Παναθηναϊκός Αθλητικός Όμιλος: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
Διάσωση 1 πηγών και υποβολή 0 για αρχειοθέτηση.) #IABot (v2.0
→‎1922-1924: Δεν ήταν αθλητής του ο Μαντζάρογλου.
Γραμμή 85: Γραμμή 85:


=== 1922-1924 ===
=== 1922-1924 ===
[[File:Nikos Mantzaroglou.jpg|thumb|100px|Ο [[Νίκος Μαντζάρογλου]]]]
[[File:Athanasios Aravositas.jpg|thumb|100px|[[Θανάσης Αραβοσιτάς]], ιδρυτής του τμήματος σκοποβολής και Βαλκανιονίκης]]
[[File:Athanasios Aravositas.jpg|thumb|100px|[[Θανάσης Αραβοσιτάς]], ιδρυτής του τμήματος σκοποβολής και Βαλκανιονίκης]]


Γραμμή 97: Γραμμή 96:
''«Εις τους αγώνας τούτους μετέχουν δια των αρίστων πρωταθλητών των πάντα τα γυμναστικά σωματεία Αθηνών και Πειραιώς ήτοι Πανελλήνιος, Εθνικός, Παναθηναϊκός, Πανιώνιος, Απόλλων Σμύρνης, Πειραϊκός Σύνδεσμος...''».<ref>[http://efimeris.nlg.gr/ns/pdfwin_ftr.asp?c=108&pageid=-1&id=38142&s=0&STEMTYPE=0&STEM_WORD_PHONETIC_IDS=ASYASJASVASJASQASPASVASJASRASSASXASa&CropPDF=0 Κοσμική κίνησις • Αθλητισμός], εφ. ''ΕΜΠΡΟΣ'' 03.05.1923, σελ. 2</ref>
''«Εις τους αγώνας τούτους μετέχουν δια των αρίστων πρωταθλητών των πάντα τα γυμναστικά σωματεία Αθηνών και Πειραιώς ήτοι Πανελλήνιος, Εθνικός, Παναθηναϊκός, Πανιώνιος, Απόλλων Σμύρνης, Πειραϊκός Σύνδεσμος...''».<ref>[http://efimeris.nlg.gr/ns/pdfwin_ftr.asp?c=108&pageid=-1&id=38142&s=0&STEMTYPE=0&STEM_WORD_PHONETIC_IDS=ASYASJASVASJASQASPASVASJASRASSASXASa&CropPDF=0 Κοσμική κίνησις • Αθλητισμός], εφ. ''ΕΜΠΡΟΣ'' 03.05.1923, σελ. 2</ref>


To 1924 ιδρύεται επίσης το τμήμα επιτραπέζιας αντισφαίρισης του συλλόγου με πρωτεργάτη το δάσκαλο πινγκ πονγκ [[Νίκος Μαντζάρογλου|Νίκο Μαντζάρογλου]].
To 1924 ιδρύεται επίσης το τμήμα επιτραπέζιας αντισφαίρισης του συλλόγου.


=== 1925-1940 ===
=== 1925-1940 ===

Έκδοση από την 04:57, 30 Οκτωβρίου 2019

Παναθηναϊκός Α.Ο.
Αρχείο:Panathinaikos AC.png
ΌνομαΠαναθηναϊκός Αθλητικός Όμιλος
Ίδρυση3 Φεβρουαρίου 1908
ΈδραΑθήνα, Αττική, Ελλάδα
Χρώματα          Πράσινο, Λευκό
ΟμάδεςΠαναθηναϊκός (ποδόσφαιρο ανδρών), Παναθηναϊκός (καλαθοσφαίριση ανδρών), Παναθηναϊκός (πετοσφαίριση ανδρών), Παναθηναϊκός (πετοσφαίριση γυναικών), Παναθηναϊκός (μπέιζμπολ), Παναθηναϊκός (eSports), Παναθηναϊκός (καλαθοσφαίριση γυναικών), Παναθηναϊκός (ράγκμπι), Παναθηναϊκός (ξιφασκία), Παναθηναϊκός (σκοποβολή), Παναθηναϊκός (πυγμαχία), Παναθηναϊκός (κολύμβηση), Παναθηναϊκός (επιτραπέζια αντισφαίριση), Παναθηναϊκός (υδατοσφαίριση), Παναθηναϊκός (καταδύσεις), Παναθηναϊκός (ποδόσφαιρο σάλας), Παναθηναϊκός (άρση βαρών), Παναθηναϊκός (πάλη), Παναθηναϊκός (ποδηλασία), Παναθηναϊκός (στίβος), Παναθηναϊκός, Παναθηναϊκός (σκάκι), Παναθηναϊκός (μοντέρνο πένταθλο), Παναθηναϊκός Α.Ο. ΑμεΑ, Παναθηναϊκός (ποδόσφαιρο γυναικών), Παναθηναϊκός (θαλάσσιο σκι) και Παναθηναϊκός (ποδόσφαιρο σάλας γυναικών)
ΠρόεδροςΔημήτρης Γιαννακόπουλος
Ιστοσελίδαpanathinaikos1908.gr
Μέσα κοινωνικής δικτύωσης
Σελίδα στο Facebook Σελίδα στο Twitter Σελίδα στο Instagram Λογαριασμός στο YouTube Σελίδα στο Linkedin
Commons page Πολυμέσα σχετικά με το σωματείο
Ενεργά τμήματα του Π.Α.Ο.
Ποδόσφαιρο ανδρών Μπάσκετ ανδρών Βόλεϊ
ανδρών
Ποδόσφαιρο γυναικών Μπάσκετ γυναικών Βόλεϊ γυναικών
Πόλο ανδρών Ποδόσφαιρο σάλας Ράγκμπι Γιούνιον
Στίβος Κολύμβηση Καταδύσεις
Άρση βαρών Πάλη Πυγμαχία
Ξιφασκία Τοξοβολία Σκοποβολή
Επιτραπέζια αντισφαίριση Ποδηλασία Σκάκι
Μοντέρνο πένταθλο Τρίαθλο Θαλάσσιο σκι
Π.Α.Ο. ΑμεΑ eSports Ποδόσφαιρο Β
Ανενεργά τμήματα
Χάντμπολ Χόκεϊ επί χόρτου Μπέιζμπολ

Ο Παναθηναϊκός Αθλητικός Όμιλος (Π.Α.Ο.) είναι ελληνικός αθλητικός σύλλογος με έδρα την Αθήνα. Ιδρύθηκε το 1908,[1] ενώ έμβλημά του αποτελεί το τριφύλλι, σύμβολο ισορροπίας, ενότητας και καλοτυχίας. Πρόκειται για ένα από τα δημοφιλέστερα ελληνικά σωματεία,[2][3][4] τα αρχαιότερα αθλητικά στη χώρα και ταυτόχρονα τα πρώτα που με αφορμή την έλευση του ποδοσφαίρου σε αυτή ιδρύθηκαν από νεαρούς αθλητές –με εξέχουσα φυσιογνωμία το Γιώργο Καλαφάτη– που θέλησαν να ασχοληθούν και να διαδώσουν το καινούριο σπορ. Σύντομα επεκτάθηκε επίσης σε άλλα, ως πολυαθλητικός πλέον όμιλος και υπήρξε πρωτεργάτης της εισαγωγής στην Ελλάδα μιας σειράς αθλημάτων, καθώς αποτέλεσε τον πρώτο ή από τους πρώτους που καλλιέργησαν τα ποδόσφαιρο, πυγμαχία (το 1912), ξιφασκία (1912), βόλεϊ (1919), μπάσκετ (1919), πινγκ πονγκ (1924), χόκεϊ επί χόρτου (1927 ή 1928) και χάντμπολ (1929). Πρωτοστάτησε ακόμα στη διάδοση του γυναικείου μπάσκετ (η ομάδα του ήταν ο σκαπανέας),[5] στίβου, πινγκ πονγκ, ποδοσφαίρου και ράγκμπι.

Έχοντας αναπτύξει κατά τη διάρκεια της ιστορίας του 30 αθλήματα συνολικά, σήμερα διατηρεί 22 τμήματα (μη συνυπολογισμένων των υποδομών) σε επίπεδο ερασιτεχνικό[6][7] και επαγγελματικό (ανδρικά βόλεϊ, μπάσκετ, ποδόσφαιρο), 19 από τα οποία σε 17 ολυμπιακά αθλήματα. Το βόλεϊ ανδρών και γυναικών εδρεύουν στο κλειστό του Πανελλήνιου ΓΣ (Πεδίον του Άρεως), το πόλο στο Ιλίσιο κολυμβητήριο της ομώνυμης συνοικίας,[8] το μπάσκετ ανδρών στο κλειστό του ΟΑΚΑ (Μαρούσι)[9] και οι καταδύσεις, κολύμβηση, στίβος σε άλλες εγκαταστάσεις του ίδιου. Εκτός ορισμένων που δημιουργήθηκαν πρόσφατα, τα υπόλοιπα τμήματα έχουν ως έδρα την ιστορική του συλλόγου, το γήπεδο Απόστολος Νικολαΐδης στους Αμπελοκήπους του δήμου Αθηναίων.

Με εκατοντάδες τρόπαια στο ενεργητικό του, ο Παναθηναϊκός είναι από τα περισσότερο επιτυχημένα σωματεία σε εγχώριο επίπεδο, τόσο στα ομαδικά αθλήματα του βόλεϊ (το γυναικείο τμήμα κορυφαίο σε τίτλους πρωταθλητή έναντι των αντιπάλων του), μπάσκετ (αντίστοιχα το ανδρικό), ποδοσφαίρου, όσο και τα ατομικά με προεξάρχοντα τα τμήματα της ποδηλασίας (κορυφαίο σε δημόσιας οδού και πίστας ανδρών), πυγμαχία (επίσης), όπως και άρσης βαρών, καταδύσεων, κολύμβησης, ξιφασκίας, πινγκ πονγκ, σκοποβολής, στίβου και το ανενεργό πλέον για σκάκι. Στο διεθνές επίπεδο έχει κατακτήσει ένα Βαλκανικό κύπελλο ποδοσφαίρου ανδρών (1977), 6 πρωταθλήματα Ευρώπης (1996, 2000, 2002, 2007, 2009, 2011) και ένα Διηπειρωτικό κύπελλο (1996) στο ανδρικό μπάσκετ. Ακόμα, πλήθος αθλητριών και αθλητών του κέρδισαν μετάλλια και διακρίσεις με τα εθνικά χρώματα, στεφόμενοι νικητές σε Βαλκανικούς, Μεσογειακούς και Ολυμπιακούς αγώνες, πρωταθλητές Ευρώπης και παγκόσμιοι.

Ειδικότερα, τα ανδρικά τμήματα μπάσκετ και ποδοσφαίρου έχουν διαγράψει εντυπωσιακές πορείες κατά τη διεθνή τους παρουσία. Το δεύτερο πρόκειται για το μοναδικό από την Ελλάδα που αφενός μετείχε σε τελικό του κυπέλλου Πρωταθλητριών και του Διηπειρωτικού κυπέλλου το 1971, αφετέρου έχει αγωνιστεί στα ημιτελικά της κορυφαίας διασυλλογικής διοργάνωσης της UEFA, συγκεκριμένα δε δυο φορές (1985 και 1996). Το μπάσκετ αποτελεί αντίστοιχα το πλέον επιτυχημένο από όλα τα ελληνικά, καθώς και τα περισσότερα της Ευρώπης κατακτώντας 6 ευρωπαϊκά πρωταθλήματα γεγονός που το κατατάσσει στη τρίτη σχετική θέση (έπειτα τη Ρεάλ Μαδρίτης των 9 και τη ΤΣΣΚΑ Μόσχας) των 7, με το 2007 και το 2009 να πετυχαίνει τριπλ κράουν. Συνολικά, ο Παναθηναϊκός έχει προκριθεί 13 φορές σε τελικό αγώνα ή αγώνες διεθνών κυπέλλων ομαδικών αθλημάτων (με χρονολογική σειρά: ανδρικά ποδόσφαιρο 2, βόλεϊ 2, μπάσκετ 7 και γυναικείο βόλεϊ 2), ενώ άλλες δύο διεκδίκησε κάποιο διηπειρωτικό έπαθλο (ποδόσφαιρο το 1991, μπάσκετ το 1996 με επιτυχία).

Σε ατομικό επίπεδο, ξεχωρίζουν οι εξής διεθνείς διακρίσεις αθλητών: το ασημένιο του Κώστα Μυλωνά στο πιστόλι ταχύτητας κατά το Παγκόσμιο πρωτάθλημα σκοποβολής 1947, το ασημένιο στο άλμα επί κοντώ του Χρήστου Παπανικολάου κατά το Ευρωπαϊκό πρωτάθλημα στίβου 1966 και βασικά το παγκόσμιο ρεκόρ του το 1970 –μοναδικό για άνδρα αθλητή στην ιστορία του ελληνικού στίβου–, τα χρυσά του Λεωνίδα Σαμπάνη κατά τα Παγκόσμια πρωταθλήματα άρσης βαρών 1995, 1998 και κυρίως τα αργυρά του των Ολυμπιακών αγώνων 1996, 2000.

Ιστορία

1908-1910 (Ποδοσφαιρικός Όμιλος Αθηνών)

Γιώργος Καλαφάτης
Το σήμα του Ποδοσφαιρικού Ομίλου Αθηνών
Κωνσταντίνος Τσικλητήρας
Η ομάδα του 1908
Απόσπασμα από το τεύχος του ετησίου ημερολογίου του ΣΕΓΑΣ για το 1910 όπου περιγράφονται οι έως τότε δραστηριότητες του ΠΟΑ

Ιδρύθηκε από τον Γιώργο Καλαφάτη το 1908, όταν αυτός και άλλοι 40 αθλητές έφυγαν από τον Πανελλήνιο Γυμναστικό Σύλλογο, επειδή ο τελευταίος κατήργησε το ποδοσφαιρικό του τμήμα θεωρώντας το ασύμβατο με το στίβο.[10] Στις 3 Φεβρουαρίου 1908 διεξήχθη η πρώτη σύσκεψη των αθλητών και αποφασίστηκε η δημιουργία ενός αμιγώς ποδοσφαιρικού συλλόγου.

Το όνομα που δόθηκε στην ομάδα ήταν Ποδοσφαιρικός Όμιλος Αθηνών (Π.Ο.Α.), αφού οι ιδρυτές της ομάδας ήταν Αθηναίοι –γόνοι μάλιστα διακεκριμένων οικογενειών– και θέλοντας να τονίσουν τον ποδοσφαιρικό σκοπό του νέου συλλόγου.[11] «Εκείνο που γι’αυτούς είχε σημασία ήταν πως θα βάπτιζαν την ομάδα τους, την ομάδα της Αθήνας μας. Όλοι τους –αν και τόσο μικροί– εφλέγοντο από την ίδια μεγάλη πίστι και πεποίθησι. Ότι και τ’όνομα της ομάδος τους θα πρέπει να είναι αθηναϊκό. Να μιλάη στην καρδιά του κάθε Αθηναίου και της κάθε Ατθίδας.» (Λ. Πανουργιάς, 1955).[12] Το γήπεδο του ΠΟΑ ήταν το οικόπεδο ιδιοκτησίας Καραπάνου στο Λούνα Παρκ της οδού Πατησίων, χώρος που στεγάζεται πλέον το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Με την προσωπική εργασία των αθλητών και χορηγία του επιχειρηματία Μαρίνου Μαρινάκη η έκταση μετατράπηκε σε γήπεδο και γραφεία του συλλόγου.[11] Τα πρώτα χρώματα της ομάδας υπήρξαν τα κόκκινο-λευκό,[13] η δε συνεισφορά του ιδρυτή τέτοια ώστε ο νεοσύστατος ΠΟΑ έγινε γνωστός σε Αθήνα και Πειραιά ως «το Σωματείον του Καλαφάτη»,[σ 1] ενώ πρόεδρος εκλέχθηκε αρχικά ο μεγάλος του αδελφός Αλέξανδρος. Επί κάποιο διάστημα τερματοφύλακας διετέλεσε ο Κωστής Τσικλητήρας, ολυμπιονίκης τα 1908 και 1912 που σε ηλικία 24½ ετών απεβίωσε το 1913 κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων, και προπονητής ο Άγγλος Τζον Σίριλ Κάμπελ.

Το πρώτο τρόπαιο που απονεμήθηκε στον ΠΟΑ, υπήρξε στις 9 Σεπτεμβρίου 1908 το «κύπελλον μετά τρίποδος» έπειτα τη νίκη του με 9-0 επί του ΓΣ Βόλου ενισχυμένου από κάποιους παίκτες του Εθνικού ΓΣ για τον αγώνα «ποδοσφαιρίσεως», τον οποίο διοργάνωσε ο δήμος Τρικκαίων (Τρικάλων) στα πλαίσια των Πανθεσσαλικών αθλητικών αγώνων. Τον ίδιο Νοέμβριο κατέκτησε τον πρώτο του τίτλο, το πρωτάθλημα φθινοπώρου 1908 του Συνδέσμου Ελληνικών Γυμναστικών Αθλητικών Σωματείων (ΣΕΓΑΣ, τότε ΣΕΑΓΣ). Θα ακολουθήσει όμως μια μακρά περίοδος αστάθειας, διαφωνιών, αλλά και πειραματισμών για τον τελικό χαρακτήρα του νέου αθλητικού συλλόγου.

1910-1920 (Πανελλήνιος Ποδοσφαιρικός Όμιλος)

Το πρώτο γήπεδο του ΠΟΑ το 1908
Το σήμα του Πανελληνίου Ποδοσφαιρικού Ομίλου

Στα τέλη του 1909 υπήρξε διοικητική αστάθεια. Ο πρόεδρος Μαρίνος Μαρινάκης συμπεριφερόταν απολυταρχικά όντας ο κύριος χρηματοδότης της ομάδας και τελικά ήρθε σε ρήξη με τον ιδρυτή του ΠΟΑ, Καλαφάτη.

Η μη συμμετοχή στο πρωτάθλημα του χειμώνα 1910 και η δυσαρέσκεια στο πρόσωπο του προέδρου από την πλειονότητα των μελών του ΠΟΑ, οδήγησαν στη διάσπαση. Τα πρώτα σύννεφα εμφανίστηκαν όταν η συμπεριφορά του Μαρινάκη θεωρήθηκε περίεργη, αφού συχνά κατάρτιζε την ενδεκάδα με παίκτες που προέρχονταν από τον Εθνικό ΓΣ τους οποίους είχε φέρει ο ίδιος, ενώ κάτι ανάλογο προσπάθησε να πράξει και στο ΔΣ αλλοιώνοντας υπέρ του τη σύνθεσή του, κατάσταση που δεν έβρισκε σύμφωνο τον αρχηγό της ομάδας, Καλαφάτη. Κάποια μέλη του ΠΟΑ προσπάθησαν να γεφυρώσουν το μεταξύ τους χάσμα αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Ο Μαρινάκης ήταν ανένδοτος και υποστήριζε ότι ο ΠΟΑ του ανήκε, εφόσον τον χρηματοδοτούσε.

