Μαρία Κάλλας: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
GreekManiac (συζήτηση | συνεισφορές)
Χωρίς σύνοψη επεξεργασίας
Διάσωση 3 πηγών και υποβολή 0 για αρχειοθέτηση.) #IABot (v2.0
Γραμμή 64: Γραμμή 64:


== Πηγές ==
== Πηγές ==
* [http://web.archive.org/20020816215351/www.mfa.gr/greek/greece/living/portrets/kallas.html Βιογραφία της Μαρίας Κάλλας από το ελληνικό ΥΠ.ΕΞ]
* [https://web.archive.org/web/20020816215351/http://www.mfa.gr/greek/greece/living/portrets/kallas.html Βιογραφία της Μαρίας Κάλλας από το ελληνικό ΥΠ.ΕΞ]
* [http://web.archive.org/20040911144921/www.alpha123.gr/page/default.asp?la=1&id=6745 Άρθρο του Κυριάκου Π. Λουκάκου]
* [https://web.archive.org/web/20040911144921/http://www.alpha123.gr/page/default.asp?la=1&id=6745 Άρθρο του Κυριάκου Π. Λουκάκου]
* [http://www.callas.it/english/cronologia.html Χρονολόγιο της ζωής της Μαρίας Κάλλας]
* [http://www.callas.it/english/cronologia.html Χρονολόγιο της ζωής της Μαρίας Κάλλας]
* [http://web.archive.org/20060526230804/culture.ana.gr/fpage.php?id=609 Άρθρο του Γιώργου Μηλιώνη]
* [https://web.archive.org/web/20060526230804/http://culture.ana.gr/fpage.php?id=609 Άρθρο του Γιώργου Μηλιώνη]
* [http://sopranos.freeservers.com/callas.htm Αγγλική βιογραφία]
* [http://sopranos.freeservers.com/callas.htm Αγγλική βιογραφία]



Έκδοση από την 13:25, 28 Σεπτεμβρίου 2019

Μαρία Κάλλας
Η Μαρία Κάλλας το 1958.
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη
μητρική γλώσσα
Maria Callas (Αγγλικά) και Μαρία Κάλλας (Ελληνικά)
Όνομα γεννήσεωςΜαρία Άννα Καικιλία Σοφία[1][2]
Γέννηση2  Δεκεμβρίου 1923[3][4][5]
Νοσοκομείο Φλάουερ ή Νέα Υόρκη[6]
Θάνατος16  Σεπτεμβρίου 1977[7][8][4]
16ο δημοτικό διαμέρισμα του Παρισιού[9]
Αιτία θανάτουέμφραγμα του μυοκαρδίου
Συνθήκες θανάτουφυσικά αίτια
Τόπος ταφήςΑιγαίο Πέλαγος[7]
ΚατοικίαΝέα Υόρκη (1923–1937)
Αθήνα (1937–1945)[10]
Σιρμιόνε[11]
Παρίσι (1961–1977)[12]
Ιταλία (1947–1959)[13]
ΕθνικότηταΈλληνες[10]
Χώρα πολιτογράφησηςΕλλάδα
Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (έως 1966)
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσεςΕλληνικά[14]
Αγγλικά[15][16]
Ιταλικά[15]
Γαλλικά[17]
ΣπουδέςΩδείο Αθηνών
Εκπαιδευτικό Κέντρο Τζορτζ Ουάσινγκτον
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητατραγουδίστρια όπερας
τραγουδίστρια[18]
ηθοποιός[19]
ΕργοδότηςΣχολή Τζούλιαρντ
Περίοδος ακμής1942 - 1974
Οικογένεια
ΣύζυγοςΤζοβάνι Μπατίστα Μενεγκίνι (1949–1959)[20]
ΣύντροφοςΑριστοτέλης Ωνάσης (1959–1968)[21]
Αξιώματα και βραβεύσεις
ΒραβεύσειςΒραβείο Grammy Συνολικής Προσφοράς (2007)
αστέρι στη Λεωφόρο της Δόξας του Χόλιγουντ[22]
Ταξιάρχης του Τάγματος της Αξίας της Ιταλικής Δημοκρατίας
Ιστότοπος
www.maria-callas.com/en/
Commons page Σχετικά πολυμέσα

