυτές οι τριβές οδήγησαν στην αποχώρηση ή τη διαγραφή στελεχών, όπως οι Μήτσος Κωστόπουλος και Γιάννης Θεωνάς.[118] Οι εσωκομματικές διαμάχες ολοκληρώθηκαν δύο χρόνια αργότερα με την αποχώρηση του πρώην υπεύθυνου Γραφείου Τύπου του Κόμματος Μάκη Κοψίδη.[119]

Με το 17ο Συνέδριο (2004) ολοκληρώθηκε η φάση της ανασυγκρότησης και τέθηκε ως κύριος στόχος η περαιτέρω ισχυροποίηση του.

Σημαντική πτυχή της πιο πρόσφατης δραστηριότητας του Κ.Κ.Ε. θεωρείται η ίδρυση του ΠΑΜΕ (Πανεργατικό Αγωνιστικό Μέτωπο) τον Απρίλιο του 1999. Το ΠΑΜΕ είναι μια συσπείρωση εργατικών συνδικαλιστικών οργανώσεων με πανελλαδικά χαρακτηριστικά που διακηρύττει την ταξική πάλη και στοχεύει στην ανασυγκρότηση του εργατικού κινήματος. Κρατάει έντονα κριτική στάση απέναντι στην ηγεσία της ΓΣΕΕ, την οποία καταγγέλλει ως συμβιβασμένη. Το Δεκέμβρη, μάλιστα, του 2009 το ΠΑΜΕ χαρακτήρισε απεργοσπαστική την ΓΣΕΕ, καθώς δεν κάλυψε την απεργία που είχαν προκηρύξει μια σειρά από πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια σωματεία της χώρας.[120]

Το 18ο Συνέδριο του Κ.Κ.Ε., που συνήλθε στην έδρα της Κ.Ε. στον Περισσό, εκτίμησε ότι ολοκληρώθηκε η διαδικασία ανασυγκρότησης και έθεσε ως νέο στόχο την ισχυροποίηση του ΚΚΕ μέσα από την παράλληλη αντεπίθεση του εργατικού και λαϊκού κινήματος.[121] Ακόμη, τις εργασίες του συνεδρίου απασχόλησε η μελέτη του σοσιαλισμού που οικοδομήθηκε τον 20ό αιώνα με επίκεντρο την ΕΣΣΔ και των αιτιών της ανατροπής του,[122] παράλληλα με τον εμπλουτισμό της προγραμματικής αντίληψης του Κ.Κ.Ε. για το σοσιαλισμό στην Ελλάδα.

Η στάση του ΚΚΕ το 2012

Το επετειακό λογότυπο για τα 100 χρόνια Κ.Κ.Ε.

Κατά την προεκλογική περίοδο των βουλευτικών εκλογών του 2012 συχνά προτάθηκε η συγκρότηση ενός αντιμνημονιακού μετώπου η οποία απορρίφθηκε από το Κ.Κ.Ε. ως εξαπάτηση, καλλιέργεια αυταπατών για το λαό και σχέδια αναμόρφωσης του αστικού πολιτικού συστήματος εν όψει της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης.[123] Επίσης αντιτάχθηκε και σε πιθανή συγκρότηση αριστερής κυβέρνησης, θεωρήθώντας ότι θα αποτελούσε μέσο που θα προκαλούσε τη συντηρητικοποίηση της εργατικής τάξης και το θάνατο του εργατικού κινήματος, αφού, κατά το ΚΚΕ, φιλολαϊκή λύση δεν μπορεί να υπάρξει δίχως να αφαιρεθεί η ιδιοκτησία από τους καπιταλιστές και να κοινωνικοποιηθεί.[124] Η στάση αυτή διατηρήθηκε και στις εκλογές του Ιουνίου και διατηρείται μέχρι σήμερα.[125][126]

Το 19ο Συνέδριο του ΚΚΕ το 2013

Στις 11-14 Απρίλη 2013 διεξάχθηκε το 19ο Συνέδριο του ΚΚΕ, στο οποίο ψηφίστηκε το Πρόγραμμά του.

Το 20ό Συνέδριο του ΚΚΕ το 2017

Στις 30 Μαρτίου-2 Απριλίου 2017 πραγματοποιήθηκε το 20ό Συνέδριο του ΚΚΕ.[127].

Στις τετραήμερες εργασίες του Συνεδρίου, πέραν των πολιτικών εκτιμήσεων της κατάστασης στην Ελλάδα και διεθνώς, οι σύνεδροι επικεντρώθηκαν στον απολογισμό δράσης της Κεντρικής Επιτροπής και όλου του κόμματος, στα νέα καθήκοντα και στον προγραμματισμό δράσης έως το 21ο Συνέδριο, καθώς και στην εκλογή νέας ΚΕ και Κεντρικής Επιτροπής Οικονομικού Ελέγχου.[128]

Οι Θέσεις της ΚΕ του ΚΚΕ για το 20ό Συνέδριο, η αρθρογραφία στο πλαίσιο του Δημόσιου Προσυνεδριακού Διαλόγου καθώς και οι αποφάσεις του Συνεδρίου υπάρχουν αναρτημένες στην ηλεκτρονική σελίδα του Ριζοσπάστη.[129]

Πρόγραμμα

Το παλαιότερο λογότυπο του κόμματος

Το Πρόγραμμα[130] του ΚΚΕ που ψηφίστηκε στο 19ο Συνέδριο του ΚΚΕ, τον Απρίλιο του 2013 είχε τους εξής άξονες:

Ο χαρακτήρας της εποχής που ζούμε ορίζεται ως εποχή περάσματος από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό, πως η δουλειά του Κόμματος σε μη επαναστατικές συνθήκες είναι να προετοιμάζει τον υποκειμενικό παράγοντα δηλαδή να καθοδηγεί το λαό ώστε στις επαναστατικές συνθήκες να πάρει την εξουσία. Ακόμα ο ελληνικός καπιταλισμός εκτιμάται ότι βρίσκεται σε ενδιάμεση θέση στην ιμπεριαλιστική πυραμίδα.

Θεωρείται ότι έχει ωριμάσει η αναγκαιότητα για μια άλλη εξουσία, που αναφέρεται ως Λαϊκή Εξουσία και θα έχει σοσιαλιστικό χαρακτήρα. Η εξουσία αυτή θα προκύψει επαναστατικά και θα πραγματοποιηθεί από το Λαϊκή Συμμαχία. Η Λαϊκή Συμμαχία είναι μια συμμαχία αποτελούμενη από τις τάξεις και τα κοινωνικά στρώματα εκείνα που πλήττονται απ' την πολιτική των μονοπωλίων, δηλαδή την εργατική τάξη, τα μικρομεσαία στρώματα του χωριού και της πόλης, τη νεολαία, τις γυναίκες.

Η εξουσία αυτή θα οργανώσει την κοινωνία και την οικονομία προς όφελος του λαού κοινωνικοποιώντας όλα τα μέσα παραγωγής και θα έρθει σε σύγκρουση με τα μονοπώλια και τους διεθνείς οικονομικούς ή στρατιωτικούς τους οργανισμούς, όπως η ΕΕ και το ΝΑΤΟ.

Αποτελέσματα εκλογών

Βουλή των Ελλήνων

Έτος Γενικός Γραμματέας Αριθμός ψήφων Ποσοστό ψήφων Έδρες Θέση
1974 Χαρίλαος Φλωράκης 464.787
(Ενωμένη Αριστερά) 		9,47%
(Ενωμένη Αριστερά)
5 / 300
 4ο κόμμα
Αντιπολίτευση
1977 Χαρίλαος Φλωράκης 480.272 9,36%
11 / 300
 4ο κόμμα
Αντιπολίτευση
1981 Χαρίλαος Φλωράκης 620.302 10,94%
13 / 300
 3ο κόμμα
Αντιπολίτευση
1985 Χαρίλαος Φλωράκης 629.518 9,89%
12 / 300
 3ο κόμμα
Αντιπολίτευση
1989 Ι Χαρίλαος Φλωράκης 855.944
(Συνασπισμός) 		13,13%
(Συνασπισμός)
20 / 300
 Κυβέρνηση
συνεργασίας
1989 ΙΙ Γρηγόρης Φαράκος 734.611
(Συνασπισμός) 		10,97%
(Συνασπισμός)
16 / 300
 Οικουμενική
κυβέρνηση
1990 Γρηγόρης Φαράκος 677.059
(Συνασπισμός) 		10,28%
(Συνασπισμός)
15 / 300
 3ο κόμμα
Αντιπολίτευση
1993 Αλέκα Παπαρήγα 313.001 4,54%
9 / 300
 4ο κόμμα
Αντιπολίτευση
1996 Αλέκα Παπαρήγα 380.167 5,61%
11 / 300
 3ο κόμμα
Αντιπολίτευση
2000 Αλέκα Παπαρήγα 379.454 5,52%
11 / 300
 3ο κόμμα
Αντιπολίτευση
2004 Αλέκα Παπαρήγα 436.706 5,90%
12 / 300
 3ο κόμμα
Αντιπολίτευση
2007 Αλέκα Παπαρήγα 583.750 8,15%
22 / 300
 3ο κόμμα
Αντιπολίτευση
2009 Αλέκα Παπαρήγα 517.249 7,54%
21 / 300
 3ο κόμμα
Αντιπολίτευση
2012 Ι Αλέκα Παπαρήγα 536.072 8,48%
26 / 300
 5ο κόμμα
Αντιπολίτευση
2012 ΙΙ Αλέκα Παπαρήγα 277.204 4,51%
12 / 300
 7ο κόμμα
Αντιπολίτευση
2015 Ι Δημήτρης Κουτσούμπας 338.188 5,47%
15 / 300
 5ο κόμμα
Αντιπολίτευση
2015 ΙΙ Δημήτρης Κουτσούμπας 301.632 5,55%
15 / 300
 5ο κόμμα
Αντιπολίτευση
2019 Δημήτρης Κουτσούμπας 299.592 5,30%
15 / 300
 4ο κόμμα
Αντιπολίτευση

Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

Έτος Γενικός Γραμματέας Αριθμός ψήφων Ποσοστό ψήφων Έδρες Θέση Ομάδα
1981 Χαρίλαος Φλωράκης 729.052 12,84%
3 / 24
 3η Ε.Ε.Α./Β.Π.Α.
1984 Χαρίλαος Φλωράκης 693.304 11,64%
3 / 24
 3η Ε.Ε.Α./Β.Π.Α.
1989 Χαρίλαος Φλωράκης 941.913
(Συνασπισμός) 		14,31%
(Συνασπισμός)
3 / 24
 3η Ε.Ε.Α./Β.Π.Α.
1994 Αλέκα Παπαρήγα 410.741 6,29%
2 / 25
 4η Ε.Ε.Α./Β.Π.Α.
1999 Αλέκα Παπαρήγα 557.365 8,67%
3 / 25
 3η Ε.Ε.Α./Β.Π.Α.
2004 Αλέκα Παπαρήγα 580.396 9,48%
3 / 24
 3η Ε.Ε.Α./Β.Π.Α.
2009 Αλέκα Παπαρήγα 428.283 8,35%
2 / 22
 3η Ε.Ε.Α./Β.Π.Α.
2014 Δημήτρης Κουτσούμπας 349.342 6,11%
2 / 21
 6η Μ.Ε.
2019 Δημήτρης Κουτσούμπας 302.673 5,35%
2 / 21
 4η Μ.Ε.

Κοινοβουλευτική Ομάδα

Βουλή των Ελλήνων

ΙΖ΄ Κοινοβουλευτική Περίοδος

Μετά τις εκλογές της 7ης Ιουλίου 2019, το Κ.Κ.Ε. εξέλεξε 15 βουλευτές. Ωστόσο, μετά από αλλαγές, η σύνθεση της Κοινοβουλευτικής Ομάδας είναι η εξής:

Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

9ο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

Μετά τις ευρωεκλογές του 2019, το Κ.Κ.Ε. εξέλεξε δύο ευρωβουλευτές. Ωστόσο, μετά από αλλαγές, η σύνθεση της Κοινοβουλευτικής Ομάδας είναι η εξής:

Γενικοί γραμματείς και πρώτοι γραμματείς της ΚΕ

ΣΕΚΕ
1. Νίκος Δημητράτος Νοέμβριος 1918 - 1922
2. Γιάννης Κορδάτος Φεβρουάριος - Νοέμβριος 1922
3. Νίκος Σαργολόγος Νοέμβριος 1922 - Σεπτέμβριος 1923
4. Θωμάς Αποστολίδης Σεπτέμβριος 1923 - Δεκέμβριος 1924
ΚΚΕ
1. Παντελής Πουλιόπουλος Δεκέμβριος 1924 - Σεπτέμβριος 1925
2. Λευτέρης Σταυρίδης Σεπτέμβριος 1925 - Σεπτέμβριος 1926
3. Παστιάς Γιατσόπουλος Σεπτέμβριος 1926 - Μάρτιος 1927
4. Ανδρόνικος Χαϊτάς Μάρτιος 1927 - Νοέμβριος 1931
5. Νίκος Ζαχαριάδης Νοέμβριος 1931 - 1936
6. Ανδρέας Τσίπας Ιούλιος 1941 - Σεπτέμβριος 1941
7. Γιώργης Σιάντος Ιανουάριος 1942 - 1945
- Νίκος Ζαχαριάδης 1945 - 1956
8. Απόστολος Γκρόζος 1956
9. Κώστας Κολιγιάννης 1956 - 1972
10. Χαρίλαος Φλωράκης 1972-1989
11. Γρηγόρης Φαράκος 1989-1991
12. Αλέκα Παπαρήγα 1991 - 2013
13. Δημήτρης Κουτσούμπας 2013 -

