Κυπριάδου

Κυπριάδου

Η θέση της συνοικίας Κυπριάδου στο χάρτη

Η Κηπούπολη Κυπριάδη ή Κυπριάδου είναι βόρεια συνοικία του Δήμου Αθηναίων. Συνορεύει με το Δήμο Γαλατσίου, τη Λαμπρινή, τη Ριζούπολη και τη Γκράβα. Υπήρξε η πρώτη κηπούπολη της Αθήνας και μια από τις ωραιότερες και υγιεινότερες συνοικίες της. Παλιά η περιοχή ονομαζόταν «Αλυσίδα» επειδή όταν επρόκειτο να περάσει ο σιδηρόδρομος, τοποθετούσαν μια αλυσίδα στη διάβαση η οποία υπήρχε εκεί προκειμένου να κοπεί η κυκλοφορία των άλλων τροχοφόρων. Σήμερα ως κατάλοιπο του ονόματος αυτού, το κέντρο του ΟΤΕ στην περιοχή των Άνω Πατησίων ονομάζεται κέντρο Αλυσίδας.

Κυπριάδου, Πλατεία Παπαλουκά. Διακρίνεται η προτομή του Γιαννούλη Χαλεπά

Στη συνοικία Κυπριάδη υπάρχουν πέντε κύριες πλατείες: Παπαδιαμάντη, Σ.Παπαλουκά, Κ. Νικολόπουλου, Καρκαβίτσα και το πάρκο Δημητρίου Πικιώνη (πρώην ανώνυμη πλατεία στο τέρμα της οδού Σάουμπερτ). Στην περιοχή της συνοικίας υπάρχει και η εκκλησία Κοιμήσεως της Θεοτόκου.

Ιστορία

Η ίδρυση της συνοικίας Κυπριάδη οφείλεται στις ενέργειες του γεωπόνου - μηχανικού Επαμεινώνδα Κυπριάδη, από τον οποίο και πήρε την ονομασία της. Ο Επαμεινώνδας Κυπριάδης, γεννημένος στην Αλεξάνδρεια το 1888, ήταν αυτός που πραγματοποίησε την πορθμειακή σύνδεση Ρίου - Αντιρρίου το 1947.

Το 1919, ο Επ. Κυπριάδης ιδρύει την εταιρεία «Κυπριάδης - Κυριαζής και Σία» (στην περιοχή έμεινε αργότερα και ο ίδιος, στην οδό Μητσάκη, σε σπίτι με μεγάλο κήπο και πηγάδι) και χτίζει - σε μεγάλη έκταση που είχε αγοράσει στα Πατήσια ο πατέρας του Μίνως Κυπριάδης (1845 - 1919) - την "Κηπούπολη Κυπριάδη", πρότυπη από πολεοδομική άποψη συνοικία. Διάνοιξε δρόμους με μεγάλα πεζοδρόμια και προβλεπόμενη πρασιά για τις οικοδομές ("πανταχόθεν ελεύθερες") και ρυμοτόμησε την περιοχή με μεγάλες πλατείες, έτσι ώστε η καθεμία να "κοιτάζει" τουλάχιστον άλλη μία. Τα σχέδια αυτά αξιοποιήθηκαν αργότερα για το σχεδιασμό του Ψυχικού. Ενώ όμως εκεί η δόμηση παρέμεινε χαμηλή και οι πρασιές διατηρήθηκαν, στην περιοχή Κυπριάδη "δόθηκαν" πολλοί όροφοι, οι πρασιές γενικά καταπατήθηκαν και η ισορροπία χαμηλής οίκησης - πλατιών δρόμων διαταράχτηκε βίαια.

Τέλος, ο Κυπριάδης έχτισε και ο ίδιος εξαιρετικά διώροφα σπίτια, από δικό του νταμάρι (που σώζεται στο τέλος οδού Ορφανίδου, στις παρυφές των Τουρκοβουνιών). Χρησιμοποιούσε τυποποιημένα δομικά υλικά και κατασκεύαζε φθηνές επαύλεις, που διέθετε σε δημοσίους και τραπεζικούς υπαλλήλους σε τιμή κόστους. Πολλές οικίες τότε φτιάχτηκαν από το μηχανικό (και στρατιωτικό) Άρη Χρόνη, γυναικάδελφο του αγωνιστή της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης Δημήτρη Γληνού, που ζούσε και ο ίδιος στην περιοχή (οδός Πολυλά, σωζόμενη βίλα "Λιλή").

