Ζεν: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Περιήγηση ιστορικού διαδραστικά
← Προηγούμενη διαφοράΕπόμενη διαφορά →
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
ΟπτικήΚώδικας wiki
μ προσθήκη παραπομπής
μ προσθήκη βιβλιογραφίας και παραπομπής
Γραμμή 38: Γραμμή 38:
To Ζεν επηρέασε επίσης την τέχνη του τσαγιού στην Ιαπωνία καθώς και άλλες συναφείς τέχνες όπως την κηπουρική, την αρχιτεκτονική, την κατεργασία καλαμιών μπαμπού, την κεραμική.<ref>Εγκυκλοπαίδεια, Πάπυρος, Λαρούς, Μπριτάνικα, εκδόσεις: Πάπυρος, Αθήνα 1987, 1996, τόμος 28, σελ.425.</ref><ref name=":3" />  Οι μοναχοί Ζεν χρησιμοποιούσαν το [[Τσάι|τσάϊ]] ως τονωτικό για το διαλογισμό. Ο Εϊσάι εισήγαγε την τελετή του τσαγιού στην Ιαπωνία. Η τελετή του τσαγιού (τσανογιού, chanoyu) τελειοποιήθηκε από τον Σεν-νο-Ρικιού (1518-1591).<ref>{{Cite book|title=Ο Δρόμος του Ζεν|first=Alan|last=Watts|publisher=Βερέττας|isbn=|year=2013|location=Ρόδος|page=229|quote=}}</ref><ref name=":7">{{Cite web|url=https://www.newworldencyclopedia.org/entry/Rinzai|title=Rinzai - New World Encyclopedia|website=www.newworldencyclopedia.org|accessdate=2020-09-06}}</ref>
To Ζεν επηρέασε επίσης την τέχνη του τσαγιού στην Ιαπωνία καθώς και άλλες συναφείς τέχνες όπως την κηπουρική, την αρχιτεκτονική, την κατεργασία καλαμιών μπαμπού, την κεραμική.<ref>Εγκυκλοπαίδεια, Πάπυρος, Λαρούς, Μπριτάνικα, εκδόσεις: Πάπυρος, Αθήνα 1987, 1996, τόμος 28, σελ.425.</ref><ref name=":3" />  Οι μοναχοί Ζεν χρησιμοποιούσαν το [[Τσάι|τσάϊ]] ως τονωτικό για το διαλογισμό. Ο Εϊσάι εισήγαγε την τελετή του τσαγιού στην Ιαπωνία. Η τελετή του τσαγιού (τσανογιού, chanoyu) τελειοποιήθηκε από τον Σεν-νο-Ρικιού (1518-1591).<ref>{{Cite book|title=Ο Δρόμος του Ζεν|first=Alan|last=Watts|publisher=Βερέττας|isbn=|year=2013|location=Ρόδος|page=229|quote=}}</ref><ref name=":7">{{Cite web|url=https://www.newworldencyclopedia.org/entry/Rinzai|title=Rinzai - New World Encyclopedia|website=www.newworldencyclopedia.org|accessdate=2020-09-06}}</ref>


Η ζωγραφική με μελάνι (σουμιέ, sumi-e), η αρχιτεκτονική κτηρίων, η ποίηση [[χαϊκού]], το [[Νο|θέατρο Νο]],  η καλλιγραφία (σόντō), η τελετή του τσαγιού (τσανογιού, [[chanoyu]]), η ανθοδετική ([[ικεμπάνα]]), διάφορες πολεμικές τέχνες, όπως η τοξοβολία, το [[κέντο]], το [[τζούντο]], το [[καράτε]], αποπνέουν μία ιδιόμορφη αισθητική, που αποβάλει καθετί περιττό και που έχει επηρεαστεί από την κοσμοθεωρία του Ζεν βουδισμού.<ref name=":2" /> <ref>{{Cite book|title=Ο Δρόμος του Ζεν|first=Alan|last=Watts|publisher=Βερέττας|isbn=|year=2013|location=Ρόδος|page=210-240|quote=}}</ref><ref>{{Cite book|title=Το πλήρες βιβλίο του Ζεν|first=Kiew Kit|last=Wong|publisher=Πύρινος Κόσμος|isbn=|year=2000|location=Αθήνα|page=231-248|quote=}}</ref><ref>{{Cite book|title=Ανατολικές Θρησκείες|first=Στέλιος|last=Παπαλεξανδρόπουλος|publisher=Gutenberg|isbn=9789600116960|year=2016|location=Αθήνα|page=565|quote=}}</ref><ref>Δακουράς Διονύσιος, [http://www.ecclesia.gr/greek/press/theologia/material/1989_1_5_Dakouras.pdf Η γλώσσα των συμβόλων εις τα θρησκεύματα], περιοδικό Θεολογία, τόμος Ξ', τεύχος 1, Ιανουάριος-Μάρτιος 1989, σελ. 155-156.</ref>
Η ζωγραφική με μελάνι (σουμιέ, sumi-e), η αρχιτεκτονική κτηρίων, η ποίηση [[χαϊκού]], το [[Νο|θέατρο Νο]],  η καλλιγραφία (σόντō), η τελετή του τσαγιού (τσανογιού, [[chanoyu]]),<ref>Ζαγορίσιος, Αθανάσιος, Τ[https://thesis.ekt.gr/thesisBookReader/id/42891#page/1/mode/2up ο ιαπωνικό δωμάτιο τελετής του τσαγιού: αρχιτεκτονική της παροδικότητας και μετεωρισμοί του νοήματος], Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ). Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών. Τομέας ΙΙΙ : Αρχιτεκτονικής Γλώσσας, Επικοινωνίας και Σχεδιασμού, Αθήνα 2015, (διδακτορική διατριβή).</ref> η ανθοδετική ([[ικεμπάνα]]), διάφορες πολεμικές τέχνες, όπως η τοξοβολία, το [[κέντο]], το [[τζούντο]], το [[καράτε]], αποπνέουν μία ιδιόμορφη αισθητική, που αποβάλει καθετί περιττό και που έχει επηρεαστεί από την κοσμοθεωρία του Ζεν βουδισμού.<ref name=":2" /> <ref>{{Cite book|title=Ο Δρόμος του Ζεν|first=Alan|last=Watts|publisher=Βερέττας|isbn=|year=2013|location=Ρόδος|page=210-240|quote=}}</ref><ref>{{Cite book|title=Το πλήρες βιβλίο του Ζεν|first=Kiew Kit|last=Wong|publisher=Πύρινος Κόσμος|isbn=|year=2000|location=Αθήνα|page=231-248|quote=}}</ref><ref>{{Cite book|title=Ανατολικές Θρησκείες|first=Στέλιος|last=Παπαλεξανδρόπουλος|publisher=Gutenberg|isbn=9789600116960|year=2016|location=Αθήνα|page=565|quote=}}</ref><ref>Δακουράς Διονύσιος, [http://www.ecclesia.gr/greek/press/theologia/material/1989_1_5_Dakouras.pdf Η γλώσσα των συμβόλων εις τα θρησκεύματα], περιοδικό Θεολογία, τόμος Ξ', τεύχος 1, Ιανουάριος-Μάρτιος 1989, σελ. 155-156.</ref>
== Ιστορική εξέλιξη ==
== Ιστορική εξέλιξη ==


Γραμμή 167: Γραμμή 167:
* BORGES JORGE-LUIS, JURADO ALICIA, Τι είναι ο βουδισμός, μετάφραση  Ε.Κ. Γαζής, εκδόσεις: Printa, Αθήνα  2011, <nowiki>ISBN 9789606624469</nowiki>.
* BORGES JORGE-LUIS, JURADO ALICIA, Τι είναι ο βουδισμός, μετάφραση  Ε.Κ. Γαζής, εκδόσεις: Printa, Αθήνα  2011, <nowiki>ISBN 9789606624469</nowiki>.
* DAVID-NELL ALEXANDRA, Βουδισμός: Θεωρία και πράξη, μετάφραση  Ν. Μαρματσούρης, εκδόσεις: Πύρινος Κόσμος, Αθήνα 1988, ISBN 3650-0087.
* DAVID-NELL ALEXANDRA, Βουδισμός: Θεωρία και πράξη, μετάφραση  Ν. Μαρματσούρης, εκδόσεις: Πύρινος Κόσμος, Αθήνα 1988, ISBN 3650-0087.
* Ζαγορίσιος, Αθανάσιος, Τ[https://thesis.ekt.gr/thesisBookReader/id/42891#page/1/mode/2up ο ιαπωνικό δωμάτιο τελετής του τσαγιού: αρχιτεκτονική της παροδικότητας και μετεωρισμοί του νοήματος], Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ). Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών. Τομέας ΙΙΙ : Αρχιτεκτονικής Γλώσσας, Επικοινωνίας και Σχεδιασμού, Αθήνα 2015, (διδακτορική διατριβή).
* Δακουράς Διονύσιος, [http://www.ecclesia.gr/greek/press/theologia/material/1989_1_5_Dakouras.pdf Η γλώσσα των συμβόλων εις τα θρησκεύματα], Προοπτικές Θρησκειολογικής Συμβολικής, Α. Βουδισμός, περιοδικό Θεολογία, τόμος Ξ', τεύχος 1, Ιανουάριος-Μάρτιος 1989, σελ. 107-156.
* Δακουράς Διονύσιος, [http://www.ecclesia.gr/greek/press/theologia/material/1989_1_5_Dakouras.pdf Η γλώσσα των συμβόλων εις τα θρησκεύματα], Προοπτικές Θρησκειολογικής Συμβολικής, Α. Βουδισμός, περιοδικό Θεολογία, τόμος Ξ', τεύχος 1, Ιανουάριος-Μάρτιος 1989, σελ. 107-156.
* Δείχνοντας τη σελήνη, Ιστορίες σοφίας από την Κινεζική Παράδοση, Εκατό κοάν του Ζεν από τους Κινέζους Δασκάλους, μετάφραση Λυμπερόπουλος Ανδρέας, Εκδόσεις: Κέδρος, Αθήνα 1995, ISBN 9789600410921.
* Δείχνοντας τη σελήνη, Ιστορίες σοφίας από την Κινεζική Παράδοση, Εκατό κοάν του Ζεν από τους Κινέζους Δασκάλους, μετάφραση Λυμπερόπουλος Ανδρέας, Εκδόσεις: Κέδρος, Αθήνα 1995, ISBN 9789600410921.

Έκδοση από την 20:23, 24 Σεπτεμβρίου 2020

Στο ζεν ο κύκλος  ensō συμβολίζει την απόλυτη Φώτιση και μπορεί να είναι ανοικτός  ή κλειστός. Calligraphy by Kanjuro Shibata XX "Ensō (円相)".

Το Ζεν είναι σχολή του Βουδισμού Μαχαγιάνα η οποία τονίζει τη βιωματική Σοφία στην επίτευξη του διαφωτισμού.[1] Ως εκ τούτου, από-υπογραμμίζει τη θεωρητική γνώση υπέρ της άμεσης υλοποίησης μέσω του διαλογισμού και της πρακτικής Ντάρμα.[1] Οι διδασκαλίες του Ζεν περιλαμβάνουν διάφορες πηγές της θεωρίας Μαχαγιάνα, συμπεριλαμβανομένων των διδασκαλιών των σχολών Yogacara, Tathagatagarbha και Huayan,[2][3] καθώς και της λογοτεχνίας Prajñāpāramitā.[4]

Το Ζεν εμφανίστηκε ως χωριστή σχολή του Βουδισμού, ως Τσαν, για πρώτη φορά στην Κίνα ,τον 6ο αιώνα. Από την Κίνα εξαπλώθηκε νότια έως το Βιετνάμ, και ανατολικά προς την Κορέα και την Ιαπωνία.[5] Ως θέμα της παράδοσης, η καθιέρωση του Ζεν πιστώνεται στον Πέρση ή Νότιο Ινδό πρίγκηπα (μετέπειτα μοναχός) Bodhidharma,[6] ο οποίος ήρθε στην Κίνα για να διδάξει μια «ειδική αναμετάδοση εκτός γραφών, που δεν στηρίζεται σε λέξεις ή γράμματα». Ο Ζεν Βουδισμός δίνει έμφαση στην αυστηρή πειθαρχία και αυτοέλεγχο, στο διαλογισμό, την κατανόηση της φύσης του νου και της φύσης των πραγμάτων. Δίνει έμφαση στην άμεση πνευματική πρακτική με την αλληλεπίδραση με έναν Δάσκαλο. Υποτιμά την απλή γνώση μέσω των  γραφών, γιατί οι λέξεις δεν μπορούν να εκφράσουν επαρκώς τη θρησκευτική αλήθεια, όπως αυτή βιώνεται με το πνεύμα. Γι’ αυτό οι πιστοί θεωρούν τις ιερές γραφές Ζεν ως άχρηστο χαρτί. [7]

Ετυμολογία

Zen (Chinese: 禪; pinyin: Chán; Japanese: 禅, romanized: zen; Korean: 선, romanized: Seon; Vietnamese: Thiền) είναι μία σχολή του Μαχαγιάνα Βουδισμού, που ξεκίνησε από την Κίνα κατά τη διάρκεια της δυναστείας Τανγκ, γνωστή ως Σχολή Τσαν (Chánzong 禪宗), και μετά εξελίχθηκε σε διάφορες σχολές. Η ιαπωνική λέξη Ζεν προέρχεται από την ιαπωνική προφορά της κινεζικής λέξης Τσαν (κινεζικά: 禪, dʑjen, pinyin: Chán), η οποία με τη σειρά της προέρχεται από τη σανσκριτική λέξη dhyana,[8] που σημαίνει "διαλογισμός" ή "κατάσταση διαλογισμού".[9] Η σχολή Τσαν επηρεάστηκε από τον Ταοϊσμό, και εξελίχθηκε ως μία διακεκριμένη σχολή του Κινέζικου Βουδισμού. Από την Κίνα, το Ζεν απλώθηκε στο Βιετνάμ και διαμόρφωσε  το Βιετναμέζικο Thiền Βουδισμό, έπειτα στην Κορέα όπου  αναπτύχθηκε ο  Seon Βουδισμός. Το Ζεν αναπτύχθηκε στην Ιαπωνία ως Ζενισμός ή Ζεν Βουδισμός.