Ο Γιώργος Καλαφάτης με την ελληνική αντιπροσωπευτική ομάδα στους Διασυμμαχικούς αγώνες το 1919

Οι δύο άνδρες δεν τα βρήκαν και στις αρχές του 1910 ο Καλαφάτης μαζί με 35 μέλη-παίκτες της ομάδας αποχώρησαν. Έτσι, στις 7 Μαρτίου ο κορμός της ομάδας του Καλαφάτη μετονομάστηκε σε Πανελλήνιος Ποδοσφαιρικός Όμιλος (Π.Π.Ο.).[15] Τα χρώματα της νέας ομάδας ήταν το πράσινο και το λευκό. Έδρα του ΠΠΟ ήταν το γήπεδο Σιμοπούλου στην πλατεία Αγάμων, κοντά στην πλατεία Αμερικής. Οι αποχωρήσαντες τιμωρήθηκαν βάσει του κανονισμού του ΣΕΓΑΣ με 14μηνο αποκλεισμό,[σ 2] διάστημα κατά το οποίο ο ΠΠΟ θεωρούταν παρακλάδι του ΠΟΑ.[17] Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να μην αναγνωριστεί από τον ΣΕΓΑΣ παρά μόνον το 1911. Στο μεταξύ ο ΠΟΑ κατέκτησε το πρωτάθλημα φθινοπώρου 1910 του ΣΕΓΑΣ, στη συνέχεια όμως αποδυναμώθηκε και το 1912 συγχωνεύθηκε με τον ΣΠ Γουδή.

Ο ΠΠΟ ενισχύεται με μεταγραφές, κορυφαίες εκ των οποίων ήταν οι Κωνσταντινουπολίτες Μιχάλης Ρόκκος και Μιχάλης Παπάζογλου. Το Φεβρουάριο του 1911, διοργανώνει τουρνουά ποδοσφαίρου στο οποίο ανακηρύσσεται νικητής, το δε Δεκέμβριο κατακτά το πρωτάθλημα φθινοπώρου 1911 του ΣΕΓΑΣ σε μια σειρά αγώνων απέναντι στον Πειραϊκό Σύνδεσμο. Το 1912, μετά τη συγχώνευση ΠΟΑ και ΣΠ Γουδή, ο ΠΠΟ επιστρέφει στο γήπεδο της οδού Πατησίων και στην ομάδα εντάσσεται ο Λουκάς Πανουργιάς,[18] ενώ ιδρύεται το τμήμα ξιφασκίας (τότε οπλομαχία). Το 1914 γίνεται μέλος του συλλόγου ο Απόστολος Νικολαΐδης. Τα επόμενα χρόνια η χώρα βρίσκεται σε έκρυθμη κατάσταση από τον Εθνικό διχασμό, οι περισσότεροι αθλητές του επιστρατεύονται το 1917 εξαιτίας του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου και ο ΠΠΟ αγωνίζεται να επιβιώσει. Κατακτά πάντως άλλο ένα πρωτάθλημα το 1915.

Το 1918 ή αργότερο το 1919, καθιερώνεται ως έμβλημα το τριφύλλι. Έπειτα τη λήξη του πολέμου διοργανώνονται οι Διασυμμαχικοί αγώνες στο Παρίσι, σημαντικό αθλητικό γεγονός για το 1919. Ο ΣΕΓΑΣ αρνήθηκε να αποστείλει ποδοσφαιρική ομάδα και περιορίστηκε στον στίβο. Ο Καλαφάτης συστήνει 18μελή αντιπροσωπευτική ομάδα ποδοσφαίρου της Ελλάδας, με 6 ποδοσφαιριστές του ΠΠΟ. Παράλληλα, κατά τη διεξαγωγή των αγώνων ο Καλαφάτης συγκεντρώνει αθλητικό υλικό και τεχνογνωσία από άλλα αθλήματα που διεξάγονταν και επιστρέφοντας υποστηρίζει τα νέα τμήματα του συλλόγου.[19] Η κίνηση υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική για αυτόν, αλλά και γενικότερα τον ομαδικό αθλητισμό στη χώρα, καθώς το αθηναϊκό σωματείο ήταν πλέον σε θέση να δημιουργήσει τα τμήματα στίβου και βόλεϊ από την ίδια χρονιά, μπάσκετ το 1922 και πινγκ πονγκ το 1924.

1920-1922 (Πανελλήνιος Ποδoσφαιρικός και Αγωνιστικός Όμιλος)

Το σήμα του Πανελληνίου Ποδοσφαιρικού Αγωνιστικού Ομίλου

Το 1920 ο ΠΠΟ μετονομάζεται σε Πανελλήνιος Ποδοσφαιρικός και Αγωνιστικός Όμιλος (Π.Π.Α.Ο.). Η προσθήκη του επιθέτου αγωνιστικός, δηλώνει την πρόθεση να υπάρξει δραστηριοποίηση και σε άλλα αθλήματα πλην του ποδοσφαίρου.

Στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1920 στην Αμβέρσα, ο Καλαφάτης ήταν ο εκλέκτορας, προπονητής και αρχηγός της εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου η οποία συμπεριλάμβανε και τρεις ακόμα ποδοσφαιριστές του ΠΠΑΟ. Το 1921 και το 1922 ο ΠΠΑΟ κατακτά τα δύο πρώτα πρωταθλήματα που διοργάνωσε η ΕΠΣ Ελλάδος (ΕΠΣΕ). Στις 25 Φεβρουαρίου 1922 παραχωρείται στον ΠΠΑΟ ο αγρός Περιβόλα για την ανέγερση γηπέδου, μία υπόθεση που δεν ξεκαθάρισε παρά μόνο στις 7 Ιουλίου 1924 με το οριστικό παραχωρητήριο της έκτασης όπου σήμερα βρίσκεται το γήπεδο Απόστολος Νικολαΐδης.[20] Ο Παντελής Καρασεβδάς, ως βουλευτής των Φιλελευθέρων, ήταν αυτός που έδωσε μάχη στη Δ’ Εθνοσυνέλευση (1924-1925) για να εγκριθεί η παραχώρηση από το δήμο Αθηναίων στον Παναθηναϊκό. Η εγκριτική απόφαση δημοσιεύθηκε στο υπ’ αριθμόν 165/1924 φύλλο της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως. Η γενική συνέλευση των μελών του Παναθηναϊκού σε ένδειξη ευγνωμοσύνης τον εξέλεξε πρόεδρο του συλλόγου.

1922: Παναθηναϊκός Αθλητικός Όμιλος

«Πώς ο Σύλλογος απέκτησε την σημερινή του ονομασία ως Παναθηναϊκός Α.Ο.»

Προηγουμένως ο Σύλλογος έφερε, ως γνωστόν, την επωνυμίαν «Πανελλήνιος». Με την ονομασία όμως αυτήν συνεχέετο με τον -υφιστάμενον και τότε- σημερινόν Πανελλήνιον Γ.Σ.

Χαρακτηριστικόν είναι ότι έγγραφα ανήκοντα εις τον ένα Σύλλογον έφθαναν εκ παραδρομής εις τον άλλον. Τούτο βέβαια δεν ήτο δυνατόν να γίνη ανεκτόν από τα μέλη του Συλλόγου τα οποία με τον διακρίνοντα αυτά ζήλον ήθελαν όχι μόνον την πρόοδόν του αλλά και την κατά πάντα... ανεξαρτησίαν του.

Ούτω απεφασίσθη η νέα αλλαγή του ονόματός του. Προς τούτο προεκηρύχθη... πρόχειρος διαγωνισμός μεταξύ των μελών ένα έκαστον των οποίων υπεχρεώθη να υποδείξει και μίαν νέαν επωνυμίαν. Μεταξύ των άλλων επροτάθη υπό του σημερινού Γεν. Γραμματέως του ΠΑΟ Μιχ. Παπάζογλου η ονομασία «Παναθηναϊκός Α.Ο.». Αύτη ενεκρίθη από όλα τα μέλη παμψηφεί και ούτω ο σύλλογος φέρει την επωνυμίαν αυτήν από του έτους 1923.[21]

Ο Μιχάλης Παπάζογλου (αργότερα διευθυντής του ταξιδιωτικού γραφείου Γενικόν Πρακτορείον Εισιτηρίων Αθηνών) διετέλεσε ποδοφαιριστής (1911 ώς το 1919[22]), αθλητής του στίβου και παράγοντας (γενικός αρχηγός, γενικός γραμματέας, ταμίας) του Παναθηναϊκού. Μία δε από τις υπάρχουσες τρεις εκδοχές τού αποδίδει και την πατρότητα της ιδέας για καθιέρωση του τριφυλλιού ως επίσημου εμβλήματος γύρω στα 1918. Αναφορικά πάντως με το 1923 ως έτος της οριστικής μετονομασίας, η πηγή του 1948 σαφώς και σφάλλει.

Αρχείο:Μετονομασία ΠΠΑΟ.jpg
Η επιστολή της 21ης Ιουλίου του 1922 στην ΕΟΕ περί μετονομασίας σε Παναθηναϊκός ΑΟ.
Αρχείο:Βεβαίωση 1950 Πρωτοδικείου Αθηνών για ΠΑΟ.JPG
Η βεβαίωση του Πρωτοδικείου Αθηνών περί καταχώρησης στις 16 Φεβρουαρίου 1924 του ΠΑΟ στο Βιβλίο Ανεγνωρισμένων Σωματείων.

Ήδη από το καλοκαίρι του 1922, το σωματείο έχει γνωστοποιήσει στην Ελληνική Ολυμπιακή Επιτροπή (ακόμη τότε ΕΟΑ) με το υπ' αριθμόν 52/31.07.1922 έγγραφο (πρωτοκολλήθηκε από εκείνη στις 17 Αυγούστου με α.α. 211) την απόφαση της Γενικής του Συνέλευσης περί αλλαγής της επωνυμίας σε Παναθηναϊκός Αθλητικός Όμιλος.[23] Προς το παρόν, δεν έχει εξακριβωθεί η ημερομηνία της συνέλευσης εκείνης ή έστω της καταχώρησης της συγκεκριμένης απόφασης στο βιβλίο πρακτικών του συλλόγου, δεδομένου ότι το μεγαλύτερο τμήμα του προπολεμικού αρχείου του έχει καταστραφεί ή χαθεί.

Για τη μετονομασία, όμως, ενός σωματείου απαιτείται να αποφασίσει με αυξημένη ή και απόλυτη πλειοψηφία (αναλόγως με τα ορισθέντα στο καταστατικό) η ετήσια τακτική Γενική Συνέλευση των μελών του. Είναι επίσης γνωστό από προηγούμενα και επόμενα χρόνια, πως στον Παναθηναϊκό αυτή λάμβανε χώρα κατά το μήνα Μάιο ή Ιούνιο, δηλαδή προς το τέλος της αγωνιστικής περιόδου. Τεκμαίρεται, συνεπώς, ότι η συνέλευση του 1922 πραγματοποιήθηκε έπειτα από τις 10 Απριλίου (23 με το ισχύον τώρα Γρηγοριανό ημερολόγιο) και τη λήξη του πρωτάθληματος 1921-22 της ΕΠΣΕ, τελευταίου ποδοσφαιρικού τίτλου ο οποίος κατακτήθηκε πριν την υιοθέτηση της νέας επωνυμίας.

Η πρωταθλήτρια ομάδα ποδοσφαίρου το 1921
Η ομάδα μπάσκετ εναντίον του Εθνικού Αθηνών το 1922

Χαρακτηριστικό του ερασιτεχνικού επιπέδου στον τότε ελληνικό αθλητισμό, αποτελεί το γεγονός πως ο σύλλογος δεν είναι υποχρεωμένος σε τροποποίηση του καταστατικού του ώστε να επισημοποιήσει το νέο όνομα. Παρότι έχει εγγραφεί με κάποιο από τα παλαιότερα στις υφιστάμενες αθλητικές ομοσπονδίες και ενώσεις, εκείνες εξακολουθούν να τον λογίζουν ως κανονικό μέλος τους (ΣΕΑΓΣ, ΕΠΣΕ) και ως πλήρως ενεργό σωματείο (ΕΟΑ). Αυτό, εξαιτίας οικονομικών ίσως λόγων, δεν θα προβεί σε αλλαγή του καταστατικού παρά μόνο μετά την παρέλευση 1,5 έτους και συγκεκριμένα στις αρχές του 1924, όπως πιστοποιεί η γραμματεία του Πρωτοδικείου Αθηνών το 1950 με τη βεβαίωσή της 194/01.08.1950.

Έχει διατυπωθεί η άποψη,[24] πως εν τέλει η τροποποίηση «το πιθανότερο είναι ότι έχει να κάνει με τις ενέργειες του Παναθηναϊκού να κατοχυρώσει νομικά» τη χρήση της δημοτικής αγροτικής έκτασης Περιβόλα επί της σημερινής Λεωφόρου Αλεξάνδρας, όπου κατασκευάζει το ομώνυμο γήπεδο με ίδιους πόρους (αυτό αιτιολογεί την οικονομική δυσπραγία) από το Μάιο του 1922.[25] Πράγματι, το προσωρινό (διετές) ενοικιαστήριο λήγει στις 13 Απριλίου 1924 σύμφωνα με την υπ' αριθμόν 3294/25.02.1922 απόφαση του δημοτικού συμβουλίου Αθηναίων,[21] οπότε κάθε πράξη ανανέωσής του οφείλει να λάβει χώρα υπό τη νέα επωνυμία (τελικά η Δ΄ Εθνική Συνέλευση θα ψηφίσει το καλοκαίρι του 1924 την επ' αόριστον παραχώρηση της χρήσης του αγρού).

Το ίδιο επιβάλλεται να συμβεί και στις διαδικασίες για την ίδρυση της Ένωσης Ποδοσφαιρικών Σωματείων Αθηνών (ΕΠΣΑ), της οποίας οι Παναθηναϊκός και Απόλλωνας Σμύρνης θα αποτελέσουν σύντομα τα ιδρυτικά της μέλη. Λαμβάνοντας υπόψη τη δεδομένη αιτία, πιθανολογείται ότι το τροποποιημένο καταστατικό κατατέθηκε στο Πρωτοδικείο προς αναγνώριση έπειτα από τις 13 Ιανουαρίου 1924. Δηλαδή τον τελευταίο αγώνα του συλλόγου στα πλαίσια του πρωταθλήματος 1923-24 της ΕΠΣΕ, πριν την αποχώρηση διαμαρτυρίας από εκείνη ώστε να δημιουργηθεί η ΕΠΣΑ και να διοργανωθεί άμεσα το πρώτο αθηναϊκό πρωτάθλημα με έναρξη στις 20 Απριλίου. Το καταστατικό πάντως είχε ήδη επικυρωθεί δικαστικά από το Φεβρουάριο του 1924,[26] συγκεκριμένα τις 16 του μηνός.

Εκ παραδρομής, ορισμένες πηγές τοποθετούν τη λήψη της απόφασης περί οριστικής μετονομασίας του Πανελλήνιου ΠΑΟ, στη Γενική Συνέλευση της 15ης Μαΐου 1924.[27] Ουσιαστικά, η συγκεκριμένη ημερομηνία έπεται κατά διετία της ορθής και μερικούς μήνες της τροποποίησης του καταστατικού, υποχρεωτικής για λόγους συναλλαγών με τις αρχές της ελληνικής πολιτείας και όχι αναγνώρισης από τους αθλητικούς φορείς.

1922-1924

Θανάσης Αραβοσιτάς, ιδρυτής του τμήματος σκοποβολής και Βαλκανιονίκης

Εκτός από τις αρχές του αθλητισμού στη χώρα, το σωματείο δημοσιοποιεί βέβαια την αλλαγή επωνυμίας του και στον Τύπο της εποχής. Στο εξής, θα πρόκειται για τον Παναθηναϊκό Αθλητικό Όμιλο σε αγώνες κάθε ομαδικού ή ατομικού αθλήματος, ο οποίος και καλλιεργεί, όπως ενδεικτικά αναφέρεται, τμήματα ποδοσφαίρου, καλαθόσφαιρας και στίβου:

«Σήμερον εν τω Ποδηλατοδρομίω του Ν. Φαλήρου πρώτη εμφάνισις των σμυρναϊκών ποδοσφαιρικών σωματείων εις επισήμους αγώνας. Ώρα 2 1/4 μ.μ. Πανιώνιος Γυμναστ. Σύλλογος εναντίον Παναθηναϊκού Αγωνιστικού και Ποδοσφαιρικού Ομίλου.»[28]

  • 9 Απριλίου 1923, αθλητική εορτή στο Παναθηναϊκό Στάδιο με αγώνες στίβου, μπάσκετ και διελκυστίνδας και τη συμμετοχή των ομάδων Εθνικού Γ.Σ., Πανελληνίου Γ.Σ. και Παναθηναϊκού. Μετείχαν οι αθλητές του Παναθηναϊκού Φ. Ασπρογέρακας, Απόστολος Νικολαΐδης, Μαλακατές, Πανουργιάς, Καλογερόπουλος, Ανδρίτσος:

«Θριαμβευτική επιτυχία έστεψε την χθεσινήν πρωτότυπον αγωνιστικήν εορτήν, ην εξετέλεσαν τα τρία αθλητικά μας σωματεία ο Πανελλήνιος, ο Εθνικός και ο Παναθηναϊκός στο Στάδιον... Δρόμος με σάκκους: 1) Φ. Ασπρογέρακας Παναθηναϊκού... Άλμα επί κοντώ: 1) Α. Νικολαΐδης Παναθηναϊκού... Σκυταλοδρομία 1500μ: 3) Παναθηναϊκός (Μαλακατές, Ασπρογέρακας και Πανουργιάς)... Δρόμος ζευγών 1) Ζεύγος Καλογερόπουλος-Ανδρίτσος Παναθηναϊκού... Εγένετο προσέτι επίδειξις μπάσκετ μπωλ παρ' ομάδων των συλλόγων Παναθηναϊκού και Εθνικού και διελκυστίνδας παρ' ομάδος του Παναθηναϊκού καθ' ομάδος μικτής Πανελληνίου και Εθνικού».[29]

  • 6 Μαΐου 1923, συμμετοχή του Παναθηναϊκού στους αθλητικούς αγώνες «Δ΄ Παναθήναια»:

«Εις τους αγώνας τούτους μετέχουν δια των αρίστων πρωταθλητών των πάντα τα γυμναστικά σωματεία Αθηνών και Πειραιώς ήτοι Πανελλήνιος, Εθνικός, Παναθηναϊκός, Πανιώνιος, Απόλλων Σμύρνης, Πειραϊκός Σύνδεσμος...».[30]

To 1924 ιδρύεται επίσης το τμήμα επιτραπέζιας αντισφαίρισης του συλλόγου.