Μέσα μαζικής Ενημέρωσης και άλλες δραστηριότητες

Παλαιότερες ιδιοκτησίες

Παραπομπές

  1. ↑ [https://www.newsbeast.gr/weekend/arthro/4157041/poioi-itan-aytoi-poy-idrysan-to-kke Ποιοί ήταν αυτοί που ίδρυσαν το ΚΚΕ
  2. ↑
  3. ↑
  4. ↑
  5. ↑
  6. ↑
  7. ↑
  8. ↑
  9. ↑
  10. ↑
  11. ↑ «Ανακοίνωση της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ για τη στάση του ΚΚΕ στο Ευρωκοινοβούλιο». Ιστοσελίδα Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας. [νεκρός σύνδεσμος]
  12. ↑ 12,0 12,1 Δημήτρης Χουμεριανός,«Από το ΣΕΚΕ στο ΚΚΕ.Το εργατικό κίνημα στο Μεσοπόλεμο», Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000,τομ 7 Ο Μεσοπόλεμος 1922-1940. Από την Αβασίλευτη Δημοκρατία στη Δικτατορία της 4ης Αυγούστου,εκδ.Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003, σελ.51
  13. ↑ Η ταυτόχρονη εμφάνιση της ΓΣΕΕ και του ΣΕΚΕ και η οργανική τους σύνδεση, από το 1920 ως το 1926,κατέστησε συμφυείς τους τρεις όρους αυτής της προβληματικής: οικονομική ή επαγγελματική οργάνωση,πολιτικό κόμμα και εργατική τάξη.Παναγιώτης Νούτσος,«Πορτρέτα: Ρόκκος Χοΐδάς 1830-1890-Η σοσιαλιστική σκέψη», Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τομ.6 Η Εθνική ολοκλήρωση (1909-1922), Από το κίνημα στο Γουδί ως τη Μικρασιατική Καταστροφή, εκδ.Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003, σελ.264
  14. ↑ Το πρώτο Συνέδριο του ΣΕΚΕ, Πρακτικά, σ.138
  15. ↑ Άγγελος Ελεφάντης, Η επαγγελία της αδύνατης επανάστασης. ΚΚΕ και αστισμός στον Μεσοπόλεμο,εκδ.Θεμέλιο, 1999, σελ.33-35
  16. ↑ Άγγελος Ελεφάντης, Η επαγγελία της αδύνατης επανάστασης. ΚΚΕ και αστισμός στο Μεσοπόλεμο,εκδ.Θεμέλιο, 1999, σελ.31,υποσ.4
  17. ↑ Άγγελος Ελεφάντης, Η επαγγελία της αδύνατης επανάστασης. ΚΚΕ και αστισμός στο Μεσοπόλεμο,εκδ.Θεμέλιο, 1999, σελ.31
  18. ↑ Άγγελος Ελεφάντης, Η επαγγελία της αδύνατης επανάστασης. ΚΚΕ και αστισμός στον Μεσοπόλεμο,εκδ.Θεμέλιο, 1999, σελ.324
  19. ↑ Οι 21 όροι και οι αποφάσεις που ασπάστηκε το ΣΕΚΕ για την ένταξή του στην ΚΔ υπάρχουν αναλυτικά στο βιβλίο: Κομμουνιστικής Διεθνής - Θέσεις και καταστατικό όπως ψηφίστηκαν στο Β' Συνέδριο (6-25 Ιουλίου 1920), Σύγχρονη Εποχή.
  20. ↑ Αν.Γκίκας, Αρχειομαρξισμός-Το κύριο ρεύμα του τροτσκισμού στην Ελλάδα, ΚΟΜΕΠ, 2003, τ.6. Διαθέσιμο στη διεύθυνση[νεκρός σύνδεσμος]
  21. ↑ Αλέξανδρος Δάγκας, "Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος, ελληνικό τμήμα της Κομμουνιστικής Διεθνούς, Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα: 1922-1940 Ο Μεσοπόλεμος,τ.Β2 εκδ. Βιβλιοραμα, Αθήνα,2003, σελ.156-158
  22. ↑ Ιδεολογική Επιτροπή της ΚΕ του ΚΚΕ, Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Α' τόμος, σελ.113 και εξής
  23. ↑ Στο φύλλο του "Ριζοσπάστη" της 12/7/1935 ο Νίκος Ζαχαριάδης έγραφε: «Αν δεν νικιόμασταν στη Μικρασία, ή Τουρκία θά τανε σήμερα πεθαμένη και 'μεις Μεγάλη Ελλάδα. Γι αυτό, εμείς όχι μόνο δεν λυπηθήκαμε για την άστο-τσιφλικάδικη ήττα στη Μικρασία, μα και την επιδιώξαμε.»
  24. ↑ Α.Δάγκας-Γ.Λεοντιάδης, Κομιντέρν και Μακεδονικό ζήτημα: το ελληνικό παρασκήνιο, 1924, Τροχαλία, σελ.91.
  25. ↑ Ιδεολογική Επιτροπή της ΚΕ του ΚΚΕ, Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Α' Τόμος, Σύγχρονη Εποχή, σ.286
  26. ↑ Σπυρίδων Σφέτας (16-03-2008). «Τυχοδιωκτισμοί στο «Μακεδονικό»». Καθημερινή. http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_11_16/03/2008_263067. Ανακτήθηκε στις 14-09-2013. [νεκρός σύνδεσμος]
  27. ↑ Μοσκώφ, Κωστής (1985). Εισαγωγικά στην Ιστορία του κινήματος της εργατικής τάξης: η διαμόρφωση της εθνικής και κοινωνικής συνείδησης στην Ελλάδα. Αθήνα: Καστανιώτης. σελ. 453. 
  28. ↑ Εμφύλια πάθη, 23+2 ερωτήσεις για τον εμφύλιο πόλεμο, εκδόσεις μεταίχμιο, σελ.91
  29. ↑ Γιώργος Μαυρογορδάτος, "Οι εθνικές μειονότητες", Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα: 1922-1940 Ο Μεσοπόλεμος,τ.Β2 εκδ. Βιβλιοραμα, Αθήνα,2003, σελ.30-31
  30. ↑ Άγγελος Ελεφάντης (1976), σελ.73
  31. ↑ Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Α'Τόμος 1918-1949 (2012), σελ.185-190
  32. ↑ Δημήτρης Χουμεριανός,«Από το ΣΕΚΕ στο ΚΚΕ. Το εργατικό κίνημα στο Μεσοπόλεμο», Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000,τόμος 7, Ο Μεσοπόλεμος 1922-1940. Από την Αβασίλευτη Δημοκρατία στη Δικτατορία της 4ης Αυγούστου,εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003, σελ.56-58
  33. ↑ Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Α'Τόμος 1918-1949 (2012), σελ.194-197
  34. ↑ Άγγελος Ελεφάντης (1976), σελ.113-114
  35. ↑ Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ (2012), & Ελεφάντης (1976), σελ.99
  36. ↑ Ελεφάντης (1976), σελ.114
  37. ↑ Ελεφάντης (1976), σελ.113
  38. ↑ Περικλής Ροδάκης (1987), σελ.52-53
  39. ↑ Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ (2012), σελ. 228
  40. ↑ Δημήτρης Χουμεριανός,«Από το ΣΕΚΕ στο ΚΚΕ.Το εργατικό κίνημα στο Μεσοπόλεμο», Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000,τομ 7 Ο Μεσοπόλεμος 1922-1940. Από την Αβασίλευτη Δημοκρατία στη Δικτατορία της 4ης Αυγούστου,εκδ.Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003, σελ.59-61
  41. ↑ Σ. Γκουντουβάς (2019), σελ. 16
  42. ↑ Άγγελος Ελεφάντης, Η επαγγελία της αδύνατης επανάστασης. ΚΚΕ και αστισμός στο Μεσοπόλεμο,εκδ.Θεμέλιο, 1999, σελ.335 Δημήτρης Χουμεριανός,«Από το ΣΕΚΕ στο ΚΚΕ.Το εργατικό κίνημα στο Μεσοπόλεμο», Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000,τομ 7 Ο Μεσοπόλεμος 1922-1940. Από την Αβασίλευτη Δημοκρατία στη Δικτατορία της 4ης Αυγούστου,εκδ.Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003, σελ.60
  43. ↑ Άγγελος Ελεφάντης, Η επαγγελία της αδύνατης επανάστασης. ΚΚΕ και αστισμός στο Μεσοπόλεμο,εκδ.Θεμέλιο, 1999, σελ.339-340
  44. ↑ Βασίλης Νεφελούδης: Ακτίνα Θ' Εκδόσεις Βιβλιοπωλείου της Εστίας: Εκτενής παρουσίαση των συνθηκών σύλληψης και φυλάκισης των Κομμουνιστών από το αυταρχικό καθεστώς
  45. ↑ Ιστορία της Αντίστασης 1940-45, εκδόσεις Αυλός, Αθήνα 1979
  46. ↑ Ιστορία της Αντίστασης 1940-45 (1979), σελ. 32
  47. ↑ Ιστορία της Αντίστασης 1940-45 (1979), σελ.32 & Βασίλης Νεφελούδης: Ακτίνα Θ' (2007), σελ.158
  48. ↑ Άγγελος Ελεφάντης, Η επαγγελία της αδύνατης επανάστασης. ΚΚΕ και αστισμός στον Μεσοπόλεμο,εκδ.Θεμέλιο, 1999, σελ.269-270
  49. ↑ Άγγελος Ελεφάντης, Η επαγγελία της αδύνατης επανάστασης. ΚΚΕ και αστισμός στον Μεσοπόλεμο,εκδ.Θεμέλιο, 1999, σελ.222
  50. ↑ Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ (2012), σελ. 343-345
  51. ↑ Σ. Γκουντουβάς (2019), σελ. 75-79 κ.α
  52. ↑ Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ (2012), σελ. 342-345
  53. ↑ Χάγκεν Φλάισερ, Στέμμα και σβάστικα. Η Ελλάδα της Κατοχής και της Αντίστασης 1941-1944, εκδόσεις Παπαζήση,χ.χ., τόμος 1, σελ. 131-132.
  54. ↑ Γιώργος Μαργαρίτης, «Τα πρώτα βήματα. Αντιστασιακές δραστηριότητες, 1941-1942», Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τομ.8 Η εμπόλεμη Ελλάδα 1940-1949. Αλβανικό έπος -Κατοχή και Αντίσταση-Εμφύλιος, εκδ.Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003, σελ.97
  55. ↑ Γράμμα Ν.Ζ. "Προς το λαό της Ελλάδας", Αθήνα 31 του Οχτώβρη 1940. Διαθέσιμο εδώ
  56. ↑ Άγγελος Ελεφάντης, «Το αντιστασιακό φαινόμενο στην Ευρώπη του Χίτλερ»,Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τομ.8 Η εμπόλεμη Ελλάδα 1940-1949. Αλβανικό έπος -Κατοχή και Αντίσταση-Εμφύλιος, εκδ.Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003, σελ.89