Πρακτική

Διαλογισμός (Ντιάνα)

Με το διαλογισμό μπορούν οι οπαδοί του Ζεν να αποκτήσουν τη Φώτιση. Στο στάδιο της Φώτισης άλλοι φθάνουν σε μία μέρα ενώ άλλοι χρειάζονται πνευματική προσπάθεια μηνών ή ετών.  Κατά το πρώτο στάδιο της πνευματικής προσπάθειας πρέπει να γίνουμε κύριοι των εξωτερικών πραγμάτων. Πρέπει να απεξαρτηθούμε από τις γήινες  απολαύσεις και να κατανοήσουμε ότι όλα τα επίγεια πράγματα μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε για αγαθούς σκοπούς. Έπειτα, πρέπει να γίνουμε  κύριοι του σώματός μας. Για να πετύχουμε τη Φώτιση πρέπει να εξουσιάζουμε το σώμα μας και να μη μας κρατάει υποδουλωμένους.[10]Στο τρίτο στάδιο της πνευματικής εκπαίδευσης οι άνθρωποι πρέπει να γίνουν κύριοι του νου τους. Πρέπει να παραμείνουν αγνοί και ήρεμοι κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες. Πρέπει να αποβάλουν από τη σκέψη τους τις ψευδαισθήσεις, τα πάθη και τις κακές επιθυμίες.[11]

Οι άνθρωποι για να πετύχουν την πνευματική ηρεμία πρέπει να ακολουθήσουν την άσκηση του Ζαζέν[12] ή του καθιστού διαλογισμού. Αυτή την  πρακτική τηρούσαν στην Ινδία οι οπαδοί της Γιόγκα.  Υπάρχουν διάφορες στάσεις του Ζαζέν, π.χ. ο διαλογισμός σε σταυροπόδι και ο διαλογισμός σε θέση ημι-σταυροπόδι. Οι οπαδοί του Ζεν μετρούν τις εισπνοές και τις εκπνοές τους με σταθερό και αργό ρυθμό, για να ηρεμήσει ο νους τους ευκολότερα. Οι ασκήσεις αναπνοής χρησιμοποιούνται και στη Γιόγκα.[13]  Στα μοναστήρια υπάρχουν επιτηρητές, που ελέγχουν, αν οι μοναχοί έχουν σωστή θέση σώματος κατά τη διάρκεια του ζαζέν. Σε περίπτωση, που κάποιος μοναχός κοντεύει να αποκοιμηθεί ή έχει λάθος στάση σώματος, τον χτυπούν με μία βέργα, που ονομάζεται κεϊσάκου.[14] Η καθημερινή εξάσκηση του Ζαζέν και οι ασκήσεις αναπνοής βελτιώνουν την φυσική κατάσταση του πιστού.  Η πνευματική πειθαρχία οδηγεί σε ψυχική ισορροπία και αυτοέλεγχο.[15] Με το συνεχή διαλογισμό οι άνθρωποι μπορούν να δουν την Παγκόσμια Ζωή μέσα τους και γύρω τους στους άλλους ανθρώπους, τα ζώα και τα φυτά. Ολόκληρο το σύμπαν το διαπερνά η Παγκόσμια Ζωή.  Με το Ζαζέν οι άνθρωποι σπάνε τα δεσμά του εγωισμού  τους και μπορούν να συνδεθούν με την Παγκόσμια Ζωή.[16] Με την επίμονη αυτοσυγκέντρωση και αυτοπειθαρχία  μπορούν οι άνθρωποι να αποβάλουν από μέσα τους όλες τις σκέψεις και τις προσκολλήσεις και το καθημερινό στρες. Υπάρχουν διάφορες τεχνικές για τους μαθητές  του Ζεν βουδισμού,  ώστε να χαλαρώσουν και να μπορέσουν να ελέγξουν το νου τους.[17] Ανάμεσα στις περιόδους του καθιστού διαλογισμού μπορεί να μεσολαβήσουν περίοδοι διαλογισμού, κατά τις οποίες οι ασκούμενοι κινούνται περπατώντας με συγκεκριμένο τρόπο. Αυτό το είδος του διαλογισμού ονομάζεται κινχίν (kinhin).[12] Η λέξη kinhin σημαίνει κυριολεκτικά «πηγαίνω ευθεία».

Μη λεκτικές μέθοδοι αφύπνισης

Στο Ζεν βουδισμό παρατηρείται η παράδοξη τεχνική, που ακολούθησαν πολλοί Ζεν δάσκαλοι, για να βοηθήσουν τους μαθητές τους να επιτύχουν τη φώτιση. Χρησιμοποιούν δηλαδή διάφορες μορφές μη λεκτικής επικοινωνίας με τους μαθητές τους, που περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων κραυγές, ηχηρή αναπνοή, γρυλισμούς, σιωπή για σύντομο ή μεγάλο διάστημα, χτύπημα με ραβδί, μετακίνηση αντικειμένων, συγκεκριμένες σωματικές κινήσεις,  κ.ά.. Αυτές οι μη λεκτικές μέθοδοι αφύπνισης δεν απαντούν σε άλλα είδη βουδισμού. [18]

Πρακτική  Kōan (Ιαπωνικά: Κοάν) (Κινέζικα: Γκονγκ αν)   

Με τη μέθοδο κοάν οι μαθητές παρακινούνται να απαντήσουν σε σύντομες, φαινομενικά παράδοξες, γεμάτες γρίφους, ερωτήσεις ή φράσεις, για να εξεταστεί ο βαθμός προόδου του μαθητή στο Ζεν βουδισμό. Ο όρος κοάν σημαίνει κυριολεκτικά «δημόσιο έγγραφο» ή «υπόθεση», δημόσιοι νόμοι, που επιβάλλονται για τη διατήρηση του νόμου και της τάξης.[19][20] Το κοάν δεν μπορεί να απαντηθεί με συμβατικό και ορθολογικό τρόπο. Οι μαθητές πρέπει να απαντούν αυθόρμητα και με γνήσια έμπνευση στα κοάν.  Η μέθοδος κοάν αναπτύχθηκε από τη σχολή Rinzai. Με το κοάν οι μαθητές ξεπερνούν το αίσθημα της αμφιβολίας, που αποτελεί προϋπόθεση για την επίτευξη του σατόρι. Ο Γιουάν-βου (1063-1135) και ο μαθητής του Ταχούι (1089-1163) εισήγαγαν την χρήση της μεθόδου κοάν. Η σχολή Sōtō είναι αντίθετη με τη μέθοδο κοάν και δίνει έμφαση στο ζαζέν, στον καθιστό διαλογισμό. Έτσι, οι δύο σχολές έχουν ονομασθεί επίσης αντίστοιχα: καν-χούα Ζεν (Ζεν της παρατήρησης και των ανεκδότων) και μο-τσάο Ζεν (Ζεν της σιωπής και της φώτισης).[21] Ο  Ιάπωνας  Yasutani Hakuun (1885-1973)[22] στις αρχές του 20ου αιώνα δημιούργησε μία σχολή-τάση αναγέννησης των κοάν εντός της σχολής Sōtō, ονομάζοντας την στα Ιαπωνικά Sanbokyodan, σε μία προσπάθεια να αναμείξει όλες τις βασικές ιδέες των δύο σχολών (Sōtō και Rinzai).[20]

Ο  Χακουίν (Hakuin) ανανέωσε τη μέθοδο κοάν στην Ιαπωνία. Η σχολή Rinzai έχει απαγορεύσει τη δημοσιοποίηση των σωστών απαντήσεων στα διάφορα κοάν.[23] Η εκπαίδευση του μαθητή με τη μέθοδο των κοάν περνάει από διάφορα στάδια, από διαφορετικής δυσκολίας κοάν  και πάντα μέσα από συναντήσεις με έναν δάσκαλο Ζεν. Αυτή η συνομιλία, συνέντευξη με τον δάσκαλο Ζεν ονομάζεται σανζέν, και αποσκοπεί στην αφύπνιση του νου του μαθητή και την κατάκτηση της ελευθερίας. Η ενδοσκόπηση με τα κοάν μπορεί να γίνει κατά τη διάρκεια του ζαζέν, του κινχίν (Kinhin) ή κατά τη διάρκεια όλης της ημέρας.[24] Υπολογίζεται ότι υπάρχουν 1700 κοάν περίπου. Υπάρχουν δύο βασικές συλλογές κοάν: α) Pi-yen-lu,[25] (Κινεζικά: Blue Cliff Records), (Ιαπωνικά: Hekigan-roku),[26]  που αποτελείται από 100 κοάν, που συλλέχθηκαν και σχολιάστηκαν από  τον Κινέζο δάσκαλο του Ζεν Yüan-wu,  και β) Wu-men-kuan,[27][28] (Κινεζικά: The Gateless Barrier),  (Ιαπωνικά: Mumon-kan), που αποτελείται από 48 κοάν, και είναι μία συλλογή κοάν, που δημιουργήθηκε από τον Κινέζο δάσκαλο του Ζεν  Huikai, γνωστό και ως  Wu-men.[29] [30] 

Πρακτική χούα τ’όου (hua-t’ou)

Η τεχνική των χούα τ’όου, αποσκοπεί στο σταμάτημα της σκέψης, πριν αυτή εμφανιστεί μέσα στο νου του ανθρώπου. Χούα τ’όου σημαίνει κυριολεκτικά «κεφάλι της λέξης» ή αρχή μιας λέξης ή προ-σκέψη ή προ-λέξη. Οι μαθητές πρέπει να κλείσουν  και τα έξι αισθητήρια όργανα και να σταματήσουν την συνεχή ροή σκέψεων. Αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας είναι η κατανόηση της αυτοφύσης των μαθητών Ζεν.[31] Η πρακτική των χούα τ’όου έγινε δημοφιλής από τον Κινέζο δάσκαλο Ζεν Ta-Hui (1089 – 1163), που ανήκε στη σχολή Λιν-Τσι.  Η πρακτική των χούα τ’όου δεν είναι τόσο πολύ διαδεδομένη σε κέντρα Ζεν της Δύσης όσο στον Κορεάτικο και Κινέζικο Ζεν βουδισμό. Στα κορεάτικα το χούα τ’όου (hua-t’ou ) είναι γνωστό ως hwadu και στα ιαπωνικά ως watō . Η πρακτική των χούα τ’όου μπορεί να γίνει όχι μόνο σε κέντρα Ζεν κατά τη διάρκεια του διαλογισμού, αλλά και ατομικά από τους πιστούς στη διάρκεια της ημέρας. Οι πιστοί πρέπει να διακατέχονται από μεγάλη αποφασιστικότητα, μεγάλη πίστη ότι αυτή η πρακτική θα τους βοηθήσει να φθάσουν στη φώτιση.[32][33][34]

Φυσική άσκηση

Ο Μποντχιντχάρμα έδινε μεγάλη σημασία στη σωματική υγεία του ανθρώπου, γιατί θεωρούσε ότι  η πνευματική πρόοδος εξαρτάται από τη σωματική και συναισθηματική υγεία. Δίδαξε στους μοναχούς του Σαολίν δύο τύπους ασκήσεων: α. «τα δεκαοκτώ  χέρια Λόχαν», που αποτελούνται από ασκήσεις ενίσχυσης της ευκινησίας και της φυσικής δύναμης,  και β. «η Μεταμόρφωση των Μυών», που είναι μία σειρά από ασκήσεις, που ενισχύουν την εσωτερική δύναμη και ζωτική ενέργεια και οδήγησαν στην ανάπτυξη του Σαολίν Κουνγκφού.[35] Πολλές τεχνικές του Σαολίν Τσι Γκονγκ στηρίζονται στη «Μεταμόρφωση των Μυών».[36] Στην παράδοση του Σαολίν το  Κουνγκφού, το Τσι Γκονγκ και ο διαλογισμός είναι αλληλένδετα.[37] Αρχικός σκοπός του Σαολίν Κουνγκφού και του Τσι Γκονγκ ήταν να ενισχύσουν φυσικά και πνευματικά τους μοναχούς του Σαολίν, για να πετύχουν τη φώτιση. Το Σαολίν Κουνγκφού (κινεζική πολεμική τέχνη)  και το Σαολίν Τσι Γκονγκ (τέχνη της ενέργειας)  έχουν εξελιχθεί δια μέσου των αιώνων τόσο πολύ,  ώστε πολλοί άνθρωποι σήμερα να τα θεωρούν ανεξάρτητα και άσχετα από το Ζεν.[38]

Στην Ιαπωνία το Ζεν επηρέασε την ιαπωνική τάξη των σαμουράι διαμορφώνοντας το μπουσίντο, τον ηθικό κώδικα των σαμουράι. Ο Ζεν διαλογισμός ήταν χρήσιμος στους σαμουράι όχι μόνο για να χαλαρώνουν, αλλά και για να ελέγχουν την επιθετικότητά τους. Επίσης, οι σαμουράι  μέσω του Ζεν αντλούσαν ευθύτητα, τόλμη, αποφασιστικότητα, καλοσύνη, ευγένεια, ειλικρίνεια. Πολλές σύγχρονες ιαπωνικές πολεμικές τέχνες, που προέρχονται από το μπουσίντο, όπως το ζίου ζίτσου, το κέντο, το καράτε, το τζούντο, η ιαπωνική τοξοβολία, έχουν επηρεαστεί από τις Ζεν αντιλήψεις.[39]

Θρησκευτικές  τελετές

Τα περισσότερα κέντρα Ζεν και μοναστήρια του Ζεν βουδισμού κάνουν διάφορες τελετές και ιεροτελεστίες, όπως προσευχές, τελετές εισδοχής νέων πιστών και κηδείες, που συνοδεύονται  από ψαλμωδίες ποιημάτων και περικοπών από σούτρες, όπως η σούτρα της Καρδιάς. Οι πιστοί ψάλλουν ή απαγγέλουν τις κυριότερες σούτρες του Μαχαγιάνα βουδισμού. Οι πιστοί ψάλλουν ύμνους στο Βούδα και τους Μποντχισάττβα. Θρησκευτικές εκδηλώσεις γίνονται στην Κίνα και την Ιαπωνία για τις ψυχές των νεκρών σαν ένδειξη σεβασμού προς τους προγόνους και για να βρουν ανάπαυση οι ψυχές των νεκρών. Κάποιες τελετές σχετίζονται με τοπικές θεότητες, με τους Μποντχισάττβα και τους ιδρυτές σχολών του κινεζικού και ιαπωνικού βουδισμού. Επιπλέον, θρησκευτικές εκδηλώσεις γίνονται για βουδιστικές εορτές, όπως τα γενέθλια του Βούδα, η Φώτιση του Βούδα και η είσοδος του στην Νιρβάνα, ο θάνατος του Βούδα.[40] Κάποιες φορές οι πιστοί φέρνουν προσφορές σε ένα άγαλμα του Βούδα ή Μποντχισάττβα.[41] [42] [43] [44]