1925-1940

Αντώνης Καρυοφύλλης
Άγγελος Μεσσάρης
Xόκεϊ επί χόρτου στη Λεωφόρο το 1927
Η ομάδα ποδηλασίας το 1928
Η πρωταθλήτρια ομάδα ποδοσφαίρου το 1930

To 1926 ο Παναθηναϊκός ίδρυσε ακόμα τμήμα ορειβασίας. Στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1928 στο Άμστερνταμ ο αθλητής στίβου του Παναθηναϊκού Αντώνης Καρυοφύλλης παρέλασε ως σημαιοφόρος. Ήταν η πρώτη διοργάνωση κατά την οποία η Ελλάδα άνοιξε την παρέλαση.[31]

Νέα τμήματα δημιουργούνται και καλλιεργούνται. Το 1928 ιδρύονται τμήμα ποδηλασίας, τμήμα σκοποβολής και τμήμα χόκεϊ επι χόρτου. Το 1929 ιδρύεται το τμήμα μπιλιάρδου.[32] Το 1930 ιδρύονται το τμήμα κολύμβησης, το τμήμα πόλο και το τμήμα χάντμπολ. Το 1930 σημειώνεται η πιο μεγάλη νίκη του ποδοσφαιρικού τμήματος απέναντι στον Ολυμπιακό με 8-2 παράλληλα με την κατάκτηση του πρώτου πρωταθλήματος Ελλάδας υπό τη διοργάνωση της ΕΠΟ για το σύλλογο. Όμως η ομάδα αυτή δε θα συνεχίσει να πρωταγωνιστεί καθώς το 1932 διαγράφεται ο Άγγελος Μεσσάρης, και αργότερα ο Καλαφάτης, ενώ η μισή ποδοσφαιρική ομάδα τιμωρείται με διετή αποκλεισμό μετά από διαφωνίες με τη διοίκηση Νικολάου Ξηρού και τον Απόστολο Νικολαΐδη.[33]

Το 1935 ο Γιώργος Βήχος κατακτά το πρώτο του μετάλλιο στο Παγκόσμιο πρωτάθλημα σκοποβολής. Συνολικά κατέκτησε 5 παγκόσμια μετάλλια (2 ασημένια και 3 χάλκινα) έως το 1947.[34] Το 1937 ιδρύεται το γυναικείο τμήμα μπάσκετ. Το 1938 ο Θανάσης Αραβοσιτάς αναδεικνύεται βαλκανιονίκης στο τυφέκιο ακριβείας.[25]

1940-1945

Μίμης Πιερράκος
Η ομάδα μπάσκετ του 1940

Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος αναστέλλει τις αθλητικές λειτουργίες και οι αθλητές του Παναθηναϊκού επιστρατεύονται. Στις 19 Νοεμβρίου 1940 ο Μίμης Πιερράκος σκοτώνεται στο ελληνοιταλικό μέτωπο.[35]

Την άνοιξη του 1942, επί Κατοχής, ο Παναθηναϊκός και η ΑΕΚ διοργάνωσαν φιλικό αγώνα για να ενισχύσουν με τα έσοδά του νοσηλευόμενους του νοσοκομείου Σωτηρία. Οι Γερμανοί επενέβησαν ορίζοντας διαιτητή έναν Αυστριακό αξιωματικό, ενώ απαίτησαν μέρος των εσόδων. Οι αρχηγοί των ομάδων Κρητικός και Μαρόπουλος αποφάσισαν να μη γίνει ο αγώνας και οι φίλαθλοι, αφού συμφώνησαν, προχώρησαν σε επεισόδια αγανάκτησης απέναντι στους κατακτητές[36]. Ακολούθησε μια από τις μεγαλύτερες αντιπολεμικές διαδηλώσεις, όταν το πλήθος των 15.000 φιλάθλων κατευθύνθηκε προς την Ομόνοια.[37] Ο αγώνας αυτός έμεινε στην ιστορία ως το αντιστασιακό ντέρμπι.

Ο Γενικός Γραμματέας του ΠΑΟ, Μιχάλης Παπάζογλου, μαζί με τον Δημήτρη Γιαννάτο (ιδρυτή του τμήματος μπάσκετ του Παναθηναϊκού) συμμετείχαν στην αντιστασιακή ομάδα του αθλητή του Ηρακλή Γιώργου Ιβάνοφ και συνελήφθησαν από τους Γερμανούς κατηγορούμενοι για σαμποτάζ και κατασκοπεία. Οι Γιαννάτος και Ιβάνοφ εκτελέστηκαν, ενώ ο Παπάζογλου κατάφερε να αποδράσει. Ο διευθυντής του γηπέδου της Λεωφόρου Αλεξάνδρας, Αντώνης Βρεττός, παρότι το γήπεδο είχε επιταχθεί από τους Ιταλούς,[38] μετέτρεψε τους απρόσιτους χώρους του γηπέδου σε χώρους αντίστασης εξοπλισμένους με ραδιόφωνα, ενώ 4 ημέρες πριν από την αποχώρηση των Γερμανών, ο ίδιος ύψωσε την ελληνική σημαία στο γήπεδο.[36]

1945-1960

Παίκτριες της γυναικείας ομάδας μπάσκετ (1950)

Το 1945 η ομάδα βόλεϊ και το 1946 η ομάδα μπάσκετ του Παναθηναϊκού κατακτούν τα πρώτα τους πρωταθλήματα. Το Φεβρουάριο του 1947 ιδρύεται το τμήμα πυγμαχίας του συλλόγου και το 1947 το τμήμα καταδύσεων.

Το 1947 ο Κώστας Μυλωνάς αγωνίζεται στο Παγκόσμιο πρωτάθλημα σκοποβολής στη Στοκχόλμη και κατακτά 3 ασημένια και 1 χάλκινο μετάλλιο.[34] Το 1950 ο Γιώργος Καλαφάτης επιστρέφει στον Παναθηναϊκό και επανεγγράφεται στα μητρώα του συλλόγου. Το 1951 στους πρώτους Μεσογειακούς Αγώνες, ο Στέφανος Πετράκης αναδεικνύεται πρώτος νικητής στα 100μ[25].

Το 1955 θα ξεκινήσει και η «Χρυσή Περίοδος» του συλλόγου στον στίβο. Θα κατακτήσει την ίδια χρονιά το πρωτάθλημα στους άνδρες και μέχρι το 1974 η ομάδα θα έχει ένα σερί 20 συνεχόμενων πρωταθλημάτων, επίδοση ρεκόρ για τον ελληνικό στίβο.

Το 1958 ο Γιώργος Οικονομίδης και ο Γιώργος Μουζάκης συνθέτουν τον ύμνο του Παναθηναϊκού, τον οποίο θα ερμηνεύσει αρχικά ο Λέανδρος Παπαθανασίου και το 1962 ο Γιάννης Βογιατζής[25]. Το 1959 κατασκευάστηκε στον κενό χώρο κάτω από τις κερκίδες του ποδοσφαιρικού γηπέδου το πρώτο κλειστό γυμναστήριο στην Ελλάδα, γνωστό ως Τάφος του Ινδού.

Το 1959 ο πυγμάχος Δημήτρης Μιχαήλ κατακτά το το χάλκινο μετάλλιο στα 63,5 κιλά στους Μεσογειακούς Αγώνες του Λιβάνου.[34] Νέα τμήματα ιδρύονται στον Παναθηναϊκό το 1959 τμήμα άρσης βαρών, τμήμα σκάκι, ενώ επανιδρύεται το τμήμα ξιφασκίας το 1960 από τον Ξενοφώντα Χατζησαράντο, ο οποίος το οδήγησε σε σημαντικές επιτυχίες.

1961-1970

Το Γήπεδο Απόστολος Νικολαΐδης
Ο Γιώργος Κολοκυθάς

Το 1961 ο πυγμάχος του Παναθηναϊκού Δημήτρης Μιχαήλ αναδεικνύεται Βαλκανιονίκης στα 63 κιλά. Το 1962 ιδρύεται το τμήμα γυμναστικής και το 1963 τμήμα καταδύσεων. Το 1964 ο Παναθηναϊκός γίνεται η πρώτη ποδοσφαιρική ομάδα που κατακτά αήττητη το πρωτάθλημα Ελλάδος με το σύστημα της Α΄ Εθνικής, συμπληρώνοντας παράλληλα επτά κατακτήσεις πρωταθλημάτων ποδοσφαίρου.[39] Λίγο νωρίτερα το Φεβρουάριο της ίδιας χρονιάς έφυγε από τη ζωή ο ιδρυτής του ΠΑΟ Γιώργος Καλαφάτης και το πρωτάθλημα αφιερώθηκε στη μνήμη του.

Το 1966 ιδρύεται το τμήμα πάλης. Την ίδια χρονιά ιδρύεται η Θύρα 13 ενιαίος φορέας των οργανωμένων συνδέσμων του Παναθηναϊκού. Επίσης το 1966 Χρήστος Παπανικολάου κατακτά το ασημένιο μετάλλιο στο επί κοντώ στο Ευρωπαϊκό πρωτάθλημα στίβου της Βουδαπέστης.[40]

Το 1967 ο πυγμάχος Βαγγέλης Οικονομάκος κατακτά το χρυσό στα 71 κιλά στους Μεσογειακούς αγώνες της Τύνιδας.[34] Στην ίδια διοργάνωση ο αρσιβαρίστας Τσούκας κατέκτησε το χρυσό μετάλλιο, ο συναθλητής του Χρήστος Ιακώβου κατέκτησε το χάλκινο στα 75 κιλά σημειώνοντας παγκόσμιο ρεκόρ εφήβων και ο Χρήστος Παπανικολάου το χρυσό στο άλμα επί κοντώ.[41]

Με την εγκαθίδρυση της δικτατορίας καθαιρείται από Πρόεδρος του συλλόγου ο παλαίμαχος ποδοσφαιριστής της ομάδας Λουκάς Πανουργιάς, ενώ η ΓΓΑ δεν ανανεώνει το συμβόλαιο και την άδεια παραμονής του προπονητή Στέφαν Μπόμπεκ. Το 1968 ο Απόστολος Νικολαΐδης παραπέμπεται σε δίκη για να αποξενωθεί από τα αθλητικά και διοικητικά του πόστα.[42] Στο πλευρό του βρέθηκε ο ιδρυτής του Ολυμπιακού και επίσης προδικτατορικός ποδοσφαιρικός παράγοντας Γιώργος Ανδριανόπουλος.

Το 1969 η ομάδα μπάσκετ του Παναθηναϊκού συμμετέχει στα ημιτελικά του Κυπέλλου Κυπελλούχων Ευρώπης. Την ίδια χρονιά ιδρύεται το γυναικείο τμήμα βόλεϊ. Το 1970 ο Χρήστος Παπανικολάου σημειώνει παγκόσμιο ρεκόρ στο επί κοντώ στους Βαλκανικούς Αγώνες που διεξάγονταν στο στάδιο Καραϊσκάκη και γίνεται ο πρώτος Έλληνας πρωταθλητής που σημείωσε κορυφαία επίδοση στον κόσμο, ενθουσιάζοντας παράλληλα τους θεατές.[43]

1971-1980

Στον τελικό του Κυπέλλου Πρωταθλητριών το 1971 με αντίπαλο τον Άγιαξ του Γιόχαν Κρόιφ
Μίμης Δομάζος, ο Στρατηγός
Ο Φέρεντς Πούσκας, από τις μεγαλύτερες μορφές στην ποδοσφαιρική ιστορία, προπονητής την περίοδο 1970-1974

Το 1971 η ομάδα ποδοσφαίρου του Παναθηναϊκού πραγματοποίησε την μεγαλύτερη μέχρι σήμερα επιτυχία του ελληνικού ποδοσφαίρου σε επίπεδο συλλόγων. Έγινε η πρώτη και μοναδική μέχρι σήμερα ελληνική ομάδα που αγωνίστηκε στον τελικό του Κυπέλλου Πρωταθλητριών Ευρώπης απέναντι στον πανίσχυρο Άγιαξ της εποχής, με τον Αντώνη Αντωνιάδη μάλιστα πρώτο σκόρερ της διοργάνωσης. Η ομάδα του Φέρεντς Πούσκας αγωνίστηκε και στον τελικό του Διηπειρωτικού Κυπέλλου απέναντι στην πρωταθλήτρια Λατινικής Αμερικής Νασιονάλ Μοντεβιδέο, ύστερα από την άρνηση του Άγιαξ να συμμετάσχει.

Την ίδια χρονιά, ο Χρήστος Παπανικολάου κατακτά και πάλι το χρυσό στο άλμα επί κοντώ στους Μεσογειακούς Αγώνες της Σμύρνης.

Το 1972 ο Αντώνης Αντωνιάδης με 39 γκολ αναδεικνύεται ο δεύτερος σκόρερ στην Ευρώπη και κατακτά το ασημένιο παπούτσι. Την ίδια χρονιά η ομάδα μπάσκετ του Παναθηναϊκού αγωνίζεται στα ημιτελικά του Κυπέλλου Πρωταθλητριών. Επίσης το 1972 στο Ευρωπαϊκό πρωτάθλημα κλειστού στίβου στο Γκρενόμπλ, ο Σπήλιος Ζαχαρόπουλος κατακτά το ασημένιο μετάλλιο στα 1500 μέτρα.[43] Στους Βαλκανικούς Αγώνες του 1972 ο Ανδρέας Βγενόπουλος και ο Γιάννης Χατζησαράντος κατακτούν αργυρά μετάλλια στην ξιφασκία.[44] Στο Παγκόσμιο πρωτάθλημα άρσης βαρών του 1972 ο Χρήστος Ιακώβου κατακτά το ασημένιο μετάλλιο στο ντεβολπέ, ενώ αναδείχθηκε πέμπτος στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μονάχου.[41]

Στους Βαλκανικούς Αγώνες του 1973 ο Ανδρέας Βγενόπουλος και ο Γιάννης Χατζησαράντος κατακτούν και πάλι από ένα αργυρό μετάλλιο στην ξιφασκία.[44]

Το 1974 με την πτώση της δικτατορίας αποκαθίστανται τα παλαιά διοικητικά στελέχη όλων των ομάδων. Πρόεδρος του Παναθηναϊκού αναλαμβάνει ο Απόστολος Νικολαΐδης. Την ίδια χρονιά η ομάδα πινγκ πονγκ του Παναθηναϊκού αγωνίστηκε στα ημιτελικά του Κυπέλλου Κυπελλούχων χάνοντας από τη Χέρτα Βερολίνου με 5-3.[45] Το 1977 η ομάδα ποδοσφαίρου του Παναθηναϊκού κατακτά το Βαλκανικό Πρωτάθλημα και μαζί το ελληνικό νταμπλ.

Το 1978 ιδρύεται το τμήμα μοντέρνου πένταθλου και το 1980 το τμήμα τζούντο. Το 1979 η ομάδα ποδοσφαίρου του ΠΑΟ γίνεται επαγγελματική και αυτονομείται διοικητικά με πρώτο πρόεδρο το Γιώργο Βαρδινογιάννη[46] ο οποίος παρέλαβε την προεδρία από το Τζακ Νικολαΐδη. Το 1980 η ομάδα βόλεϊ του Παναθηναϊκού αγωνίζεται στον τελικό του Κυπέλλου Κυπελλούχων Ευρώπης. Το 1980 ιδρύεται το γυναικείο τμήμα ποδοσφαίρου από την ΠΑΕ, το οποίο λειτούργησε έως το 1982.[47]

1981-1990

Ο Δημήτρης Σαραβάκος

Το 1981 η γυναικεία ομάδα βόλεϊ του Παναθηναϊκού αγωνίζεται στο φάιναλ φορ του Ευρωπαϊκού Κυπέλλου Συνομοσπονδιών. Την ίδια χρονιά ιδρύεται το τμήμα τοξοβολίας και εγκαινιάζεται το προπονητικό κέντρο της Παιανίας.

Το 1982 η ομάδα μπάσκετ του Παναθηναϊκού κατακτά την 6η θέση στο Κύπελλο Πρωταθλητριών Ευρώπης. Το 1982 ο αθλητής στίβου του ΠΑΟ Χρήστος Καραγιώργος καταρρίπτει το παγκόσμιο ρεκόρ στα 7 μίλια ανδρών. Το 1984 ο Ηλίας Κελεσίδης αναδεικνύεται βαλκανιονίκης στην ποδηλασία[25].

Το 1984 η ομάδα ποδοσφαίρου επιστρέφει μετά από 7 χρόνια στην κορυφή του πρωταθλήματος κατακτώντας πανηγυρικά το νταμπλ με προπονητή τον Γιάτσεκ Γκμοχ. Την επόμενη χρονιά αποκτάται από τον Παναθηναϊκό ο Δημήτρης Σαραβάκος που έγινε ένας από τους πιο αναγνωρίσιμους ποδοσφαιριστές στην ιστορία της ομάδας και επί των ημερών του ο ΠΑΟ σημείωσε σημαντικές επιτυχίες σε Ελλάδα και Ευρώπη. Το 1985 η ομάδα ποδοσφαίρου του Παναθηναϊκού αγωνίζεται στα ημιτελικά του Κυπέλλου Πρωταθλητριών Ευρώπης. Το 1988 η ομάδα ποδοσφαίρου αγωνιζόμενη στο Κύπελλο ΟΥΕΦΑ απέκλεισε μετά από εντυπωσιακές εμφανίσεις την Οσέρ, τη Γιουβέντους και τη Χόνβεντ φθάνοντας μέχρι την προημιτελική φάση.

