Θαλάσσιο σπήλαιο

Θαλάσσιο σπήλαιο

Εκτός από τα σπήλαια που συναντούμε στη χέρσο υπάρχουν και θαλάσσια σπήλαια. Τα θαλάσσια σπήλαια έχουν ιδιαίτερη ποικιλομορφία και ομαδοποιούνται σε διάφορες κατηγορίες ανάλογα με τα χαρακτηριστικά τους. Με βάση το βαθμό βύθισής τους διακρίνονται σε ημιβυθισμένα, όταν δεν καλύπτονται εξ ολοκλήρου από θαλασσινό νερό και σε βυθισμένα, όταν ολόκληρο το έγκοιλο βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Επιπλέον, ένα θαλάσσιο σπήλαιο μπορεί να περιέχει αποκλειστικά θαλασσινό νερό ή στρωματοποιημένες μάζες θαλασσινού νερού διαφορετικής αλατότητας και αρκετές φορές και γλυκό νερό στο ανώτερο στρώμα. Ένα σπήλαιο με στρωματοποιημένες μάζες νερού ονομάζεται αγχίαλο ή περιθωριακό και μπορεί να βρίσκεται είτε κοντά στην ακτή είτε κάποια χιλιόμετρα μακριά από αυτήν. H δημιουργία ενός θαλάσσιου σπηλαίου γίνεται με δύο τρόπους: είτε εξ αρχής μέσα στη θάλασσα από τη διαβρωτική δράση του νερού και του κυματισμού που πολλές φορές μπορεί να  «κουβαλάει» στερεά υλικά που ενισχύουν αυτή τη δράση, είτε το σπήλαιο δημιουργείται πρώτα στη χέρσο (π.χ. με  καρστική διάβρωση) και στη συνέχεια με το πέρασμα των γεωλογικών αιώνων και την αύξηση της στάθμης της θάλασσας βυθίζεται.

Βιοκοινότητες φυκών στα θαλάσσια σπήλαια

Αντίθετα με την κοινώς αποδεκτή άποψη, ακόμα και σε επιστημονικούς κύκλους μέχρι πριν λίγα χρόνια, ότι στα σπήλαια δεν υπάρχει ζωή, έχει πλέον αποδειχθεί πέραν πάσης αμφιβολίας ότι αυτή η πεποίθηση είναι λανθασμένη. Πιο συγκεκριμένα  για τα θαλάσσια σπήλαια έχει βρεθεί  ότι φιλοξενούν μια τεράστια ποικιλία οργανισμών, από μοναδικές βακτηριακές κοινωνίες μέχρι εντυπωσιακά σπονδυλόζωα. Κάποιοι μάλιστα από αυτούς τους οργανισμούς ζουν αποκλειστικά στο περιβάλλον του σπηλαίου. Ιδιαίτερη προσοχή αξίζει να δώσουμε στην ομάδα των φυκών σε σχέση με τα θαλάσσια σπήλαια. Τα φύκη όντας, ως επί το πλείστον φωτοσυνθετικοί αερόβιοι οργανισμοί, έχουν ανάγκη από φως, θρεπτικά συστατικά και οξυγόνο. Αυτές οι απαιτήσεις περιορίζουν την ύπαρξη των φυκών στο εξωτερικό τμήμα του σπηλαίου, στη ζώνη εισόδου και στην ημισκοτεινή ζώνη του σπηλαίου. Αυτό συμβαίνει καθώς το φως του ήλιου και ο κυματισμός που ανανεώνει το οξυγόνο και τα θρεπτικά συστατικά στη στήλη του νερού δεν μπορούν να διεισδύσουν στα εσωτερικά τμήματα του σπηλαίου (ολοσκότεινη ζώνη). Το πόσο βαθιά στο εσωτερικό του σπηλαίου θα εκτείνονται η ζώνη εισόδου και η ημισκοτεινή ζώνη και μαζί οι οργανισμοί οι οποίοι τις αποτελούν, εξαρτάται κυρίως από το βάθος στο οποίο εντοπίζεται το σπήλαιο (όσο μεγαλύτερο το βάθος που βρίσκεται το σπήλαιο, τόσο λιγότερο και χαμηλότερης έντασης το φως που καταφέρνει να διεισδύσει), καθώς το φως είναι ο περιοριστικός παράγοντας για την ύπαρξη αυτών των οργανισμών και δευτερευόντως από το άνοιγμα της εισόδου του σπηλαίου (μεγαλύτερο άνοιγμα συνεπάγεται μεγαλύτερη έκταση των ζωνών προς τα ενδότερα τμήματα του σπηλαίου). Οι κύριες ομάδες φυκών που συναντούμε στα σπήλαια είναι oι εξής: Ροδοφύκη (Rhodophyta), Χλωροφύκη (Chlorophyta), και πολύ λιγότερο τα Φαιοφύκη (Phaeophyceae).