Τέχνες

Το Ζεν επηρέασε διάφορους τομείς της τέχνης στην Κίνα και την Ιαπωνία. Ο  Χακουίν (Hakuin)  ήταν  ένας Ιάπωνας δάσκαλος Ζεν, ο οποίος δημιούργησε υδατογραφίες με μελάνι (σουμιέ, sumi-e) και καλλιέργησε την Ιαπωνική καλλιγραφία (σόντō). Η τεχνική sumi-e εκτελείται σε κατάσταση έκστασης  και οι υδατογραφίες δημιουργούνται με έναν αυθόρμητο τρόπο.[45]  Ο  Χακουίν (Hakuin)  και οι μαθητές του επηρέασαν το Ιαπωνικό Ζεν.[46]Η Ζεν ζωγραφική, που ονομάζεται και  ζένγκα (zenga)  στα Ιαπωνικά, διακρίνεται για την έλλειψη συμμετρίας ή οποιασδήποτε αναλογίας. Ο Ιάπωνας μοναχός Σεσού (1421-1506) είναι ίσως ο σπουδαιότερος εκπρόσωπος της τεχνικής sumi-e.[47]  Άλλοι Ιάπωνες ζωγράφοι, που ασχολήθηκαν με την τεχνική sumi-e,  είναι  ο Σουμπούν (1414-1465), ο Μιγιαμότο Μουσάσι (1582-1645), ο Τσο Ντενσού κ.α.[48]

To Ζεν επηρέασε επίσης την τέχνη του τσαγιού στην Ιαπωνία καθώς και άλλες συναφείς τέχνες όπως την κηπουρική, την αρχιτεκτονική, την κατεργασία καλαμιών μπαμπού, την κεραμική.[49][50]  Οι μοναχοί Ζεν χρησιμοποιούσαν το τσάϊ ως τονωτικό για το διαλογισμό. Ο Εϊσάι εισήγαγε την τελετή του τσαγιού στην Ιαπωνία. Η τελετή του τσαγιού (τσανογιού, chanoyu) τελειοποιήθηκε από τον Σεν-νο-Ρικιού (1518-1591).[51][52]

Η ζωγραφική με μελάνι (σουμιέ, sumi-e), η αρχιτεκτονική κτηρίων, η ποίηση χαϊκού, το θέατρο Νο,  η καλλιγραφία (σόντō), η τελετή του τσαγιού (τσανογιού, chanoyu),[53] η ανθοδετική (ικεμπάνα), διάφορες πολεμικές τέχνες, όπως η τοξοβολία, το κέντο, το τζούντο, το καράτε, αποπνέουν μία ιδιόμορφη αισθητική, που αποβάλει καθετί περιττό και που έχει επηρεαστεί από την κοσμοθεωρία του Ζεν βουδισμού.[54] [55][56][57][58]

Ιστορική εξέλιξη

Κίνα

Το Ζεν εμφανίστηκε στην Κίνα τον 6ο αιώνα μ.Χ. και αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Σούι (598-617) και της δυναστείας των Τανγκ (618-906). Το Ζεν αναπτύχθηκε τόσο πολύ στην Κίνα, ώστε επηρέασε τον Κομφουκιανισμό κατά τους επόμενους αιώνες.[59]Ο Bodhidharma ήρθε από την Νότια Ινδία στην Κίνα γύρω στο 520 μ.Χ., για να καθιερώσει το Ζεν στην Κίνα στηριζόμενος όχι στις ιερές γραφές αλλά στην ζωντανή πίστη και στην πρακτική φώτιση. Πήγε στο μοναστήρι Σαολίν το 527.[60]  Έμεινε εκεί ως μοναχός εννέα χρόνια και μύησε στο Ζεν έναν σημαντικό αριθμό μαθητών. Πρώτος του μαθητής υπήρξε ένας Κομφουκιανιστής, ο Σανγκ Κουάνγκ, τον οποίο τελικά έχρισε ως Δεύτερο Πατριάρχη.[61]  Ύστερα από τον θάνατο του πέμπτου Πατριάρχη ιδρύθηκε η βόρεια σχολή του Ζεν και ακολούθησε διαφορετική πορεία από τη νότια σχολή του Ζεν, που ήταν υπό την καθοδήγηση του έκτου Πατριάρχη (Χούι Νενγκ). Η βασική διαφορά ανάμεσα στη βόρεια και νότια σχολή ήταν ότι η φώτιση στη νότια σχολή αποκτιόταν αιφνίδια ενώ στη βόρεια βαθμιαία.[62]  Συχνά η βόρεια σχολή αποκαλείται σχολή της βαθμιαίας φώτισης ενώ η νότια,  σχολή της αιφνίδιας φώτισης. Η βόρεια σχολή σταδιακά παρήκμασε και επικράτησε η νότια σχολή.[63] Μετά το θάνατο του έκτου Πατριάρχη (713 μ.Χ.) η Νότια σχολή  Ζεν διαιρέθηκε σε δύο σχολές. Η μία είχε ως εκπρόσωπο τον Τσινγκ Γιουέν (Σέι-γκεν) και η άλλη τον Ναν Γιο (Ναν-γκάκου). Από αυτές τις δύο σχολές προέκυψαν πέντε παρακλάδια του Ζεν: α. η σχολή του Τσάο Ντονγκ (Σότο, Sōtō), β. η σχολή του Λιν Τσι (Ριντζάι, Rinzai), γ. η σχολή του Γκουέι Γιανγκ (Ικυό), δ. η σχολή του Γυν Μεν (Ουμμόν), που  ιδρύθηκε από τον Γυν Μεν, και  ε. η σχολή του Φα Γιέν (Χογκέν), που ιδρύθηκε από τον Γουέν Ι.[64][65]Το Ζεν σημείωσε ραγδαία ανάπτυξη στην Κίνα στην περίοδο της βασιλείας του αυτοκράτορα Σουέν Τσουνγκ  (847-859 μ.Χ.) και κατά τη διάρκεια της δυναστείας Τανγκ (618-906 μ.Χ.). Κατά τη διάρκεια της δυναστείας Γυάν (1260-1368) ο Ζεν βουδισμός και ο βατζραγιανικός βουδισμός είχαν δεσπόζουσα θέση στην Κίνα.[66] Η χρυσή εποχή του Ζεν στην Κίνα διήρκησε μέχρι την περίοδο, που αυτοκράτορας ήταν ο Χιάο Τσουνγκ (1163-1189 μ.Χ.). Μετά τη δυναστεία των Σουνγκ (1127-1279 μ.Χ.) το Ζεν άρχισε να παρακμάζει σταδιακά στην Κίνα.[67]  

Βιετναμέζικος  Thiền Βουδισμός[68]

Ο Βινιταρούτσι, ένας Ινδός μαθητής του Σενγκ Τσαν, εισήγαγε το Ζεν βουδισμό στο Βιετνάμ το 580 μ.Χ. Ίδρυσε την πρώτη σχολή Ζεν βουδισμού στο Βιετνάμ, η οποία ονομάζεται Τι-Νι-Ντα-Λούου-Τσι. Άλλες σχολές Ζεν βουδισμού στο Βιετνάμ είναι η σχολή Τρουκ-Λαμ (Trúc Lâm),[69] η σχολή Λιού-Κουάν, η σχολή Τάο-Ντουόνγκ και η σχολή Βο-Τονγκ.[70] Στη διάρκεια της δυναστείας Λι (1009–1225)  ο Thiền Βουδισμός άκμασε στο Βιετνάμ, όπως επίσης και Κομφουκιανισμός και ο Ταοϊσμός.[71] Η σχολή Rinzai αντιπροσωπεύεται στο Βιετνάμ από τη σχολή Λαμ Τε. Ο Κινέζος δάσκαλος Γιουάν Σάο εισήγαγε το Λαμ Τε Ζεν στο Βιετνάμ από την Κίνα κατά τον 17ο αιώνα. Το Λαμ Τε Ζεν περιέχει στοιχεία του Chan βουδισμού, στοιχεία της σχολής της  Αγνής Χώρας και πρακτικές και αντιλήψεις των σχολών Τιεν Τάι  και Χούα Γιεν.[72]  [73]

Ιαπωνία

Το Ζεν είχε γίνει γνωστό στην Ιαπωνία στον έβδομο αιώνα με τον Ιάπωνα μοναχό Ντόσο,  αλλά ανακηρύχθηκε επίσημη θρησκεία το 1191 από τον Έι-σάι (1141-1215).  Είχε επισκεφθεί την Κίνα και είχε ασχοληθεί για πολλά χρόνια με τη μελέτη όλων των βιβλίων της Τριπιτάκα. Μόλις επέστρεψε στην Ιαπωνία το 1191 ασχολήθηκε με τη διάδοση του Ζεν με επιτυχία (αίρεση Ριντζάι, Rinzai, κινέζικα Λιν Τσι, Lin-chi).[74]  Ο Έι-σάι δίδαξε το Ζεν βουδισμό στην Καμακούρα και στο Κιότο. Επίσης, εισήγαγε την τελετουργία του τσαγιού στην Ιαπωνία.[75][52] Ένας άλλος σπουδαίος Ιάπωνας δάσκαλος της σχολής Rinzai ήταν ο Χακουίν (Hakuin) (1686-1769).[76]

Ο Ντογκέν (Dogen) (1200-1253) είναι αυτός, που ίδρυσε το Ζεν στην Ιαπωνία στην πιο καθαρή του μορφή. Πήγε στην Κίνα σε ηλικία 24 ετών σε ένα βουδιστικό μοναστήρι και έπειτα από τέσσερα έτη μελέτης  επέστρεψε στην Ιαπωνία  και έμεινε για τρία χρόνια σε ένα ερημητήριο κάνοντας διαλογισμό. Το ερημητήριό του σταδιακά μετατράπηκε σε μοναστήρι (Ναός του Κο-σο-τζι).  Εκεί έζησε 11 χρόνια διδάσκοντας διαλογισμό και γράφοντας σημαντικά βιβλία για το Ζεν. Ο Ντογκέν (Dogen) είναι ο ιδρυτής της Ιαπωνικής αίρεσης Σότο (Sōtō), (κινέζικα Τσάο Τουνγκ, Tsao-tung). Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Ντογκέν (Dogen) τα έζησε στο μοναστήρι Έι-χέι-τζι.[77] [78] Οι αυτοκράτορες και οι σαμουράι αγκάλιασαν με θέρμη το Ζεν βουδισμό. Άλλωστε  οι Ζεν μοναχοί και οι σαμουράι μοιράζονταν κοινές αξίες όπως σκληρή πειθαρχία, έντιμη πενία, αξιοπρέπεια, θάρρος, γενναιότητα, αυτοθυσία,  νηστεία, αυτοέλεγχος.[79] Το Ζεν επηρέασε τον ιδιαίτερο τρόπο ζωής των σαμουράι διαμορφώνοντας το μπουσίντο, δηλαδή τον ηθικό κώδικα συμπεριφοράς των πολεμιστών.[80]

Η σχολή Ομπάκου (Ōbaku)  εισήχθη στην Ιαπωνία από τον Γιν γουέν (Ίνγκεν) (Ingen, 1592-1673) κατά την διάρκεια της περιόδου Έντο (1600-1868). Το 1659 έχτισε ένα μοναστήρι κοντά στο Κιότο γνωστό με το όνομα Ο-μπάκου-σαν. Η σχολή Ōbaku είναι υποαίρεση της σχολής Rinzai. Συνδυάζει τις ιδέες του Ζεν βουδισμού με τη λατρεία του Αμιτάμπχα (Amitabha Buddha).[81][82]  Η σχολή Ōbaku πήρε το όνομά της από το βουνό Obaku, στο οποίο ήταν η οικία του (Ίνγκεν) (Ingen) στην Κίνα.[83]

Στην σημερινή Ιαπωνία υπάρχουν τρεις σχολές Ζεν βουδισμού: η σχολή Sōtō , η σχολή Rinzai και η σχολή Ōbaku (κινεζικά Χουάνγκ-πο, Huang-po). Η σχολή Sōtō  είναι η επικρατέστερη, ενώ  η σχολή Ōbaku έχει τους λιγότερους οπαδούς. Οι οπαδοί των αιρέσεων  Ζεν και των  υποδιαιρέσεών τους στην σύγχρονη Ιαπωνία ανέρχονται περίπου στους 9.600.000 ανθρώπους.[45]

Seon (Κορέα)

Το Seon (선) διαδόθηκε σταδιακά στην Κορέα από τον έβδομο αιώνα καθώς Κορεάτες μοναχοί ταξίδευαν στην Κίνα, για να μάθουν τον Chan βουδισμό και επέστρεφαν πίσω για να εγκαθιδρύσουν στη Σχολή Chan. Δημιούργησαν αρχικά τις Seon Σχολές της Κορέας, που ήταν γνωστές ως «Σχολές των εννέα βουνών» (九山, gusan).[84] Οι «Σχολές των εννέα βουνών» (九山; or gusan) ήταν τα εννέα αρχικά μοναστήρια του Κορεάτικου κλάδου του βουδισμού, που ονομάζεται Seon,  και ιδρύθηκαν τον 8ο ή 9ο αιώνα. Η αρχική διάδοση του  Seon στην Κορέα συνήθως αποδίδεται στον Beomnang, ο οποίος θεωρείται ότι είναι μαθητής του Κινέζου δάσκαλου  Daoxin (580-651). Ο βουδισμός σημείωσε ανάπτυξη στην Κορέα κατά την περίοδο του ενοποιημένου κράτους Σίλα (668-935).[85]