Το 1989 η ομάδα βόλεϊ του Παναθηναϊκού αγωνίζεται στο φάιναλ φορ του Κυπέλλου Κυπελλούχων Ευρώπης και κατακτά την τρίτη θέση. Το ίδιο έτος ο Παύλος Γιαννακόπουλος αναλαμβάνει την προεδρία του τμήματος μπάσκετ. Το 1990 ιδρύεται το τμήμα ποδοαντισφαίρισης (football tennis).[32]

Νίκος Γκάλης

1991-2000

Ντομινίκ Ουίλκινς
Αρχείο:Warzycha.jpg
Κριστόφ Βαζέχα

Το 1992 το τμήμα μπάσκετ γίνεται επαγγελματικό και αυτονομείται διοικητικά υπό την προεδρία του Παύλου Γιαννακόπουλου. Την ίδια χρονιά ο Παναθηναϊκός αποκτά το Νίκο Γκάλη, με την ένταξη του οποίου σηματοδοτείται η έξοδος της ομάδας μπάσκετ από την παρακμή και από την 8η θέση της προηγούμενης σεζόν ο ΠΑΟ διεκδικεί το πρωτάθλημα. Επίσης το 1992 ιδρύεται το τμήμα συγχρονισμένης κολύμβησης[32]. Το 1993 πυγμάχος του Παναθηναϊκού Πάρης Βασιλικός κατακτά το ασημένιο μετάλλιο στους Μεσογειακούς Αγώνες στο Ρουσιγιόν.

Το 1994 με το Νίκο Γκάλη στη σύνθεση του και το 1995 με τον Παναγιώτη Γιαννάκη η ομάδα μπάσκετ του Παναθηναϊκού κατακτά την τρίτη θέση στην Ευρώπη. Την επόμενη χρονιά, το 1996, στέφεται Πρωταθλητής Ευρώπης κατακτώντας το πρώτο ευρωπαϊκό πρωτάθλημα για ελληνικό συλλόγο, ενώ λίγους μήνες αργότερα κατέκτησε και το Διηπειρωτικό Κύπελλο.

Την ίδια χρονιά (1996), η ποδοσφαιρική ομάδα του Παναθηναϊκού φθάνει μέχρι τον ημιτελικό του Τσάμπιονς Λιγκ όπου αποκλείεται από τον Άγιαξ.

Λάβαρα του Παναθηναϊκού με τα ευρωπαϊκά πρωταθλήματα σε αγώνα μπάσκετ

Το 1996 ο αρσιβαρίστας Λεωνίδας Σαμπάνης γίνεται ο πρώτος αθλητής του Παναθηναϊκού που κατακτά ολυμπιακό μετάλλιο, όταν αναδείχθηκε δεύτερος στην κατηγορία των 58 κιλών στην Ολυμπιάδα της Ατλάντα. Από το 1995 έως το 2000 κατέκτησε επίσης τις θέσεις: α΄ στο Παγκόσμιο πρωτάθλημα 1995 (58,75), α΄ στο Ευρωπαϊκό πρωτάθλημα 1996 (59,00), β΄ στο Ευρωπαϊκό πρωτάθλημα 1997 (58,90), β΄ στο Ευρωπαϊκό πρωτάθλημα 1998 (61,40), α΄ στο Παγκόσμιο πρωτάθλημα 1998 (61,76), β΄ στο Ευρωπαϊκό πρωτάθλημα 1999 (61,66), β΄ στο Παγκόσμιο πρωτάθλημα 1999 (61,40). Στους Ολυμπιακούς αγώνες του 2000 στο Σίδνεϊ κατέκτησε το ασημένιο μετάλλιο στα 61,3 κιλά.

Εορτασμός των 100 ετών στο ΟΑΚΑ

Το 2000 η ομάδα μπάσκετ του Παναθηναϊκού κατακτά το Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα στο φάιναλ φορ της Θεσσαλονίκης. Το 2000 η γυναικεία ομάδα βόλεϊ του Παναθηναϊκού αγωνίζεται στον τελικό του Ευρωπαϊκού Κυπέλλου Συνομοσπονδίας.

Ο Γιώργος Καραγκούνης

2001-2010

Ο Ζέλικο Ομπράντοβιτς
Ο Δημήτρης Διαμαντίδης
Ο Τζιμπρίλ Σισέ

Το 2001 το ποδοσφαιρικό τμήμα του Παναθηναϊκού αναδείχθηκε ως η καλύτερη ομάδα στον κόσμο για το μήνα Σεπτέμβριο από την IFFHS (International Federation of Football History & Statistics) και υπήρξε μοναδικό επίτευγμα για ελληνικό σύλλογο. Την ίδια χρονιά η κολυμβήτρια του συλλόγου Νέρι Νιανγκουάρα κατέκτησε 2 αργυρά μετάλλια στους Μεσογειακούς Αγώνες, στη σκυταλοδρομία και στα 100μ. ελεύθερο.

Η ομάδα καλαθοσφαίρισης αγωνίζεται στον τελικό του Ευρωπαϊκού Πρωταθλήματος μπάσκετ, ενώ το 2002 κατακτά το τρίτο ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα μπάσκετ στην Μπολόνια, αγωνιζόμενος ενάντια στα προγνωστικά. Παράλληλα, η ποδοσφαιρική ομάδα φθάνει μέχρι τους οκτώ του Τσάμπιονς Λιγκ όπου αποκλείεται από την Μπαρτσελόνα. Επίσης, το 2002 ο αρσιβαρίστας Λεωνίδας Σαμπάνης κατακτά την πρώτη θέση στο Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα στα 61,65 κιλά.

Το 2003 η ποδοσφαιρική ομάδα φθάνει μέχρι τους οκτώ του Κυπέλλου ΟΥΕΦΑ. Το 2004 η αθλήτρια στίβου Χρυσοπηγή Δεβετζή κατακτά το ασημένιο μετάλλιο στο τριπλούν στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας και το χάλκινο στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα κλειστού στίβου. Το 2004 η ομάδα βόλεϊ των ανδρών αγωνίζεται στο φάιναλ φορ του Κυπέλλου Συνομοσπονδιών Ευρώπης. Την ίδια χρονιά, η Εθνική Ελλάδος στο ποδόσφαιρο κατακτά το Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα με αρκετούς παίκτες του Παναθηναϊκού να ξεχωρίζουν (Σεϊταρίδης, Καραγκούνης, Μπασινάς, Νικοπολίδης, Παπαδόπουλος, Γκούμας, Φύσσας). Η Νέρι Νιανγκουάρα κερδίζει το χάλκινο μετάλλιο στο Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Κολύμβησης, στη Μαδρίτη, με χρόνο 55.05 στα 100μ. ελεύθερο.

Το 2005 η ομάδα καλαθοσφαίρισης του ΠΑΟ συμμετέχει στο φάιναλ φορ της Ευρωλίγκα και αναδεικνύεται τρίτη. Το 2006 η ανδρική ομάδα βόλεϊ αναδεικνύεται τρίτη στο φάιναλ φορ του Ευρωπαϊκού Κύπελλου κορυφαίων ομάδων πετοσφαίρισης. Η Νέρι Νιανγκουάρα κερδίζει και πάλι χάλκινο μετάλλιο στο Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Κολύμβησης, στη Βουδαπέστη, στα 100μ. ελεύθερο, με πανελλήνιο ρεκόρ (54.48).

Το 2007 η γυναικεία ομάδα βόλεϊ του Παναθηναϊκού κατακτά το ευρωπαϊκό τουρνουά της Σόφιας. Το 2007 η ομάδα μπάσκετ του Παναθηναϊκού κατακτά στην Αθήνα την Ευρωλίγκα για τέταρτη φορά, ενώ συνοδεύει το τρόπαιο με την κατάκτηση του ελληνικού πρωταθλήματος και του κυπέλλου συμπληρώνοντας το τριπλ κράουν.

Το 2008 ο Παναθηναϊκός συμπληρώνει και γιορτάζει τα 100 χρόνια ιστορίας του συλλόγου. Κάνει το νταμπλ στο μπάσκετ και στο βόλεϊ γυναικών και η ανδρική ομάδα βόλεϊ κατακτά το κύπελλο.

Το 2009 η γυναικεία ομάδα βόλεϊ αγωνίζεται στον τελικό του Ευρωπαϊκού Challenge Cup και η ανδρική ομάδα βόλεϊ στον τελικό του Ευρωπαϊκού Κυπέλλου Συνομοσπονδιών. Το 2009 η ομάδα μπάσκετ κατακτά το πέμπτο ευρωπαϊκό πρωτάθλημα και για δεύτερη φορά το τριπλ κράουν αφού και στην Ελλάδα κατέκτησε το πρωτάθλημα και το κύπελλο.

Το 2010 η ποδοσφαιρική ομάδα του Παναθηναϊκού κατέκτησε το πρωτάθλημα ενώ παράλληλα αναδείχθηκε και κυπελλούχος. Η γυναικεία ομάδα βόλεϊ κάνει, για ακόμη μία φορά, το νταμπλ, ενώ η ανδρική ομάδα βόλεϊ κατακτά το κύπελλο. Η ομάδα μπάσκετ κατακτά το πρωτάθλημα Ελλάδας.

2011 έως σήμερα

Το 2011 η ομάδα μπάσκετ κατακτά στη Βαρκελώνη το έκτο ευρωπαϊκό πρωτάθλημά της και παράλληλα γίνεται η δεύτερη ομάδα σε κατακτήσεις ευρωπαϊκών πρωταθλημάτων στην ιστορία του αθλήματος. Το 2012 η ομάδα κατακτά το κύπελλο Ελλάδας και την τέταρτη θέση στην Ευρωλίγκα.

Το 2012 δημιούργηθηκε από οπαδούς του Παναθηναϊκού το πολιτικό κόμμα Παναθηναϊκό Κίνημα (ΠΑΝ.ΚΙ) με σκοπό να λυθεί το πρόβλημα με το ποδοσφαιρικό γήπεδο και τις αθλητικές εγκαταστάσεις του Παναθηναϊκού. Στις Ελληνικές βουλευτικές εκλογές Ιουνίου 2012 συγκέντρωσε συνολικά 12.439 ψήφους (0,20 %).

Η ίδρυση ενός νέου τμήματος του Παναθηναϊκού ανακοινώθηκε το 2013 για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια. Είναι η ομάδα ράγκμπι, η δημιουργία της οποίας ανακοινώθηκε την 7η Νοεμβρίου 2013. Το 2014 επανιδρύθηκε το τμήμα χόκεϊ επί χόρτου, ενώ δημιουργήθηκε και ομάδα μπέιζμπολ.To 2015 ιδρύθηκε το τμήμα κικ μπόξινγκ από τον ερασιτέχνη Παναθηναϊκό. Στις 29 Δεκεμβρίου 2016 και ακολουθώντας τις εξελίξεις της εποχής, ανακοινώνει την έναρξη της λειτουργίας τμήματος eSports.[48] Στις 8 Αυγούστου του 2017 ανακοινώθηκε η ίδρυση τμήματος ποδοσφαίρου σάλας.[49]

Ο Ερασιτέχνης Παναθηναϊκός (όλα τα τμήματα του Παναθηναϊκού Αθλητικού Ομίλου, πλην της ΠΑΕ και ΚΑΕ Παναθηναϊκός), αντιμετωπίζει από το 2012 οικονομικά προβλήματα, τα οποία έχουν επηρεάσει την χρηματοδότηση ορισμένων τμημάτων του Ερασιτέχνη (μπάσκετ γυναικών, βόλεϊ). Από το 2017, ο ΠΑΟ διοικείται από διοικήσεις, ορισμένες από το Πρωτοδεικίο Αθηνών, αφού δεν έχει υπάρξει ενδιαφέρον ανάληψης των ινίων του συλλόγου.

Έμβλημα

Έμβλημα του συλλόγου αποτελεί το τριφύλλι που φέρει συμβολισμούς από την αρχαιότητα και είναι διαδεδομένο σε πολλούς λαούς ανά τον κόσμο. Συμβολίζει την ισορροπία ανάμεσα σε πνεύμα, νου και σώμα,[50] καθώς και την καλοτυχία, ισορροπία, γονιμότητα, αναγέννηση και αιώνια ζωή. Ο Άγιος Πατρίκιος δίδασκε το δόγμα της Αγίας Τριάδας χρησιμοποιώντας το για να απεικονίσει την τρισυπόστατη μορφή του Θεού.[51]

Το τριφύλλι γίνεται σήμα του Συλλόγου

Το έτος 1919 ήταν και αυτό μάλλον αναξιόλογο από απόψεως αγωνιστικής κινήσεως. Ελάχιστα ματς έγιναν τότε χωρίς μεγάλη μάλιστα σημασία. Κάτι προσπάθειες για πρωτάθλημα με πρωτοβουλία της ΧΑΝ αυτήν την φορά δεν είχαν καλή τύχη. Ο πόλεμος στην Μ. Ασία συνεχίζετο και ο κόσμος δεν έδειχνε ενδιαφέρον για την μπάλλα. Έτσι η προσοχή του Συλλόγου εστράφη –μετά ιδίως την επιστροφή του Αποστ. Νικολαΐδη από την Πόλι και του Γ. Καλαφάτη από το μέτωπο– κυρίως στο διοργανωτικό μέρος όπου σημειώθηκε ένα αξιοσημείωτο γεγονός. Ένας σταθμός στην ιστορία του σωματείου. Και ήταν αυτό η καθιέρωσις ως νέου σήματος του συλλόγου του «Τριφυλλιού». Για αυτήν υπάρχουν τρεις εκδοχαί.

Η μία ότι «νουνός» του υπήρξε ο νυν Γεν. Γραμματεύς του κ. Μ. Παπάζογλου ο οποίος αγωνίζομενος προηγουμένως εις Κων/πολιν είχε ως σήμα του εκεί συλλόγου το «τριφύλλι». Από εκεί λοιπόν το μετέφερε αργότερα στον «Πανελλήνιο Π. Ο.».

Η δευτέρα φέρει ως «νουνόν» του τον κ. Απ. Νικολαΐδην όστις εγνώρισε πρώτος το τριφύλλι ως σήμα σε μία Γερμανική ομάδα όταν ευρίσκετο εκεί ως φοιτητής.

Και η τρίτη αναγνωρίζει τον διευθυντήν της Εθν. Πινακοθήκης αείμνηστον Χατζόπουλον όστις υιοθέτησε και εφιλοτέχνησε το «τριφύλλι» δια τον σύλλογον.

Γεγονός πάντως είναι ότι όλα τα τότε μέλη του «Πανελληνίου» εδέχθησαν ως σήμα το τριφύλλι. Αλλά επικρατεστέρα άποψις φέρεται η πρώτη δηλ. η του κ. Παπάζογλου, ο οποίος... παρέχει και τα επισημότερα ντοκουμέντα ως φαίνεται στην φωτογραφία της σελίδος 17.[σ 3]

Πάνος Μακρίδης-Σπύρος Καραθανάσης, Η ιστορία του Παναθηναϊκού (1908-1948), έκδοση Αθλητικής Βιβλιοθήκης (εφ. ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΗΧΩ), Αθήνα 1948, σ. 27-28

Ο Μιχάλης Παπάζογλου, ακοντιστής πριν επαναπατριστεί

Πηγή που επίσης πραγματεύεται την πορεία του σωματείου, συμφωνεί στη χρονιά του 1919 αποδίδοντας την επιλογή από κοινού σε Παπάζογλου και Νικολαΐδη.[53] Άλλη, μεταγενέστερη, δεν καταγράφει ονόματα παρά μόνο ότι η απόφαση λήφθηκε το ίδιο έτος «σε μία συνέλευση που πέρασε στην ιστορία».[54]

Ένα τέταρτο βιβλίο προσθέτει πως η έλλειψη εμβλήματος για τη φανέλα της ομάδας απασχολούσε καιρό τον Γ. Καλαφάτη, ο οποίος όρισε την επιτροπή Νικολαΐδη-Πανουργιά-Παπάζογλου-Χατζόπουλου ώστε να εκπονήσουν και υποβάλουν σχετική εισήγηση στη γενική συνέλευση των μελών.[55] Εκείνη έλαβε χώρα το 1919 και ομόφωνα ενέκρινε την πρόταση, οπότε:

Μέσα σε πολύ λίγο διάστημα πολλοί [...] άρχισαν να κυκλοφορούν με χρυσά τριφύλλια στις μπουτονιέρες τους και με πράσινα μαντίλια στις τσέπες τους. Στην Αθήνα του Μεσοπολέμου ο μετέπειτα Παναθηναϊκός Α.Ο. άρχισε να επιβάλλεται και να επιβάλλει μόδα...

Ο Γεώργιος Χατζόπουλος σχεδίασε το τριφύλλι

Ο αθλητικός ερευνητής και δημοσιογράφος Βαγγέλης Μελέκογλου, εξάλλου, τοποθετεί το γεγονός ένα περίπου χρόνο πριν από τη μετονομασία σε ΠΠΑΟ το Φεβρουάριο του 1920[56] και σημειώνει ότι:

Σύμφωνα με τον Νίκο Γκούμα –ο οποίος έζησε εκ του σύνεγγυς όλους τους μεγάλους του Συλλόγου– και όσα κατέγραψε στην ιστορία του, το 1969,[σ 4] η ιδέα ανήκε κυρίως στον Μιχάλη Παπάζογλου, του οποίου η ομάδα, στο Κιατικιόι της Κων/πολης, όταν μετείχε σ' αυτήν, είχε το τριφύλλι ως έμβλημα...,

Επετειακό έμβλημα της 100ετίας (2008)

ενώ παραθέτει την υιοθέτησή του πρώτα στην εμφάνιση των παικτών και κατόπιν ως επίσημο σύμβολο του Παναθηναϊκού.[57] Φωτογραφία περιεχόμενη σε ένα έκτο ανάλογο πόνημα, πάντως, εμφανίζει τον Παπάζογλου ως τον μοναδικό ο οποίος φέρει τριφύλλι στη φανέλα μεταξύ των οκτώ Κων/πολιτών συναθλητών που μετείχαν στο συγκεκριμένο αναμνηστικό στιγμιότυπο του 1910.[58] Η ίδια πηγή επιβεβαιώνει τη σύσταση ειδικής επιτροπής για το έμβλημα, αλλά με πέμπτο μέλος τον Καλαφάτη, και τα αυτοσχέδια μικρά τριφύλλια που αθλούμενοι, μέλη και οπαδοί έσπευσαν να τοποθετήσουν στο πέτο του σακακιού τους, ενώ χρονολογεί την «ιστορική» εκείνη συνέλευση, πρωτοβουλίας Καλαφάτη, «λίγο προτού τελειώσει ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος»[59] (επίσημη λήξη 11 Νοεμβρίου 1918).