  57. ↑ Σ. Γκουντουβάς (2019), σελ. 129-131
  58. ↑ Άγγελος Ελεφάντης, «Το αντιστασιακό φαινόμενο στην Ευρώπη του Χίτλερ»,Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τομ.8 Η εμπόλεμη Ελλάδα 1940-1949. Αλβανικό έπος -Κατοχή και Αντίσταση-Εμφύλιος, εκδ.Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003, σελ.83
  59. ↑ Φλάισερ 1988, σελ. 140-1.
  60. ↑ Φλάισερ 1988, σελ. 141.
  61. ↑ Φλάισερ 1988, σελ. 141-2.
  62. ↑ Φλάισερ 1988, σελ. 142-3.
  63. ↑ Φλάισερ 2009, σελ. 154.
  64. ↑ Άγγελος Ελεφάντης, «Το αντιστασιακό φαινόμενο στην Ευρώπη του Χίτλερ»,Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τομ.8 Η εμπόλεμη Ελλάδα 1940-1949. Αλβανικό έπος -Κατοχή και Αντίσταση-Εμφύλιος, εκδ.Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003, σελ.90
  65. ↑ Φλάισερ 2009, σελ. 155-7.
  66. ↑ Φλάισερ 2009, σελ. 156-7
  67. ↑ Φλάισερ 2009, σελ. 154-5
  68. ↑ Χατζής (1983), Χαριτόπουλος (2003), D. Eudes (1976)
  69. ↑ Βασίλειος Κόντης, «Η σύγκρουση του Δεκεμβρίου 1944», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τομ.ΙΣΤ, 2000, σελ.103-104. Βλέπε επίσης, Γιάννης Ιωαννίδης, Αναμνήσεις, επιμ. Αλέκος Παπαναγιώτου, Αθήνα,1974, σελ.256, Γρηγόρης Φαράκος, «Απελευθέρωση και ένοπλη σύγκρουση: η στάση και οι θέσεις του ΚΚΕ», στο Δεκέμβρης του 44, Αθήνα, 1996, σελ.92 & Ιορντάν Μπάεφ, Ο Εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα, εκδ. Φιλίστωρ, Αθήνα, 1997, σελ.77-78
  70. ↑ Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ Α' τόμος 1918-1949 (2012), σελ.487-488, Ιστορία της Αντίστασης 1940-1945 (1979) & Θανάσης Χατζής (1983) "Η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε", σελ.195-197
  71. ↑ Βασίλειος Κόντης, όπ.π. σελ.103
  72. ↑ Χαριτόπουλος Διονύσης: Άρης ο αρχηγός των ατάκτων Αρχειοθετήθηκε 2011-09-05 στο Wayback Machine.
  73. ↑ Ηλίας Νικολακόπουλος,«Μετά τα Δεκεμβριανά. Από την Βάρκιζα ως την παλινόρθωση της Βασιλείας»,Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τομ.8 Η εμπόλεμη Ελλάδα 1940-1949. Αλβανικό έπος -Κατοχή και Αντίσταση-Εμφύλιος, εκδ.Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003,σελ205-206
  74. ↑ Νίκος Ποταμιάνος, «Οι Κυβερνήσεις του Εμφυλίου. Ένα νέο πολιτικό σύστημα διαμορφώνεται», Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τομ.8 Η εμπόλεμη Ελλάδα 1940-1949. Αλβανικό έπος -Κατοχή και Αντίσταση-Εμφύλιος, εκδ.Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003,σελ.225
  75. ↑ Ηλίας Νικολακόπουλος,«Μετά τα Δεκεμβριανά. Από την Βάρκιζα ως την παλινόρθωση της Βασιλείας»,Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τομ.8 Η εμπόλεμη Ελλάδα 1940-1949, Αλβανικό έπος -Κατοχή και Αντίσταση-Εμφύλιος, εκδ.Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003, σελ.200
  76. ↑ Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, τόμος Α' 1918-1949 (2012), σελ. 547
  77. ↑ Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, τόμος Α' 1918-1949 (2012), σελ. 533
  78. ↑ Ηλίας Νικολακόπουλος,«Μετά τα Δεκεμβριανά. Από την Βάρκιζα ως την παλινόρθωση της Βασιλείας»,Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τομ.8 Η εμπόλεμη Ελλάδα 1940-1949. Αλβανικό έπος -Κατοχή και Αντίσταση-Εμφύλιος, εκδ.Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003,σελ.200-201
  79. ↑ Ηλίας Νικολακόπουλος,«Μετά τα Δεκεμβριανά. Από την Βάρκιζα ως την παλινόρθωση της Βασιλείας»,Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τομ.8 Η εμπόλεμη Ελλάδα 1940-1949. Αλβανικό έπος -Κατοχή και Αντίσταση-Εμφύλιος, εκδ.Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003,σελ.209
  80. ↑ Ηλίας Νικολακόπουλος,«Μετά τα Δεκεμβριανά. Από την Βάρκιζα ως την παλινόρθωση της Βασιλείας»,Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τομ.8 Η εμπόλεμη Ελλάδα 1940-1949. Αλβανικό έπος -Κατοχή και Αντίσταση-Εμφύλιος, εκδ.Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003,σελ.209-210
  81. ↑ Γιώργος Μαργαρίτης, «Ο Εμφύλιος πόλεμος. Η πολιτική και η στρατιωτική σύγκρουση 1946-1949»,Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τομ.8 Η εμπόλεμη Ελλάδα 1940-1949. Αλβανικό έπος -Κατοχή και Αντίσταση-Εμφύλιος, εκδ.Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003,σελ.237
  82. ↑ 82,0 82,1 Ηλίας Νικολακόπουλος,«Μετά τα Δεκεμβριανά. Από την Βάρκιζα ως την παλινόρθωση της Βασιλείας»,Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τομ.8 Η εμπόλεμη Ελλάδα 1940-1949. Αλβανικό έπος -Κατοχή και Αντίσταση-Εμφύλιος, εκδ.Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003,σελ.216
  83. ↑ Γιώργος Μαργαρίτης, «Ο Εμφύλιος πόλεμος. Η πολιτική και η στρατιωτική σύγκρουση 1946-1949»,Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τομ.8 Η εμπόλεμη Ελλάδα 1940-1949. Αλβανικό έπος -Κατοχή και Αντίσταση-Εμφύλιος, εκδ.Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003,σελ.241
  84. ↑ Νίκος Ποταμιάνος, «Οι Κυβερνήσεις του Εμφυλίου. Ένα νέο πολιτικό σύστημα διαμορφώνεται», Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τομ.8 Η εμπόλεμη Ελλάδα 1940-1949. Αλβανικό έπος -Κατοχή και Αντίσταση-Εμφύλιος, εκδ.Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003,σελ.227 Γιώργος Μαργαρίτης, «Ο Εμφύλιος πόλεμος. Η πολιτική και η στρατιωτική σύγκρουση 1946-1949»,Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τομ.8 Η εμπόλεμη Ελλάδα 1940-1949. Αλβανικό έπος -Κατοχή και Αντίσταση-Εμφύλιος, εκδ.Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003,σελ.241
  85. ↑ Γιώργος Μαργαρίτης, «Ο Εμφύλιος πόλεμος. Η πολιτική και η στρατιωτική σύγκρουση 1946-1949»,Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τομ.8 Η εμπόλεμη Ελλάδα 1940-1949. Αλβανικό έπος -Κατοχή και Αντίσταση-Εμφύλιος, εκδ.Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003,σελ.248
  86. ↑ Τάσος Βουρνάς, Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας-Ο εμφύλιος, εκδ.αφοί Τολίδη,Αθήνα, 1981, σελ.71
  87. ↑ Βασίλειος Κόντης, «Η παλινόρθωση της μοναρχίας και η γενίκευση των συγκρούσεων», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους,τομ. ΙΣΤ',Εκδοτική Αθηνών, (2000), σελ.126
  88. ↑ Τάσος Βουρνάς, Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας-Ο εμφύλιος, εκδ.αφοί Τολίδη,Αθήνα, 1981, σελ.77-78
  89. ↑ Τάσος Σακελλαρόπουλος, «Οι δύο στρατοί, 1945-1949», Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα: Ανασυγκρότηση-Εμφύλιος-Παλινόρθωση: 1945-1952, τομ.Δ1, εκδ. Βιβλιόραμα, σελ.284, Βασίλειος Κόντης, «Η παλινόρθωση της μοναρχίας και η γενίκευση των συγκρούσεων», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους,τομ. ΙΣΤ',Εκδοτική Αθηνών, (2000), σελ.125
  90. ↑ Τάσος Σακελλαρόπουλος, «Οι δύο στρατοί, 1945-1949», Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα: Ανασυγκρότηση-Εμφύλιος-Παλινόρθωση: 1945-1952, τομ.Δ1, εκδ. Βιβλιόραμα, σελ.285
  91. ↑ Γιώργος Μαργαρίτης, "Ιστορία του ελληνικού εμφυλίου πολέμου", τόμος Α', εκδ. Βιβλιόραμα, Αθήνα 2001
  92. ↑ Γιώργος Μαργαρίτης, "Ιστορία του ελληνικού εμφυλίου πολέμου", τόμος Β', εκδ. Βιβλιόραμα, Αθήνα 2001
  93. ↑ Χρηστόφορος Βερναρδάκης,« ΕΔΑ και ΚΚΕ στη δεκαετία του '60. Ο ιδεολογικός, πολιτικός και οργανωτικός δυϊσμός της παραδοσιακής Αριστεράς και οι επιδράσεις του στην Κρίση των Ιουλιανών»,στο συλλογικό τόμο του Ιδρύματος Κ.Μητσοτάκη Από τον ανένδοτο στην Δικτατορία, εκδ. Παπαζήση,2009,σελ.368,369