Η Μαρία Κάλλας (Νέα Υόρκη, 2 Δεκεμβρίου 1923 - Παρίσι, 16 Σεπτεμβρίου 1977), γεννημένη ως Μαρία Άννα Σοφία Καικιλία Καλογεροπούλου (στον τόπο της γέννησής της είχε καταχωρηθεί ως Σοφία Καικιλία Κάλος[23]), ήταν κορυφαία Ελληνοαμερικανίδα υψίφωνος και η πλέον γνωστή παγκοσμίως ντίβα της όπερας.

Η ζωή της

Σύμφωνα με μαρτυρία της μητέρας της Ευαγγελίας Δημητριάδου-Καλογεροπούλου, η Μαρία γεννήθηκε στις 3 Δεκεμβρίου του 1923, ενώ στην ταυτότητά της αναφερόταν η 2α Δεκεμβρίου, ημερομηνία στην οποία επέμενε και η ίδια[24].

Η αρχή της μεγάλης πορείας

Η ακρόασή της από τον Έντουαρντ Τζόνσον, διευθυντή της Όπερας, φέρνει την προσφορά δύο ρόλων στα έργα "Φιντέλιο" του Μπετόβεν και "Μαντάμ Μπατερφλάι" του Πουτσίνι. Η Κάλλας απορρίπτει τους ρόλους. Δε θέλει να τραγουδήσει τον "Φιντέλιο" στα αγγλικά, ενώ αισθάνεται πολύ εύσωμη ώστε να ερμηνεύσει την αιθέρια "Μπάτερφλάι".

Η γνωριμία της με τον καλλιτεχνικό διευθυντή της Αρένας της Βερόνα, Τζοβάννι Τζενατέλλο την οδηγεί στην Ιταλία. Εκεί στις 3 Αυγούστου 1947 κάνει την πρώτη της εμφάνιση στην Αρένα της Βερόνα με τη "Τζοκόντα" του Αμιλκάρε Πονκιέλι. Τον ίδιο χρόνο ερμηνεύει την Ιζόλδη από το "Τριστάνος και Ιζόλδη" στη Βενετία υπό την καθοδήγηση του μαέστρου Τούλιο Σεραφίν. Συνάμα έρχεται και η γνωριμία της με τον μουσικόφιλο Ιταλό βιομήχανο Τζοβάννι Μπατίστα Μενεγκίνι, με τον οποίο παντρεύονται στις 21 Απριλίου 1949. Ο Μενεγκίνι έχοντας και ρόλο μάνατζερ άσκησε καταλυτική επιρροή στην καριέρα της Κάλλας, υποβάλλοντάς την σε δίαιτα με σκοπό να αποκτήσει καλύτερη εμφάνιση και αποτρέποντάς την από κάθε βιοτική ενασχόληση με την οικονομική κάλυψη, που της παρείχε. Έτσι τον ίδιο χρόνο η Κάλλας κάνει καλλιτεχνικές εμφανίσεις στο Μπουένος Άιρες και το 1950 στο Μεξικό.

Τα στάδια της αποθέωσης

Στις 7 Δεκεμβρίου 1951 η Κάλλας ανοίγει τη σαιζόν στη Σκάλα του Μιλάνου με τους "Σικελικούς Εσπερινούς", εμφάνιση που της προσφέρει μεγάλη αναγνώριση. Κατά τη διάρκεια των επόμενων επτά ετών η Σκάλα θα είναι η σκηνή των μέγιστων θριάμβων της σε ένα ευρύ φάσμα ρόλων. Το 1955 ανεβάζει την ιστορική παράσταση της "Τραβιάτα" του Βέρντι σε σκηνοθεσία Λουκίνο Βισκόντι.