Η καθηγήτρια ιστορίας Χριστίνα Κουλούρη αναφέρει: «Για πρώτη φορά εμφανίζεται σε σφραγίδα το τριφύλι το 1922 (έγγρ. Π.Α.Ο. προς Ε.Ο.Α., 12 Σεπτ. 1922), το οποίο όμως φέρεται πως έχει καθιερωθεί από το 1919.»[23] Η συγκεκριμένη αλληλουχία ίσως δικαιολογεί το έτος εισαγωγής 1918 που αναφέρει η ΠΑΕ Παναθηναϊκός, η οποία θεωρεί τον Παπάζογλου αποκλειστικό εμπνευστή του τριφυλλιού.[50] Ο ίδιος φέρεται να μην το εισηγήθηκε πρώτη φορά τότε όντας νέο διοικητικό στέλεχος, αλλά κατά την ποδοσφαιρική του ακόμη θητεία στην ομάδα και το αργότερο έως το 1914[54] (για να ακολουθήσει η σχεδόν πλήρης αδρανοποίησή της εξαιτίας Εθνικού Διχασμού και Α΄ ΠΠ). Ο επί 4½ δεκαετίες σε διάφορες θέσεις του Παναθηναϊκού ομογενής από τη Χαλκηδόνα υπήρξε επίσης ο κύριος συντελεστής της τελικής του ονοματοδοσίας το 1922.

Το στοιχείο όπου όλες οι εκδοχές συγκλίνουν είναι η υλοποίηση του σήματος από το ζωγράφο Γεώργιο Χατζόπουλο, διευθυντή συντήρησης και αποκατάστασης έργων στην Εθνική Πινακοθήκη, μέλος του συλλόγου εκείνη την περίοδο, πρόεδρο το 1921 και με καθοριστική συμβολή στην ενοικίαση από το δήμο Αθηναίων της αγροτικής έκτασης Περιβόλα (προς κατασκευή γηπέδου). Η ομάδα που ενδεχομένως ο Νικολαΐδης είχε παρακολουθήσει να φέρει ως έμβλημα το τριφύλλι ταυτοποιείται από μεταγενέστερες πηγές με τη Φιρτ,[60] [59] πρωταθλήτρια Γερμανίας το 1914 και τελευταία προ της κήρυξης του πολέμου.[σ 5]

Η πλέον πρόσφατη άποψη θεωρεί ότι πηγή έμπνευσης για το έμβλημα αποτέλεσε ο νικητής του μαραθωνίου των Μεσοολυμπιακών της Αθήνας το 1906 –δύο χρόνια πριν από την ίδρυση του ΠΟΑ– Καναδός Γουίλιαμ Σέρινγκ, που αγωνίστηκε φορώντας μια λευκή φανέλα με ένα μεγάλο πράσινο τριφύλλι (σύμβολο της Ιρλανδίας, χώρας οικογενειακής του καταγωγής) στο στήθος.[61] Η παρουσίαση της εκδοχής ποικίλει από μοναδική υπαρκτή (θεωρώντας τον Σέρινγκ έμπνευση για τον Παπάζογλου),[62] πιθανότερη,[63] πιθανή,[64] μέχρι και απλή ιστορική σύμπτωση (με ερωτηματικό).[65]

Εξέλιξη του εμβλήματος

Ύμνος

Ο πρώτος ύμνος του Παναθηναϊκού συνετέθη την περίοδο 1947-48 από τους Κώστα Κοφινιώτη και Γιάννη Βέλλα και με ερμηνευτή τον Πάνο Κόκκινο, με τίτλο Προχωρείτε προς τη Νίκη.[67] [68] [69] Ο Ύμνος του Παναθηναϊκού που καθιερώθηκε έως σήμερα δημιουργήθηκε το 1958. Γράφτηκε από το Γιώργο Οικονομίδη και μελοποιήθηκε από το Γιώργο Μουζάκη, μετά από ένα νικηφόρο αγώνα επί του Απόλλωνα. Μόλις βγήκαν από το γήπεδο της Λεωφόρου Αλεξάνδρας, ο Γιώργος Οικονομίδης αυτοσχεδίασε την αρχή του ύμνου «Σύλλογος μεγάλος...». Σ' ένα πακέτο τσιγάρα Κεράνης, αστραπιαίως, ο Μουζάκης σχεδίασε ένα πρόχειρο πεντάγραμμο, όπου δεν άργησε να αποτυπώσει την παναθηναϊκή μουσική. Ο πρώτος ερμηνευτής του ύμνου ήταν ο Λέανδρος Παπαθανασίου. Αργότερα, το 1962, ο Γιάννης Βογιατζής έβαλε τη φωνή του.[25] Το σφύριγμα που ακούγεται στην αρχή και στο τέλος, ο Μουζάκης το εμπνεύστηκε από το σφύριγμα της ταινίας Η Γέφυρα του Ποταμού Κβάι, ταινία που εξαίρει το ομαδικό πνεύμα των Βρετανών στρατιωτών κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ανάμεσα στα λοιπά γνωστά τραγούδια που έχουν γραφτεί για τον Παναθηναϊκό ξεχωρίζουν το Παναθηναϊκέ μεγάλε και τρανέ για το πρωτάθλημα του 1930, το Εμπρός Παναθηναϊκέ του Βασίλη Τσιτσάνη (1963), το Στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας κάποιο βράδυ του Λεονάρδου Μπουρνέλη, αλλά και τα Έχω στο Λονδίνο μια δουλειά και Σαν αστραπή μες στο σκοτάδι (από το Λίβερπουλ στο Βελιγράδι), τραγούδια για τον τελικό του Ευρωπαϊκού Κυπέλλου Πρωταθλητριών το 1971.

Φίλοι του ΠΑΟ στο Ολυμπιακό Στάδιο Αθηνών

Φίλαθλοι

Ο κεντρικός σύνδεσμος της Θύρας13

Η πρώτη συλλογικότητα φίλων του σωματείου ιδρύθηκε τον Οκτώβριο του 1952 από το Χρήστο Μωυσίδη, ο οποίος αρχικά εκλέχθηκε πρόεδρός της, με σκοπό τη δημιουργία μίας φιλαθλητικής οικογένειας και την ενίσχυση του Παναθηναϊκού. Στη λέσχη τους τα μέλη ασχολούνταν με τεχνικά παιχνίδια, διαλέξεις και προβολές αθλητικού περιεχομένου, ενώ δικηγόροι, μηχανικοί και γιατροί από τις τάξεις τους παρείχαν επαγγελματική συνδρομή και ηθική συμπαράσταση στους αθλητές.[70] Με έναρξη το 1966 λειτούργησε υπό καταστατικό (έγκρισης από το Πρωτοδικείο Αθηνών), όντως η Θύρα 13 ο πρώτος αναγνωρισμένος σύνδεσμος φιλάθλων αθλητικού σωματείου στην Ελλάδα, έλαβε δε την ονομασία της κερκίδας του γηπέδου Λεωφόρου Αλεξάνδρας (από το 1981 Απόστολος Νικολαΐδης) όπου συγκεντρώνονταν στους ποδοσφαιρικούς αγώνες. Πέραν αυτού, φίλοι του Παναθηναϊκού είχαν συστήσει και άλλες συλλογικότητες με το όνομα της περιοχής που διέμεναν, ενώ Θύρα 13 καλείται σήμερα ο ενιαίος συνδεσμιακός τους φορέας.

Το 1981 ο Γιώργος Βαρδινογιάννης, πρόεδρος της τότε νεοσυστημένης ΠΑΕ, για να αποτρέψει τα επεισόδια στους αγωνιστικούς χώρους δημιούργησε την Πανελλήνια Λέσχη Φίλων Παναθηναϊκού (ΠΑΛΕΦΙΠ) και την αναγνώρισε ως το μοναδικό επίσημο σύνδεσμο του συλλόγου. Μέλη της το 1986 ίδρυσαν το Green Club, αργότερα Green Cockneys Club. Το 1988 σχηματίστηκαν οι Mad Boys και το 1994 οι Athens Fans. Ο Βαρδινογιάννης επέστρεψε στην παλαιότερη απόφασή του το 1988 και εκ νέου απένειμε στην ΠΑΛΕΦΙΠ το αποκλειστικό της προνόμιο ως συνδέσμου οπαδών του Παναθηναϊκού. Το 2006 με πρωτοβουλία των Athens Fans και άλλων ανεξαρτήτων συνδέσμων δημιουργήθηκε ο Ενιαίος Φορέας Συνδέσμων Θύρας 13, του οποίου η έδρα σήμερα βρίσκεται επί της Λεωφόρου Αλεξάνδρας 115, μόλις 300 μέτρα από το γήπεδο της ομάδας.

Έντυπα

Ύλης αποκλειστικά για θέματα του συλλόγου, όλα με έκδοση στην Αθήνα:[71]

(ι): ιδιοκτησία, (ε): έκδοση, (σ): διεύθυνση σύνταξης, (α): αρχισυνταξία, (υ): διεύθυνση ύλης
Τίτλος Περιγραφή Έτη έκδοσης Υπεύθυνοι Βασικοί συνεργάτες (μόνιμοι ή έκτακτοι)
Παναθηναϊκός 15θήμερη
εφημερίδα
(του ΠΑΟ)
δ. '30-1956
(αναστολή
επί Κατοχής)
(ε) Παναθηναϊκός ΑΟ
(σ) Α. Παούρης, από
(σ) 1952 Κ. Σισμάνης
από 1945: Π. Αναστασόπουλος, Λ. ή Α. Άννινος, Ν. Γκούμας, Χ. Καρπούζης, Κ. Παλαιολόγος, Α. Σάββας, Χ. Σβολόπουλος, Ε. Σταμάτης, Σ. Χαρμίδης
Παναθηναϊκά
Νέα
εβδομαδιαία
εφημερίδα
1959-1978 (ε) Γ.Β Χαλκιόπουλος Δ. Βραϊμάκης, Κ. Βώβος, Κ. Δεληγιάννης, Γ. Δόγας, Φ. Κατσούφης, Ν. Κολόμβος, Γ. Κουριδάκος, Γ. Κούρκουλος, Γ. Κουσουνέλος, Ά. Λιακόπουλος, Χ. Λυκάκης, Θ. Μπαλφούσιας, Β. Σκουντής, Δ. Σταυρόπουλος, Χ. Σωτηρακόπουλος, Γ. Τράγκας
Παναθηναϊκή
Φλόγα
εβδομαδιαία
εφημερίδα
1960-1962 (ε) Β. Πετρόπουλος
(α) Γ. Δόγας
Ε. Γαρυφαλλάκης, Γ. Γεωργίου, Ν. Γκούμας, Χ. Κονταξής, Π. Κουρκουλάκος, Ν. Κωνσταντόπουλος, Μ. Παπαζήσης
Τριφύλλι μηνιαίο περιο-
δικό (του ΠΑΟ)
1962- ;000 (ε) Παναθηναϊκός ΑΟ
(σ) Γ. Δόγας
Κ. Βαρδουλάκης, Δ. Βασματζής, Ν. Ευαγγελινός, Δ. Μαραγκός, Π. Ροδόπουλος
Παναθηναϊκός
Παλμός
εφημερίδα 1966- ;000 ; ;
Παναθηναϊκός
Κόσμος
δισ-
εβδομαδιαία
εφημερίδα
1972-1974 (ε) Σ. Αγγελόπουλος
(σ) Χ. Κονταξής και
(σ) Π. Φιαμέγκος
(α) Μ. Παπαζήσης,
(α) έπειτα Χ. Παγανής
Ν. Άγας, Γ. Αρκουλής, Δ. Βραϊμάκης, Γ. Καλοκαιρινός, Δ. Καπράνος, Σ. Μαυρούκας, Α. Μιχελής, Θ. Μπαλφούσιας, Ε. Σάββας, Μ. Τσουλέας[72]
Παναθηναϊκός
Αγώνας
εβδομαδιαία
εφημερίδα
1980-1983 (σ) Σ. Αράπης
(α) Ν. Τσαπίδης
Ε. Γαρυφαλλάκης, Ν. Γκούμας, Γ. Δόγας, Χ. Κονταξής, Γ. Κουσουνέλος, Μ. Παπαζήσης, Σ. Χωραφόπουλος
Θύρα 13 εβδομαδιαία
εφημερίδα
1986-1991 (ε) Π. Αργυρόπουλος
(σ) Α. Ψαλτάκης
(α) Ά. Τσόπελας
Α. Διαλετής, Γ. Κούρκουλος, Σ. Κυριακόπουλος, Ά. Κωνσταντινίδης, Γ. Πυριόχος, Γ. Σταύρου, Δ. Τσότρας
Τριφύλλι εβδομαδιαία
εφημερίδα
1989-1990 (ε) Κ. Γιαννίκος
(σ) Δ. Καρατζίνας
(σ) Χ. Παγανής
Δ. Καλαμπάκας, Δ. Κουμουρτζής, Γ. Κούρκουλος, Γ. Κούρτης, Σ. Κυριακού, Γ. Μελίσσης, Σ. Παυλέας, Κ. Πιτιακούδης
Πράσινο
Τριφύλλι
εβδομαδιαία
εφημερίδα
1991-1993 (ε) Β. Κωνσταντέλου
(σ) Κ. Πιτιακούδης
Μ. Αρμάος, Γ. Μελίσσης, Γ. Τουρλίδης, Χ. Χαρίτου
Παναθηναϊκό
Τριφύλλι
μηνιαίο
περιοδικό
1999- ;000 (ε) Σ. Αράπης
(σ) Α. Κοντογούρης
(σ) Θ. Αλεξανδράτος
Ε. Αλεβίζου, Ι. Βασιλείου, Ο. Διακογιάννη, Α. Κόδρου, Α. Κεφαλλωνίτης, Ν. Κούρκουλος, Α. Κουτσοκώστας, Θ. Μάνθος, Τ. Μπιβής, Κ. Παπαγεωργίου, Ά. Παπαδάκος, Μ. Σακελλαρόπουλος, Ά. Τσόπελας, Ν. Χριστόπουλος
  • η χρησιμοποιούμενη πηγή δεν καταλογοποιεί οπαδικά φανζίν ή φυλλάδια, εκδόσεις προγραμμάτων αγώνων κλπ.

Εγκαταστάσεις

Το Κλειστό Γήπεδο ΟΑΚΑ σε αγώνα μπάσκετ του ΠΑΟ

Το πρώτο γήπεδο της ποδοσφαιρικής ομάδας του 1908 ήταν το οικόπεδο στο Λούνα Παρκ της οδού Πατησίων, ιδιοκτησίας Καραπάνου, και είναι ο χώρος που στεγάζεται σήμερα η Ανωτάτη Εμπορική Σχολή. Το 1922 ο δήμος Αθηναίων παραχώρησε το χώρο που βρίσκεται σήμερα το Γήπεδο Απόστολος Νικολαΐδης στον Παναθηναϊκό «διά την ανέγερσιν χώρου αθλοπαιδιών». Τις επόμενες δεκαετίες θα αποτελέσει την έδρα της ποδοσφαιρικής ομάδας, της ομάδας μπάσκετ (μετά την κατασκευή του πρώτου κλειστού γυμναστηρίου στην Ελλάδα) και όλων των λοιπών αθλητικών τμημάτων του συλλόγου.

Το 1992 η ομάδα μπάσκετ αναζήτησε μεγαλύτερη στέγη και μετά από ένα σύντομο πέρασμα από το Κλειστό Γυμναστήριο Γλυφάδας, εγκαταστάθηκε στο ΟΑΚΑ, το οποίο αποτελεί μέχρι σήμερα έδρα της ομάδας.

Η ποδοσφαιρική ομάδα χρησιμοποίησε περιστασιακά, ή και παράλληλα, το Ολυμπιακό Στάδιο σε αναζήτηση μεγαλύτερου χώρου. Πολλές προτάσεις εμφανίστηκαν επίσης κατά καιρούς για την κατασκευή ενός νέου γηπέδου ποδοσφαίρου, με τελευταία αυτή του Βοτανικού.

Φανέλες του Παναθηναϊκού
στο ποδόσφαιρο
στο μπάσκετ

Οι ομάδες βόλεϊ χρησιμοποίσαν στο παρελθόν το Κλειστό Γυμναστήριο Λεωφόρου Αλεξάνδρας, ενώ τα τελευταία χρόνια φιλοξενούνται στο Κλειστό γυμναστήριο Πανελληνίου.

Τα πρώτα χρόνια του συλλόγου, η έλλειψη κολυμβητηρίου αποτελούσε πρόβλημα για την ομάδα υδατοσφαίρισης, η οποία αργότερα χρησιμοποίησε το κολυμβητήριο στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας. Ο ομάδα πόλο έχει χρησιμοποιήσει και το ΟΑΚΑ στο παρελθόν, ενώ απο το 2014 φιλοξενείται στο Ιλίσιο Κολυμβητήριο. Τα υπόλοιπα τμήματα υγρού στίβου του συλλόγου έχουν έδρα το Ολυμπιακό Κέντρο Υγρού Στίβου Αθηνών.

Χρώματα και εμφανίσεις

Τα πρώτα χρώματα που χρησιμοποίησε η ποδοσφαιρική ομάδα το 1908 ήταν τα κόκκινο-λευκό. Το 1911, το πράσινο (της φύσης και της υγείας) και το λευκό (της ηθικής) καθιερώθηκαν ως χρώματα του συλλόγου, τα οποία και ακολουθούν όλα τα αθλητικά τμήματα έκτοτε.

Τη δεκαετία του 1930, ο ποδοσφαιρικός Παναθηναϊκός ξεκίνησε να αγωνίζεται με τις χαρακτηριστικές (οριζόντιες αρχικά, κάθετες αργότερα) ρίγες, ένα μοτίβο που χρησιμοποιήθηκε και τις επόμενες δεκαετίες, είτε ως πρώτη ή ως δεύτερη επιλογή.