Ο μοναχός Jinul (1158-1210) έδωσε μεγάλη ώθηση στην ανάπτυξη του Seon βουδισμού στην Κορέα. Ανέπτυξε ένα μεταρρυθμιστικό κίνημα του βουδισμού, ο οποίος την εποχή εκείνη υφίστατο μεγάλη κρίση. Ο βουδισμός εμφάνιζε τότε μία τάση εκκοσμίκευσης. Έτσι, είχε δημιουργηθεί μία πληθώρα μοναχών με αμφίβολα κίνητρα. Γι’ αυτό ήταν επιτακτική η ανανέωση και βελτίωση της ποιότητας του βουδισμού αυτή την περίοδο. Ο βουδισμός στην Κορέα υπέστη μεγάλη καταπίεση κατά τη διάρκεια της δυναστείας Joseon (1392-1910), που ευνοούσε τον Κομφουκιανισμό. Κατά την περίοδο αυτή μειώθηκε ο αριθμός των μοναστηριών και των κληρικών. Κατά την περίοδο της προσάρτησης της Κορέας από την Ιαπωνία (1910-1945) αρκετές αλλαγές έγιναν στο Seon βουδισμό. Οι περισσότεροι μοναχοί αναγκάστηκαν να παντρευτούν και να δημιουργήσουν οικογένεια. Κάποιοι άλλοι μοναχοί αγωνίστηκαν ενάντια στην Ιαπωνική κατοχή. Σήμερα, η μεγαλύτερη Seon Σχολή (Jogye Order) επιβάλει την αγαμία ενώ η δεύτερη μεγαλύτερη Σχολή (Taego Order) επιτρέπει το γάμο των κληρικών.  Στη διάρκεια του 20ου αιώνα αναπτύχθηκε σημαντικά ο Χριστιανισμός στην Κορέα σε μια προσπάθεια εκσυγχρονισμού της κορεατικής κοινωνίας σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα. Εντούτοις, ο  Seon βουδισμός  εξακολουθεί να έχει αρκετούς οπαδούς, ιδιαίτερα στις γυναίκες.[86]

Ο Seon βουδισμός μεταδόθηκε στη Δύση με νέες παραδόσεις όπως τη Kwan Um Σχολή του Ζεν.  Η Kwan Um Σχολή έχει πάνω από 100 κέντρα Ζεν σε όλη τη γη. Ο Seon βουδισμός διαδόθηκε στις ΗΠΑ από τον Seungsahn, ο οποίος είχε μεταναστεύσει στις ΗΠΑ το 1972. Ίδρυσε το Providence Zen Center. Ένας άλλος Κορεάτης Ζεν δάσκαλος ο Samu Sunim ίδρυσε ναό του Ζεν βουδισμού στο Τορόντο το 1971. Είναι επικεφαλής ενός ιδρύματος (Buddhist Society for Compassionate Wisdom), που έχει βουδιστικούς ναούς στις πόλεις της Νέας Υόρκης, του Σικάγου και του Μεξικού.[87] [88]

Διδασκαλία

Επιρροές από τον Βουδισμό Μαχαγυάνα

Η φιλοσοφία του Ζεν βουδισμού δεν είναι ούτε υλιστική, ούτε ιδεαλιστική, ούτε μηδενιστική, αλλά ρεαλιστική και μονιστική στον τρόπο, που βλέπει τον κόσμο. Ο Ζεν βουδισμός  χρησιμοποιεί τις «Τέσσερις Εναλλακτικές Λύσεις» και τις «Πέντε Κατηγορίες», για να ερμηνεύσει τη σχέση ανάμεσα στην πραγματικότητα και τα φαινόμενα.[89]Ο Ζεν βουδισμός έχει επηρεαστεί δογματικά και φιλοσοφικά από το Μαχαγυάνα βουδισμό, από τον Ταοϊσμό, από τις αντιλήψεις για τους bodhisattvas, από την Κινέζικη Σχολή Madhyamaka, από την βουδιστική φιλοσοφική σχολή Yogacara, την Laṅkāvatāra Sūtra, την Diamond Sutra, την Avatamsaka Sutra  και άλλα βουδιστικά κείμενα. Έτσι, για παράδειγμα σύμφωνα με την Laṅkāvatāra Sūtra η φώτιση του ανθρώπου μπορεί να επιτευχθεί είτε με σταδιακό τρόπο μέσα από διάφορα στάδια εξαγνισμού του νου είτε με ξαφνικό τρόπο μέσα από τη στιγμιαία αναστροφή της συνείδησης του ανθρώπου. Επίσης, στο Θιβετιανό βουδισμό υπάρχει η αντίληψη στιγμιαίας κατάκτησης της νιρβάνα, εφόσον ο πιστός έχει φτάσει στην κατάλληλη πνευματική  προετοιμασία.[90]Μία άλλη επιρροή από τον Μαχαγιάνα βουδισμό είναι η πίστη στο ιδεώδες του Μποντχισάττβα (Bodhisattva). Ο  Μποντχισάττβα (Bodhisattva) είναι το φωτισμένο ον, που με ανιδιοτέλεια και φιλευσπλαχνία  βοηθάει όλους τους ανθρώπους να σωθούν.[91] Οι πιστοί ασκούνται στην ευσπλαχνία, στην γενναιοδωρία, στην υπομονή, στην ανιδιοτέλεια, στη σοφία, στην αγάπη για τους άλλους ανθρώπους.

Ο τρόπος, με τον οποίο θα μπορέσει ο πιστός να φθάσει στη φώτιση διαφέρει σε κάθε σχολή Ζεν. Η σχολή Sōtō δίνει έμφαση στη μέθοδο ζαζέν (zazen), δηλαδή του καθιστού διαλογισμού. Η σχολή Rinzai δίνει έμφαση στην ξαφνική φώτιση του νου και στα παράδοξα λόγια και εκφράσεις, που ονομάζονται κοάν (kōan).[52] Τέλος,  η σχολή Ōbaku (κινεζικά Χουάνγκ-πο, Huang-po) ακολουθεί τις μεθόδους της σχολής  Rinzai και παράλληλα χρησιμοποιεί το νεμπουτσού (nembutsu), δηλαδή τη συνεχή επίκληση του ονόματος του Αμίντα Βούδα (Amitabha Buddha).[92][50]

Το Ζεν δεν δίνει έμφαση στην τυπολατρία του Μαχαγιάνα βουδισμού. Αψηφά τα τεράστια αγάλματα του Βούδα, που είναι αντικείμενο λατρείας για τους ορθόδοξους βουδιστές.[93]Σύμφωνα με το Ζεν βουδισμό η Νιρβάνα θεωρείται η κατάσταση της απόλυτης ευδαιμονίας, στην οποία παρατηρείται εξάλειψη του πόνου και της αμαρτίας. Ο Ζεν βουδισμός αναζητά την επίτευξη της Νιρβάνα σ’ αυτόν εδώ τον κόσμο. Στην κατάσταση της Νιρβάνα ο πιστός ενώνεται με την Παγκόσμια Ζωή ή τον Βούδα, αφού έχει φθάσει στο στάδιο της φώτισης.[94]  

Η Φύση του Βούδα

Οι δάσκαλοι του Ζεν απέφευγαν να δώσουν κάποιο όνομα στο Θεό, γιατί έτσι θα τον περιόριζαν σε μία συγκεκριμένη έννοια.  Ο Βούδας είναι απερίγραπτος και ακαθόριστος με λέξεις. Συχνά αποκαλούσαν το Θεό Βούδα ή Νους ή Φύση του Βούδα ή Φύση του Ντάρμα.[95] Τον Βούδα τον αποκαλούσαν Παγκόσμια Ζωή, γιατί είναι η πηγή όλων των ζώντων οργανισμών στον κόσμο.[96]

Η έννοια του εφήμερου στον κόσμο προκαλεί θλίψη και δυστυχία για τους οπαδούς του Χιναγιάνα βουδισμού. Αντίθετα, όμως, στον Ζεν βουδισμό το εφήμερο σημαίνει ότι τα πάντα υφίστανται διαρκή αλλαγή. Όπου υπάρχει αλλαγή, υπάρχει και ζωή. Ό,τι είναι στάσιμο πεθαίνει. Η αλλαγή είναι  βασικό στοιχείο της ζωής. Η διαρκής αλλαγή μας προκαλεί ευχαρίστηση, ενώ η στασιμότητα μας προκαλεί ανία και θλίψη.  Ο Ζεν βουδισμός βλέπει την αλλαγή στη ζωή με αισιόδοξη ματιά.[97]Βαθιά μέσα στην ψυχή των ανθρώπων βρίσκεται η Φωτεινή Συνείδηση, που αποτελεί το κέντρο της πνευματικής ζωής.  Η Φωτεινή Συνείδηση συνδέεται με τον Βούδα και πολλές φορές αποκαλείται Φύση του Βούδα. Ο Βούδας, που ονομάζεται  και Πρωταρχικός Νους, κατοικεί στο μυαλό των ανθρώπων.[98]

Η φύση του ανθρώπου

Όλα τα όντα με αντίληψη είναι προικισμένα με τη φύση του Βούδα. Ο άνθρωπος δεν έχει ούτε καλή ούτε κακή φύση. Εναπόκειται στους ανθρώπους να καλλιεργήσουν την φύση του Βούδα, που βρίσκεται σε λανθάνουσα μορφή μέσα τους. Όταν φωτιστούν οι άνθρωποι, εκφράζουν προς τα έξω τη φύση του Βούδα κάνοντας καλές πράξεις.[99]  Όταν ο άνθρωπος συνειδητοποιήσει μέσα του τη φύση του Βούδα, μπορεί να προοδεύσει ηθικά, αν σταδιακά εφαρμόσει αυτή τη φύση.  Το καλό γίνεται, όταν πραγματώνεται η φύση του Βούδα. Όσες περισσότερες καλές πράξεις κάνει ο άνθρωπος, τόσο περισσότερο διευρύνεται η πραγμάτωση της φύσης του βούδα. Και αντίστροφα, όσες  περισσότερες κακές πράξεις κάνει ο άνθρωπος, τόσο περισσότερο  περιορίζεται η πραγμάτωση της φύσης του βούδα. Έτσι εξηγείται, γιατί οι κακοί άνθρωποι κάποιες φορές κάνουν καλές πράξεις και αντίστροφα. Υπάρχουν άπειρες διαβαθμίσεις του καλού και του κακού.[100] Όταν η αυτο-φύση του ανθρώπου δεν έχει ούτε κακό ούτε ταραχή ούτε αυταπάτη, η σοφία (Prajñā) υπάρχει σε κάθε σκέψη του ανθρώπου και ο άνθρωπος ελευθερώνεται από τον φαινομενικό κόσμο.[101]Ο άνθρωπος πρέπει να απελευθερωθεί από τον φαινομενικό κόσμο και τις σκέψεις, για να κατανοήσει την αληθινή φύση του. Πρέπει να απαλλαγεί από την προσκόλληση στον εξωτερικό φαινομενικό κόσμο και το εγώ του, για να αποκτήσει τη σοφία, που θα τον οδηγήσει στη φώτιση.[102] Όταν ο άνθρωπος κατανοήσει την αληθινή του φύση, φτάνει σε μία κατάσταση, που ονομάζεται κένσο (kensho), που είναι πρόδρομο στάδιο της φώτισης (σατόρι).[20] Ο άνθρωπος μπορεί να φτάσει στη φώτιση (Κινεζικά βου (wu), Ιαπωνικά σατόρι (satori))  με το διαλογισμό.[78] Τότε, με βάση την ελεύθερη βούλησή του μπορεί να αποκτήσει μία ηθική και ενάρετη συμπεριφορά.[103] Η φώτιση δεν είναι δυνατό να περιγραφεί και αναλυθεί με λόγια.  Η φώτιση είναι μία πνευματική κατάσταση, που μπορεί να κατανοηθεί  μόνο από τους φωτισμένους.  Η φώτιση υποδηλώνει μια βαθιά  γνώση της φύσης του Εαυτού.[104]  

Για το Ζεν βουδισμό υπάρχει ταύτιση του νου  και του σώματος του ανθρώπου.[105] Σύμφωνα με τον Χούι Νενγκ ο εξαγνισμός του νου επιτυγχάνεται με το να αφήσει ο άνθρωπος το νου του ήσυχο, δηλαδή να εφαρμόσει την πρακτική της «όχι-σκέψης» (βου-νιέν). Έτσι, ο άνθρωπος επιτυγχάνει τη φυσική απελευθέρωση.[106] [107]Το σταμάτημα της σκέψης καθιστά τον νου ικανό να ηρεμήσει. Άλλοι μαθητές καταφέρνουν να σταματήσουν κάθε σκέψη σε μία εβδομάδα ενώ κάποιοι άλλοι προσπαθούν αρκετά χρόνια, για να το πετύχουν. Όλες οι πρακτικές του Ζεν βουδισμού (π.χ. απαγγελία των σούτρα, κοάν, ψαλμοί, διαλογισμός, κ.ά.) αποσκοπούν στο σταμάτημα κάθε σκέψης. Το σταμάτημα της σκέψης οδηγεί στη συνειδητοποίηση της αυτο-φύσης του ανθρώπου και στην επίτευξη της φώτισης.[108]  Οι πιστοί με τον διαλογισμό μπορούν να αντιληφθούν ότι ο εξωτερικός κόσμος δεν είναι αντικειμενικά πραγματικός, αλλά απατηλός, φαινομενικός. Έτσι, θα μπορέσουν να καταλάβουν την αυτοφύση τους. [109]Κάθε άνθρωπος με το διαλογισμό πρέπει να διερευνήσει τα τέσσερα χαρακτηριστικά της αυτοφύσης του (καλοσύνη, ευσπλαχνία, χαρά και απάρνηση). Πρέπει να ασκείται στην πειθαρχία και στην ηθική, για να κατανοήσει σωστά το Ντάρμα και να επιτύχει τη φώτιση.[110]

Το Πραγματικό Εγώ είναι μια ζωντανή οντότητα, που μεταβάλλεται διαρκώς και το αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις ως σώμα και με την ενδοσκόπηση ως νου.[111] Όταν οι άνθρωποι συνειδητοποιήσουν το Πραγματικό Εγώ μπορούν να αφυπνίσουν το θείο φως, που υπάρχει μέσα τους,  και που ονομάζεται στο Ζεν βουδισμό Νους του Βούδα ή Μπόντχι ή Πράτζνα.[112]