  94. ↑ «Άρθρο της Αυγής για τον Αντώνη Μπριλλάκη και την ΕΔΑ». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Δεκεμβρίου 2010. Ανακτήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 2010. 
  95. ↑ «Άρθρο του Βήματος για την Έλλη Παππά και το Νίκο Μπελογιάννη». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Ιανουαρίου 2011. Ανακτήθηκε στις 11 Οκτωβρίου 2019. 
  96. ↑ Άρθρο των Νέων για την Έλλη Παππά με αναφορές στο Νίκο Πλουμπίδη[νεκρός σύνδεσμος]
  97. ↑ «Η καθαίρεση του Νίκου Ζαχαριάδη (επέμβαση του ΚΚΣΕ στο ΚΚΕ»), Εκδόσεις ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ-Άγγελος Σιδεράτος, Αθήνα 2003
  98. ↑ Κείμενο Χρήστου Βερναρδάκη για το ΚΚΕ και την ΕΔΑ
  99. ↑ «Άρθρο της Ελευθεροτυπίας για τα 90χρονα του ΚΚΕ». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Νοεμβρίου 2011. Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2011. 
  100. ↑ Για τις προτάσεις της ΕΔΑ βλέπε, Σπύρος Λιναρδάτος, Από τον εμφύλιο στη χούντα, τ. Ε' (1964-1967), Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 1986, σελ.324-327
  101. ↑ Χριστόφορος Βερναρδάκης, ΕΔΑ και ΚΚΕ στη δεκαετία του '60. Ο ιδεολογικός, πολιτικός και οργανωτικός δυϊσμός της παραδοσιακής Αριστεράς και οι επιδράσεις του στην Κρίση των Ιουλιανών,στο συλλογικό τόμο του Ιδρύματος Κ.Μητσοτάκη Από τον ανένδοτο στην Δικτατορία, εκδ. Παπαζήση,2009,σελ.378
  102. ↑ Σπύρος Λιναρδάτος, Από τον εμφύλιο στην χούντα,τομ.Ε', 1964-1967, εκδ.Παπαζήσης,Αθήνα, χ.χ. σελ.401-402
  103. ↑ Ιωάννα Παπαθανασίου, « Η Βουλή εμανταλώθη...εκτροπή ολοκληρώθη....Αριστερές αυταπάτες πριν από το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου», στο Η σύντομη δεκαετία του 60. Θεσμικό πλαίσιο, κομματικές στρατηγικές, κοινωνικές συγκρούσεις, πολιτισμικές διεργασίες, Ελληνική Εταιρεία Πολιτικής Επιστήμης, (επιμ.Άλκης Ρήγος, Σεραφείμ Σεφεριάδης, Ευάνθης Χατζηβασιλείου),εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα, 2008, σελ.190-191
  104. ↑ Όπου καθαιρέθηκε ο Νίκος Ζαχαριάδης στο πλαίσιο της αποσταλινοποίησης.
  105. ↑ Η ονομασία «ΚΚΕ εσωτερικού» ποτέ δεν έγινε αποδεκτή από το ΚΚΕ, καθώς θεωρήθηκε προσβλητικός ο υπαινιγμός που περιείχε το όνομα ότι το ΚΚΕ καθοδηγούνταν από κέντρα του «εξωτερικού», θέση που διατυπώθηκε ανοιχτά από τους αποχωρήσαντες
  106. ↑ Αφιέρωμα του "Ιού" της Ελευθεροτυπίας στη διάσπαση του "Κ"ΚΕ το 1968
  107. ↑ Σωτήρης Βαλντέν, "Οι Έλληνες κομμουνιστές και οι σχέσεις Χούντας-Ανατολικών χωρών, Ιστορικά, τομ.27, τχ.52 (Ιούνιος 2010), σελ.73
  108. ↑ Η διάσπαση του ΚΚΕ, Ιστορικό Λεύκωμα 1968, σελ. 84-87, Καθημερινή (1998)
  109. ↑ Εξήντα χρόνια αγώνων και θυσιών - χρονικό του ΚΚΕ, τόμος Β', εκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ, σελ. 388-389
  110. ↑ Όσον αφορά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, τον Νοέμβρη του 1973, παρόλο που η καθοδήγηση της Κομματικής Οργάνωσης Αθήνας κράτησε αρχικά μια επιφυλακτική στάση, στη συνέχεια έπαιξε σημαντικό ρόλο ως 3η δύναμη στην Συντονιστική Επιτροπή της Κατάληψης, μετά το ΕΚΚΕ και την ΟΜΛΕ. Βλ. Έκθεση και Συμπεράσματα για τα γεγονότα του Νοέμβρη 1973 όπως εγκρίθηκαν στην 4η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ τον Ιούλη του 1976, εκδόσεις Οδηγητής, 1983. Το κείμενο υπάρχει επίσης στη διεύθυνση Αρχειοθετήθηκε 2009-06-18 στο Wayback Machine.
  111. ↑ Οι οργανώσεις, πλην του Κ.Κ.Ε. και της Ε.Α.Ρ., που συναποτελούσαν τον Ενιαίο Συνασπισμό ήταν οι: Ε.Δ.Α., ΕΣΠΕ, ΑΚΕ, με τη συμμετοχή και των διαγραμμένων «Αμυνιτών» του ΠΑΣΟΚ Στ. Γιώτα, Μ. Δρεττάκη, Στ. Νέστορα και Ν. Κωνσταντόπουλου.
  112. ↑ «Άρθρο του Γιώργου Δελαστίκ στο Έθνος για τη συμμετοχή του Ενιαίου Συνασπισμού στις κυβερνήσεις Τζαννετάκη και Ζολώτα». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Ιουλίου 2009. Ανακτήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 2010. 
  113. ↑ Ριζοσπάστης 15/7/2001, σ.10. Διαθέσιμο εδώ
  114. ↑ Σύντομο ιστορικό συγκρότησης του ΝΑΡ
  115. ↑ «Διακήρυξη της ΚΕ για τα 90χρονα του ΚΚΕ, 20/10/2007. Διαθέσιμο εδώ». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Ιουνίου 2009. Ανακτήθηκε στις 11 Οκτωβρίου 2019. 
  116. ↑ Ριζοσπάστης 17/7/2001 Διαθέσιμο στο
  117. ↑ Το 1995 έγινε Πανελλαδική Συνδιάσκεψη με αυτό το θέμα και διατύπωσε κάποιες πρώτες εκτιμήσεις (βλ. Εκτιμήσεις και προβληματισμοί για τους παράγοντες που καθόρισαν την ανατροπή του σοσιαλιστικού συστήματος στην Ευρώπη - Η αναγκαιότητα και επικαιρότητα του σοσιαλισμού, υλικά της Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης, Αθήνα 1995)
  118. ↑ «Τα κακά παιδιά του Περισσού». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Απριλίου 2012. Ανακτήθηκε στις 11 Οκτωβρίου 2019. 
  119. ↑ «Οχτασέλιδο κατηγορώ του Μάκη Κοψίδη». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Νοεμβρίου 2011. Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2011. 
  120. ↑ Άρθρο της Ελευθεροτυπίας για τις συγκρούσεις ΚΚΕ και διοίκησης ΓΣΕΕ
  121. ↑ "Πολιτική Απόφαση του 18ου Συνεδρίου του ΚΚΕ," Αρχειοθετήθηκε 2009-06-17 στο Wayback Machine. Το 18ο Συνέδριο του KKE, Αθήνα (19 Φλεβάρη 2009)].
  122. ↑ «Απόφαση του 18ου Συνεδρίου του ΚΚΕ για το Σοσιαλισμό, διαθέσιμη στο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Ιουνίου 2009. Ανακτήθηκε στις 9 Ιουνίου 2009. 
  123. ↑ ««Αντιμνημονιακές» συγκλίσεις...». Ριζοσπάστης. 2012-04-08. http://www2.rizospastis.gr/wwwengine/story.do?id=6792157. Ανακτήθηκε στις 2014-10-11. 
  124. ↑ Μαΐλης, Μάκης (2012-04-08). «Επικίνδυνη για το λαό η «αριστερή κυβέρνηση»». Ριζοσπάστης. http://www.rizospastis.gr/wwwengine/story.do?id=6791713. Ανακτήθηκε στις 2014-10-11. 
  125. ↑ «Παπαρήγα: Ιστορική η άρνηση του ΚΚΕ για συνεργασία με ΣΥΡΙΖΑ». skai.gr. 25 Νοεμβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 12 Οκτωβρίου 2014. [νεκρός σύνδεσμος]
  126. ↑ «ΚΚΕ: Όχι σε συνεργασία με τον ΣΥΡΙΖΑ». ΕΡΤ Open. 21 Ιουνίου 2014. Ανακτήθηκε στις 12 Οκτωβρίου 2014. 
  127. ↑ «Από 30 Μάρτη έως 2 Απρίλη 2017 το 20ό Συνέδριο του ΚΚΕ - Την Κυριακή 18/12 η δημοσίευση των Θέσεων». 902.gr. 12 Δεκεμβρίου 2016. 
  128. ↑ «Το 20ο Συνέδριο του ΚΚΕ σε φωτογραφίες. Ποιοι οι στόχοι των εργασιών». HuffPost Greece. 2017-03-30. https://www.huffingtonpost.gr/2017/03/30/eidiseis-politiki-to-20o-synedrio-kke-_n_15703672.html. Ανακτήθηκε στις 2018-06-08. 
  129. ↑ Epochi, rizospastis.gr | Synchroni. «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ». www.rizospastis.gr. Ανακτήθηκε στις 8 Ιουνίου 2018. 
  130. ↑ «Το Πρόγραμμα του ΚΚΕ». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Ιουνίου 2009. Ανακτήθηκε στις 9 Ιουνίου 2009. 
  131. ↑ Παλαιότερα και στα FM μέχρι τις 31 Ιουλίου 2014, οπότε και πουλήθηκε η συχνότητα
  132. ↑ Η έκδοση του πρώτου τεύχους της «Διεθνούς Κομμουνιστικής Επιθεώρησης» εκφράζει την αναγκαιότητα συνεργασίας ανάμεσα σε θεωρητικά και πολιτικά περιοδικά Κομμουνιστικών Κομμάτων που έχουν κοινές θέσεις για μια σειρά θεμελιώδη θεωρητικά και ιδεολογικά ζητήματα. Αυτή η αναγκαιότητα που ωρίμασε αξιολογώντας την περίοδο υποχώρησης του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος το διάστημα που ακολούθησε με τη νίκη της αντεπανάστασης στην ΕΣΣΔ και τις χώρες της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης , αλλά και από τα ζητήματα που θέτει εμπρός στο κομμουνιστικό κίνημα η ανάπτυξη της σύγχρονης ταξικής πάλης.