Στις 27 Οκτωβρίου 1956 εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη Μητροπολιτική Όπερα της Νέας Υόρκης ως "Νόρμα" στο ομώνυμο έργο του Μπελλίνι. Στις 5 Αυγούστου 1957 επιστρέφει στην Αθήνα και εμφανίζεται στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών. Δύο μήνες πριν είχε γνωρίσει τον εφοπλιστή Αριστοτέλη Ωνάση σε δεξίωση της κοσμικογράφου Έλσα Μαξγουελ. Η γνωριμία τους θα εξελιχθεί σε μία από τις πλέον συζητημένες σχέσεις στην ιστορία.

Στις 24 Αυγούστου του 1960, η Μαρία Κάλλας ερμήνευσε στο Αρχαίο θέατρο Επιδαύρου τη Νόρμα του Βιντσέντζο Μπελίνι, έργο το οποίο η ίδια είχε ζητήσει για την πρώτη της εμφάνιση στο αρχαίο θέατρο. Δεν έχανε ποτέ την ευκαιρία να ξαναζήσει το δράμα και το πάθος της ηρωίδας. Τη στιγμή που τραγουδούσε την άρια "Κάστα ντίβα" αφέθηκαν στην ορχήστρα δύο λευκά περιστέρια, προκαλώντας θύελλα χειροκροτημάτων. Στο τέλος, ο ενθουσιασμός του κοινού ήταν τόσο μεγάλος που κάλεσαν την Κάλλας 10 φορές στη σκηνή. Τα σκηνικά, στην ιστορική αυτή παράσταση, υπέγραψε ο Γιάννης Τσαρούχης, τα κοστούμια φιλοτέχνησε ο Αντώνης Φωκάς και η σκηνοθεσία ήταν του Αλέξη Μινωτή. Τη σύμπραξη της Μαρίας Κάλλας με την Εθνική Λυρική Σκηνή διήθυνε από το πόντιουμ ο Τούλιο Σεραφίν[25]. Η παράσταση επρόκειτο αρχικά να δοθεί την 21η Αυγούστου, αναβλήθηκε όμως λόγω καταρρακτώδους βροχής.

Στις 6 Αυγούστου του 1961, η Μαρία Κάλλας ερμήνευσε στο Αρχαίο θέατρο Επιδαύρου τη Μήδεια του Λουίτζι Κερουμπίνι με την Εθνική Λυρική Σκηνή. Στην παράσταση συμμετείχαν περισσότερα από 200 πρόσωπα. Επρόκειτο για έναν ακόμη θρίαμβο της μεγάλης καλλιτέχνιδας, η οποία αποθεώθηκε από τους 17.000 θεατές της βραδιάς, ανάμεσα στους οποίους ήταν ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο υπουργός Προεδρίας Κωνσταντίνος Τσάτσος, η κοσμικογράφος Έλσα Μάξγουελ, ο πρίγκιπας Πέτρος του Μονακό και άλλοι. Τη σκηνοθεσία της παράστασης είχε αναλάβει ο Αλέξης Μινωτής, τα σκηνικά-κοστούμια υπέγραψε ο Γιάννης Τσαρούχης (είχε "ντύσει" την Κάλλας, την οποία θαύμαζε πολύ, στη Μήδεια και στη Νόρμα), οι χορογραφίες ήταν της Μαρίας Χορς και η διεύθυνση ορχήστρας του Νίκολα Ρεσίνιο. Τα εισιτήρια είχαν εξαντληθεί, εκτός ολίγων των 300, 400 και 500 δραχμών. Μετά τη μνημειώδη αυτή παράσταση στην Επίδαυρο, ήρθε η σειρά της Σκάλας του Μιλάνου, τον Δεκέμβριο. "Πολλές αναποδιές και δυσκολίες τεχνικές και ψυχολογικές στην αρχή των δοκιμών, αλλά όταν η Κάλλας ήρθε στην πρόβα, όλα πήγαν μέλι-γάλα", σημειώνει ο Αλέξης Μινωτής στο βιβλίο του Μακρινές Φιλίες. "Στο τέλος όλοι αναγνώρισαν πως η παράσταση αυτή ήταν ίσως η καλύτερη που έγινε ποτέ στη Σκάλα του Μιλάνου"[26].