Τμήματα

Ο Παναθηναϊκός εντάσσεται στα κορυφαία αθλητικά σωματεία παγκοσμίως, με βάση τον αριθμό των διαφορετικών αθλητικών τμημάτων που διατηρεί. Στη διάρκεια της ιστορίας του έχει αναπτύξει 30 αθλήματα, τα 22 εξ αυτών ολυμπιακά[σ 6] και συγκεκριμένα (σε παρένθεση έτος ίδρυσης, τυχόν επανασύστασης ή παύσης λειτουργίας):[6] [32]

με πλάγια γραφή τα μη ολυμπιακά στους ΟΑ 2016 και ΟΑ 2018

Σε επίπεδο γυναικών ομαδικών αθλημάτων, δημιουργήθηκαν τμήματα στα:

Η αντίστοιχη ομάδα πόλο αποτέλεσε την πρωτοπόρο στην Ελλάδα,[86] όπως και τέσσερις δεκαετίες πριν εκείνη του μπάσκετ, η οποία εξαιτίας έλλειψης αντιπάλου υποχρεωνόταν αρχικά να αγωνίζεται εναντίον της ανδρικής του συλλόγου.[5] Αυτός, υπήρξε επίσης ανάμεσα στους πρώτους της χώρας που ίδρυσαν τμήματα ατομικού γυναικείου αθλητισμού σε στίβο (1938 το αργότερο)[90] και πινγκ πονγκ.[91]

Έπειτα από το 2010 και παρά την οικονομική κρίση, ο ερασιτέχνης Παναθηναϊκός εμφανίζει έντονη δραστηριοποίηση σε αθλήματα λιγότερο γνωστά ή δημοφιλή στην Ελλάδα με ανάπτυξη των ράγκμπι (ανδρών και γυναικών), μπέιζμπολ, κικ μπόξινγκ και επανίδρυση των τμημάτων για καταδύσεις, σκοποβολή, μοντέρνο πένταθλο, χόκεϊ επί χόρτου. Ήδη τα μπέιζμπολ και καταδύσεις έχουν σημειώσει τις πρώτες τους επιτυχίες.

Έως πιθανότατα το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο λειτουργούσαν, τέλος, τα τμήματα φυσιολατρικό-ορειβατικό (από 1923 το αργότερο)[53] και χορωδίας.[92]

Τα τμήματα του Παναθηναϊκού (με μικρά γράμματα τα ανενεργά):

Κατηγορία
αθλημάτων
Τμήματα
Μεγάλης μπάλας Ποδόσφαιρο ανδρών (1908) • Μπάσκετ ανδρών (1919) • Βόλεϊ ανδρών (1919) • Χάντμπολ ανδρών (1929) • Μπάσκετ γυναικών (1937 ή 1938) • Βόλεϊ γυναικών (1946) • Ποδόσφαιρο γυναικών (1980) • Χάντμπολ γυναικών (1982) • Ποδοαντισφαίριση ανδρών (1990) • Ράγκμπι ανδρών (2013) • Ράγκμπι γυναικών (2014) • Ποδόσφαιρο σάλας (2017) • Καλαθοσφαίριση με αμαξίδιο (2018)
Πολεμικά Πυγμαχία (1912) • Ξιφασκία (1912) • Πάλη (1966 ή 1965) • Τζούντο (1980) • Κικ μπόξινγκ (2015)
Θαλάσσια Κολύμβηση (1932 ή νωρίτερα) • Πόλο ανδρών (1933 ή 1932) • Καταδύσεις (1947) • Πόλο γυναικών (1979) • Συγχρονισμένη κολύμβηση (1992)
Ακριβείας Σκοποβολή (1929 ή 1928) • Μπιλιάρδο (1929) • Τοξοβολία (1981)
Μικρής μπάλας Χόκεϊ επί χόρτου (1927 ή 1928) • Μπέιζμπολ (2014)
Ποδηλασία Ποδηλασία (1928)
Κλασικός0αθλητισμός Στίβος (1919)
Ρακέτας Πινγκ πονγκ (1924)
Δύναμης Άρση Βαρών (1959)
Πολυδιάστατα Μοντέρνο πένταθλο (1978)
Πνευματικά Σκάκι (1959)
Γυμναστική Ενόργανη (1962 ή 1965)
Ναυτικά Θαλάσσιο σκι (1963)
Μικρών ηλικιών Ακαδημίες ποδοσφαίρου και όλων των παραπάνω ενεργών σήμερα τμημάτων[93]

Τίτλοι Ομαδικών αθλημάτων

Ποδόσφαιρο ανδρών

Για πλήρη κατάλογο των τίτλων του τμήματος, δείτε: Παναθηναϊκός (ποδόσφαιρο)#Τίτλοι.

Παραθέτονται οι διοργανώσεις τις οποίες 7 βιβλία καταγραφής της ιστορίας του συλλόγου,[94] [95] [96] [97] [98] [99] [100] όπως και η ΠΑΕ Παναθηναϊκός,[101] συμφωνούν πλήρως ότι αποτελούν τις σημαντικότερες που το ποδοσφαιρικό τμήμα κατέκτησε τρόπαιο.

Μπάσκετ ανδρών

Μπάσκετ γυναικών

Βόλεϊ ανδρών

Βόλεϊ γυναικών

Τίτλοι Ατομικών αθλημάτων

Άρση βαρών

Γυμναστική

  • 1 Πρωτάθλημα Ελλάδας ανδρών: 1972.

Το τμήμα είναι πλέον ανενεργό.

Καταδύσεις

Κολύμβηση

Μοντέρνο πένταθλο

  • 2 Πρωταθλήματα Ελλάδας[130]: 1980, 1987.

Ξιφασκία

Για πλήρη τεκμηρίωση των πρωταθλητριών ομάδων, δείτε: Πανελλήνιο πρωτάθλημα ξιφασκίας.

Πάλη

Πινγκ πονγκ

Ποδηλασία

Πυγμαχία

Σκάκι

Το τμήμα είναι πλέον ανενεργό.

Στίβος

Τοξοβολία

  • 4 Πανελλήνια πρωταθλήματα γενικής βαθμολογίας[150][151]: 1983, 1984, 1985, 2018

Ευρωπαϊκές και παγκόσμιες επιτυχίες

Η ποδοσφαιρική ομάδα του Παναθηναϊκού που συμμετείχε στον τελικό του Κυπέλλου Πρωταθλητριών Ευρώπης (το σημερινό Τσάμπιονς Λιγκ)

Ο Παναθηναϊκός έχει κατακτήσει 6 τίτλους της Ευρωλίγκα ή του ευρωπαϊκού πρωταθλήματος (1996, 2000, 2002, 2007, 2009, 2011) και ένα διηπειρωτικό κύπελλο (1996) στο μπάσκετ ανδρών, ενώ ακόμη τρία τμήματα που διατηρεί ομαδικών αθλημάτων έχουν μετάσχει σε τελική φάση ευρωπαϊκής διοργάνωσης (ποδόσφαιρο ανδρών, βόλεϊ ανδρών και γυναικών), όπως και ένα στην ημιτελική φάση (πινγκ πονγκ ανδρών).

Αξιοσημείωτο είναι ότι από τις 44 αγωνιστικές περιόδους μεταξύ 1969 και 2012, στις 24[σ 8] (κατά μέσο όρο συχνότερα από διετία) ένα τουλάχιστον τμήμα προκρίθηκε σε ημιτελική φάση ή γύρο κάποιας διεθνούς διοργάνωσης, με κορυφαία την 2008-09 όπου το πέτυχαν τρία (νικώντας όλα, το δε μπάσκετ και στον τελικό). Το 1971 το σωματείο αποτέλεσε το μοναδικό της Ελλάδας μέχρι σήμερα που μετείχε σε τελικό ποδοσφαιρικής διασυλλογικής διοργάνωσης της UEFA και μάλιστα του κυπέλλου Πρωταθλητριών. Επίσης, το 1996 η μπασκετική ομάδα κατέκτησε τα ευρωπαϊκό πρωτάθλημα και διηπειρωτικό κύπελλο πριν από κάθε ελληνική, ενώ παράλληλα εκείνη του ποδοσφαίρου προκρινόταν στα ημιτελικά του Τσάμπιονς Λιγκ –εκ νέου η μόνη διάκριση της χώρας–, για ένα άκρως επιτυχημένο 5μηνο του Παναθηναϊκού σε επίπεδο ανδρών και εκτός συνόρων (αλλά και εντός, με την ανακήρυξή του ως πρωταθλητή ποδοσφαίρου, βόλεϊ και κυπελλούχου μπάσκετ).

Καταγράφεται ένα σύνολο 31 διακρίσεων στα 44 αυτά χρόνια, αδιαλείπτως την 5ετία 1994-1998 (6 ευρωπαϊκές επιτυχίες τριών τμημάτων και η παγκόσμια του μονίμως παρόντος μπάσκετ), ενώ το μεγαλύτερο διάστημα χωρίς παρουσία σε ημιτελική –έστω– φάση υπήρξαν οι ακριβώς προηγούμενες τέσσερις αγωνιστικές περίοδοι (1990-1993). Ιδιαίτερα τα 19 χρόνια μεταξύ 1994 και 2012 σημειώθηκαν 20, από τις οποίες 9 την πρόσφατη 9ετία 2004-2012. Οι 20 προαναφερθείσες διακρίσεις κατανέμονται ανά τμήμα: 13 για το ανδρικό μπάσκετ, από 3 το βόλεϊ γυναικών και ανδρών, μία το ποδόσφαιρο.

Τμήμα Ποδόσφαιρο
ανδρών
Μπάσκετ
ανδρών
Βόλεϊ
ανδρών
Βόλεϊ
γυναικών
Πινγκ πονγκ
ανδρών
Σύνολο
διακρίσεων
5 16 5 4 1
1968-69 Κύπελλο Κυπελλούχων:
ημιτελικός
1969-70
1970-71 Κύπελλο Πρωταθλητριών:
φιναλίστ
Διηπειρωτικό Κύπελλο:

φιναλίστ

1971-72


Κύπελλο Πρωταθλητριών:
ημιτελικός
1972-73
1973-74 Κύπελλο Κυπελλούχων:
ημιτελικός
1974-75
1975-76
1976-77
1977-78 Βαλκανικό Κύπελλο:
κυπελλούχος
1978-79
1979-80 Κύπελλο Κυπελλούχων:
2η θέση
1980-81 Κύπελλο Συνομοσπονδίας:
4η θέση
1981-82 Κύπελλο Πρωταθλητριών:
ημιτελικός γύρος (6η θέση)
1982-83
1983-84
1984-85 Κύπελλο Πρωταθλητριών:
ημιτελικός
1985-86
1986-87
1987-88
1988-89 Κύπελλο Κυπελλούχων:
3η θέση
1989-90
1990-91
1991-92
1992-93
1993-94 Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα:
3η θέση
1994-95 Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα:
3η θέση
Κύπελλο Κυπελλούχων:
4η θέση
1995-96 Τσάμπιονς Λιγκ:
ημιτελικός
Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα:
πρωταθλητής
Διηπειρωτικό Κύπελλο:
νικητής
1996-97
1997-98 Κύπελλο Κυπελλούχων:
ημιτελικός
1998-99
1999-00 Ευρωλίγκα:
πρωταθλητής
Κύπελλο Κυπελλούχων:
φιναλίστ
2000-01 Σουπρολίγκα:
φιναλίστ
2001-02 Ευρωλίγκα:
πρωταθλητής
2002-03
2003-04 CEV Cup:
4η θέση
2004-05 Ευρωλίγκα:
3η θέση
2005-06 CEV Top Teams Cup:
3η θέση
2006-07 Ευρωλίγκα:
πρωταθλητής
2007-08
2008-09 Ευρωλίγκα:
πρωταθλητής
CEV Cup:
φιναλίστ
Challenge Cup:
φιναλίστ
2009-10
2010-11 Ευρωλίγκα:
πρωταθλητής
2011-12 Ευρωλίγκα:
4η θέση
2012-13
2013-14
2014-15
2015-16
2016-17
2017-18
2018-19

Διοίκηση

Ανώτατο όργανο του συλλόγου είναι η Γενική Συνέλευση του ερασιτέχνη Παναθηναϊκού Αθλητικού Ομίλου, ο οποίος διατηρεί τα δικαιώματα επί του συμβόλου (και της όποιας μετατροπής του), των επισήμων χρωμάτων, της δημιουργίας νέων ή κατάργησης αθλητικών τμημάτων, καθώς και της εκλογής του Προέδρου. Μέχρι και το 1979 ο πρόεδρος του Παναθηναϊκού ηγούνταν όλων των τμημάτων του συλλόγου. Από το 1979 το τμήμα ποδοσφαίρου ανεξαρτοποιήθηκε διοικητικά με τη δημιουργία της ΠΑΕ. Το ίδιο συνέβη το 1992 όταν συστάθηκε η ΚΑΕ για το τμήμα μπάσκετ και αργότερα με το ΤΑΑ στο τμήμα βόλεϊ.[152][153]

Περίοδος Πρόεδρος
1908 Αλέξανδρος Καλαφάτης
1908-1909 Μαρίνος Μαρινάκης
1910 Ευθύμιος Χρύσης
1911 Γεώργιος Βρατσάνος
1912 Ιωάννης Μάσβουλας
1913 Γεώργιος Γεννηματάς
1914-1918 Γεώργιος Τσόχας
1919 Χρήστος Μερισιμιτζάκης
1920 Νικόλαος Κυριακίδης
1921 Γεώργιος Χατζόπουλος
1922-1923 Πάνος Σαββίδης
1924-1926 Παντελής Καρασεβδάς
1927 Δημήτριος Δαμασκηνός
1928-1930 Παντελής Καρασεβδάς
1931-1933 Νικόλαος Ξηρός
1934 Γεώργιος Γιαννουλάτος
1935-1936 Γεώργιος Τσόχας
1937-1939 Κωνσταντίνος Κοτζιάς
1940 Γεώργιος Κοζώνης
1941-1944 Ευάγγελος Σταμάτης
1945-1951 Κωνσταντίνος Κοτζιάς
1952-1961 Ιωάννης Μοάτσος
1962-1966 Λουκάς Πανουργιάς
1967-1968 Ματθαίος Κουμαριανός
1969 Γεώργιος Ασημακόπουλος
1970 Γεώργιος Μερίκας
1971 Δημήτριος Χαμοσφακίτης
1971-1972 Μιχάλης Κίτσιος
1973 Σπύρος Ανέστης[σ 9]
1974 Ιωάννης Οικονομόπουλος
1974-1979 Απόστολος Νικολαΐδης
1979-1983 Τζακ Νικολαΐδης
1983-1987 Μάκης Ιθακήσιος
1987-1997 Παύλος Γιαννακόπουλος
1997-1999 Θοδωρής Αλούπης
1999-2009 Θανάσης Γιαννακόπουλος
2009-2010 Μιχάλης Κίτσιος
2010-2011 Νίκος Ρισβάς
2011-2013 Αχιλλέας Μακρόπουλος
2013-2016 Ηλίας Μιχαλαριάς
2016-2017 Δημήτρης Μπαλτάκος
2017-2018 Τάκης Οικονομόπουλος
2018 Νίκος Πλυτάς
2018- Δημήτρης Γιαννακόπουλος

ΠΑΕ ΠΑΝΑΘΗΝΑΪΚΟΣ

Περίοδος Πρόεδρος
1979-2000 Γιώργος Βαρδινογιάννης
2000-2003 Άγγελος Φιλιππίδης
2002 Στέλιος Σπανουδάκης[σ 10]
2003-2008 Αργύρης Μήτσου
2008-2010 Νίκος Πατέρας
2010 Νίκος Κωνσταντόπουλος
2010 Νίκος Πατέρας
2011 Τζόνι Βεκρής
2011 Δημήτρης Γόντικας
2012-2017 Γιάννης Αλαφούζος
2017 Μάνος Μαυροκουκουλάκης
2017- Βασίλης Κωνσταντίνου

ΚΑΕ ΠΑΝΑΘΗΝΑΪΚΟΣ

Περίοδος Πρόεδρος
1992-2000 Παύλος Γιαννακόπουλος
2000-2002 Δημήτρης Παναγούλιας
2002-2003 Γιώργος Παναγούλιας
2003-2012 Παύλος Γιαννακόπουλος
2012-2014 Δημήτρης Γιαννακόπουλος
2014- Μάνος Παπαδόπουλος

ΤΑΑ ΠΑΝΑΘΗΝΑΪΚΟΣ

Περίοδος Πρόεδρος
2001-2008 Βλάσσης Σταθοκωστόπουλος
2008-2009 Θανάσης Γιαννακόπουλος
2009-2011 Θοδωρής Λιακόπουλος
2011 Στράτος Σωπήλης
2011-2013 Χρόνης Ακριτίδης
2013-2016 Μανώλης Λαδουκάκης
2016- Δημήτρης Κάσσαρης

Κατά τις εκλογικές αρχαιρεσίες της τακτικής γενικής συνέλευσης στις 21 Ιουνίου 2015, μοναδικός υποψήφιος κατήλθε ο συνδυασμός με την επωνυμία «Γιώργος Καλαφάτης», μέλη του οποίου ασκούσαν τη διοίκηση από το 2013.[155] Το διοικητικό συμβούλιο για τη διετία έως τα μέσα του 2017 απαρτίζουν οι

Τακτικά μέλη Αναπληρωματικά μέλη
1) Ηλίας Μιχαλαριάς 4) Νίκος Λάζος 7) Γιάννης Κοτσίρης 10) Γιώργος Αλεξανδρής
2) Γιώργος Καρανάσος 5) Άκης Γεωργακέλλος 8) Ανδρέας Μαραγκός 11) Παναγιώτης Πανάς
3) Θόδωρος Βρέκος 6) Σαράντος Μιχαλαριάς 9) Τάκης Ροδίτης 12) Δημήτρης Ρήγας

Δέκα από αυτούς μετείχαν στην απερχόμενη διοίκηση,[156] ενώ οι Ηλ. Μιχαλαριάς και Καρανάσος στο ΔΣ της ΠΑΕ Παναθηναϊκός,[157] με τον τελευταίο και τον Αλεξανδρή επίσης στο αντίστοιχο του σωματείου φίλων του ΠΑΟ Παναθηναϊκή Συμμαχία 2012.[158]

Προπονητές τμημάτων

Άθλημα Προπονητής
Ποδόσφαιρο Γιώργος Δώνης
Μπάσκετ ανδρών Ρικ Πιτίνο
Μπάσκετ γυναικών Γιώργος Καντζιλιέρης
Βόλεϊ ανδρών Δημήτρης Ανδρεόπουλος
Βόλεϊ γυναικών Κυριάκος Καμπερίδης
Πόλο Φώντας Λεμπέσης
Ράγκμπι Μιχάλης Πελεκάνος
Χόκεϊ επί χόρτου Νίκος Αναστασιάδης
Στίβος Νότης Παπούλιας
Κολύμβηση Γιάννης Μηλιδάκης
Παναγιώτης Παϊπέτης
Καταδύσεις Ίνκα Μπαντούρι
Λεωνίδας Αθανασάκος
Πυγμαχία Γιάννης Αϊδηνιώτης
Πάλη Θεοφάνης Αναγνώστου
Άρση βαρών Κωνσταντίνος Σαλπιγγίδης
Ποδηλασία Κώστας Πανταζής
Πινγκ πονγκ Κώστας Νικόπουλος
Ξιφασκία Δημήτρης Κάζαγλης
Σκοποβολή Θοδωρής Κοτταράς
Τοξοβολία Αλέξανδρος Παμβουξόγλου

100+1 μεγάλοι Παναθηναϊκοί 1908-2008

Τον Ιούλιο του 2009 διεξήχθη ψηφοφορία από την εφημερίδα Πράσινη για την ανάδειξη των 100 σημαντικότερων προσωπικοτήτων του συλλόγου για το διάστημα των 100 πρώτων χρόνων της ομάδας. Ακολουθεί η λίστα με τη σειρά κατάταξης σύμφωνα με τους ψήφους των φιλάθλων.[159] Εκτός ψηφοφορίας τέθηκε ο ιδρυτής του Παναθηναϊκού Γιώργος Καλαφάτης, του οποίου η προσφορά στο σύλλογο θεωρήθηκε εκ των προτέρων δεδομένη και αναγνωρισμένη.