Πηγές

  • Σωτήρης Βαλντέν, "Οι Έλληνες κομμουνιστές και οι σχέσεις Χούντας-Ανατολικών χωρών, Ιστορικά, τομ.27, τχ.52 (Ιούνιος 2010), σελ.73-100
  • Άγγελος Ελεφάντης, Η επαγγελία της αδύνατης επανάστασης. ΚΚΕ και αστισμός στο Μεσοπόλεμο, εκδ.Θεμέλιο, 1999
  • Άγγελος Ελεφάντης, «Το αντιστασιακό φαινόμενο στην Ευρώπη του Χίτλερ»,Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τομ.8 Η εμπόλεμη Ελλάδα 1940-1949. Αλβανικό έπος -Κατοχή και Αντίσταση-Εμφύλιος, εκδ.Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003, σελ.77-94
  • Χριστόφορος Βερναρδάκης, ΕΔΑ και ΚΚΕ στη δεκαετία του '60. Ο ιδεολογικός, πολιτικός και οργανωτικός δυϊσμός της παραδοσιακής Αριστεράς και οι επιδράσεις του στην Κρίση των Ιουλιανών, στο συλλογικό τόμο του Ιδρύματος Κ.Μητσοτάκη Από τον ανένδοτο στην Δικτατορία, εκδ. Παπαζήση,2009,σελ.367-380
  • Σωτήρης Γκουντουβάς, Το ΚΚΕ κατά την περίοδο 1939-41. Η Παλιά Κεντρική Επιτροπή και η Προσωρινή Διοίκηση του ΚΚΕ, Διπλωματική Εργασία, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αθήνα, 2019
  • Α. Δάγκας- Γ. Λεοντιάδης, Κομιντέρν και Μακεδονικό ζήτημα. Το ελληνικό παρασκήνιο, εκδ.Τροχαλία, Θεσσαλονίκη,1997
  • Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Ά τόμος 1918-1949, Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2012
  • Ιστορία της Αντίστασης 1940-45, εκδόσεις Αυλός, Αθήνα 1979
  • Γιάννης Ιωαννίδης, "Αναμνήσεις", επιμ. Αλέκος Παπαναγιώτου, Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα,1979
  • Βασίλειος Κόντης, «Η σύγκρουση του Δεκεμβρίου 1944», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τομ.ΙΣΤ, 2000, σελ.103-104
  • Σπύρος Λιναρδάτος, Από τον εμφύλιο στην χούντα, τομ.Ε', 1964-1967, εκδ.Παπαζήσης,Αθήνα, χ.χ.
  • Γιώργος Μαργαρίτης, «Ο Εμφύλιος πόλεμος. Η πολιτική και η στρατιωτική σύγκρουση 1946-1949»,Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τομ.8 Η εμπόλεμη Ελλάδα 1940-1949. Αλβανικό έπος -Κατοχή και Αντίσταση-Εμφύλιος, εκδ.Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003,σελ.231-260
  • Γιώργος Μαργαρίτης, «Τα πρώτα βήματα. Αντιστασιακές δραστηριότητες, 1941-1942», Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τομ.8 Η εμπόλεμη Ελλάδα 1940-1949. Αλβανικό έπος -Κατοχή και Αντίσταση-Εμφύλιος, εκδ.Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003, σελ.95-106
  • Ιορντάν Μπάεφ, Ο Εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα, εκδ. Φιλίστωρ, Αθήνα, 1997
  • Κωστής Μοσκώφ, Εισαγωγικά στην ιστορία του κινήματος της εργατικής τάξης: Η διαμόρφωση της εθνικής και κοινωνικής συνείδησης στην Ελλάδα, Καστανιώτης, Αθήνα 1988.
  • Βασίλης Νεφελούδης, Ακτίνα Θ', Εκδόσεις της Εστίας, Αθήνα 2007
  • Ηλίας Νικολακόπουλος, «Μετά τα Δεκεμβριανά. Από την Βάρκιζα ως την παλινόρθωση της Βασιλείας»,Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τομ.8 Η εμπόλεμη Ελλάδα 1940-1949. Αλβανικό έπος -Κατοχή και Αντίσταση-Εμφύλιος, εκδ.Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003, σελ.199-218
  • Παναγιώτης Νούτσος, «Η σοσιαλιστική σκέψη.Από την επίκληση του Ρήγα στην ενηλικίωση του ΚΚΕ», Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τομ.6 Η Εθνική ολοκλήρωση (1909-1922), Από το κίνημα στο Γουδί ως τη Μικρασιατική Καταστροφή, εκδ.Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003, σελ.255-266
  • Ιωάννα Παπαθανασίου, «Η Βουλή εμανταλώθη...εκτροπή ολοκληρώθη....Αριστερές αυταπάτες πριν από το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου», στο Η σύντομη δεκαετία του 60. Θεσμικό πλαίσιο, κομματικές στρατηγικές, κοινωνικές συγκρούσεις, πολιτισμικές διεργασίες, Ελληνική Εταιρεία Πολιτικής Επιστήμης, (επιμ.Άλκης Ρήγος, Σεραφείμ Σεφεριάδης, Ευάνθης Χατζηβασιλείου),εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα, 2008, σελ.183-203
  • Νίκος Ποταμιάνος, «Οι Κυβερνήσεις του Εμφυλίου. Ένα νέο πολιτικό σύστημα διαμορφώνεται», Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τομ.8 Η εμπόλεμη Ελλάδα 1940-1949. Αλβανικό έπος -Κατοχή και Αντίσταση-Εμφύλιος, εκδ.Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003,σελ.221-230
  • Περικλής Ροδάκης, "Νίκος Ζαχαριάδης", εκδόσεις Επικαιρότητα, Αθήνα 1987
  • Δημήτρης Χουμεριανός, «Από το ΣΕΚΕ στο ΚΚΕ.Το εργατικό κίνημα στο Μεσοπόλεμο», Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τομ 7 Ο Μεσοπόλεμος 1922-1940. Από την Αβασίλευτη Δημοκρατία στη Δικτατορία της 4ης Αυγούστου, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003, σελ.47-64
  • Γιώργος Μαυρογορδάτος, "Οι εθνικές μειονότητες", Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα: 1922-1940 Ο Μεσοπόλεμος, τ.Β2 εκδ. Βιβλιοραμα, Αθήνα,2003, σελ.30-31
  • Αλέξανδρος Δάγκας, "Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος, ελληνικό τμήμα της Κομμουνιστικής Διεθνούς, Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα: 1922-1940 Ο Μεσοπόλεμος,τ.Β2 εκδ. Βιβλιοραμα, Αθήνα,2003, σελ.155-201