"Σχολή Κυπριάδη"

Η Κυπριάδου υπήρξε περιοχή καλλιτεχνών, συγγραφέων και διανοουμένων. Εκεί δημιουργήθηκε μια συγκέντρωση εργαστηρίων γνωστών ζωγράφων, αντιπροσώπων εν μέρει της Γενιάς του '30. Ανάμεσα σ' αυτούς ήταν οι ζωγράφοι Φώτης Κόντογλου, Σπύρος Παπαλουκάς, Ουμβέρτος Αργυρός, Σπύρος Βικάτος, Γιάννης Σπυρόπουλος, Γιώργος Βακαλό, Νίτσα και Φούλα Καναρέλλη, η γλύπτρια και κεραμίστρια Φρόσω Ευθυμιάδη - Μενεγάκη κλπ. Επίσης ο αρχιτέκτονας Δημήτρης Πικιώνης, ο συγγραφέας και ακαδημαϊκός Σπύρος Μελάς, ο αρχιμουσικός Αντίοχος Ευαγγελάτος και άλλοι.

Έτσι, η Κηπούπολη Κυπριάδη στα χρόνια του Μεσοπολέμου απέκτησε τη φήμη ενός κέντρου εικαστικών τεχνών, το οποίο ο ζωγράφος Γιάννης Μόραλης είχε αποκαλέσει "Σχολή Κυπριάδη". Αντιπροσωπευτικοί πίνακες ζωγραφικής της περιοχής είναι τα "Σπίτια στου Κυπριάδη" (1941) του Σπύρου Παπαλουκά και "Τα νταμάρια του Κυπριάδη" (1930) του Γιάννη Τσαρούχη.

Επώνυμοι Οικιστές

Στην περιοχή του Κυπριάδη, πέρα από τους παραπάνω αναφερόμενους, είχαν ή έχουν τις κατοικίες τους και μουσικοσυνθέτες, πανεπιστημιακοί, βιομήχανοι, ανώτεροι δημόσιοι λειτουργοί, ηθοποιοί, όπως οι Δημήτρης Πικιώνης (αρχιτέκτονας, καθηγητής του Πολυτεχνείου), Ηλίας Μαριολόπουλος (πανεπιστημιακός, πρόεδρος της Ακαδημίας), Αντίοχος Ευαγγελάτος (αρχιμουσικός, συνθέτης, διευθυντής ορχήστρας), Γιώργος Γεωργιάδης (μουσικοσυνθέτης, καθηγητής ορθοφωνίας και αγωγής προφορικού λόγου), Σπύρος Ευαγγελάτος (σκηνοθέτης), Σπύρος Μαρινάτος (αρχαιολόγος, ακαδημαϊκός), Δημήτρης Γληνός (παιδαγωγός, φιλόσοφος, πολιτικός -η οικία του, χαρακτηρισμένη ιστορικό μνημείο, στεγάζει σήμερα το Ίδρυμα Γληνού), Φώτης Κόντογλου (αγιογράφος, συγγραφέας), Αλέξανδρος Μερκάτης (μέγας αυλάρχης του βασιλιά Γεωργίου Β΄), Κωνσταντίνος Ποδότας (διευθυντής της Αστυνομίας Πόλεων), Γεώργιος Χατζιδάκις (σχολάρχης), Νίκος Ζαχαρόπουλος (διευθυντής Αστυνομίας Πόλεων περιοχής Κυπριάδου), Παπαγιάννης (μεταξονηματουργός της "Χρυσαλλίδας"), Αντζουλάτος (βιομήχανος), Γιώργος Στρίγγος (καθηγητής του Πολυτεχνείου), Δημήτρης Σφήκας (Γενικός Επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης, συγγραφέας), Μιχάλης Ιερόπουλος (καθηγητής Αγγλικών, φροντιστής), Σταύρος Βαλσαμάκης (αρχηγός χωροφυλακής), Πανταζής Φύσσας (γιατρός, διοικητής του Υγειονομικού της Πολεμικής Αεροπορίας), Δημόκριτος Σημίτης (βιομήχανος υαλουργίας), Ασπρογέρακας (βιομήχανος), Δημήτρης Κωνσταντινίδης (διευθυντής εταιρίας Κωπαϊδας), Καλή Καλό (ηθοποιός), Θανάσης Βέγγος (ηθοποιός, σκηνοθέτης), Δευκαλίων Κόμης (ηθοποιός, ιδιοκτήτης μπαρ), Λάκης Λαζόπουλος (ηθοποιός, συγγραφέας, σκηνοθέτης), Δημήτρης Φύσσας (συγγραφέας), Καίτη Μαυρομμάτη (ζωγράφος) κ.λπ.