Θέση Όνομα Ιδιότητα
1 Φραγκίσκος Αλβέρτης καλαθοσφαιριστής
2 Κριστόφ Βαζέχα ποδοσφαιριστής
3 Παύλος Γιαννακόπουλος παράγοντας
4 Μίμης Δομάζος ποδοσφαιριστής
5 Θανάσης Γιαννακόπουλος παράγοντας
6 Ζέλικο Ομπράντοβιτς προπονητής
7 Δημήτρης Σαραβάκος ποδοσφαιριστής
8 Κώστας Μαυρίδης ποδοσφαιριστής
9 Δημήτρης Κοσσόβας παλαιστής
10 Γιώργος Βαρδινογιάννης παράγοντας
11 Γιάννης Ζαβραδινός παράγοντας
12 Δημήτρης Διαμαντίδης καλαθοσφαιριστής
13 Τότης Φυλακούρης ποδοσφαιριστής
14 Φέρεντς Πούσκας προπονητής
15 Δημήτρης Ιτούδης προπονητής
16 Αντώνης Αντωνιάδης ποδοσφαιριστής
17 Απόστολος Κόντος καλαθοσφαιριστής
18 Γιώργος Καραγκούνης ποδοσφαιριστής
19 Μιχάλης Γεωργαντής πετοσφαιριστής
20 Τάκης Οικονομόπουλος ποδοσφαιριστής
21 Χουάν Ραμόν Ρότσα ποδοσφαιριστής
22 Δημήτρης και Γιάννης Χατζησαράντος Ξιφομάχοι
23 Απόστολος Νικολαΐδης παράγοντας
24 Αντώνης Μαντζαβελάκης παράγοντας
25 Γιάννης Κυράστας ποδοσφαιριστής
26 Γιάννης Μαλακατές παράγοντας
27 Νίκος Λυμπερόπουλος ποδοσφαιριστής
28 Ντέγιαν Μποντιρόγκα καλαθοσφαιριστής
29 Άγγελος Μεσσάρης ποδοσφαιριστής
30 Βαγγέλης Πανάκης ποδοσφαιριστής
31 Στόγιαν Βράνκοβιτς καλαθοσφαιριστής
32 Τάκης Λουκανίδης ποδοσφαιριστής
33 Μιχάλης Βουτσαράς ποδοσφαιριστής
34 Γιώργος Κασιδόκωστας κολυμβητής
35 Ρούξι Ντουμιτρέσκου πετοσφαιρίστρια
36 Στέφαν Μπόμπεκ προπονητής
37 Γιόζεφ Βάντσικ ποδοσφαιριστής
38 Βέλιμιρ Ζάετς ποδοσφαιριστής
39 Γιάννης Παπαντωνίου ποδοσφαιριστής
40 Ρενέ Χένρικσεν ποδοσφαιριστής
41 Γιώργος Κολοκυθάς καλαθοσφαιριστής
42 Γιάννης Διακογιάννης δημοσιογράφος
43 Χρήστος Παπανικολάου αθλητής στίβου
44 Γιώργος Βασιλακόπουλος καλαθοσφαιριστής
45 Γιώργος Δόγας δημοσιογράφος
46 Γιώργος Τσόχας παράγοντας
47 Νίκος Γκάλης καλαθοσφαιριστής
48 Γιάννης Γκούμας ποδοσφαιριστής
49 Βασίλης Κωνσταντίνου ποδοσφαιριστής
50 Μαρία Λουκά πινγκ πονγκ
Θέση Όνομα Ιδιότητα
51 Λιβέρης Ανδρίτσος καλαθοσφαιριστής
52 Λουκάς Πανουργιάς ποδοσφαιριστής
53 Μιχάλης Κίτσιος παράγοντας
54 Ιωάννης Μοάτσος παράγοντας
55 Κώστας Ανδρίτσος ποδοσφαιριστής
56 Ντομινίκ Ουίλκινς καλαθοσφαιριστής
57 Γιάννης Καλιτζάκης ποδοσφαιριστής
58 Μάικ Μπατίστ καλαθοσφαιριστής
59 Χρήστος Δημόπουλος ποδοσφαιριστής
60 Τάκης Κορωναίος καλαθοσφαιριστής
61 Νίκος Κούρκουλος ηθοποιός
62 Αντώνης Φώτσης καλαθοσφαιριστής
63 Δημήτρης Ανδρεόπουλος πετοσφαιριστής
64 Κώστας Λινοξυλάκης ποδοσφαιριστής
65 Τάσος Στεφάνου παράγοντας
66 Πανίκος Χρυσοστόμου κολυμβητής
67 Ίβιτσα Όσιμ προπονητής
68 Χουάν Μπορέλι ποδοσφαιριστής
69 Διαμαντής Πατέρας παράγοντας
70 Ρούλης Αγραπιδάκης πετοσφαιριστής
71 Δημήτρης Γόντικας πετοσφαιριστής
72 Ζαχαρίας Πυτιχούτης ποδοσφαιριστής
73 Κώστας Πρίφτης πινγκ πονγκ
74 Αδάμαντος Τριανταφύλλης ποδοσφαιριστής
75 Γιάννης Καμπαδέλλης αθλητής στίβου
76 Γιώργος Βλάχος ποδοσφαιριστής
77 Γαβρίλος Γαζής ποδοσφαιριστής
78 Βασίλης Δανιήλ προπονητής
79 Κώστας Ελευθεράκης ποδοσφαιριστής
80 Χάρης Γραμμός ποδοσφαιριστής
81 Χρήστος Ιακώβου αρσιβαρίστας
82 Αριστείδης Καμάρας ποδοσφαιριστής
83 Γιώργος Μοιρέας παράγοντας
84 Άγγελος Μπασινάς ποδοσφαιριστής
85 Ανδρέας Μπεργελές πετοσφαιριστής
86 Νένα Νικολαΐδου καλαθοσφαιρίστρια
87 Μιχάλης Παπάζογλου παράγοντας
88 Νίκος Τζουνάκος ποδοσφαιριστής
89 Λία Μήτση πετοσφαιρίστρια
90 Σωτήρης Πανταλέων πετοσφαιριστής
91 Σωτήρης Αγγελόπουλος ποδοσφαιριστής
92 Κώστας Αντωνίου ποδοσφαιριστής
93 Εμμάνουελ Ολισαντέμπε ποδοσφαιριστής
94 Έντγκαρ Τζόουνς καλαθοσφαιριστής
95 Ντιμίτρι Απανασένκο υδατοσφαιριστής
96 Μάριος Μαρινάκος ποδοσφαιριστής
97 Γιούρι Φιλίποφ πετοσφαιριστής
98 Ιγνάτιος Ψυλλάκης σκοπευτής
99 Σοφία Αγγελάκη πετοσφαιρίστρια
100 Στράτος Αποστολάκης ποδοσφαιριστής

Εικόνες

Άλλοι Παναθηναϊκοί στην Ελλάδα και τον κόσμο

Παρότι ο Παναθηναϊκός είναι συνδεδεμένος (και ετυμολογικά) με την ευρύτερη πόλη των Αθηνών, φίλοι του συλλόγου έδωσαν το όνομα του Παναθηναϊκού σε τοπικά αθλητικά σωματεία στις περιοχές τους, στην Ελλάδα ή το εξωτερικό. Υπάρχουν ή υπήρξαν τα εξής:

Με την ίδια πηγή έμπνευσης,[162] ιδρύθηκαν στα τέλη Σεπτεμβρίου 1979 οι σύλλογοι ΠΑΟ Πράσινα Πουλιά και Τριφυλλιακός που δεν υφίστανται πλέον.[σ 12]

Σημειώσεις

  1. "Και επειδή ο κ. Καλαφάτης ήτο η ψυχή του και ο δημιουργος του το σωματείον ήτο γνωστόν ως..."[14]
  2. "Αθλητής παραιτηθείς ή αποκλεισθείς υπό τίνος Σωματείου και γενόμενος δεκτός εν εταίρω τοιούτω, δεν δύναται να διαγωνισθεί εις οίους δήποτε αγώνας ως αθλητής του νέου Σωματείου, ειμή μετά παράδοση 14 μηνών."[16]
  3. "σπάνια" του ίδιου το 1910 –σύντομα θα εγκατασταθεί στην Αθήνα– από το στάδιο της Χαλκηδόνας (Καντίκιοϊ), όπου εκτελεί βολή ελληνικής δισκοβολίας και στην άσπρη του φανέλα διακρίνεται τριφύλλι μεγάλου μεγέθους[52]
  4. Νίκος Γκούμας-Ευάγγελος Φουντουκίδης-Χριστόφορος Κονταξής-Σπύρος Μήτσης (συνεργ. Τάσος Ψαρόπουλος), Η Ιστορία του Παναθηναϊκού Α.Ο. (1908-1968), εκτεταμένο λήμμα στην Παγκόσμιο Εγκυκλοπαίδεια Αθλητισμού και Ποδοσφαίρου, Εκδόσεις ALVIN Redman Hellas, Αθήνα 1969
  5. αγωνίστηκε ακόμη στον τελικό του πρωταθλήματος τα 1920, 1926 και 1929 κατακτώντας το τις δύο τελευταίες φορές, ενώ το 1996 συγχωνεύθηκε στη σημερινή Γκρόιτερ Φιρτ ή SpVgg Greuther Fürth (Αγγλικά)
  6. το ράγκμπι 7μελών ομάδων εντάχθηκε στους Ολυμπιακούς αγώνες του 2016. Από τα υπόλοιπα 6, μόνο τα σκάκι και ποδοαντισφαίριση δεν διεξάγονται σήμερα ούτε στα World Games για τα μη ολυμπιακά αθλήματα.
  7. ο σύλλογος παραθέτει 7 πρωταθλήματα συνολικά και 1 κύπελλο,[147] σε χρονιές όμως που σύμφωνα με την ΕΣΟ δεν πραγματοποιήθηκαν διοργανώσεις. Εξαίρεση το 1976, όπου η ομοσπονδία αναφέρει ως πρωταθλήτρια την Ένωση Σκακιστών Θεσσαλονίκης.
  8. δεν προσμετράται ο τελικός του διηπειρωτικού κυπέλλου μπάσκετ ανδρών και άρα η χρονιά 1996-97, καθώς δεν προηγήθηκε ημιτελική φάση και το δικαίωμα συμμετοχής αποκτήθηκε αυτοδίκαια όντας Ευρωπαίος πρωταθλητής 1995-96
  9. στη γενική συνέλευση της 16ης Ιουνίου 1975, κατά την οποία ήταν παρών και ο ίδιος, διαγράφηκε από μέλος του συλλόγου με δια βοής απόφαση των μελών ως επιβληθείς προ διετίας στη θέση του προέδρου από τον δικτάτορα Ιωαννίδη[154]
  10. πρόεδρος για μία εβδομάδα στη θέση του τιμωρημένου Φιλιππίδη
  11. πλήρης επωνυμία σύμφωνα με τοπικές ειδησεογραφικές πηγές[160] [161]
  12. σε πλήθος άλλων, δεν έχει εξακριβωθεί κατά πόσον η ύπαρξη του Παναθηναϊκού επηρέασε την απονομή του ονόματος Πράσινα Πουλιά[163] και Τριφυλλιακού[164] [165] αντίστοιχα