Τον Ιανουάριο του 1964 η Μαρία Κάλλας πείθεται από το Φράνκο Τζεφιρέλι να συμμετάσχει σε μία νέα παραγωγή της "Τόσκα" στη σκηνή του Κόβεντ Γκάρντεν (Covent Garden). Η παράσταση εκθειάζεται από τους κριτικούς ενώ ακολουθεί την ίδια χρονιά νέος καλλιτεχνικός θρίαμβος στην Όπερα των Παρισίων με τη "Νόρμα". Παρά τα φωνητικά προβλήματα που έχει αρχίσει να αντιμετωπίζει το παρισινό κοινό την υποδέχεται θερμά.

Στις 5 Ιουλίου 1965 εμφανίζεται για τελευταία φορά σε παράσταση όπερας στο Κόβεντ Γκάρντεν με την "Τόσκα" σε σκηνοθεσία Φράνκο Τζεφιρέλι. Στα 1966 απεκδύεται την αμερικανική υπηκοότητα και λαμβάνει την ελληνική. Με αυτή της την ενέργεια λύεται και τυπικά ο γάμος της με τον Μενεγκίνι. Πλέον ελπίζει ότι ο Αριστοτέλης Ωνάσης θα της ζητήσει να παντρευτούν κάτι που τελικά δεν γίνεται, μια και στις 20 Οκτωβρίου 1968 ο Έλληνας μεγιστάνας παντρεύεται τη χήρα του Αμερικανού Προέδρου Κέννεντυ, Τζάκυ. Αυτή του η πράξη βυθίζει σε κατάθλιψη την κορυφαία υψίφωνο.

Τελευταίες σκηνές πριν το τέλος

Το 1969 γυρίζει σε ταινία τη "Μήδεια" του Ευριπίδη σε σκηνοθεσία Πιερ Πάολο Παζολίνι.[27] Η ταινία δεν έχει τύχη στις κινηματογραφικές αίθουσες. Στις 25 Μαΐου 1970 μεταφέρεται στο νοσοκομείο και γίνεται γνωστό ότι επεχείρησε να αυτοκτονήσει λαμβάνοντας μεγάλη δόση βαρβιτουρικών.

Το 1973 σκηνοθετεί στο Τορίνο μαζί με τον Τζουζέπε ντι Στέφανο το έργο "Σικελικοί Εσπερινοί" (I Vespri Siciliani) και την ίδια χρονιά ξεκινά μαζί του μια παγκόσμια καλλιτεχνική περιοδεία. Στις 8 Δεκεμβρίου η Κάλλας τραγούδησε στην Όπερα των Παρισίων, όπου το κοινό την κάλεσε στη σκηνή 10 φορές καταχειροκροτώντας την. Η τελευταία της εμφάνιση έγινε στην πόλη Σαππόρο της Ιαπωνίας στις 11 Δεκεμβρίου του 1974.

Η Μαρία Κάλλας πέρασε στην αιωνιότητα στις 16 Σεπτεμβρίου 1977 στο Παρίσι. Η κηδεία της έγινε στις 20 Σεπτεμβρίου και, αφού το σώμα της αποτεφρώθηκε όπως επιθυμούσε, την άνοιξη του 1979 η τέφρα της σκορπίστηκε στο Αιγαίο.

Τo 2010, νέο φως στο μυστήριο που περιβάλλει το θάνατο της Μαρίας Κάλλας έρχεται να ρίξει ιταλική έρευνα, η οποία ανατρέπει την άποψη ότι η δημοφιλής σοπράνο πέθανε από υψηλή δόση βαρβιτουρικών (διότι της είχε στοιχίσει η επώδυνη σχέση της με τον Αριστοτέλη Ωνάση).