Οι Πέντε Βαθμοί Αξίας

Υπάρχουν πέντε στάδια πνευματικής εξύψωσης για τους οπαδούς του Ζεν βουδισμού.  Το πρώτο ονομάζεται Βαθμός Καμπής. Στο πρώτο στάδιο ο μαθητής του Ζεν παρομοιάζεται με τον απλό υπήκοο του βασιλιά  και η Φωτισμένη Συνείδηση παρομοιάζεται με τον Βασιλιά. Το δεύτερο στάδιο ονομάζεται Βαθμός Υπηρεσίας. Σ’ αυτό το στάδιο ο μαθητής του Ζεν παρομοιάζεται με αυλικό, που υπηρετεί με μεγάλη αφοσίωση συνεχώς το Βασιλιά.  Στο τρίτο στάδιο, που ονομάζεται Βαθμός της Αξίας, ο μαθητής του Ζεν παρομοιάζεται με στρατηγό. Οφείλει όχι μόνο να τηρεί τους κανόνες, αλλά και να καθυποτάξει τα πάθη του και να προάγει τις ηθικές αξίες. Στο τέταρτο στάδιο, που ονομάζεται Βαθμός της Συνεργατικής Αξίας, ο μαθητής του Ζεν παρομοιάζεται με πρωθυπουργό και πρέπει σε συνεργασία με άλλα στελέχη του Βασιλιά να βοηθά τους άλλους ανθρώπους . Στο πέμπτο στάδιο, που ονομάζεται ο Βαθμός της Αξίας πάνω από την Αξία, ο μαθητής του Ζεν μπορεί να ταυτίσει το Εγώ του με τη Φωτισμένη Συνείδηση. Βρίσκεται σε κατάσταση ευδαιμονίας απαλλαγμένος από πάθη και υλικές επιθυμίες.[113]

Οι Δέκα εικόνες του γελαδάρη ή Οι Δέκα Ταύροι  

Οι Ζεν βουδιστές χρησιμοποιούν  επίσης μία σειρά από δέκα σύντομα ποιήματα, που συνδυάζονται με δέκα αντίστοιχες εικόνες, για να  περιγράψουν τα στάδια του μαθητή Ζεν στην πορεία του προς τη φώτιση και την επιστροφή του στην κοινωνία, γεμάτος πια με σοφία και συμπόνια για τους άλλους ανθρώπους. Η αγελάδα ή ταύρος συμβολίζει την αυτό-φύση του ανθρώπου. Οι δέκα εικόνες είναι:

  1. Η αναζήτηση της αγελάδας
  2. Η ανακάλυψη των πατημασιών της αγελάδας
  3. Η ανακάλυψη της αγελάδας
  4. Το πιάσιμο της αγελάδας
  5. Το ημέρωμα της αγελάδας
  6. Επιστροφή στο σπίτι καβάλα στην αγελάδα
  7. Η λήθη της αγελάδας και η θύμηση του ανθρώπου
  8. Η λήθη της αγελάδας και του ανθρώπου
  9. Η επιστροφή στη ρίζα και την πηγή
  10. Ο πηγαιμός προς την πόλη με ανοικτά χέρια.[114] [115] [116][117][118][119]

Ζεν Γραφές

Οι Γραφές σύμφωνα με το Ζεν βουδισμό είναι ένα άχρηστο χαρτί. Οι Γραφές είναι το δάκτυλο, που δείχνει το φεγγάρι του βουδισμού. Οι Γραφές δεν είναι ιερές, όπως ακριβώς και το δάκτυλο δεν έχει καμία λάμψη. Το Ζεν απορρίπτει την αυθεντία των Γραφών. Το Ζεν κινείται μέσα στα πλαίσια του Μαχαγιάνα βουδισμού, χωρίς να υποτάσσεται στα παλαιά δόγματα.[120]  Ο Μποντχιντχάρμα ήταν αντίθετος προς τη μάθηση μέσω των βιβλίων, αν και κήρυττε τη Laṅkāvatāra Sūtra. Παρότρυνε τους μαθητές του να κάψουν όλα τα βιβλία τους.[121]

Όλοι οι μεγάλοι άνθρωποι του κόσμου είναι μελετητές της φύσης. Δεν διαβάζουν απλώς βιβλία, αλλά διεισδύουν πίσω και κάτω από τις λέξεις των βιβλίων.[122] Το Ζεν δίνει έμφαση στην παρατήρηση της φύσης και της απλής καθημερινής ζωής. Δεν ενδιαφέρεται για αφηρημένες έννοιες. Οι πιστοί πρέπει να κατανοούν με τα μάτια της ψυχής τους, όχι με το μυαλό τους.[123]  Ωστόσο, στο πέρασμα του χρόνου πολλοί δάσκαλοι του Ζεν έγραψαν διάφορα κείμενα, βασισμένα στην ερμηνεία της διδασκαλίας του Μαχαγιάνα βουδισμού και στις καταγεγραμμένες ιδέες των δασκάλων Ζεν. Ένα από αυτά τα κείμενα είναι η Σούτρα του Βάθρου (Platform Sutra) (8ος αιώνας), που αποδίδεται στον Χούι Νενγκ (Huineng).[124]

Σημαντικό είναι το βιβλίο «Η Διαβίβαση της Λυχνίας» (Τσουάν Ντενγκ Λου) (The Transmission of the Lamp),[125] [126]που γράφτηκε το 1004 περίπου από τον Ζεν δάσκαλο Ντάο Γιουάν.[127] [128]Άλλα βιβλία, που αναφέρονται σε ιστορίες φώτισης είναι «Τα Χρονικά του Γαλαζοπράσινου Βράχου» (Μπι Γιεν Λου),  (Blue Cliff Record), που γράφτηκε το 1125 και «Η Άπυλη Πύλη» (Γου Μεν Γκουάν) (The Gateless Gate), που γράφτηκε στις αρχές του 13ου αιώνα.[128][129][130]  Επίσης, το Σομπογκένζο (Shōbōgenzō)[131] του Ντογκέν (Dogen) είναι ένα αντιπροσωπευτικό κείμενο της σχολής  Σότο (Sōtō). [132][133][134]

Το Ζεν στη Δύση

Δεν είναι γνωστό πότε ξεκίνησε το ενδιαφέρον στις δυτικές κοινωνίες για το Ζεν. Ίσως η πρώτη επαφή της Δύσης με το Ζεν έγινε στο Σικάγο, όπου εκεί διεξήχθη το 1893 το παγκόσμιο κοινοβούλιο των Θρησκειών (World's Parliament of Religions). Εκπρόσωπος του Ζεν εκεί ήταν ο μοναχός Shaku Soen.[135] Ο Ιάπωνας καθηγητής   φιλοσοφίας Daisetsu Teitaro Suzuki (1870-1966) στη διάρκεια της ζωής του μετέφρασε και έγραψε πολλά βιβλία, που αφορούν στο βουδισμό, κάνοντας έτσι γνωστό το Ζεν στη Δύση.[136] Επηρέασε τον Christmas T. Humphreys   και τον Alan W. Watts, οι οποίοι ασχολήθηκαν με το Ζεν βουδισμό.[54] Σημαντική υπήρξε η επιρροή του βιβλίου του Eugen Herrigel, Zen in the Art of Archery (1953). Ο Γερμανός φιλόσοφος Eugen Herrigel  εισήγαγε το Ζεν βουδισμό στην Ευρώπη με τα γραπτά του.[54] Ο Άγγλος συγγραφέας Terence James Stannus Gray έγραψε από το 1958 έως το 1974 με το ψευδώνυμο Wei Wu Wei  διάφορες ιδέες σχετικά με το Τσαν βουδισμό και τον Ταοϊσμό.[137] Ο θρησκειολόγος Ρούντολφ Όττο (Rudolf Otto) με τις μελέτες του έκανε γνωστό τον Ζεν βουδισμό στη Γερμανία κατά τη δεκαετία του 1920. Ο ίδιος είχε επισκεφθεί μοναστήρια του Ζεν βουδισμού στην Ιαπωνία.[138] Ο Robert Linssen, ένας Βέλγος συγγραφέας και Ζεν βουδιστής, συνέβαλε με τα βιβλία του στη διάδοση των ιδεών του Ζεν βουδισμού στην Ευρώπη. Είχε ιδρύσει το κέντρο για τις νέες φιλοσοφίες και επιστήμες στις Βρυξέλλες το 1935.[137] [139]Το  Ζεν έγινε ιδιαίτερα δημοφιλές στην Αμερική[140] και την Ευρώπη στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα. Για να προσελκύσουν ευκολότερα οπαδούς οι δάσκαλοι Ζεν πρόβαλαν κυρίως τα πρακτικά ψυχοσωματικά αποτελέσματα της ενασχόλησης με τη Ζεν κουλτούρα αποσιωπώντας τα  στενά θρησκευτικά όρια του Ζεν βουδισμού. Μέσω μιας εκλαΐκευσης αποπειράθηκαν να προσαρμόσουν το  διαλογισμό στα δεδομένα της σύγχρονης δυτικής κοινωνίας. Πολλά κέντρα Ζεν βουδισμού δημιουργήθηκαν στην Ευρώπη τις δεκαετίες 1960, 1970 και 1980. Τα πιο πολλά κέντρα Ζεν βουδισμού υπάρχουν στην Αγγλία,[141] Γαλλία,[142] Γερμανία,[143] [144]Αυστρία, Ολλανδία, Ιταλία,[145] Ελβετία. Πολύ λίγα κέντρα Ζεν βουδισμού υπάρχουν στις σκανδιναβικές χώρες, την Πορτογαλία,  την Ισπανία και στην Αθήνα.[137] [146]Επίσης, πρέπει να σημειωθεί η σοβαρή επίδραση,  που έχει ασκήσει ο Ζεν βουδισμός σε δυτικούς διανοούμενους και καλλιτέχνες, όπως  σε εκπροσώπους του λογοτεχνικού ρεύματος beat generation (Γενιά μπιτ) στην Αμερική μεταξύ των οποίων ο Αμερικανός λογοτέχνης Τζακ Κέρουακ (Jack Kerouac ), ο Αμερικανός ποιητής και συγγραφέας Allen Ginsberg,   ο Αμερικανός ποιητής Gary Snyder.  Επίσης, ο ψυχολόγος Erich Fromm ασχολήθηκε με τον Ζεν βουδισμό (βλ. βιβλίο Fromm, Erich (1960). Psychoanalysis and Zen Buddhism. George Allen & Unwin. ISBN 0-04-616029-9).   Ο Ζεν βουδισμός άσκησε επίδραση στον μουσικό  Τζων Κέιτζ (John Cage), που δημιούργησε την  αλεατορική μουσική (Aleatoric music), και στο  ζωγράφο Τζάκσον Πόλοκ (Paul Jackson Pollock). Επιπλέον,  ο φιλόσοφος Μάρτιν Χάιντεγκερ ασχολήθηκε με το Ζεν μέσω των Ιαπώνων φιλοσόφων Tomio Tezuka και Kitaro Nishida (1870-1945),  καθώς και με τη μελέτη του  έργου  του D.T. Suzuki.[54]  Ο Ιάπωνας φιλόσοφος Kitaro Nishida (1870-1945), που ήταν συνομήλικος και φίλος του Daisetsu Teitaro Suzuki (1870-1966), επηρέασε δυτικούς διανοούμενους με τις ιδέες του για το Ζεν βουδισμό. Υπήρξε ο ιδρυτής της φιλοσοφικής Σχολής του Κυότο.[147][148]

Εικόνες

  • Shaku Soyen (1860-1919), Δάσκαλος Ζεν
    Shaku Soyen (1860-1919), Δάσκαλος Ζεν
  • Eihei Dogen (1200-1253), Δάσκαλος Ζεν, Ιδρυτής της Σχολής Soto
    Eihei Dogen (1200-1253), Δάσκαλος Ζεν, Ιδρυτής της Σχολής Soto
  • Daisetsu Teitaro Suzuki (1870-1966), Ιάπωνας συγγραφέας και καθηγητής πανεπιστημίου
    Daisetsu Teitaro Suzuki (1870-1966), Ιάπωνας συγγραφέας και καθηγητής πανεπιστημίου
  • Nishida Kitaro (1870-1945), Ιάπωνας φιλόσοφος, Ιδρυτής της φιλοσοφικής σχολής του Κυότο
    Nishida Kitaro (1870-1945), Ιάπωνας φιλόσοφος, Ιδρυτής της φιλοσοφικής σχολής του Κυότο
  • Seung Sahn, (1927-2004), Κορεάτης Δάσκαλος Seon βουδισμού
    Seung Sahn, (1927-2004), Κορεάτης Δάσκαλος Seon βουδισμού
  • Samu Sunim, (1941- ), Κορεάτης Δάσκαλος Seon βουδισμού
    Samu Sunim, (1941- ), Κορεάτης Δάσκαλος Seon βουδισμού
  • Samu Sunim, (1941- ), Κορεάτης Δάσκαλος Seon βουδισμού
    Samu Sunim, (1941- ), Κορεάτης Δάσκαλος Seon βουδισμού
  • Alan W. Watts (1915-1973), Βρετανός συγγραφέας (τοιχογραφία)
    Alan W. Watts (1915-1973), Βρετανός συγγραφέας (τοιχογραφία)
  • Eiheiji Temple, Fukui, Ιαπωνία
    Eiheiji Temple, Fukui, Ιαπωνία
  • Σαν Φραντσίσκο κέντρο Ζεν
    Σαν Φραντσίσκο κέντρο Ζεν
  • Cambridge κέντρο Ζεν, (δωμάτιο Dharma)
    Cambridge κέντρο Ζεν, (δωμάτιο Dharma)
  • Cambridge κέντρο Ζεν, (δωμάτιο Dharma)
    Cambridge κέντρο Ζεν, (δωμάτιο Dharma)
  • Καμπαναριό και κύρια είσοδος στο Koshu-ji στην Φουκουόκα Ιαπωνία
    Καμπαναριό και κύρια είσοδος στο Koshu-ji στην Φουκουόκα Ιαπωνία
  • Eiheiji Temple, Κύρια είσοδος, Fukui, Ιαπωνία
    Eiheiji Temple, Κύρια είσοδος, Fukui, Ιαπωνία
  • Truc Lam μοναστήρι Ζεν στο Νταλάτ του Βιετνάμ
    Truc Lam μοναστήρι Ζεν στο Νταλάτ του Βιετνάμ
  • μοναστήρι Ζεν Van Hanh Da Lat
    μοναστήρι Ζεν Van Hanh Da Lat
  • Truc Lam μοναστήρι Ζεν στο Νταλάτ του Βιετνάμ
    Truc Lam μοναστήρι Ζεν στο Νταλάτ του Βιετνάμ
  • Truc Lam μοναστήρι Ζεν στο Νταλάτ του Βιετνάμ
    Truc Lam μοναστήρι Ζεν στο Νταλάτ του Βιετνάμ
  • Kencho-ji Ζεν μοναστήρι,(1253), Καμακούρα, Ιαπωνία, κύρια είσοδος
    Kencho-ji Ζεν μοναστήρι,(1253), Καμακούρα, Ιαπωνία, κύρια είσοδος
  • Kencho-ji Ζεν μοναστήρι,(1253), Καμπάνα, Καμακούρα, Ιαπωνία
    Kencho-ji Ζεν μοναστήρι,(1253), Καμπάνα, Καμακούρα, Ιαπωνία
  • Engaku-ji Ζεν μοναστήρι, (1282) Καμακούρα, Ιαπωνία
    Engaku-ji Ζεν μοναστήρι, (1282) Καμακούρα, Ιαπωνία
  • Tofuku-ji Temple, Κιότο, Ιαπωνία
    Tofuku-ji Temple, Κιότο, Ιαπωνία
  • Tofuku-ji Temple, Κιότο, Ιαπωνία
    Tofuku-ji Temple, Κιότο, Ιαπωνία
  • Tofuku-ji Temple, Καμπάνα, Κιότο, Ιαπωνία
    Tofuku-ji Temple, Καμπάνα, Κιότο, Ιαπωνία
  • Tenryu-ji Temple, Arashiyama, Δυτικό Κιότο, Ιαπωνία
    Tenryu-ji Temple, Arashiyama, Δυτικό Κιότο, Ιαπωνία
  • Sôgen-ji Temple, Οκαγιάμα, Ιαπωνία
    Sôgen-ji Temple, Οκαγιάμα, Ιαπωνία
  • Nanzen-ji Temple, (1264) Κιότο, Ιαπωνία
    Nanzen-ji Temple, (1264) Κιότο, Ιαπωνία
  • One Pillar Pagoda, Ανόι, Βιετνάμ
    One Pillar Pagoda, Ανόι, Βιετνάμ
  • Myoshin-ji Temple, Κιότο Ιαπωνία
    Myoshin-ji Temple, Κιότο Ιαπωνία

