Επαναστάσεις του 1989: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
Διόρθωση
Ετικέτες: Οπτική επεξεργασία Επεξεργασία από κινητό Διαδικτυακή επεξεργασία από κινητό
Διάσωση 1 πηγών και υποβολή 0 για αρχειοθέτηση.) #IABot (v2.0.1
Γραμμή 10: Γραμμή 10:
Η [[Διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης|Σοβιετική Ένωση διαλύθηκε]] τον Δεκέμβριο του 1991, με αποτέλεσμα 11 χώρες ([[Αρμενία]], [[Αζερμπαϊτζάν]], [[Λευκορωσία]], [[Γεωργία]], [[Καζακστάν]], [[Κιργιζία]], [[Μολδαβία]], [[Τατζικιστάν]], [[Τουρκμενιστάν]], [[Ουκρανία]] και [[Ουζμπεκιστάν]]) να αποκτήσουν την ανεξαρτησία τους από τη Σοβιετική Ένωση. Νωρίτερα στο ίδιο έτος, τα κράτη είχαν δηλώσει την κυριαρχία τους πάνω στα εδάφη που κατείχαν. Τα [[βαλτικά κράτη]] ([[Εσθονία]], [[Λετονία]] και [[Λιθουανία]]) επανέκτησαν την ανεξαρτησία τους το Σεπτέμβριο του 1991. Η υπόλοιπη Σοβιετική Ένωση (Ρωσική ΣΟΣΔ) παρέμεινε στη [[Ρωσική Ομοσπονδία]] τον Δεκέμβριο του 1991. Η [[Αλβανία]] και η [[Γιουγκοσλαβία]] εγκατέλειψαν τον κομμουνισμό μεταξύ του 1990 και 1992. Μέχρι το 1992, η Γιουγκοσλαβία χωρίστηκε σε πέντε διάδοχα κράτη, τη [[Βοσνία και Ερζεγοβίνη]], την [[Κροατία]], τη [[Βόρεια Μακεδονία]] (με την ονομασία ''Δημοκρατία της Μακεδονίας''), τη [[Σλοβενία]] ​​και την [[Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας]] (ΟΔ Γιουγκοσλαβίας ή ΟΔΓ). Το 2003, η ΟΔΓ μετονομάστηκε σε [[Σερβία και Μαυροβούνιο]] και τελικά χωρίστηκε το 2006 σε δύο κράτη, τη [[Σερβία]] και το [[Μαυροβούνιο]]. Στη συνέχεια, η Σερβία έχασε τον έλεγχο σε μέρος του εδάφους της με την απόσχιση του [[Κατάλογος χωρών με περιορισμένη αναγνώριση|μερικώς αναγνωρισμένου κράτους]] του [[Κοσσυφοπέδιο|Κοσσυφοπεδίου]] το 2008. Η Τσεχοσλοβακία [[Διάλυση της Τσεχοσλοβακίας|διαλύθηκε]] τρία χρόνια μετά το τέλος του κομμουνιστικού καθεστώτος, οδηγώντας στην ανεξαρτητοποίηση της [[Τσεχία|Τσεχίας]] και τη [[Σλοβακία|Σλοβακίας]]. Η διάλυση της Τσεχοσλοβακίας τέθηκε σε ισχύ στα μεσάνυχτα της 31ης Δεκεμβρίου 1992 προς την 1η Ιανουαρίου 1993.<ref>{{Citation|title=Constitution|date=1992-04-27|contribution=Yugoslavia|contribution-url=http://www.cecl.gr/RigasNetwork/databank/Constitutions/Yugoslavia.html|place=[[Greece|GR]]|publisher=CECL|accessdate=2013-08-12}}.</ref> Ο αντίκτυπος αυτών των γεγονότων έγινε αισθητός σε αρκετές σοσιαλιστικές χώρες. Ο κομμουνισμός εγκαταλείφθηκε σε χώρες όπως η [[Καμπότζη]] (1991), η [[Αιθιοπία]] (1990), η [[Μογγολία]] (το 1990, η Κομμουνιστική κυβέρνηση επανεξελέγη με εκλογές και συνέχισε να κυβερνά μέχρι το 1996). Επίσης ο κομμουνισμός εγκαταλείφθηκε και στη [[Λαοκρατική Δημοκρατία της Υεμένης|Νότια Υεμένη]] (1990), η οποία στις 22 Μαΐου 1990 ενοποιήθηκε με τη [[Βόρεια Υεμένη]] στην σημερινή [[Υεμένη]].