Υπαίθρια γλυπτική

• Στην Πλατεία Παπαδιαμάντη έχει στηθεί από το Δήμο Αθηναίων, το 1969, η μαρμάρινη προτομή του πεζογράφου Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, έργο της γλύπτριας Λουκίας Γεωργαντή (1919 - 2001).

• Στην Πλατεία Παπαλουκά έχει τοποθετηθεί από το Δήμο Αθηναίων, το 1972, η προτομή του γλύπτη Γιαννούλη Χαλεπά, που κρατά στο χέρι του εργαλείο μαρμαρογλυπτικής, φιλοτεχνημένη επίσης από τη γλύπτρια Λουκία Γεωργαντή. Στην ομώνυμη πλατεία ήταν και το σπίτι του ζωγράφου Σπύρου Παπαλουκά, σε σχέδια του Δημήτρη Πικιώνη, κατεδαφισμένο σήμερα.

• Στη συμβολή των οδών Αγίας Λαύρας, Χαλεπά και Ροστάν, σε μικρή πλατεία - κηπάριο, είχε τοποθετηθεί, προς την πλευρά της κεντρικής οδού Αγ. Λαύρας (δυτικά), το ολόσωμο από μάρμαρο, γυμνό και κομψότατο άγαλμα της "Εύας", έργο του γλύπτη Γρηγόρη Ζευγώλη (1886 - 1950). Με το αριστερό χέρι η Εύα κρατάει το μήλο, ενώ στα πόδια της σέρνεται ο όφις. Το άγαλμα της Εύας είχε παραγγελθεί από τον Κυπριαδίτη αρχιτέκτονα Δημήτρη Πικιώνη. Εξαιτίας του αγάλματος αυτού, ο χώρος είχε ονομαστεί "πλατεία της Εύας".

Στη διάρκεια της δικτατορίας, λόγω της γυμνότητάς του, το γλυπτό απομακρύνθηκε και αποτέθηκε στην Πλατεία Κυψέλης. Στη θέση του τοποθετήθηκε η μαρμάρινη προτομή του Κωνσταντίνου Νικολόπουλου, πρώην Δημάρχου Αθηναίων (1951 - 1955), την οποία έχει φιλοτεχνήσει η γλύπτρια Κατερίνα Χαλεπά - Κατσάτου (γεν. 1925). Έτσι η μικρή πλατεία μετονομάστηκε σε "Πλατεία Νικολόπουλου". Αργότερα, μετά από πολυετείς ενέργειες του πολιτιστικού συλλόγου "Αναγέννηση" της περιοχής Κυπριάδη, ο Δήμος Αθηναίων αποφάσισε την επαναφορά της Εύας στην πλατεία (1995). Μόνο που η πλατεία είχε πλέον μετονομαστεί σε "Νικολόπουλου", ενώ το όμορφο άγαλμα της Εύας τοποθετήθηκε στο πίσω (ανατολικό) μέρος του πάρκου, προς την οδό Χαλεπά.

• Το 2000 τοποθετήθηκε στο προαύλιο του Ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου μπρούντζινη προτομή του Κυπριαδίτη αγιογράφου και συγγραφέα Φώτη Κόντογλου, φιλοτεχνημένη από το γλύπτη Μιχάλη Ζερβό (γεν. 1942).

Πηγές

• Ζέττα Αντωνοπούλου, Τα γλυπτά της Αθήνας. Υπαίθρια Γλυπτική, 1834 - 2004, Εκδόσεις ΠΟΤΑΜΟΣ, Αθήνα 2003.
• Εφ. Η Καθημερινή, 28 Μαρτίου 1999, ένθετο Επτά Ημέρες - Μάνου Μπίρη: "Η κηπούπολη Κυπριάδη".[1]

• Το Ίδρυμα Γληνού και η τοπική ιστορία των Πατησίων.
• Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος - Λαρούς - Μπριτάνικα, τόμ. 36, Εκδόσεις Πάπυρος, Αθήνα 1996 -λήμματα "Κυπριάδης, Επαμεινώνδας" και "Κυπριάδου".