• ·        Τα Rhodophyta ή ροδοφύκη (red algae στην αγγλική) είναι Φύλο που περιέχει κατά κύριο λόγο πολυκύτταρους θαλάσσιους οργανισμούς που δημιουργούν θαλλό επάνω σε σκληρά υποστρώματα. Αν και ευκαρυωτικοί οργανισμοί περιέχουν χρωστικές όπως είναι η φυκοερυθρίνη και φυκοκυανίνη, που λειτουργούν συμπληρωματικά προς τη χλωροφύλλη a και d. Στα ροδοφύκη η μεγάλη ποσότητα φυκοερυθρίνης, που πολλές φορές βρίσκεται σε μεγαλύτερες ποσότητες σε σχέση με τη χλωροφύλλη και  τους δίνει το χαρακτηριστικό κόκκινο-μωβ χρώμα τους, τους προσδίδει επιπλέον τη δυνατότητα να απορροφούν ακτινοβολία κοντά στο ερυθρό του ορατού φάσματος. Η ακτινοβολία αυτή είναι χαμηλής έντασης και έχει τη μεγαλύτερη διεισδυτικότητα στη στήλη του νερού φτάνοντας σε μεγαλύτερα βάθη σε σχέση με ακτινοβολίες διαφορετικού μήκους κύματος. Αυτό προσδίδει τεράστιο πλεονέκτημα στα ροδοφύκη, τα οποία και αφθονούν σε σχέση με τα υπόλοιπα φύκη στις βιοκοινότητες φυκών στα θαλάσσια σπήλαια. Τα ροδοφύκη συναντώνται ως μεμονωμένα άτομα ενός είδους αλλά και συμμετέχουν στη δημιουργία διακριτών μορφολογικών συναθροίσεων μαζί με άλλα φύκη. Την πιο διακριτή συνάθροιση στο περιβάλλον του σπηλαίου αποτελούν τα κρουστώδη ενασβεστωμένα ροδοφύκη. Αυτά έχουν την ικανότητα να ασβεστοποιούνται και να δημιουργούν κρούστες στο δάπεδο της ζώνης εισόδου των σπηλαίων. Οι κρούστες αυτές  λειτουργούν ως σκληρά υποστρώματα με  εγκολπώσεις,  ασυνέχειες και σπασίματα σε διάφορα σημεία και δημιουργούν μικροπεριβάλλοντα που ευνοούν την ανάπτυξη άλλων ειδών οργανισμών (π.χ. σπόγγων, υδροζώων, βρυοζώων, άλλων φυκών). Αυτή η πολλαπλή γειτνίαση έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία τρισδιάστατων δομών που καλούνται κοραλλιγενείς βιοκοινότητες (coralligenous biocoenosis) σπηλαίων και βρίσκονται κατά κύριο λόγο στη ζώνη εισόδου, αλλά και στο εξωτερικό τμήμα του σπηλαίου, όπου και ονομάζονται προ-κοραλλιγενείς βιοκοινότητες (procoralligenous biocoenosis), δηλαδή όπου υπάρχει επαρκής φωτισμός. Ακόμα, ροδοφύκη συναντούμε και σε άλλες συναθροίσεις όπως π.χ. είδη ροδοφυκών με λεπτή σωληνοειδή μορφολογία συμμετέχουν στη δημιουργία μικρών συναθροίσεων μακροφυκών που μοιάζουν με κατακόρυφα ελάσματα στο βένθος του σπηλαίου (thin tubular sheet-like algae).