Η [[Διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης|Σοβιετική Ένωση διαλύθηκε]] τον Δεκέμβριο του 1991, με αποτέλεσμα 11 χώρες ([[Αρμενία]], [[Αζερμπαϊτζάν]], [[Λευκορωσία]], [[Γεωργία]], [[Καζακστάν]], [[Κιργιζία]], [[Μολδαβία]], [[Τατζικιστάν]], [[Τουρκμενιστάν]], [[Ουκρανία]] και [[Ουζμπεκιστάν]]) να αποκτήσουν την ανεξαρτησία τους από τη Σοβιετική Ένωση. Νωρίτερα στο ίδιο έτος, τα κράτη είχαν δηλώσει την κυριαρχία τους πάνω στα εδάφη που κατείχαν. Τα [[βαλτικά κράτη]] ([[Εσθονία]], [[Λετονία]] και [[Λιθουανία]]) επανέκτησαν την ανεξαρτησία τους το Σεπτέμβριο του 1991. Η υπόλοιπη Σοβιετική Ένωση (Ρωσική ΣΟΣΔ) παρέμεινε στη [[Ρωσική Ομοσπονδία]] τον Δεκέμβριο του 1991. Η [[Αλβανία]] και η [[Γιουγκοσλαβία]] εγκατέλειψαν τον κομμουνισμό μεταξύ του 1990 και 1992. Μέχρι το 1992, η Γιουγκοσλαβία χωρίστηκε σε πέντε διάδοχα κράτη, τη [[Βοσνία και Ερζεγοβίνη]], την [[Κροατία]], τη [[Βόρεια Μακεδονία]] (με την ονομασία ''Δημοκρατία της Μακεδονίας''), τη [[Σλοβενία]] ​​και την [[Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας]] (ΟΔ Γιουγκοσλαβίας ή ΟΔΓ). Το 2003, η ΟΔΓ μετονομάστηκε σε [[Σερβία και Μαυροβούνιο]] και τελικά χωρίστηκε το 2006 σε δύο κράτη, τη [[Σερβία]] και το [[Μαυροβούνιο]]. Στη συνέχεια, η Σερβία έχασε τον έλεγχο σε μέρος του εδάφους της με την απόσχιση του [[Κατάλογος χωρών με περιορισμένη αναγνώριση|μερικώς αναγνωρισμένου κράτους]] του [[Κοσσυφοπέδιο|Κοσσυφοπεδίου]] το 2008. Η Τσεχοσλοβακία [[Διάλυση της Τσεχοσλοβακίας|διαλύθηκε]] τρία χρόνια μετά το τέλος του κομμουνιστικού καθεστώτος, οδηγώντας στην ανεξαρτητοποίηση της [[Τσεχία|Τσεχίας]] και τη [[Σλοβακία|Σλοβακίας]]. Η διάλυση της Τσεχοσλοβακίας τέθηκε σε ισχύ στα μεσάνυχτα της 31ης Δεκεμβρίου 1992 προς την 1η Ιανουαρίου 1993.<ref>{{Citation|title=Constitution|date=1992-04-27|contribution=Yugoslavia|contribution-url=http://www.cecl.gr/RigasNetwork/databank/Constitutions/Yugoslavia.html|place=[[Greece|GR]]|publisher=CECL|accessdate=2013-08-12}}.</ref> Ο αντίκτυπος αυτών των γεγονότων έγινε αισθητός σε αρκετές σοσιαλιστικές χώρες. Ο κομμουνισμός εγκαταλείφθηκε σε χώρες όπως η [[Καμπότζη]] (1991), η [[Αιθιοπία]] (1990), η [[Μογγολία]] (το 1990, η Κομμουνιστική κυβέρνηση επανεξελέγη με εκλογές και συνέχισε να κυβερνά μέχρι το 1996). Επίσης ο κομμουνισμός εγκαταλείφθηκε και στη [[Λαοκρατική Δημοκρατία της Υεμένης|Νότια Υεμένη]] (1990), η οποία στις 22 Μαΐου 1990 ενοποιήθηκε με τη [[Βόρεια Υεμένη]] στην σημερινή [[Υεμένη]].


Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν εκδηλωνόταν η διαδικασία μετάβασης στην [[οικονομία της αγοράς]], σε πολλές πρώην κομμουνιστικές χώρες το βιοτικό επίπεδο επιδεινώθηκε.<ref name="Living standards CR">{{cite book|title=Vývoj vybraných ukazatelů životní úrovně v České republice v letech 1993&nbsp;– 2008|publisher=Odbor analýz a statistiky. Ministerstvo práce a sociálních věcí ČR|year=2009|location=Praha|url=http://www.mpsv.cz/files/clanky/7421/ukazatele_zivotni_urovne.pdf}}</ref> Οι πολιτικές μεταρρυθμίσεις ήταν ποικίλες. Τα κομμουνιστικά κόμματα κατάφεραν να διατηρήσουν μονοπώλιο στην εξουσία μόνο σε τέσσερις χώρες; την [[Κίνα]], την [[Κούβα]], το [[Λάος]] και το [[Βιετνάμ]] (το 2009, η [[Βόρεια Κορέα]] πέρασε συνταγματική αλλαγή που την κατέστησε ονομαστικά μη κομμουνιστική. στην πραγματικότητα όμως παραμένει οργανωμένη με σταλινικές γραμμές). Πολλές κομμουνιστικές και σοσιαλιστικές οργανώσεις στη Δύση υπέστησαν ιδεολογικές αλλαγές, μεταβάλλοντας τις αρχές τους στην κοινωνική δημοκρατία και τον δημοκρατικό σοσιαλισμό. Τα κομμουνιστικά κόμματα στην Ιταλία και τον Άγιο Μαρίνο ήταν θύματα της αναμόρφωσης της ιταλικής πολιτικής σκηνής των αρχών της δεκαετίας του 1990.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν εκδηλωνόταν η διαδικασία μετάβασης στην [[οικονομία της αγοράς]], σε πολλές πρώην κομμουνιστικές χώρες το βιοτικό επίπεδο επιδεινώθηκε.<ref name="Living standards CR">{{cite book|title=Vývoj vybraných ukazatelů životní úrovně v České republice v letech 1993&nbsp;– 2008|publisher=Odbor analýz a statistiky. Ministerstvo práce a sociálních věcí ČR|year=2009|location=Praha|url=http://www.mpsv.cz/files/clanky/7421/ukazatele_zivotni_urovne.pdf|last=|first=|page=|accessdate=2018-12-25|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160417173105/http://www.mpsv.cz/files/clanky/7421/ukazatele_zivotni_urovne.pdf|archivedate=2016-04-17|url-status=dead}}</ref> Οι πολιτικές μεταρρυθμίσεις ήταν ποικίλες. Τα κομμουνιστικά κόμματα κατάφεραν να διατηρήσουν μονοπώλιο στην εξουσία μόνο σε τέσσερις χώρες; την [[Κίνα]], την [[Κούβα]], το [[Λάος]] και το [[Βιετνάμ]] (το 2009, η [[Βόρεια Κορέα]] πέρασε συνταγματική αλλαγή που την κατέστησε ονομαστικά μη κομμουνιστική. στην πραγματικότητα όμως παραμένει οργανωμένη με σταλινικές γραμμές). Πολλές κομμουνιστικές και σοσιαλιστικές οργανώσεις στη Δύση υπέστησαν ιδεολογικές αλλαγές, μεταβάλλοντας τις αρχές τους στην κοινωνική δημοκρατία και τον δημοκρατικό σοσιαλισμό. Τα κομμουνιστικά κόμματα στην Ιταλία και τον Άγιο Μαρίνο ήταν θύματα της αναμόρφωσης της ιταλικής πολιτικής σκηνής των αρχών της δεκαετίας του 1990.