Σύμφωνα με τους Ιταλούς φωνίατρους Φράνκο Φούσι και Νίκο Παολίλο, που παρουσίασαν τα αποτελέσματα της μελέτης τους στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια, η τραγουδίστρια υπέφερε από δερματομυοσίτιδα, μία εκφυλιστική νόσο που φθείρει τους μυς και τους ιστούς, συμπεριλαμβανομένου του λάρυγγα. Έτσι, μοιάζει να εξηγείται και η συνεχής παρακμή του μεγαλείου της φωνής της, που είχε αρχίσει να γίνεται αισθητή από τις αρχές της δεκαετίας του ’60.[εκκρεμεί παραπομπή]

Σύμφωνα με την επίσημη ιατρική έκθεση, ο θάνατος της Κάλλας στις 16 Σεπτεμβρίου του 1977 οφειλόταν σε καρδιακή ανακοπή. Όπως εξηγούν οι δύο Ιταλοί επιστήμονες, η θεραπεία για τη δερματομυοσίτιδα βασίζεται σε κορτιζονούχα και ανοσοκατασταλτικά σκευάσματα, τα οποία είναι πιθανό να επιφέρουν σταδιακά καρδιακή ανεπάρκεια. Επομένως, ο Φούσι και ο Παολίλο συμφωνούν με την επίσημη ιατρική έκθεση, μόνο που διευκρινίζουν ότι η ανακοπή δεν ήταν τυχαίο γεγονός, αλλά το αποτέλεσμα της εκφυλιστικής μυασθένειας. Αφετηρία για τις ιταλικές έρευνες αποτέλεσαν οι ηχογραφήσεις της διάσημης σοπράνο, τόσο από το στούντιο όσο και από ζωντανές εμφανίσεις της. Με τη μέθοδο της φασματογραφικής ανάλυσης οι επιστήμονες εξέτασαν τις ηχογραφήσεις ίδιων κομματιών από διαφορετικές χρονικές περιόδους και διαπίστωσαν τις αλλοιώσεις στη φωνή της καλλιτέχνιδας, η οποία έφτασε τα τέλη της δεκαετίας του ’70 να γίνει μέτζο σοπράνο. Οι δύο φωνίατροι ανέλυσαν επίσης και τα τελευταία βίντεο της Κάλλας, στα οποία ήταν εμφανής και η μυϊκή χαλάρωση που είχε υποστεί, αφού ο θώρακας της δεν διατεινόταν κατά τη διάρκεια των αναπνοών. Η μελέτη αυτή έρχεται να ρίξει νέο και πιθανότατα καθοριστικό φως στη διάγνωση της δερματομυοσίτιδας, που είχε σχηματίσει ο ιατρός Μάριο Τζακοβάτσο, ο οποίος είχε επισκεφτεί την τραγουδίστρια το 1975, αλλά είχε κρατήσει κρυφή τη διάγνωση του μέχρι το 2002.

Ταινίες για την Κάλλας

Το μεγάλο μυστικό

Στο κινηματογραφικό ντοκυμαντέρ "Απόλυτη Κάλλας" του Γάλλου σκηνοθέτη Φιλίπ Κολί, βασισμένο σε ιστορικά αρχεία, αποκαλύπτεται μια μυστική πτυχή της ζωής της μεγάλης "ντίβας".