• ·        Τα Chlorophyta ή χλωροφύκη (green algae στην αγγλική) είναι Φύλο που αποτελείται από μονοκύτταρους και πολυκύτταρους οργανισμούς τόσο σε εσωτερικά ύδατα όσο και σε θαλάσσια περιβάλλοντα. Κύριες χρωστικές που συναντώνται σε αυτήν την ομάδα είναι η χλωροφύλλη  a και b, στις οποίες οφείλουν και το χαρακτηριστικό πράσινο χρώμα τους, καθώς και τα καροτενοειδή. Τα χλωροφύκη συμμετέχουν στις κοραλλιγενείς βιοκοινότητες είτε ως μεμονωμένες αποικίες ενός είδους είτε σε συναθροίσεις νηματοειδών μακροφυκών που δημιουργούν τάπητες που μοιάζουν με γρασίδι (turf-forming algae).

• ·        Τα  Phaeophyceae ή φαιοφύκη (brown algae στην αγγλική) είναι Κλάση της οποίας τα μέλη είναι πολυκύτταροι θαλάσσιοι οργανισμοί. Κύριες χρωστικές είναι η χλωροφύλλη a και c και επικουρικά η χρωστική φυκοξανθίνη στην οποία και οφείλουν τις καφε-κίτρινες αποχρώσεις τους. Τα φαιοφύκη είναι τα λιγότερα άφθονα μακροφύκη στο ενδιαίτημα του θαλάσσιου σπηλαίου σε σχέση με τα ροδοφύκη και τα χλωροφύκη. Τα βρίσκουμε κυρίως ως μεμονωμένα άτομα στην κοραλλιγενή βιοκοινότητα που σχηματίζεται και συμμετέχουν σε πολύ μικρό σε συναθροίσεις φυκών μέσα σε αυτή, όπως σε τάπητες νηματοειδών φυκών (turf-forming algae).

Tα φύκη είναι οργανισμοί τεράστιας σημασίας για το περιβάλλον ενός θαλάσσιου σπηλαίου. Είναι οι κύριοι πρωτογενείς παραγωγοί καθώς οι φυτικοί οργανισμοί απουσιάζουν και οι οργανικές ενώσεις που παράγουν μεταφέρονται (κυρίως, με τη μορφή νεκρής οργανικής ύλης και θρυμμάτων) με τον ελάχιστο κυματισμό στο εσωτερικό τμήμα του σπηλαίου, στηρίζοντας ένα περίπλοκο τροφικό πλέγμα σπόγγων, υδροζώων, βρυοζώων, πολύχαιτων, ψαριών και πολλών ακόμα οργανισμών. Επιπλέον, οι τρισδιάστατες δομές των κοραλλιγενών βιοκοινοτήτων αποτελούν καταφύγιο για πολλά είδη που χρησιμοποιούν ως «σπίτι» ή/και χώρο επώασης, ενώ άλλοι οργανισμοί προσελκύονται σε αυτές τις αποθέσεις προκειμένου να τραφούν με τους οργανισμούς που «συχνάζουν» εκεί.

Βιβλιογραφία

Bussotti S., Terlizzi A., Fraschetti S., Belmonte G., Boero F. (2006), Spatial and temporal variability of sessile benthos in shallow Mediterranean marine caves, Marine Ecology Progress Series 325: 109–119

Castro P., Hubert M.E. (2015), Marine Biology. New York, NY: The McGraw-Hill Companies

Gerovasileiou V. (2014), Biodiversity of marine caves  in the North Aegean Sea (Doctoral dissertation)