Στη [[Νότια Αμερική]], η ροζ παλίρροια είχε αρχίσει, ξεκινώντας με τη [[Βενεζουέλα]] το 1999 και περνώντας στις υπόλοιπες χώρες τις αρχές της δεκαετίας του 2000. Το ευρωπαϊκό πολιτικό τοπίο άλλαξε δραστικά. Πολλές χώρες του πρώην [[Ανατολικό Μπλοκ|Ανατολικού Μπλοκ]] εντάχθηκαν στο [[ΝΑΤΟ]] και την [[Ευρωπαϊκή Ένωση]], με αποτέλεσμα την ισχυρότερη οικονομική και κοινωνική ένταξη με τη Δυτική Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Στη [[Νότια Αμερική]], η ροζ παλίρροια είχε αρχίσει, ξεκινώντας με τη [[Βενεζουέλα]] το 1999 και περνώντας στις υπόλοιπες χώρες τις αρχές της δεκαετίας του 2000. Το ευρωπαϊκό πολιτικό τοπίο άλλαξε δραστικά. Πολλές χώρες του πρώην [[Ανατολικό Μπλοκ|Ανατολικού Μπλοκ]] εντάχθηκαν στο [[ΝΑΤΟ]] και την [[Ευρωπαϊκή Ένωση]], με αποτέλεσμα την ισχυρότερη οικονομική και κοινωνική ένταξη με τη Δυτική Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Έκδοση από την 22:14, 24 Ιουλίου 2020



Κινούμενος χάρτης, δείχνοντας την εξέλιξη της πτώσης των κομμουνιστικών καθεστώτων στην Ανατολική Ευρώπη και της αποσύνθεσης της Σοβιετικής Ένωσης. Η αποσύνθεση οδήγησε σε συγκρούσεις σε κάποιες μετασοβιετικές δημοκρατίες.

Οι επαναστάσεις του 1989 αποτέλεσαν μέρος ενός επαναστατικού κύματος στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990 που οδήγησαν στο τέλος της κομμουνιστικής κυριαρχίας στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη και πέραν αυτών. Η περίοδος αποκαλείται μερικές φορές Φθινόπωρο των Εθνών,[1][2][3][4][5] ως λογοπαίγνιο του όρου Άνοιξη των Εθνών, ο οποίος χρησιμοποιείται μερικές φορές για να περιγράψει τις επαναστάσεις του 1848.

Ιστορία - συνέπειες

Τα γεγονότα της επανάστασης ξεκίνησαν στην Πολωνία το 1989[6][7] και διαδόθηκαν στην Ουγγαρία, την Ανατολική Γερμανία, τη Βουλγαρία, την Τσεχοσλοβακία και τη Ρουμανία. Ένα κοινό χαρακτηριστικό για τις περισσότερες από αυτές τις εξελίξεις ήταν η εκτεταμένη χρήση εκστρατειών πολιτικής αντίστασης, που κατέδειξαν τη λαϊκή αντίθεση στη συνέχιση του μονοκομματικού καθεστώτος και συνέβαλαν στην πίεση για αλλαγή.[8] Η Ρουμανία ήταν η μόνη χώρα του Ανατολικού Μπλοκ όπου το κομμουνιστικό καθεστώς ανατράπηκε βίαια.[9] Οι διαμαρτυρίες στην πλατεία Τιενανμέν (Απρίλιος-Ιούνιος 1989) απέτυχαν να διεγείρουν σημαντικές πολιτικές αλλαγές στην Κίνα, αλλά οι διάσημες εικόνες θαρραλέων πράξεων κατά τη διάρκεια αυτών των διαμαρτυριών συνέβαλαν στην πρόκληση διαφόρων διαμαρτυριών σε άλλα μέρη του κόσμου. Στις 4 Ιουνίου 1989, η συνδικαλιστική οργάνωση Αλληλεγγύη πέτυχε συντριπτική νίκη στις μερικώς ελεύθερες εκλογές στην Πολωνία, οδηγώντας στην ειρηνική πτώση του κομμουνισμού στη Πολωνία το καλοκαίρι του 1989. Επίσης, τον Ιούνιο του 1989, η Ουγγαρία άρχισε να αποσυναρμολογεί το τμήμα του Σιδερένιου Παραπετάσματος που βρισκόταν στο έδαφός της, οδηγώντας σε μαζική έξοδο Ανατολικογερμανών μέσω της Ουγγαρίας, αποσταθεροποιώντας την Ανατολική Γερμανία. Αυτό οδήγησε σε μαζικές διαδηλώσεις σε πόλεις όπως η Λειψία και στη συνέχεια το τείχος του Βερολίνου έπεσε το Νοέμβριο του 1989, ξεκινώντας την αντίστροφη μέτρηση προς την γερμανική επανένωση το 1990.