Βιβλιογραφία

  • Μαρία Ν. Αντωνοπούλου, Η εκδοχή του "εξελικτικού μαρξισμού" στην Ελλάδα και η αμφισβήτησή της (1930-1945), Τα Ιστορικά τομ.6,τ/χ.10(Ιούνιος 1989),σελ.127-142
  • Συλλογικό: Η ίδρυση του Κ.Κ.Ε., Ε Ιστορικά, τ/χ.212, (20 Νοεμβρίου 2003).
  • Γιάννης Κακουλίδης, Μαρξισμός και πρώτες κομμουνιστικές οργανώσεις στην Ελλάδα: η περίπτωση της Κομμουνιστικής Ένωσης Ελλάδας, Τα Ιστορικά, τομ.6, τ/χ.11 ( Δεκέμβριος 1989),σελ.381-394
  • Ρίκη Βαν Μπουσχότεν, Οι αγρότες και το ΚΚΕ: Λαϊκός Κομμουνισμός στην περίοδο της Αντίστασης και του Εμφυλίου, Τα Ιστορικά, τομ.11, τ/χ.21,(Δεκέμβριος 1994),σελ.365-390
  • Χ.Ντουνιά, Λογοτεχνία και πολιτική. Τα περιοδικά της Αριστεράς στο Μεσοπόλεμο, Καστανιώτης, Αθήνα 1996.
  • Ιωάννα Παπαθανασίου, « Ιδεολογικές προσλήψεις των κοινωνικών συγκρούσεων και διαμόρφωση της πολιτικής στρατηγικής, Το ΚΚΕ στην περίοδο 1936-1949 », στο συλλογικό τόμο Η Ελλάδα 1936-1949. Συνέχειες και ασυνέχειες, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 2003), σελ.199-222
  • Ιωάννα Παπαθανασίου, « Το όπλο παραπόδα. Λεκτική πολεμική ή πολιτική ανασυγκρότησης του ΚΚΕ; », στον τόμο Ο Ελληνικός Εμφύλιος από την Βάρκιζα στον Γράμμο, εκδ Θεμέλιο, Αθήνα, 2002,σελ.143-161
  • Ιωάννα Παπαθανασίου, « Προς τη Μόσχα με συντροφικούς χαιρετισμούς: Η ενημέρωση για τις εξελίξεις στην Ελλάδα, 1946-1947», Ο Πολίτης (δεκαπενθήμερος), τ/χ.29 (1996),σελ.30-35
  • Ιωάννα Παπαθανασίου, « Η έκθεση του Μπάμπη Δρακόπουλου για την 21η Απριλίου 1967. Η Κομμουνιστική Αριστερά στις μέρες του στρατιωτικού πραξικοπήματος », Αρχειοτάξιο τ/χ.8 (2008),σελ.74-96
  • Ιωάννα Παπαθανασίου, « Αριστεράς βάσανοι...Ημέρες του καλοκαιριού του 1967 στο Παρίσι», Τα Ιστορικά, τ/χ42 (2005),σελ.31-73
  • Ιώαννα Παπαθανασίου, « Η λογική των συγκρούσεων στην ηγεσία του Κ.Κ.Ε 1945-1948. Από την ΄΄καταδίκη΄΄ του Άρη Βελουχιώτη στη άρνηση της κληρονομιάς του ΕΛΑΣ», Τα Ιστορικά, τ/χ.23 (1995),σελ.381-406
  • Ιωάννα Παπαθανασίου, « Όρια και δυναμική της ένταξης στη προδικτατορική Ε.Δ.Α . Απόπειρα καταγραφής της προδικτατορικής εμβέλειας, της γεωγραφικής κατανομής καιτης κοινωνικής σύνθεσεις του αριστερού πληθυσμού », Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών τ/χ.84(1995),σελ.21-82
  • Ιωάννα Παπαθανασίου, « Οι κομμουνιστές και οι πρώτες εκλογές στην μεταπολεμική Ευρώπη, Μια ενιαία αντίληψη; », στον τόμο Οι εκλογές του 1946 σταθμός στην πολιτική ιστορία της σύγχρονης Ελλάδος, (επιμ. Γρ. Ψαλλίδας), Ίδρυμα Κ.Κ. Μητσοτάκη, εκδ.Πατάκης, Αθήνα 2008,σελ.85-109
  • Ιωάννα Παπαθανασίου, « Το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας στην πρόκληση της ιστορίας 1940-1945» στο Ιστορία της Ελλάδος του 20ου αιώνα, επιμ. *Χρήστος Χατζηιωσήφ-Προκόπης Παπαστρατής, Βιβλιόραμα, τομ. Γ2, Αθήνα 2007, σελ.79-151
  • Κώστας Παλούκης, «Από το ΣΕΚΕ στο ΚΚΕ, το ζήτημα της "μπολσεβικοποίησης" στο ελληνικό σοσιαλιστικό κίνημα 1918-1924 (μέρος Α')», Ουτοπία, τεύχ. 73 (Ιαν. - Φεβρ. 2007),σελ.23-39
  • Κώστας Παλούκης, «Από το ΣΕΚΕ στο ΚΚΕ, το ζήτημα της "μπολσεβικοποίησης" στο ελληνικό σοσιαλιστικό κίνημα 1918-1924 (μέρος Β')», Ουτοπία, τευχ. 75 (Μάϊος-Ιουν. 2007), σελ.113-130
  • Νίκος Μαραντζίδης, «Ο κομμουνισμός στον ελλαδικό αγροτικό χώρο: η περίπτωση του Μανταμάδου 1922-1985», Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης, 2, σελ.101-124, 1993.
  • Νίκος Μαραντζίδης, Οι Μικρές Μόσχες: Πολιτική και εκλογική ανάλυση του κομμουνισμού στον ελλαδικό αγροτικό χώρο, Παπαζήσης, Αθήνα 1997.
  • Γιάννης Βούλγαρης, Η Ελλάδα της Μεταπολίτευσης 1974 - 1990. Σταθερή δημοκρατία σημαδεμένη από τη μεταπολεμική ιστορία, Θεμέλιο, Αθήνα 2001
  • Γιάννης Βούλγαρης, Αλλαγές στο εκλογικό σώμα της Αριστεράς και κομματικός ανταγωνισμός 1985-89, στο Χρ. Λυριντζής, Η.Νικολακόπουλος (επιμ.), Εκλογές και κόμματα στη δεκαετία του '80. Εξελίξεις και προοπτικές του πολιτικού συστήματος, Θεμέλιο, Αθήνα 1990.
  • Ευάγγελος Χεκίμογλου, «Ο εκλογικός χάρτης της Θεσσαλονίκης και η υποχώρηση της αριστεράς (εκλογές 1963 και 1964)», Θεσσαλονικέων Πόλις, 12 (Δεκέμβριος 2003), 219-229.
  • Άννα Ματθαίου, Πόπη Πολέμη, Η εκδοτική περιπέτεια των Ελλήνων κομμουνιστών. Από το βουνό στην υπερορία 1947-1968, Βιβλιόραμα- ΑΣΚΙ, Αθήνα 2003.
  • Νίκος Μαραντζίδης, 'Το κράτος του Γράμμου': Όψεις της Κομμουνιστικής εξουσίας στην Ελλάδα 1943-1949, στο Γ. Μουρέλος, Ι. Μιχαηλίδης, Ο Ελληνικός εμφύλιος πόλεμος, μια αποτίμηση, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2007,σελ.77-95
  • Τασούλα Βερβενιώτη, «Οι αλλαγές στην οπτική του ΚΚΕ για τα ‘Δεκεμβριανά’ μέσα από τα κομματικά κείμενα» στο Δεκέμβρης του ’44. Νεότερες ΄Ερευνες, Νέες Προσεγγίσεις, επιμέλεια Φαράκος Γρηγόρης, σ. 96–116,εκδόσεις Φιλίστωρ, Αθήνα, 1996
  • Christian Gonsa, Αυτοβιογραφικά κείμενα Ελλήνων κομμουνιστών. Η ιστορία του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ελλάδας μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, Μνήμων 17 (1995),σελ. 107-129
  • Θανάσης Σφήκας, Ο «τελευταίος πειρασμός» του ΚΚΕ, Ιούλ. 1947, Μνήμων 14 (1992),σελ.151-175
  • Θανάσης Δ. Σφήκας,Πόλεμος και ειρήνη στη στρατηγική του ΚΚΕ 1945-1949, εκδ. Φιλίστωρ, Αθήνα,2001
  • Σοφία Ματθαίου, Η εφημερίδα του Ηρακλείου «Εργάτης» ή «Λαός» (1914-15). Προσπάθεια για την οργάνωση των εργατών και για την διάδοση νεωτερικών ιδεών σε μια επαρχιακή πόλη, Μνήμων 13 (1991),σελ.139-196
  • Mark Mazower, Η συγκρότηση του αντικομμουνιστικού κράτους, 'Ιστωρ 3 (1991),σελ.65-84
  • Παναγιώτης Νούτσος, (εισαγωγή, επιλογή κειμένων, υπομνηματισμός), Η Σοσιαλιστική Σκέψη στην Ελλάδα από το 1875-1974: Τόμος Α΄: Σοσιαλιστές Διανοούμενοι και η Πολιτική Λειτουργία της Πρώιμης Κοινωνικής Κριτικής: 1875 - 1907, εκδ. Γνώση 1990,
  • Παναγιώτης Νούτσος,Η Σοσιαλιστική Σκέψη στην Ελλάδα από το 1875-1974: Τόμος Β΄: Ιδέες και Κινήσεις για την Οικονομική και Πολιτική Οργάνωση της Εργατικής Τάξης (1907-1925): Α΄μέρος: Από το Κοινωνικόν μας Ζήτημα στην Ιδρυτική Γενιά του ΣΕΚΕ, εκδ. Γνώση,
  • Παναγιώτης Νούτσος, Η Σοσιαλιστική σκέψη στην Ελλάδα από το 1875-1974: Τόμος Δ΄: Τα Ρήγματα της Τριτοδιεθνιστικής Ορθοδοξίας & οι Νεωτερικές Συλλήψεις της Σοσιαλιστικής Θεωρίας: 1956 - 1974,εκδ. Γνώση,
  • Παναγιώτης Νούτσος,Η Σοσιαλιστική Σκέψη στην Ελλάδα από το 1875 ως το 1974: Τόμος Γ΄: Η Εδραίωση του Μαρξισμού-Λενινισμού και οι Αποκλίνουσες ή οι Ετερογενείς Επεξεργασίες (1926-1955), εκδ.Γνώση,
  • Μιχάλης Δημητρίου, Το ελληνικό σοσιαλιστικό κίνημα, τόμος Α ', (Από τους ουτοπιστές στους μαρξιστές), Πλέθρον, Αθήνα 1985.