Παραπομπές

  1. ↑ 1,0 1,1 Poceski (2003+).
  2. ↑ Dumoulin (2005), σελ. 48.
  3. ↑ Lievens (1981), σσ. 52–53.
  4. ↑ Dumoulin (2005), σσ. 41–45.
  5. ↑ Harvey (1995), σσ. 159–169.
  6. ↑ Broughton (1999), σελ. 138.
  7. ↑ Kaiten, Nukariya (2005). Ζεν Βουδισμός. Αθήνα: Ιάμβλιχος. σελ. 13. ISBN 9799602681793. 
  8. ↑ Dumoulin (2005), σελ. 17.
  9. ↑ Kasulis (2003), σελ. 138.
  10. ↑ Nukariya, Kaiten (2005). Ζεν Βουδισμός. Αθήνα: Ιάμβλιχος. σελ. 180-184. 
  11. ↑ Nukariya, Kaiten (2005). Ζεν Βουδισμός. Αθήνα: Ιάμβλιχος. σελ. 184-188. 
  12. ↑ 12,0 12,1 «Εισαγωγή στον Βουδισμό και την Άσκηση του Ζαζέν - PDF Free Download». docplayer.gr. Ανακτήθηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 2020. 
  13. ↑ Nukariya, Kaiten (2005). Ζεν Βουδισμός. Αθήνα: Ιάμβλιχος. σελ. 188-192. 
  14. ↑ Watts, Alan (2013). Ο Δρόμος του Ζεν. Ρόδος: Βερέττας. σελ. 191-192. 
  15. ↑ Nukariya, Kaiten (2005). Ζεν Βουδισμός. Αθήνα: Ιάμβλιχος. σελ. 14. 
  16. ↑ Nukariya, Kaiten (2005). Ζεν Βουδισμός. Αθήνα: Ιάμβλιχος. σελ. 193-194. 
  17. ↑ Wong, Kiew Kit (2000). Το πλήρες βιβλίο του Ζεν. Αθήνα: Πύρινος Κόσμος. σελ. 42-43. 
  18. ↑ Wong, Kiew Kit (2000). Το πλήρες βιβλίο του Ζεν. Αθήνα: Πύρινος Κόσμος. σελ. 180-194. 
  19. ↑ Lu k'uan, Yu (2018). Η πεμπτουσία του Ζεν, Οι διδασκαλίες των πέντε σχολών (Σότο, Ριντζάϊ, Ουμμόν, Χογκέν, Ικυό). Άνω Ιλίσια: Dharma. σελ. 27. 
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 Αϊβαλιώτης, Αλέξανδρος (2015). «Νόημα και σημασία των κοάν μέσα από μία σημειωτική οπτική» (PDF). Θεσσαλονίκη: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας, Μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών 2013-2015. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2020. 
  21. ↑ Watts, Alan (2013). Ο Δρόμος του Ζεν. Ρόδος: Βερέττας. σελ. 133-135. 
  22. ↑ «Hakuun Yasutani» (στα αγγλικά). Wikipedia. 2020-02-17. https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Hakuun_Yasutani&oldid=941215203. 
  23. ↑ Watts, Alan (2013). Ο Δρόμος του Ζεν. Ρόδος: Βερέττας. σελ. 194-196. 
  24. ↑ Watts, Alan (2013). Ο Δρόμος του Ζεν. Ρόδος: Βερέττας. σελ. 196-206. 
  25. ↑ «Pi-yen lu | Buddhist work». Encyclopedia Britannica (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2020. 
  26. ↑ «Blue Cliff Records» (PDF). The Blue Cliff Record Translated by Thomas Cleary and J. C. Cleary. 2005. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2020. 
  27. ↑ «Wu-men kuan | Buddhist work». Encyclopedia Britannica (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2020. 
  28. ↑ «thezensite: The Wu-men kuan:The Formation, Propagation, and Characteristics of a Classic Zen Kōan Text». www.thezensite.com. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2020. 
  29. ↑ Νάσιος, Χρήστος (2008). Ο μυστικισμός του Meister Eckhart υπό την προοπτική του ζεν βουδισμού. Αθήνα: Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ). Σχολή Θεολογική. Τμήμα Θεολογίας. σελ. 10. 
  30. ↑ βλ. μετάφραση στα Ελληνικά συλλογή 100 κοάν «Δείχνοντας τη σελήνη, Ιστορίες σοφίας από την Κινεζική Παράδοση, Εκατό κοάν του Ζεν από τους Κινέζους Δασκάλους, μετάφραση Λυμπερόπουλος Ανδρέας, Εκδόσεις: Κέδρος, Αθήνα 1995, ISBN 9789600410921.»
  31. ↑ Lu k'uan, Yu (2018). Η πεμπτουσία του Ζεν, Οι διδασκαλίες των πέντε σχολών (Σότο, Ριντζάϊ, Ουμμόν, Χογκέν, Ικυό). Άνω Ιλίσια: Dharma. σελ. 30-31. 
  32. ↑ Lachs, Stuart (26 Φεβρουαρίου 2012). «Hua-t'ou: A Method of Zen Meditation» (PDF). Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2020. 
  33. ↑ «Hua Tou» (στα αγγλικά). Wikipedia. 2019-11-18. https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Hua_Tou&oldid=926757263. 
  34. ↑ «The Hua Tou (話頭) Method». Richard Hunn Association for Ch'an Study (UK) (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2020. 
  35. ↑ Wong, Kiew Kit (2000). Το πλήρες βιβλίο του Ζεν. Αθήνα: Πύρινος Κόσμος. σελ. 113-114. 
  36. ↑ Wong, Kiew Kit (2000). Το πλήρες βιβλίο του Ζεν. Αθήνα: Πύρινος Κόσμος. σελ. 298. 
  37. ↑ Wong, Kiew Kit (2000). Το πλήρες βιβλίο του Ζεν. Αθήνα: Πύρινος Κόσμος. σελ. 260. 
  38. ↑ Wong, Kiew Kit (2000). Το πλήρες βιβλίο του Ζεν. Αθήνα: Πύρινος Κόσμος. σελ. 234-235. 
  39. ↑ Wong, Kiew Kit (2000). Το πλήρες βιβλίο του Ζεν. Αθήνα: Πύρινος Κόσμος. σελ. 239-240. 
  40. ↑ Εγκυκλοπαίδεια, Πάπυρος, Λαρούς, Μπριτάνικα, εκδόσεις: Πάπυρος, Αθήνα 1987, 1996, τόμος 28, σελ.425
  41. ↑ Εγκυκλοπαίδεια, Πάπυρος, Λαρούς, Μπριτάνικα, εκδόσεις: Πάπυρος, Αθήνα 1985, 2001, τόμος 15, σελ.140-141
  42. ↑ «Buddhist chant» (στα αγγλικά). Wikipedia. 2020-06-09. https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Buddhist_chant&oldid=961601619. 
  43. ↑ «Zen» (στα αγγλικά). Wikipedia. 2020-08-19. https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Zen&oldid=973902082. 
  44. ↑ Wong, Kiew Kit (2000). Το πλήρες βιβλίο του Ζεν. Αθήνα: Πύρινος Κόσμος. σελ. 353-362. 
  45. ↑ 45,0 45,1 Εγκυκλοπαίδεια, Πάπυρος, Λαρούς, Μπριτάνικα, εκδόσεις: Πάπυρος, Αθήνα 1987, 1996, τόμος 26, σελ.15.
  46. ↑ Stephen Addiss, John Daido Loori, The Zen Art Book: The Art of Enlightenment, 2009,   ISBN 978-1590307472, σελ.  15.
  47. ↑ Watts, Alan (2013). Ο Δρόμος του Ζεν. Ρόδος: Βερέττας. σελ. 214-217. 
  48. ↑ Watts, Alan (2013). Ο Δρόμος του Ζεν. Ρόδος: Βερέττας. σελ. 219. 
  49. ↑ Εγκυκλοπαίδεια, Πάπυρος, Λαρούς, Μπριτάνικα, εκδόσεις: Πάπυρος, Αθήνα 1987, 1996, τόμος 28, σελ.425.
  50. ↑ 50,0 50,1 Εγκυκλοπαίδεια, Πάπυρος, Λαρούς, Μπριτάνικα, τόμος 26, σελ. 15
  51. ↑ Watts, Alan (2013). Ο Δρόμος του Ζεν. Ρόδος: Βερέττας. σελ. 229. 
  52. ↑ 52,0 52,1 52,2 «Rinzai - New World Encyclopedia». www.newworldencyclopedia.org. Ανακτήθηκε στις 6 Σεπτεμβρίου 2020. 
  53. ↑ Ζαγορίσιος, Αθανάσιος, Το ιαπωνικό δωμάτιο τελετής του τσαγιού: αρχιτεκτονική της παροδικότητας και μετεωρισμοί του νοήματος, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ). Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών. Τομέας ΙΙΙ : Αρχιτεκτονικής Γλώσσας, Επικοινωνίας και Σχεδιασμού, Αθήνα 2015, (διδακτορική διατριβή).
  54. ↑ 54,0 54,1 54,2 54,3 «Ο βουδισμός στην Ινδία, την Κίνα και την Ιαπωνία». Γιώργος Σ. Βλάχος. 26 Σεπτεμβρίου 2011. Ανακτήθηκε στις 2 Αυγούστου 2020. 
  55. ↑ Watts, Alan (2013). Ο Δρόμος του Ζεν. Ρόδος: Βερέττας. σελ. 210-240. 
  56. ↑ Wong, Kiew Kit (2000). Το πλήρες βιβλίο του Ζεν. Αθήνα: Πύρινος Κόσμος. σελ. 231-248. 
  57. ↑ Παπαλεξανδρόπουλος, Στέλιος (2016). Ανατολικές Θρησκείες. Αθήνα: Gutenberg. σελ. 565. ISBN 9789600116960. 
  58. ↑ Δακουράς Διονύσιος, Η γλώσσα των συμβόλων εις τα θρησκεύματα, περιοδικό Θεολογία, τόμος Ξ', τεύχος 1, Ιανουάριος-Μάρτιος 1989, σελ. 155-156.
  59. ↑ Nukariya, Kaiten (2005). Ζεν βουδισμός. Αθήνα: Ιάμβλιχος. σελ. 15. 
  60. ↑ Wong, Kiew Kit (2000). Το πλήρες βιβλίο του Ζεν. Αθήνα: Πύρινος Κόσμος. σελ. 111-113. 
  61. ↑ Nukariya, Kaiten (2005). Ζεν βουδισμός. Αθήνα: Ιάμβλιχος. σελ. 21-22. 
  62. ↑ Wong, Kiew Kit (2000). Το πλήρες βιβλίο του Ζεν. Αθήνα: Πύρινος Κόσμος. σελ. 159-166. 
  63. ↑ Wong, Kiew Kit (2000). Το πλήρες βιβλίο του Ζεν. Αθήνα: Πύρινος Κόσμος. σελ. 128-129, 168-170. 
  64. ↑ Lu k'uan, Yu (2018). Η πεμπτουσία του Ζεν, Οι διδασκαλίες των πέντε σχολών (Σότο, Ριντζάϊ, Ουμμόν, Χογκέν, Ικυό). Άνω Ιλίσια: Dharma. σελ. 27, 74. 
  65. ↑ Wong, Kiew Kit (2000). Το πλήρες βιβλίο του Ζεν. Αθήνα: Πύρινος Κόσμος. σελ. 177-180. 
  66. ↑ Wong, Kiew Kit (2000). Το πλήρες βιβλίο του Ζεν. Αθήνα: Πύρινος Κόσμος. σελ. 176. 
  67. ↑ Nukariya, Kaiten (2005). Ζεν βουδισμός. Αθήνα: Ιάμβλιχος. σελ. 30-32. 
  68. ↑ «Vietnamese Thiền» (στα αγγλικά). Wikipedia. 2020-08-27. https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Vietnamese_Thi%E1%BB%81n&oldid=975162078. 
  69. ↑ «Trúc Lâm» (στα αγγλικά). Wikipedia. 2020-07-14. https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Tr%C3%BAc_L%C3%A2m&oldid=967691151. 
  70. ↑ Wong, Kiew Kit (2000). Το πλήρες βιβλίο του Ζεν. Αθήνα: Πύρινος Κόσμος. σελ. 214-215. 
  71. ↑ Wong, Kiew Kit (2000). Το πλήρες βιβλίο του Ζεν. Αθήνα: Πύρινος Κόσμος. σελ. 222. 
  72. ↑ Wong, Kiew Kit (2000). Το πλήρες βιβλίο του Ζεν. Αθήνα: Πύρινος Κόσμος. σελ. 228-229. 
  73. ↑ «Buddhism in Vietnam» (στα αγγλικά). Wikipedia. 2020-08-15. https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Buddhism_in_Vietnam&oldid=973192691. 
  74. ↑ Nukariya, Kaiten (2005). Ζεν βουδισμός. Αθήνα: Ιάμβλιχος. σελ. 33-34. 
  75. ↑ Wong, Kiew Kit (2000). Το πλήρες βιβλίο του Ζεν. Αθήνα: Πύρινος Κόσμος. σελ. 196-197. 