Η Σοβιετική Ένωση διαλύθηκε τον Δεκέμβριο του 1991, με αποτέλεσμα 11 χώρες (Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν, Λευκορωσία, Γεωργία, Καζακστάν, Κιργιζία, Μολδαβία, Τατζικιστάν, Τουρκμενιστάν, Ουκρανία και Ουζμπεκιστάν) να αποκτήσουν την ανεξαρτησία τους από τη Σοβιετική Ένωση. Νωρίτερα στο ίδιο έτος, τα κράτη είχαν δηλώσει την κυριαρχία τους πάνω στα εδάφη που κατείχαν. Τα βαλτικά κράτη (Εσθονία, Λετονία και Λιθουανία) επανέκτησαν την ανεξαρτησία τους το Σεπτέμβριο του 1991. Η υπόλοιπη Σοβιετική Ένωση (Ρωσική ΣΟΣΔ) παρέμεινε στη Ρωσική Ομοσπονδία τον Δεκέμβριο του 1991. Η Αλβανία και η Γιουγκοσλαβία εγκατέλειψαν τον κομμουνισμό μεταξύ του 1990 και 1992. Μέχρι το 1992, η Γιουγκοσλαβία χωρίστηκε σε πέντε διάδοχα κράτη, τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, την Κροατία, τη Βόρεια Μακεδονία (με την ονομασία Δημοκρατία της Μακεδονίας), τη Σλοβενία ​​και την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας (ΟΔ Γιουγκοσλαβίας ή ΟΔΓ). Το 2003, η ΟΔΓ μετονομάστηκε σε Σερβία και Μαυροβούνιο και τελικά χωρίστηκε το 2006 σε δύο κράτη, τη Σερβία και το Μαυροβούνιο. Στη συνέχεια, η Σερβία έχασε τον έλεγχο σε μέρος του εδάφους της με την απόσχιση του μερικώς αναγνωρισμένου κράτους του Κοσσυφοπεδίου το 2008. Η Τσεχοσλοβακία διαλύθηκε τρία χρόνια μετά το τέλος του κομμουνιστικού καθεστώτος, οδηγώντας στην ανεξαρτητοποίηση της Τσεχίας και τη Σλοβακίας. Η διάλυση της Τσεχοσλοβακίας τέθηκε σε ισχύ στα μεσάνυχτα της 31ης Δεκεμβρίου 1992 προς την 1η Ιανουαρίου 1993.[10] Ο αντίκτυπος αυτών των γεγονότων έγινε αισθητός σε αρκετές σοσιαλιστικές χώρες. Ο κομμουνισμός εγκαταλείφθηκε σε χώρες όπως η Καμπότζη (1991), η Αιθιοπία (1990), η Μογγολία (το 1990, η Κομμουνιστική κυβέρνηση επανεξελέγη με εκλογές και συνέχισε να κυβερνά μέχρι το 1996). Επίσης ο κομμουνισμός εγκαταλείφθηκε και στη Νότια Υεμένη (1990), η οποία στις 22 Μαΐου 1990 ενοποιήθηκε με τη Βόρεια Υεμένη στην σημερινή Υεμένη.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν εκδηλωνόταν η διαδικασία μετάβασης στην οικονομία της αγοράς, σε πολλές πρώην κομμουνιστικές χώρες το βιοτικό επίπεδο επιδεινώθηκε.[11] Οι πολιτικές μεταρρυθμίσεις ήταν ποικίλες. Τα κομμουνιστικά κόμματα κατάφεραν να διατηρήσουν μονοπώλιο στην εξουσία μόνο σε τέσσερις χώρες; την Κίνα, την Κούβα, το Λάος και το Βιετνάμ (το 2009, η Βόρεια Κορέα πέρασε συνταγματική αλλαγή που την κατέστησε ονομαστικά μη κομμουνιστική. στην πραγματικότητα όμως παραμένει οργανωμένη με σταλινικές γραμμές). Πολλές κομμουνιστικές και σοσιαλιστικές οργανώσεις στη Δύση υπέστησαν ιδεολογικές αλλαγές, μεταβάλλοντας τις αρχές τους στην κοινωνική δημοκρατία και τον δημοκρατικό σοσιαλισμό. Τα κομμουνιστικά κόμματα στην Ιταλία και τον Άγιο Μαρίνο ήταν θύματα της αναμόρφωσης της ιταλικής πολιτικής σκηνής των αρχών της δεκαετίας του 1990.