  • Γιάνης Κορδάτος, Ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος, εκδ. Μπουκουμάνης, Αθήνα 1972
  • Γεώργιος Λεονταρίτης , Το ελληνικό σοσιαλιστικό κίνημα κατά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, Εξάντας, Αθήνα 1978.
  • Παναγιώτης Νούτσος, "Εθνικό και κοινωνικό ζήτημα στην ελληνική σοσιαλιστική σκέψη των τελευταίων δεκαετιών του 19ου αιώνα", Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αφιέρωμα στη μνήμη του N. Σβορώνου, Αθήνα 1992, 47-62.
  • Παναγιώτης Νούτσος, "Για τη "Φεντερασιόν" και τον A. Μπεναρόγια", Θεωρία και Κοινωνία, 1 (1990), 190-203.
  • Παναγιώτης Νούτσος, "Η λογοτεχνική κριτική της κομμουνιστικής Αριστεράς του μεσοπολέμου", Τα Ιστορικά, 6 (1986), 428-437.
  • Το ΚΚΕ μέσα από τα αρχεία του Κομμουνιστικού Κόμματος Βουλγαρίας Συλλογή εγγράφων 1920 - 1935,επιμέλεια: Γιώργος Λεοντιάδης, Μποριάννα Μπουζάσκα, μετάφραση: Hristina Shterava, Γιώργος Λεοντιάδης, εκδ.Νόβολι,Αθήνα, 2010
  • Αλέξανδρος Δάγκας, Γίωργος Λεοντιάδης, Το κομματικό αρχείο. Διαδρομές, εμπλοκές: Το Αρχείο του ΚΚΕ εσωτερικού και η αντιδικία του ΚΚΕ με τους επαγγελματίες ιστορικούς, εκδ. Επίκεντρο, 2009
  • Άκης Αποστολίδης, Αλέκος Δάγκας, Κώστας Παπαδόπουλος, κ.ά , Η σοσιαλιστική οργάνωση Φεντερασιόν Θεσσαλονίκης 1919-1918. Ζητήματα γύρω από τη δράση της, Σύγχρονη Εποχή, 1989
  • Αλέξανδρος Δάγκας, Γιώργος Λεοντιάδης, Το ελληνικό εργατικό κίνημα έναντι του φασισμού και του πολέμου, 1934-1941. Οι απόψεις Παπαπαναγιώτου,Παπαζήσης, 2007
  • (Συλλογικό), Νίκος Ζαχαριάδης, Άρης Βελουχιώτης, Νίκος Μπελογιάννης: βίοι παράλληλοι και... τεμνόμενοι, Ελευθεροτυπία, 2009
  • Αλέξανδρος Δάγκας, Γιώργος Λεοντιάδης, Κομιντέρν και μακεδονικό ζήτημα. Τα ελληνικό παρασκήνιο, 1924, Επίκεντρο, 2008
  • (Συλλογικό), 90 χρόνια ΚΚΕ: 1918-2008, Πρωτοπόρα θεωρία, πρωτοπόρα δράση, (επιμέλεια: Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ),εκδ.Σύγχρονη Εποχή, 2008
  • ΚΚΕ: Προγραμματικά ντοκουμέντα, Αφιερώνεται στα 90 χρόνια του ΚΚΕ, (επιμ.Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ),εκδ.Σύγχρονη Εποχή, 2008
  • Το ΚΚΕ. Επίσημα Κείμενα, Τόμος Δ΄ (1934-1940), Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1975
  • Το ΚΚΕ: επίσημα κείμενα 1949-1955,Σύγχρονη Εποχή, 1995
  • Το ΚΚΕ: επίσημα κείμενα 1961-1967, Σύγχρονη Εποχή, 2002
  • Θανάσης Καμπαγιάννης, Το εργατικό συνδικαλιστικό κίνημα στην Ελλάδα 1918-1926 ,Οι απεργίες, τα συνέδρια της ΓΣΕΕ και η οργανική σύνδεση με το ΣΕΚΕ-ΚΚΕ, εκδ.Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο, 2007
  • (Συλλογικό),Οι σχέσεις ΚΚΕ και ΚΚΣΕ στο διάστημα 1953-1977, εκδ.Επίκεντρο, 2006
  • Βάσω Ψιμούλη, "Ελεύθερη Ελλάδα", "Η φωνή της αλήθειας: Ο παράνομος ραδιοσταθμός του ΚΚΕ: Αρχείο 1947-1968 εκδ. Θεμέλιο, Αρχεία ΣύγχρονηςΚοινωνικής Ιστορίας,Αθήνα, 2006.
  • Γρηγόρης Φαράκος, Σχετικά με το ΚΚΕ και το Κομμουνιστικό Κίνημα. Ανάτυπο, εκδ.Ελληνικά Γράμματα, 2005
  • Γρηγόρης Φαράκος, Σχέσεις ΚΚΕ και Διεθνούς Κομμουνιστικού Κέντρου : Β' Παγκόσμιος Πόλεμος,εκδ. Ελληνικά Γράμματα, 2004
  • Γρηγόρης Φαράκος, Άρης Βελουχιώτης: Το χαμένο αρχείο, άγνωστα κείμενα.Η στάση της ηγεσίας του ΚΚΕ απέναντι στον Άρη Βελουχιώτη, 1941-1945,εκδ.Ελληνικά Γράμματα, 1998
  • Φλάισερ, Χάγκεν (2009). Στέμμα και σβάστικα: Η Ελλάδα της Κατοχής και της Αντίστασης, 1941-1944. A'. Αθήνα: Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη. 
  • Φλάισερ, Χἀγκεν (1988). Στέμμα και Σβάστικα: Η Ελλάδα της Κατοχής και της Αντίστασης 1941-1944. 1. Αθήνα: Παπαζήση. 
  • Φίλιππος Ηλιού,Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος: η εμπλοκή του ΚΚΕ ,εκδ.Θεμέλιο, Αθήνα,2004
  • Υπόθεση Ζαχαριάδη. Απόρρητα ντοκουμέντα: Καταδίκη και αποκατάσταση του κομμουνιστή ηγέτη: Πρακτικά της ΚΕ του ΚΚΕ 1957-1967, επιμ.: Μπάμπης Γραμμένος, εκδ.Φιλίστωρ, 2002
  • Πέτρος Τουλούδης, Επέμβαση της χρουστσωφικής ηγεσίας στο ΚΚΕ ,1956 6η ολομέλεια διάσπαση στο ΚΚΕ: Γεγονότα Τασκένδης: Εξόντωση του Ν. Ζαχαριάδη: Ντοκουμέντα, εκδ.Αλφειός, 1992
  • (Συλλογικό), Σύντομη ιστορία του ΚΚΕ. Σχέδιο, 1918-1949,εκδ.Σύγχρονη Εποχή, 1988
  • Ηλίας Νικολακόπουλος, Η καχεκτική δημοκρατία. Κόμματα και εκλογές, 1946-1967, εκδ. Πατάκης, Αθήνα, 2001
  • Θανάσης Χατζής, Η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε, εκδ. Δωρικός, Αθήνα, 1983
  • Κ. Φουντανόπουλος, «Εργασία και εργατικό κίνημα στην Ελλάδα», στο Χ. Χατζηιωσήφ (επιμ.), Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα, τόμ. Β1, Αθήνα: Βιβλιόραμα, σελ. 295-335
  • Γυναικείες φυλακὲς Αβέρωφ. Τραγούδι πίσω απὸ τα κάγκελα. Αθήνα, Ριζοσπάστης, δίσκος CD, 2009
  • Ε. Κωφός, «Το Μακεδονικό στις σχέσεις ΚΚΕ-ΚΚΓ κατά τα τέλη του 1944», στο συλλογικό έργο Μακεδονία και Θράκη 1941-1944. Κατοχή- Αντίσταση- Απελευθέρωση, ΙΜΧΑ (269), Θεσσαλονίκη 1998
  • Σπυρίδων Σφέτας, "Ανεπιθύμητοι σύμμαχοι και ανεξέλεγκτοι αντίπαλοι: Οι σχέσεις ΚΚΕ και NOF στη διάρκεια του Εμφυλίου (1946-1949), Βαλκανικά Σύμμεικτα, 8 (Thessaloniki, 1996), 211-246.
  • Ειρήνη Λαγάνη,"Η εκπαίδευση των παιδιών του εμφυλίου στη Γιουγκοσλαβία ως σημείο τριβής στις σχέσεις ΚΚΕ-ΚΚΓ μετά τη ρήξη Τίτο-Κομινφόρμ (1948-1956, Το όπλο παρά πόδα. Οι πολιτικοί πρόσφυγες του ελληνικού εμφυλίου πολέμου στην Ανατολική Ευρώπη, Ε. Βουτυρά, Β. Δαλκαβούκης, Ν. Μαραντζίδης, Μ. Μποντίλα (επιμ.), εκδ. Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη 2005,σελ.125-146.
  • Dominique Eudes, Οι καπετάνιοι, εκδ. Εξάντας, Αθήνα, 1975
  • Χ.Ν. Γεωργαντίδης-Ηλ.Νικολακόπουλος, «Η εξέλιξη της εκλογικής δύναμης του ΚΚΕ μεταξύ των δύο πολέμων», Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, τχ.36-37 (1979), σελ.448-468
  • Ole Smith, Αυτοάμυνα και κομμουνιστική πολιτική 1945-1947, στο (συλλογικό),Μελέτες για τον Εμφύλιο 1945-1949, εκδ. Ολκός 2002,σελ. 165-183
  • Heinz Richter,Η δεύτερη ολομέλεια της Κ.Ε του Κ.Κ.Ε. και η απόφαση για τον εμφύλιο: μια επανεκτίμηση, όπ.π.σελ.185-193
  • Κ. Ζαγαράς, Η κατάρρευση του «υπαρκτού» και η διάσπαση του ΚΚΕ - Η κομβική στιγμή του 1991, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα, 2019





Εξωτερικοί σύνδεσμοι

π • σ • ε Κοινοβουλευτικές ομάδες της Βουλής των Ελλήνων
π • σ • ε Πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα με αντιπρόσωπο στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο
Καθιερωμένοι όροι
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Κομμουνιστικό_Κόμμα_Ελλάδας&oldid=9265235"