  76. ↑ Wong, Kiew Kit (2000). Το πλήρες βιβλίο του Ζεν. Αθήνα: Πύρινος Κόσμος. σελ. 198-199. 
  77. ↑ Nukariya, Kaiten (2005). Ζεν βουδισμός. Αθήνα: Ιάμβλιχος. σελ. 36. 
  78. ↑ 78,0 78,1 Παπαλεξανδρόπουλος, Στέλιος (2016). Ανατολικές Θρησκείες. Αθήνα: Gutenberg. σελ. 562. ISBN 9789600116960. 
  79. ↑ Nukariya, Kaiten (2005). Ζεν βουδισμός. Αθήνα: Ιάμβλιχος. σελ. 37-48. 
  80. ↑ Watts, Alan (2013). Ο Δρόμος του Ζεν. Ρόδος: Βερέττας. σελ. 135. 
  81. ↑ Nukariya, Kaiten (2005). Ζεν βουδισμός. Αθήνα: Ιάμβλιχος. σελ. 50, 267-268. 
  82. ↑ Δακουράς Διονύσιος, Η γλώσσα των συμβόλων εις τα θρησκεύματα, Προοπτικές Θρησκειολογικής Συμβολικής, Α. Βουδισμός, περιοδικό Θεολογία, τόμος Ξ', τεύχος 1, Ιανουάριος-Μάρτιος 1989, σελ. 149-156.
  83. ↑ «ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ: Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ ΣΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΙΑΠΩΝΙΑΣ. - PDF ΔΩΡΕΑΝ Λήψη». docplayer.gr. Ανακτήθηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 2020. 
  84. ↑ «Nine mountain schools» (στα αγγλικά). Wikipedia. 2020-06-27. https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Nine_mountain_schools&oldid=964687548. 
  85. ↑ Εγκυκλοπαίδεια, Πάπυρος, Λαρούς, Μπριτάνικα, εκδόσεις: Πάπυρος, Αθήνα 1989, 1996, τόμος 35, σελ. 143.
  86. ↑ Εγκυκλοπαίδεια, Πάπυρος, Λαρούς, Μπριτάνικα, εκδόσεις: Πάπυρος, Αθήνα 1989, 1996, τόμος 35, σελ. 158.
  87. ↑ «Korean Seon» (στα αγγλικά). Wikipedia. 2020-06-27. https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Korean_Seon&oldid=964687544. 
  88. ↑ «Korean Buddhism» (στα αγγλικά). Wikipedia. 2020-08-28. https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Korean_Buddhism&oldid=975516600. 
  89. ↑ Nukariya, Kaiten (2005). Ζεν Βουδισμός. Αθήνα: Ιάμβλιχος. σελ. 144-147. ISBN 9602681799. 
  90. ↑ Watts, Alan (2013). Ο Δρόμος του Ζεν. Ρόδος: Βερέττας. σελ. 106-108. ISBN 9789606712883. 
  91. ↑ Wong, Kiew Kit (2000). Το πλήρες βιβλίο του Ζεν. Αθήνα: Πύρινος Κόσμος. σελ. 97. ISBN 9604301292. 
  92. ↑ Wong, Kiew Kit (2000). Το πλήρες βιβλίο του Ζεν. Αθήνα: Πύρινος Κόσμος. σελ. 167-168. ISBN 9604301292. 
  93. ↑ Nukariya, Kaiten (2005). Ζεν βουδισμός. Αθήνα: Ιάμβλιχος. σελ. 70. 
  94. ↑ Nukariya, Kaiten (2005). Ζεν βουδισμός. Αθήνα: Ιάμβλιχος. σελ. 208. 
  95. ↑ Nukariya, Kaiten (2005). Ζεν βουδισμός. Αθήνα: Ιάμβλιχος. σελ. 71-72. 
  96. ↑ Nukariya, Kaiten (2005). Ζεν βουδισμός. Αθήνα: Ιάμβλιχος. σελ. 73-74. 
  97. ↑ Nukariya, Kaiten (2005). Ζεν βουδισμός. Αθήνα: Ιάμβλιχος. σελ. 80-81. 
  98. ↑ Nukariya, Kaiten (2005). Ζεν βουδισμός. Αθήνα: Ιάμβλιχος. σελ. 87-90. 
  99. ↑ Nukariya, Kaiten (2005). Ζεν βουδισμός. Αθήνα: Ιάμβλιχος. σελ. 101-102. 
  100. ↑ Nukariya, Kaiten (2005). Ζεν βουδισμός. Αθήνα: Ιάμβλιχος. σελ. 107-108. 
  101. ↑ Wong, Kiew Kit (2000). Το πλήρες βιβλίο του Ζεν. Αθήνα: Πυρινος Κόσμος. σελ. 171. 
  102. ↑ Wong, Kiew Kit (2000). Το πλήρες βιβλίο του Ζεν. Αθήνα: Πύρινος Κόσμος. σελ. 173. 
  103. ↑ Nukariya, Kaiten (2005). Ζεν βουδισμός. Αθήνα: Ιάμβλιχος. σελ. 108-112. 
  104. ↑ Nukariya, Kaiten (2005). Ζεν βουδισμός. Αθήνα: Ιάμβλιχος. σελ. 120-121. 
  105. ↑ Nukariya, Kaiten (2005). Ζεν βουδισμός. Αθήνα: Ιάμβλιχος. σελ. 125. 
  106. ↑ Watts, Alan (2013). Ο Δρόμος του Ζεν. Ρόδος: Βερέττας. σελ. 121. 
  107. ↑ Wong, Kiew Kit (2000). Το πλήρες βιβλίο του Ζεν. Αθήνα: Πύρινος Κόσμος. σελ. 22. 
  108. ↑ Lu K'uan, Yu (2018). Η πεμπτουσία του Ζεν, Οι διδασκαλίες των πέντε σχολών (Σότο, Ριντζάϊ, Ουμμόν, Χογκέν, Ικυό). Άνω Ιλίσια: Dharma. σελ. 18-19. 
  109. ↑ Wong, Kiew Kit (2000). Το πλήρες βιβλίο του Ζεν. Αθήνα: Πύρινος Κόσμος. σελ. 35-36, 136-138. 
  110. ↑ Lu K'uan, Yu (2018). Η πεμπτουσία του Ζεν, Οι διδασκαλίες των πέντε σχολών (Σότο, Ριντζάϊ, Ουμμόν, Χογκέν, Ικυό). Άνω Ιλίσια: Dharma. σελ. 21-24. 
  111. ↑ Nukariya, Kaiten (2005). Ζεν βουδισμός. Αθήνα: Ιάμβλιχος. σελ. 129. 
  112. ↑ Nukariya, Kaiten (2005). Ζεν βουδισμός. Αθήνα: Ιάμβλιχος. σελ. 130-131. 
  113. ↑ Nukariya, Kaiten (2005). Ζεν βουδισμός. Αθήνα: Ιάμβλιχος. σελ. 202-204. 
  114. ↑ Nukariya, Kaiten (2005). Ζεν βουδισμός. Αθήνα: Ιάμβλιχος. σελ. 204-207. 
  115. ↑ Wong, Kiew Kit (2000). Το πλήρες βιβλίο του Ζεν. Αθήνα: Πύρινος Κόσμος. σελ. 363-379. 
  116. ↑ «Ten Bulls» (PDF). Ανακτήθηκε στις 29 Αυγούστου 2020. 
  117. ↑ «Ten Bulls». www.expressionsofspirit.com. Ανακτήθηκε στις 29 Αυγούστου 2020. 
  118. ↑ «Ten Bulls» (στα αγγλικά). Wikipedia. 2020-08-28. https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Ten_Bulls&oldid=975430128. 
  119. ↑ Δακουράς Διονύσιος, Η γλώσσα των συμβόλων εις τα θρησκεύματα, περιοδικό Θεολογία, τόμος Ξ', τεύχος 1, Ιανουάριος-Μάρτιος 1989, σελ. 154-155.
  120. ↑ Nukariya, Kaiten (2005). Ζεν βουδισμός. Αθήνα: Ιάμβλιχος. σελ. 53-54. 
  121. ↑ Wong, Kiew Kit (2000). Το πλήρες βιβλίο του Ζεν. Αθήνα: Πύρινος Κόσμος. σελ. 106. 
  122. ↑ Nukariya, Kaiten (2005). Ζεν βουδισμός. Αθήνα: Ιάμβλιχος. σελ. 64. 
  123. ↑ Nukariya, Kaiten (2005). Ζεν βουδισμός. Αθήνα: Ιάμβλιχος. σελ. 65-69. 
  124. ↑ Wong, Kiew Kit (2000). Το πλήρες βιβλίο του Ζεν. Αθήνα: Πύρινος Κόσμος. σελ. 130-133. 
  125. ↑ Chang Chung-Υuan (Νοεμβρίου 1971). «Original Teachings of Ch'an BUDDHISM» (PDF). First Vintage Books Edition. ISBN 0-394-71333-8. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2020. 
  126. ↑ «The Jingde Record of the Transmission of the Lamp» (στα αγγλικά). Wikipedia. 2020-04-20. https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=The_Jingde_Record_of_the_Transmission_of_the_Lamp&oldid=952141315. 
  127. ↑ «Records of the Transmission of the Lamp | work compiled by Daoyun». Encyclopedia Britannica (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2020. 
  128. ↑ 128,0 128,1 Wong, Kiew Kit (2000). Το πλήρες βιβλίο του Ζεν. Αθήνα: Πύρινος Κόσμος. σελ. 181. 
  129. ↑ «The Gateless Gate» (PDF). as translated by R. H. Blyth. Mark T. Morse. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2020. 
  130. ↑ Ekai, called Mu-mon (1934). «THE GATELESS GATE» (PDF). John Murray. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2020. 
  131. ↑ Dogen, Eihei (2007). «Shobogenzo, The Treasure House of the Eye of the True Teaching» (PDF). Shasta Abbey Press Mount Shasta, California. ISBN 978-0-930066-27-7. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2020. 
  132. ↑ Wong, Kiew Kit (2000). Το πλήρες βιβλίο του Ζεν. Αθήνα: Πύρινος Κόσμος. σελ. 201. 
  133. ↑ Watts, Alan (2013). Ο Δρόμος του Ζεν. Ρόδος: Βερέττας. σελ. 136. 
  134. ↑ βλ. «Eihei Dogen, ΣΟΜΠΟΓΚΕΝΖΟ, Διδασκαλίες του Σότο Ζεν, μετάφραση Τσάκαλης Ανδρέας, εκδόσεις: Dharma, Αθήνα 2017, ISBN 9786188285033»
  135. ↑ Νάσιος, Χρήστος (2008). Ο μυστικισμός του Meister Eckhart υπό την προοπτική του ζεν βουδισμού. Αθήνα: ΕΚΠΑ, Θεολογική Σχολή, Τμήμα Θεολογίας. σελ. 11. 
  136. ↑ Νάσιος, Χρήστος (2008). Ο μυστικισμός του Meister Eckhart υπό την προοπτική του ζεν βουδισμού. Αθήνα: ΕΚΠΑ, Θεολογική Σχολή Τμήμα Θεολογίας. σελ. 170-181. 
  137. ↑ 137,0 137,1 137,2 Alioune Koné. «Zen in Europe: A Survey of the Territory». thezensite. Ανακτήθηκε στις 2 Αυγούστου 2020. 
  138. ↑ Νάσιος, Χρήστος (2008). Ο μυστικισμός του Meister Eckhart υπό την προοπτική του ζεν βουδισμού. Αθήνα: ΕΚΠΑ, Θεολογική Σχολή Τμήμα Θεολογίας. σελ. 13. 
  139. ↑ «Robert Linssen» (στα αγγλικά). Wikipedia. 2020-06-15. https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Robert_Linssen&oldid=962667035. 
  140. ↑ «Zen Centers -- USA». iriz.hanazono.ac.jp. Ανακτήθηκε στις 2 Αυγούστου 2020. 
  141. ↑ «London Zen Centre». London Zen Centre (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 2 Αυγούστου 2020. 
  142. ↑ KUSZwebmaster. «Paris Zen Group». KUSZ/Eu (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 2 Αυγούστου 2020. 
  143. ↑ «Zen Centers - Germany». iriz.hanazono.ac.jp. Ανακτήθηκε στις 2 Αυγούστου 2020. 
  144. ↑ KUSZwebmaster. «Berlin Zen Center». KUSZ/Eu (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 2 Αυγούστου 2020. 
  145. ↑ «Zen Centers - Italy». iriz.hanazono.ac.jp. Ανακτήθηκε στις 2 Αυγούστου 2020. 
  146. ↑ «ZEN CENTER ATHENS». Ανακτήθηκε στις 2 Αυγούστου 2020. 
  147. ↑ Νάσιος, Χρήστος (2008). Ο μυστικισμός του Meister Eckhart υπό την προοπτική του ζεν βουδισμού. Αθήνα: ΕΚΠΑ, Θεολογική Σχολή Τμήμα Θεολογίας. σελ. 12. 
  148. ↑ Μπέγζος, Μάριος (2011). Συγκριτική Θρησκειολογία. Αθηνα: Εκδόσεις: Γρηγόρη. σελ. 208. ISBN 9789603337027. 