Στη Νότια Αμερική, η ροζ παλίρροια είχε αρχίσει, ξεκινώντας με τη Βενεζουέλα το 1999 και περνώντας στις υπόλοιπες χώρες τις αρχές της δεκαετίας του 2000. Το ευρωπαϊκό πολιτικό τοπίο άλλαξε δραστικά. Πολλές χώρες του πρώην Ανατολικού Μπλοκ εντάχθηκαν στο ΝΑΤΟ και την Ευρωπαϊκή Ένωση, με αποτέλεσμα την ισχυρότερη οικονομική και κοινωνική ένταξη με τη Δυτική Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Παραπομπές

  1. Nedelmann, Birgitta· Sztompka, Piotr (1 Ιανουαρίου 1993). Sociology in Europe: In Search of Identity. Walter de Gruyter. σελίδες 1–. ISBN 978-3-11-013845-0. 
  2. Bernhard, Michael· Szlajfer, Henryk (1 Νοεμβρίου 2010). From the Polish Underground: Selections from Krytyka, 1978–1993. Penn State Press. σελίδες 221–. ISBN 0-271-04427-6. 
  3. Luciano, Bernadette (2008). Cinema of Silvio Soldini: Dream, Image, Voyage. Troubador. σελίδες 77–. ISBN 978-1-906510-24-4. 
  4. Grofman, Bernard (2001). Political Science as Puzzle Solving. University of Michigan Press. σελίδες 85–. ISBN 0-472-08723-1. 
  5. Sadurski, Wojciech· Czarnota, Adam· Krygier, Martin (30 Ιουλίου 2006). Spreading Democracy and the Rule of Law?: The Impact of EU Enlargemente for the Rule of Law, Democracy and Constitutionalism in Post-Communist Legal Orders. Springer. σελίδες 285–. ISBN 978-1-4020-3842-6. 
  6. Antohi, Sorin; Tismăneanu, Vladimir, «Independence Reborn and the Demons of the Velvet Revolution», Between Past and Future: The Revolutions of 1989 and Their Aftermath, Central European University Press, σελ. 85, ISBN 963-9116-71-8, https://books.google.com/books?ie=UTF-8&vid=ISBN9639116718&id=1pl5T45FwIwC&pg=PA85 .
  7. Boyes, Roger (4 June 2009). «World Agenda: 20 years later, Poland can lead eastern Europe once again». The Times (UK). http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/world_agenda/article6430833.ece. Ανακτήθηκε στις 4 June 2009. 
  8. Roberts, Adam (1991), Civil Resistance in the East European and Soviet Revolutions, Albert Einstein Institution, ISBN 1-880813-04-1, http://www.aeinstein.org/organizationse3a7.html .
  9. Sztompka, Piotr, «Preface», Society in Action: the Theory of Social Becoming, University of Chicago Press, σελ. x, ISBN 0-226-78815-6, https://books.google.com/books?ie=UTF-8&vid=ISBN0226788156&id=sdSw3FgVOS4C&pg=PP16 .
  10. «Yugoslavia», Constitution, GR: CECL, 1992-04-27, http://www.cecl.gr/RigasNetwork/databank/Constitutions/Yugoslavia.html, ανακτήθηκε στις 2013-08-12 .
  11. Vývoj vybraných ukazatelů životní úrovně v České republice v letech 1993 – 2008 (PDF). Praha: Odbor analýz a statistiky. Ministerstvo práce a sociálních věcí ČR. 2009. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 17 Απριλίου 2016. Ανακτήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 2018.