Παραπομπές

  1. Χριστίνα Κουλούρη, Αθλητισμός και όψεις της αστικής κοινωνικότητας • Γυμναστικά και αθλητικά σωματεία 1870-1922[νεκρός σύνδεσμος], έκδοση Κέντρου Νεοελληνικών Ερευνών (Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών ΕΙΕ), Αθήνα 1997, ISBN 960-7138-19-8, σελ. 187
  2. Τα αποτελέσματα της ψηφοφορίας, gazzetta.gr
  3. Έλαβον: ΟΣΦΠ 39%, ΠΑΟ 30%, ΑΕΚ 15%, ΠΑΟΚ 11%, Άρης 5%, Μανώλης Πιμπλής για την εφ. ΤΑ ΝΕΑ 30.06.2009
  4. H πιο πρόσφατη... απογραφή! Αρχειοθετήθηκε 2014-11-29 στο Wayback Machine., Βαγγέλης Μπραουδάκης στο sentragoal.gr
  5. 5,0 5,1 5,2 Πάνος Μακρίδης - Σπύρος Καραθανάσης, Η Ιστορία του Παναθηναϊκού (1908-1948), έκδοση Αθλητικής Βιβλιοθήκης (εφ. ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΗΧΩ), Αθήνα 1948, σελ. 72
  6. 6,0 6,1 Αθλήματα, ιστότοπος Παναθηναϊκού Αθλητικού Ομίλου
  7. 7,0 7,1 Τμήμα Kick Boxing ο Παναθηναϊκός Αρχειοθετήθηκε 2015-05-10 στο Wayback Machine., Γιώργος Ουσταμανωλάκης στο sports8.gr
  8. Εγκαταστάσεις, ιστότοπος Παναθηναϊκού Αθλητικού Ομίλου
  9. ΟΑΚΑ και Παναθηναϊκός, ιστότοπος Panathinaikos BC
  10. "100 χρόνια Παναθηναϊκός • Η ιστορία 1908-2008", Σήφης Βοτζάκης (συνεργ. Βαγγέλης Μελέκογλου), Εκδόσεις Α.Α Λιβάνη, Αθήνα 2008, ISBN 960-1418-75-X, σελ. 23
  11. 11,0 11,1 "Τριφύλλι 100 χρόνια", συλλογικό έργο, επετειακή έκδοση εφ. Goal news, Αθήνα 2008, σελ. 5
  12. Παναθηναϊκός 106 ετών!, Γιώργος Βροντάκης στο gazzetta.gr
  13. Βοτζάκης, ό.π, σελ. 26, 28 και 30
  14. Αθηνά Κ. Σπανούδη, Ο αθλητισμός • Σύγχρονη θρησκεία, Εκδόσεις Φλάμμα, Αθήνα 1931, σ. 107
  15. Βοτζάκης, ό.π, σελ. 41
  16. Βοτζάκης, ό.π, σελ. 50
  17. "100 χρόνια Παναθηναϊκός", Β. Τούτσικας-Ν. Σαρίδης, ειδική έκδοση εφ. SPORTDAY, Αθήνα 2008, σελ. 100
  18. Goal news, ό.π, σελ. 8
  19. Goal news, ό.π, σελ. 11
  20. Goal news, ό.π, σελ. 14
  21. 21,0 21,1 Μακρίδης-Καραθανάσης, ό.π, σελ. 34
  22. Σήφης Βοτζάκης, 100 Χρόνια Παναθηναϊκός - Η Ιστορία 1908-2008. Αθήνα 2008: εκδόσεις Λιβάνη, σελ. 752.
  23. 23,0 23,1 Κουλούρη, ό.π[νεκρός σύνδεσμος], σελ. 189 (υποσημείωση 84)
  24. http://www.tovima.gr/sports/article/?aid=186525
  25. 25,0 25,1 25,2 25,3 25,4 25,5 Τα ιστορικά ορόσημα του Παναθηναϊκού, Γιώργος Λιβέρης, Σύλλογος Παλαιμάχων Αθλητών ΠΑΟ
  26. "Ελλάς, Ευρώπη, Παναθηναϊκός! • 100 χρόνια ελληνικής ιστορίας, 1908-2008", Αλέξανδρος Κιτροέφ, Εκδόσεις Greekworks.Com Inc, Ν. Υόρκη 2010, ISBN 098-1457-97-5, σελ. 33
  27. για παράδειγμα Goal news, ό.π, σελ. 17
  28. Η Κίνησις • Αθλητισμός, εφ. ΕΜΠΡΟΣ 15.01.1923, σελ. 2
  29. Η χθεσινή εορτή του Σταδίου, εφ. ΕΜΠΡΟΣ 10.04.1923, σελ. 3
  30. Κοσμική κίνησις • Αθλητισμός, εφ. ΕΜΠΡΟΣ 03.05.1923, σελ. 2
  31. Πρώτη η ελληνική σημαία το 1928: η τιμή δόθηκε στον «πράσινο» Καρυοφύλλη, greenzone.gr
  32. 32,0 32,1 32,2 32,3 Τα ιστορικά στοιχεία των τμημάτων του ΠΑΟ, Σύλλογος Παλαιμάχων Αθλητών ΠΑΟ
  33. Goal news, ό.π, σελ. 23-24
  34. 34,0 34,1 34,2 34,3 34,4 34,5 Goal news, ό.π, σελ. 192
  35. Η ιστορία του ήρωα Μίμη Πιερράκου, Σωτήρης Τριανταφύλλου για το sentragoal.gr
  36. 36,0 36,1 Είπαν το δικό τους ΟΧΙ, gazzetta.gr
  37. Ιστορίες από την Κατοχή, Γιάννης Λαμπίρης για το sport24.gr
  38. Μια ζωή αντίσταση, leoforos.gr
  39. Αήττητος και μάγκας ο Παναθηναϊκός το 1964 prasinanea.gr
  40. Goal news, ό.π, σελ. 180
  41. 41,0 41,1 Goal news, ό.π, σελ. 189
  42. Για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νέοι - Σύλλογος παλαιμάχων Παναθηναϊκού
  43. 43,0 43,1 Goal news, ό.π, σελ. 181
  44. 44,0 44,1 Goal news, ό.π, σελ. 193
  45. Goal news, ό.π, σελ. 188
  46. Όταν το «τριφύλλι» αλλάζει sentragoal.gr
  47. Η ιστορία του Παναθηναϊκού στο γυναικείο ποδόσφαιρο - womensoccer.gr
  48. Ο Παναθηναϊκός Α.Ο. ιδρύει τμήμα eSports! panathinaikos1908.gr, 29 December 2016
  49. panathinaikos1908.gr - To Ποδόσφαιρο Σάλας (Futsal) στον Π.Α.Ο.!
  50. 50,0 50,1 Το τριφύλλι, ιστότοπος ΠΑΕ Παναθηναϊκός ΑΟ μέσω web.archive
  51. St. Patrick's Day Facts: Snakes, a Slave, and a Saint National Geographic Retrieved 10 February 2011
  52. Μακρίδης-Καραθανάσης, ό.π, σ. 17
  53. 53,0 53,1 Νικήτας Τσαγγαρινός, Η ιστορία του Παναθηναϊκού, εκτεταμένο λήμμα (64 σελίδες) στην Εγκυκλοπαίδεια των σπορ (τόμ. Β'), Εταιρεία Επιστημονικών Εκδόσεων, Αθήνα 1961, σ. 5
  54. 54,0 54,1 Στέλιος Θωμαΐδης, Παναθηναϊκέ μεγάλε και τρανέ, έκδοση Αθλητικών Σελίδων, Αθήνα 1984, σ. 8-9
  55. συλλογικό έργο, Μια ζωή Παναθηναϊκός, έκδοση Ινστιτούτου Διαδόσεως Ελληνικού Βιβλίου (ΙΔΕΒ), Αθήνα 1985, σ. 18-19
  56. Παύλος Μανιτάκης, 100 χρόνια νεοελληνικού αθλητισμού • 1830-1930, ιδιωτική έκδοση, Αθήνα 1962, σ. 346-347
  57. Σήφης Βοτζάκης (συνεργ. Βαγγέλης Μελέκογλου), 100 χρόνια Παναθηναϊκός • Η ιστορία 1908-2008, Εκδόσεις Α.Α Λιβάνη, Αθήνα 2008, ISBN 960-1418-75-X, σ. 73
  58. Μάκης Παπαζήσης, Αιώνια πιστός! • Η άλλη ματιά στην ιστορία του Παναθηναϊκού, Εκδόσεις Παρουσία, Αθήνα 2009, ISBN 960-6652-17-3, σελ. 30
  59. 59,0 59,1 Παπαζήσης, ό.π, σελ. 33
  60. Goal news, ό.π, σελ. 10
  61. Το Τριφύλλι, panathinaikos1908.gr
  62. Ο Παναθηναϊκός γιορτάζει τα 107α γενέθλιά του! Αρχειοθετήθηκε 2015-07-19 στο Wayback Machine., star.gr
  63. Five claims to fame: Panathinaikos, uefa.com
  64. Παναθηναϊκός 106 ετών!, gazzetta.gr
  65. Αποθέωση του Τριφυλλιού στο «Στάδιο», δύο χρόνια πριν την ίδρυση του Παναθηναϊκού, palaimaxoipanathinaikou.gr
  66. «paovolleyball.gr». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Δεκεμβρίου 2014. Ανακτήθηκε στις 21 Οκτωβρίου 2014. 
  67. Ο πρώτος ύμνος του Παναθηναϊκού! onsports.gr
  68. Ο πρώτος πράσινος ύμνος ήταν... Κόκκινος!, gazzetta.gr
  69. Ο πρώτος ύμνος του Παναθηναϊκού prasinanea.gr
  70. Goal news, ό.π, σελ. 42
  71. Γιώργος Η. Κουσουνέλος, Λεξικό ελληνικού αθλητικού Τύπου 1894-2004 • Εφημερίδες, περιοδικά, έντυπα, βασικοί συνεργάτες, Εκδόσεις Διόπτρα, Αθήνα 2004, ISBN 960-3642-57-6, σελ. 85, 112-115 και 141-142
  72. Γιώργος Αρκουλής-Δημήτρης Καπράνος, Το στάδιο Καραϊσκάκη αφηγείται, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2004, ISBN 960-406-827-X, σελ. 11
  73. Βοτζάκης, ό.π, σελ. 847
  74. Τσαγγαρινός, ό.π, σελ. 11
  75. Ιστορία • Τίτλοι, επίσημος ιστότοπος Panathinaikos BC
  76. Μακρίδης-Καραθανάσης, ό.π, σελ. 73
  77. Μακρίδης-Καραθανάσης, ό.π, σελ. 74
  78. 80 χρόνια ποδήλατο, εφημ. Πράσινος ΤΥΠΟΣ 11.02.2008, σελ. 36
  79. Tα 80 χρόνια σκοπευτικής ιστορίας, Γιώργος Λιβέρης, Σύλλογος Παλαιμάχων Αθλητών Παναθηναϊκού Α.Ο
  80. 80,0 80,1 80,2 80,3 Goal news, ό.π, σελ. 194
  81. Μακρίδης-Καραθανάσης, ό.π, σελ. 76
  82. εφ. ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΗΧΩ, 26.06.1947
  83. Βοτζάκης, ό.π, σελ. 845
  84. Βαγγέλης Μελέκογλου - Άγγελος Μενδρινός - Θοδωρής Ντάβελος, 1908-1998 Παναθηναϊκός • 90 χρόνια ποδοσφαιρική εποποιία, έκδοση Τριφύλλι ΑΕΒΕ, Αθήνα 1999, ISBN 960-8625-31-9, τόμ. Β, σελ. 411
  85. Συνεχίζει να μεγαλώνει, Κώστας Χολίδης στο sport24.gr
  86. 86,0 86,1 Ομάδα πόλο γυναικών ίδρυσε ο Παναθηναϊκός, εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ, 15.03.1979 [όπως το παραδίδει ο Γιάννης Σταμίρης στο Πανόραμα του ελληνικού αθλητισμού (Ανθολογία από τον Ελληνικό Τύπο: 1894-1990), Ζήτα Ιατρικές Εκδόσεις, Αθήνα 1990, σελ. 320-321]
  87. εφ. ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΗΧΩ, 11.11.1997, σελ. 38
  88. Παναθηναϊκός, womensoccer.gr
  89. Μαρμαράς¨"Δυναμικά και οργανωμένα!", paomazisou.gr
  90. Μακρίδης-Καραθανάσης, ό.π, σελ. 71
  91. Τσαγγαρινός, ό.π, σελ. 13
  92. Τσαγγαρινός, ό.π, σελ. 6
  93. Ακαδημίες, ιστότοπος ΠΑΟ
  94. Στέλιος Θωμαΐδης, Παναθηναϊκέ μεγάλε και τρανέ, έκδοση Αθλητικών Σελίδων, Αθήνα 1984, σελ. 11 (Οι τίτλοι του Παναθηναϊκού)
  95. συλλογικό έργο, Μια ζωή Παναθηναϊκός, έκδοση Ινστιτούτου Διαδόσεως Ελληνικού Βιβλίου (ΙΔΕΒ), Αθήνα 1985, σελ. 152-157 (Πράσινοι τίτλοι σε Ελλάδα και Ευρώπη)
  96. Γιάννης Ανδρέου, Το αλφαβητάρι του Παναθηναϊκού, Εκδόσεις Δίαυλος, Αθήνα 1997, ISBN 978-960-531-029-5, σελ. 30-33 (Τμήματα-Τίτλοι)
  97. Πάνος Φιαμέγκος (συνεργ. στατιστικών Ν. Πετρόπουλος), Παναθηναϊκός, 90 χρόνια ιστορικής πορείας • 1908-1998, Εκδόσεις Γ. Γεωργαλάς, Αθήνα 1998, σελ. 122 («Πράσινοι» τίτλοι)
  98. Σήφης Βοτζάκης (συνεργ. Βαγγέλης Μελέκογλου), 100 χρόνια Παναθηναϊκός • Η ιστορία 1908-2008, Εκδόσεις Α.Α Λιβάνη, Αθήνα 2008, ISBN 978-960-14-1875-9, σελ. 6 (Τίτλοι)
  99. συλλογικό έργο (υπεύθ. έκδοσης Σωτήρης Γιαννάτος), Παναθηναϊκός • Ποδόσφαιρο-Μπάσκετ, Εκδόσεις ΣΚΑΪ Βιβλίο, Αθήνα 2009, ISBN 978-960-482-023-8, σελ. 162 (Τίτλοι και διακρίσεις)
  100. Μάκης Παπαζήσης, Αιώνια πιστός! • Η άλλη ματιά στην ιστορία του Παναθηναϊκού, Εκδόσεις Παρουσία, Αθήνα 2009, ISBN 960-6652-17-3, σελ. 415-420 (Στατιστικά)
  101. «Τίτλοι». ιστότοπος ΠΑΕ Παναθηναϊκός. Ανακτήθηκε στις 8 Μαρτίου 2019. 
  102. Αρχείο > Πρωτάθλημα Ελλάδας (από 1927-28), ιστότοπος Ελληνικής Ποδοσφαιρικής Ομοσπονδίας (ΕΠΟ)
  103. ψηφιακό αρχείο Κυπέλλου Ελλάδος: 1931-1940, 1941-1950, 1951-1960, 1961-1970, 1971-1980, 1981-1990, 1991-1995, 1996-1999, 1999-00, 2000-01, 2001-02, 2002-03, 2003-04 και από την περίοδο 2006-07, ιστότοπος ΕΠΟ
  104. http://www.worldfootball.net/winner/gre-supercup/
  105. www.rsssf.com/tablesb/balkanclub70s.html
  106. http://filahtlos.blogspot.gr/2013/01/blog-post_1442.html
  107. «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Φεβρουαρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 7 Ιανουαρίου 2017. 
  108. «Πρωταθλητές». - Ε.Σ.Α.Κ.Ε.. http://www.esake.gr/el/86F1A302. Ανακτήθηκε στις 2018-06-22. 
  109. http://www.gazzetta.gr/basketball/basket-league/article/1366421/panathinaikos-osa-den-edeixan-oi-kameres-apo-37o-protathlima-vid
  110. «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Απριλίου 2017. Ανακτήθηκε στις 7 Ιανουαρίου 2017. 
  111. «Ανεπίσημα παγκόσμιος ο ΠΑΟ». ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ. http://www.rizospastis.gr/story.do?id=3673202. Ανακτήθηκε στις 2018-06-22. 
  112. http://www.agapotobasket.gr/afieromata/item/74-diipirotiko-kipello-i-epistrofi
  113. «Ο Παναθηναϊκός πρωταθλητής Ελλάδος στην Α1 μπάσκετ γυναικών». taxydromos.gr. http://www.taxydromos.gr/Sports/77966-%CE%9F-%CE%A0%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CE%B8%CE%B7%CE%BD%CE%B1%CF%8A%CE%BA%CF%8C%CF%82-%CF%80%CF%81%CF%89%CF%84%CE%B1%CE%B8%CE%BB%CE%B7%CF%84%CE%AE%CF%82-%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%AC%CE%B4%CE%BF%CF%82-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%911-%CE%BC%CF%80%CE%AC%CF%83%CE%BA%CE%B5%CF%84-%CE%B3%CF%85%CE%BD%CE%B1%CE%B9%CE%BA%CF%8E%CE%BD.html. Ανακτήθηκε στις 2018-06-22. 
  114. «Κύπελλο Γυναικών», στατιστικά στον επίσημο ιστότοπο της Ελληνικής Ομοσπονδίας Καλαθοσφαίρισης.
  115. «Οι πρωταθλητές». Ελληνική Ομοσπονδία Πετοσφαίρισης. Ανακτήθηκε στις 30 Απριλίου 2015. 
  116. ΧΡΥΣΗ ΒΙΒΛΟΣ ΚΥΠΕΛΛΟΥ ΑΝΔΡΩΝ Αρχειοθετήθηκε 2017-01-08 στο Wayback Machine. Επίσημος ιστότοπος Ελληνικής ομοσπονδίας.
  117. "Η Χρυσή Βίβλος του Super Cup" Ιστότοπος contra.gr, διοργανώσεις 1997-2007.
  118. Οι πρωταθλητές (ομάδες, πρωταθλητές, αθλήτριες), επίσημος ιστότοπος Ελληνικής Ομοσπονδίας Πετοσφαίρισης (ΕΟΠΕ)
  119. http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=266146
  120. ΧΡΥΣΗ ΒΙΒΛΟΣ Αρχειοθετήθηκε 2016-12-02 στο Wayback Machine., ιστότοπος Ελληνικής ομοσπονδίας
  121. Ομαδικά Ανδρών Επίσημος ιστότοπος ελληνικής ομοσπονδίας
  122. εφ. Αθλητική Ηχώ 29/8/1969 σελ. 2: "Οι "πράσινοι" καταδύται πήραν εφέτος τα πρωτεία"
  123. εφ. Αθλητική Ηχώ 25/7/1972 σελ. 2: "Κατά το διεξαχθέν πρωτάθλημα καταδύσεων, πρωταθλητής ανεκηρύχθη ο Παναθηναϊκός..."
  124. εφ. Αθλητική Ηχώ 4/8/1975 σελ. 8: "Οι Αργοναύτες Βόλου και ο Παναθηναϊκός μοιράσθηκαν τους βαθμούς στο πανελλήνιο πρωτάθλημα ανδρών-γυναικών στις καταδύσεις, κι έτσι ανεδείχθησαν συμπρωταθληταί για το τρέχον έτος."
  125. "Πρωταθλητής ο Παναθηναϊκός στην ΟΠΕΝ" Επίσημος ιστότοπος της ΚΟΕ
  126. Πρωταθλητής ο Παναθηναϊκός στην ΟΠΕΝ Επίσημος ιστότοπος της ΚΟΕ
  127. "Με πρωταθλητές τους Παναθηναϊκός, Αργώ και ΝΟΒΑ ολοκληρώθηκαν οι αγώνες!" Επίσημος ιστότοπος ΚΟΕ
  128. "Αφιέρωμα στα Εθνικά Πρωταθλήματα Κολύμβησης" Επίσημος ιστότοπος της ΚΟΕ
  129. https://koe.org.gr/article/protathlitis-stous-veteranous-o-panathinaikos
  130. «Κάστορας: το νέο όνομα στο μοντέρνο πένταθλο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Ιουλίου 2012. Ανακτήθηκε στις 9 Ιουλίου 2012. 
  131. www.fencing.org.gr/index.php/gr/2013-02-12-09-58-41/2013-02-12-10-08-30
  132. www.contra.gr/Sports/Fencing/article1135659.ece
  133. www.avgi.gr/article/389146/-antexei-akomi-o-panellinios-
  134. Πανελλήνιο Πρωτάθλημα Ανδρών 2014 - Αποτελέσματα ελληνορωμαϊκής Ιστότοπος palema.gr
  135. "Αφιερωμένο στον Ποικιλίδη το Πανελλήνιο Πρωτάθλημα Πάλης" Ιστότοπος gazzetta.gr
  136. 136,0 136,1 Πρωταθλητές Ελλάδας - Διασυλλογικά-Α1 Εθνική κατηγορία Ανδρών-Γυναικών Επίσημος ιστότοπος Ε.Φ.Ο.Επ.Α.
  137. εφ. Αθλητική Ηχώ 26-3-1966 σελ. 4
  138. εφ. Αθλητική Ηχώ 1-6-1969 σελ. 3
  139. Ο Παναθηναϊκός πρωταθλητής 1972 στις γυναίκες Αρχειοθετήθηκε 2012-01-11 στο Wayback Machine., εφημ. ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΗΧΩ, 16.05.1972, σελ. 8
  140. Εφημερίδα "Τα Νέα" - Ένθετο "Ομάδα" 18/7/1972 - Ανασκόπηση πρωταθλημάτων 1972
  141. εφ. "Εμπρός", 6/2/1951 σελ. 2.
  142. Αθλητική Ηχώ 12 Απριλίου 1968, σελίδα 8
  143. http://panathinaikos1908.gr/filemanager/files/01.JPG
  144. Αγωνιστική δραστηριότητα πυγμαχίας έτους 2011, σελίδα 7 Αρχειοθετήθηκε 2016-05-01 στο Wayback Machine. Επίσημος ιστότοπος ελληνικής ομοσπονδίας πυγμαχίας.
  145. Αγωνιστική δραστηριότητα πυγμαχίας έτους 2015, σελίδα 5 Αρχειοθετήθηκε 2017-08-13 στο Wayback Machine. Επίσημος ιστότοπος ελληνικής ομοσπονδίας πυγμαχίας.
  146. «Διασυλλογικό πρωτάθλημα Ελλάδας». Ελληνική Σκακιστική Ομοσπονδία (ΕΣΟ). Ανακτήθηκε στις 4 Νοεμβρίου 2014. 
  147. Σύλλογος > Τίτλοι, ιστότοπος Παναθηναϊκού ΑΟ
  148. 148,0 148,1 "Πανελλήνιοι Αγώνες 100 διοργανώσεις, 118 χρόνια Γ' μέρος" Επίσημος ιστότοπος ΣΕΓΑΣ.
  149. "Από το Μαρκόπουλο στην ιστορία…" Επίσημος ιστότοπος ΣΕΓΑΣ.
  150. http://www.archery.org.gr/egkiklii-eot-2015/ ,σελ.7
  151. http://www.asta.gr/menu32.asp
  152. Για Πάντα Πρωταθλητές, Εκδόσεις ΣΚΑΪ Βιβλίο, 2009 σελ.168
  153. onsports.gr Όλοι οι πρόεδροι του ΠΑΟ
  154. Οριστική η απόφαση του «Π.Α.Ο.», εφημ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 17.06.1975, σελ. 4
  155. Ξαναεξελέγη η ίδια διοίκηση στον Ερασιτέχνη Παναθηναϊκό, sport-fm.gr, 22.06.2015
  156. Το νέο Δ.Σ του Παναθηναϊκού Α.Ο, ιστότοπος Παναθηναϊκού ΑΟ, Ιούλιος 2013
  157. Σύλλογος > Διοικητικό Συμβούλιο Αρχειοθετήθηκε 2016-02-06 στο Wayback Machine., ιστότοπος ΠΑΕ Παναθηναϊκός
  158. Tο νέο ΔΣ[νεκρός σύνδεσμος], ιστότοπος Παναθηναϊκής Συμμαχίας, 02.02.2016
  159. Εφημερίδα Πράσινη 7 Αυγούστου 2009 σελ.19
  160. Βαθμολογία Β' ΕΠΣΚΙ, inkefalonia.gr
  161. Πρωτάθλημα Β κατηγορίας, kefaloniamas.gr
  162. Μελέκογλου-Μενδρινός-Ντάβελος, ό.π, τόμ. Β, σελ. 18
  163. Τα Πράσινα Πουλιά όλης της Ελλάδας!, leoforos.gr
  164. ιστολόγιο, Τριφυλλιακός ΑΟ Πολυδρόσου
  165. ιστολόγιο, Τριφυλλιακός Κυψέλης

Πηγές

Εξωτερικοί σύνδεσμοι