Πηγές

  • Θρησκειολογικό Λεξικό, (επιμέλεια Μάριος Μπέγζος), εκδόσεις: Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2000, ISBN 9789603934219, σελ. 138-141.
  • Εγκυκλοπαίδεια, Πάπυρος, Λαρούς, Μπριτάνικα, εκδόσεις: Πάπυρος, Αθήνα 1987, 1996, τόμος 26, σελ. 14-15.
  • Εγκυκλοπαίδεια, Πάπυρος, Λαρούς, Μπριτάνικα, εκδόσεις: Πάπυρος, Αθήνα 1985, 2001, τόμος 15, σελ. 132-165.
  • Εγκυκλοπαίδεια, Πάπυρος, Λαρούς, Μπριτάνικα, εκδόσεις: Πάπυρος, Αθήνα 1987, 1996, τόμος 28, σελ. 423-426.
  • Εγκυκλοπαίδεια, Πάπυρος, Λαρούς, Μπριτάνικα, εκδόσεις: Πάπυρος, Αθήνα 1989, 1996, τόμος 35, σελ. 143, 158.

Βιβλιογραφία

  • Βελισσαρόπουλος, Δημήτρης, Ιστορία της Κινέζικης φιλοσοφίας, εκδόσεις: Δωδώνη, Αθήνα  1981, ISBN 9789602483190
  • Bareau, Andre (επ.), Βούδας, μετάφραση  Νατάσα Τσουκαλά, εκδόσεις: Πλέθρον, Αθήνα  1992, ISBN 9789607599339.
  • Blofeld John, Η διδασκαλία Ζεν του Χουέι Χάι για την αιφνίδια φώτιση, μετάφραση Ανδρέας Λυμπερόπουλος εκδόσεις: Κέδρος, Αθήνα 2001, ISBN 9789600418361.
  • Βουδισμός Ζεν,  τύπος και ουσία, μετάφραση  Ε. Γραμμένος, εκδόσεις: Μπουκουμάνης, Αθήνα 1977.
  • BORGES JORGE-LUIS, JURADO ALICIA, Τι είναι ο βουδισμός, μετάφραση  Ε.Κ. Γαζής, εκδόσεις: Printa, Αθήνα  2011, ISBN 9789606624469.
  • DAVID-NELL ALEXANDRA, Βουδισμός: Θεωρία και πράξη, μετάφραση  Ν. Μαρματσούρης, εκδόσεις: Πύρινος Κόσμος, Αθήνα 1988, ISBN 3650-0087.
  • Ζαγορίσιος, Αθανάσιος, Το ιαπωνικό δωμάτιο τελετής του τσαγιού: αρχιτεκτονική της παροδικότητας και μετεωρισμοί του νοήματος, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ). Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών. Τομέας ΙΙΙ : Αρχιτεκτονικής Γλώσσας, Επικοινωνίας και Σχεδιασμού, Αθήνα 2015, (διδακτορική διατριβή).
  • Δακουράς Διονύσιος, Η γλώσσα των συμβόλων εις τα θρησκεύματα, Προοπτικές Θρησκειολογικής Συμβολικής, Α. Βουδισμός, περιοδικό Θεολογία, τόμος Ξ', τεύχος 1, Ιανουάριος-Μάρτιος 1989, σελ. 107-156.
  • Δείχνοντας τη σελήνη, Ιστορίες σοφίας από την Κινεζική Παράδοση, Εκατό κοάν του Ζεν από τους Κινέζους Δασκάλους, μετάφραση Λυμπερόπουλος Ανδρέας, Εκδόσεις: Κέδρος, Αθήνα 1995, ISBN 9789600410921.
  • Εννιά Σούτρες του Βούδα, μετάφραση Ανδρέας  Τσάκαλης, εκδόσεις: Πύρινος Κόσμος, Αθήνα  1979.
  • Ζεν Παραδοσιακά κείμενα, επιμέλεια Ντέηβιντ Σουζούκι, μετάφραση Ανδρέας  Τσάκαλης, εκδόσεις: Πύρινος Κόσμος,  Αθήνα 1990, ISBN 9780004301341.
  • Λιν Τζι Λουν, Οι διδασκαλίες του Ριντζάι Ζεν, μετάφραση  Αναστασία  Νάνου-Τσάκαλη, εκδόσεις: Πύρινος Κόσμος, Αθήνα 1991, ISBN 9780004302287.
  • McMullan, Jim – Levin, Michael: Ζεν, στιγμές φώτισης, Μετάφραση  Θωμάς Μαστακούρης. Εκδόσεις: Έσοπτρον, Αθήνα 2001,  ISBN 978-960-7228-85-7.
  • Μαυράκης Νίκος, Ανατολικές επιρροές στην ελληνική σκέψη και τον δυτικό πολιτισμό. Σοκόλης, (Αθήνα 2016), σσ. 135-138, ISBN 978-618-5139-32-2.
  • Μποντχιντχάρμα, Η διδασκαλία του Ζεν, μετάφραση  Αναστασία  Νάνου-Τσάκαλη εκδόσεις: Πύρινος Κόσμος, Αθήνα  1993. ISBN 960-7327-59-4.
  • Νάσιος Χρήστος, Ζεν και Μάϊστερ Έκαρτ, Θρησκειολογικά παράλληλα στο μυστικισμό της Ανατολής και της Δύσης, εκδόσεις: Γρηγόρη, Αθήνα 2011, ISBN 9789603337072.
  • Νάσιος Χρήστος, Ο μυστικισμός του Meister Eckhart υπό την προοπτική του ζεν βουδισμού, ΕΚΠΑ, Θεολογική Σχολή Τμήμα Θεολογίας, Αθήνα 2008, (διδακτορική διατριβή).
  • Nitobe Inazo, Μπουσίντο, η ψυχή των Σαμουράι, μετάφραση Σιαφαρίκας Θεόδωρος, εκδόσεις: Ιάμβλιχος, Αθήνα 2003, ISBN 9789602680698.
  • Nitobe Inazo, Μπουσίντο, ο κώδικας των Σαμουράι, μετάφραση Βύρων Πολύδωρας, εκδόσεις: Καστανιώτη, Αθήνα 1996, ISBN 9789600308099.
  • Παπαλεξανδρόπουλος Λ. Στυλιανός, Η αληθινή πραγματικότητα στο έργο του Ντόγκεν, Μελέτη στον Ιαπωνικό Βουδισμό, Αθήνα 2002.
  • Παπαλεξανδρόπουλος Λ. Στυλιανός, Ανατολικές Θρησκείες, εκδόσεις: Gutenberg, Αθήνα 2016, ISBN 9789600116960.
  • Σταθόπουλος Δημήτριος, Χριστιανισμός και Ζενισμός, Αθήνα 1971.
  • Σταθόπουλος Δημήτριος, Ζενισμός : (Zen-Buddhismus) Ἀρχαί, ἐξέλιξις, νόημα, εκδόσεις: Δωδώνη, Αθήνα 1971.
  • Σουζούκι, Ντέηβιντ, Ζεν, μετάφραση  Σ. Άντζακα, εκδόσεις: Σπαγειρία, Αθήνα 1993.
  • Σρι Ραχούλα, Βάλπολα, Τι δίδαξε ο Βούδας, μετάφραση  Ανδρέας  Λυμπερόπουλος, εκδόσεις: Κέδρος, Αθήνα  2004, ISBN 9789600413564.
  • Φρομ  Έριχ, David Suzuki, Richard de Martino, Ζεν βουδισμός και ψυχανάλυση, μετάφραση  Αθηνά Τσόγκα, εκδόσεις: Μπουκουμάνης, Αθήνα  1979
  • HEIDEGGER MARTIN, Από μια συνομιλία για τη γλώσσα,  ανάμεσα σε έναν Ιάπωνα και έναν ερωτώντα,  μετάφραση  Κώστας Γεμενετζής,  εκδόσεις: Ρόπτρο, Αθήνα 1991.
  • Χέριγκελ, Όυγκεν, Ζεν και η τέχνη της τοξοβολίας, μετάφραση  Φοίβος  Πιομπίνος εκδόσεις: Πύρινος Κόσμος,  Αθήνα 1979, ISBN 9780004301358.
  • Χάϋαμς Τζο, Το Ζεν στις πολεμικές τέχνες,μετάφραση Σου Παπαδάκου, εκδόσεις Σάλτο, Θεσσαλονίκη 1993, ISBN 960-366-032-9.
  • Huang Po, Η Διδασκαλία του Ζεν του Χουάνγκ Πο, μετάφραση Σ. Κούρτης, εκδόσεις: Αιώνιος Ηνίοχος, Αθήνα 2004, ISBN 9789608448070.
  • Lu K' uan-Yu, Η πεμπτουσία του Ζεν, Οι διδασκαλίες των πέντε σχολών (ΣΟΤΟ, ΡΙΝΤΖΑΙ, ΟΥΜΜΟΝ, ΧΟΓΚΕΝ, ΙΚΥΟ), εκδόσεις: Dharma, μετάφραση Τσάκαλης Ανδρέας, Άνω Ιλίσια Δεκέμβριος 2018, ISBN 9786188285088.
  • Austin James H., M. D., Zen and the Brain, MIT Press, Cambridge, Massachusetts 1998.
  • Chang C. C. Garma, Ζεν θεωρία και πράξη, εκδόσεις: Dharma, Αθήνα Αύγουστος 2015, ISBN 9786188144347.
  • Eihei Dogen, ΣΟΜΠΟΓΚΕΝΖΟ, Διδασκαλίες του Σότο Ζεν, μετάφραση Τσάκαλης Ανδρέας, εκδόσεις: Dharma, Αθήνα 2017, ISBN 9786188285033.
  • Kaiten Nukariya, Ζεν Βουδισμός, εκδόσεις: Ιάμβλιχος, μετάφραση Όλγα Γκαρτζονίκα, Αθήνα 2005, ISBN 9789602681794.
  • Kiew-Kit Wong, Το πλήρες βιβλίο του Ζεν, εκδόσεις: Πύρινος κόσμος, μετάφραση Τσάκαλης Ανδρέας, Αθήνα Νοέμβριος 2000, ISBN 9789604301294.
  • Prentiss Chris, Το Ζεν και η τέχνη της ευτυχίας, εκδόσεις: Αρχέτυπο, Θεσσαλονίκη 2010, ISBN 9789604211616.
  • Shunmyo Masuno, Ζεν ή η τέχνη της απλής ζωής, εκδόσεις: Πατάκη, Αθήνα 2019, ISBN 9789601682839.
  • Watts W. Alan, Ο δρόμος του Ζεν, εκδόσεις: ΒΕΡΕΤΤΑΣ, Ρόδος 2013, ISBN 9789607756883.

Βιβλιογραφία στην αγγλική γλώσσα

  • Andreasen, Esben, Popular Buddhism in Japan: Shin Buddhist Religion and Culture, Honolulu: University of Hawaii Press, 1997.
  • Broughton, Jeffrey L., The Bodhidharma Anthology: The Earliest Records of Zen, Berkeley: University of California Press, 1999.
  • Carrithers, Michael, The Life of the Buddha, Oxford: Oxford University Press, 1983.
  • Chen, Kenneth, Buddhism in China: A Historical Survey, Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 1974.
  • Dumoulin, Heinrich, Zen Buddhism in the 20th Century, Tokyo: Weatherhill, 1992.
  • Harvey, Peter, An Introduction to Buddhism: Teachings, History & Practices, Cambridge: Cambridge University Press, 1990.
  • Fromm, Erich, Psychoanalysis and Zen Buddhism. George Allen & Unwin., 1960,  ISBN 0-04-616029-9.
  • Herbert, Patricia M., The Life of the Buddha, Beverly Hills, CA: Pomegranate, 1993.
  • Huai-Chin, Nan, The Story of Chinese Zen, Rutland, Vermont: Charles E. Tuttle Co., 1995.
  • Kalupahana, David J., A History of Buddhist Philosophy: Continuities and Discontinuities, Honolulu: University of Hawaii Press, 1992
  • Khosla, Sarla, Historical Evolution of the Buddha Legend, Columbia, MO: South Asia Books, 1989.
  • Kiyota, Minoru, et al. (επ.), Japanese Buddhism: Its Tradition, New Religions, and Interaction with Christianity, Tokyo: Buddhist Books International, 1987.
  • Lu K' uan Yu, Ch'an and Zen Teaching, εκδόσεις Rider, London 1961.
  • McRae, John R., The Northern School and the Formation of Early Ch’an Buddhism, Honolulu: University of Hawaii Press, 1987.
  • Murti, T.R.V., The central philosophy of Buddhism. A study of the Madhyamika system, London: George Allen & Unwin, 1955.
  • Reischauer, August Karl, Studies in Japanese Buddhism, New York: AMS Press, 1970.
  • Steinilber-Oberlin, Emile, Buddhist Sects of Japan: Their History, Philosophical Doctrines and Sanctuaries, Westport, CT: Greenwood Publishing Group, 1970.
  • Suzuki, Daisetz Teitaro, Essays in Zen Buddhism, 3 τόμοι, London: Rider and Co., 1950.
  • Suzuki, Daisetz Teitaro, Zen and Japanese Culture, Princeton, NJ: Princeton University Press, 1970.
  • Suzuki, Daisetz Teitaro, The Awakening of Zen, εκδόσεις Prajna Press, London 1980.
  • Wong Kiew Kit, The Art of Chi Kung, Εκδόσεις Element Books, Σάφτσμπερι 1993.
  • Wong Kiew Kit, The Arts of Shaolin, Εκδόσεις Element Books, Σάφτσμπερι 1996.
  • Wong Kiew Kit, The Complete Book of Tai Chi Chuan, Εκδόσεις Element Books, Σάφτσμπερι 1996.
  • Wright, Arthur F., Buddhism in Chinese History, Stanford, CA: Stanford University Press, 1994.
  • Wright, Arthur F., Robert M. Somers (Eds.), Studies in Chinese Buddhism, New Haven: Yale University Press, 1990.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Καθιερωμένοι όροι
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Ζεν&oldid=8451689"