Συγκεκριμένα αποκαλύπτεται ότι η Μαρία Κάλλας στις 30 Μαρτίου του 1960 γέννησε ένα άρρεν βρέφος πλην όμως νεκρό που φέρεται ως καρπός του έρωτά της με τον Αριστοτέλη Ωνάση. Ο Κολί ισχυρίζεται ότι επαλήθευσε το ατυχές αυτό γεγονός με πιστοποιητικό γέννησης, στο οποίο αναφέρεται με το όνομα Όμηρος, αλλά με επίθετο "μη αναγνώσιμο". Επίσης ισχυρίζεται ότι κατέχει φωτογραφίες από το νεκροταφείο Μπρέσο του Μιλάνου όπου, κατά τους ισχυρισμούς του, θάφτηκε το νεογέννητο υπό "άκρα μυστικότητα". Επίσης υπάρχουν φήμες που λένε ότι το παιδί δόθηκε για υιοθεσία μετά τη γέννησή του σε άγνωστο θετό γονέα.

Υποτροφίες Μαρία Κάλλας

Το 1960 και το 1961, η Μαρία Κάλλας πρόσφερε τα έσοδά της από τις παραστάσεις της στην Επίδαυρο για την ίδρυση φορέα που θα πρόσφερε υποτροφίες σε νέους καλλιτέχνες. Ο φορέας για τις Υποτροφίες Μαρία Κάλλας ιδρύθηκε και έκανε τον πρώτο διαγωνισμό το 1963[28][29].

Οι δέκα κορυφαίες ηχογραφήσεις

Παραπομπές

  1. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας.
  2. «Encyclopædia Britannica» (Αγγλικά)
  3. 3,0 3,1 Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά, Αγγλικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 26  Απριλίου 2014.
  4. 4,0 4,1 4,2 Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data.bnf.fr/ark:/12148/cb13892080s. Ανακτήθηκε στις 10  Οκτωβρίου 2015.
  5. 5,0 5,1 Αριθμός Ελέγχου της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου. n50032183. Ανακτήθηκε στις 28  Μαρτίου 2023.
  6. Τσεχική Εθνική Βάση Δεδομένων Καθιερωμένων Όρων. jn20000700270. Ανακτήθηκε στις 28  Ιανουαρίου 2023.
  7. 7,0 7,1 7,2 Paul Bauer: «Deux siècles d'histoire au Père Lachaise» (Γαλλικά) Βερσαλλίες. 2006. σελ. 166. ISBN-13 978-2-914611-48-0. ISBN-10 2-914611-48-X.
  8. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά, Αγγλικά) Gemeinsame Normdatei. 118518461. Ανακτήθηκε στις 21  Ιουλίου 2015.
  9. John Louis DiGaetani: The definitive diva: the life and career of Maria Callas (Αγγλικά) McFarland & Company. Βόρεια Καρολίνα. 2021. 978-1-4766-4340-3. σελ. 193. ISBN-13 978-1-4766-4340-3.
  10. 10,0 10,1 biography/Maria-Callas. Ανακτήθηκε στις 4  Μαρτίου 2023.
  11. «In fair Verona: Walking in the footsteps of Maria Callas». 11  Σεπτεμβρίου 2022.
  12. Raymond Ericson: «Maria Callas, 53, is Dead of Heart Attack in Paris». 17  Σεπτεμβρίου 1977.
  13. Στέλιος Γαλατόπουλος: Callas: Prima Donna Assoluta (Αγγλικά) W. H. Allen & Co.. 1976. σελ. 26.
  14. Michael Scott: «Maria Meneghini Callas» Northeastern University Press. Βοστώνη. 1992. σελ. 204.
  15. 15,0 15,1 Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data.bnf.fr/ark:/12148/cb13892080s. Ανακτήθηκε στις 10  Οκτωβρίου 2015.
  16. CONOR.SI. 26735459.
  17. Michael Scott: «Maria Meneghini Callas» Northeastern University Press. 1992. σελ. 204.
  18. (Αγγλικά) Union List of Artist Names. 13  Ιουνίου 2013. 500335841. Ανακτήθηκε στις 14  Μαΐου 2019.
  19. The Fine Art Archive. cs.isabart.org/person/14839. Ανακτήθηκε στις 1  Απριλίου 2021.
  20. Peter G. Davis: «The Eternal Husband's Story». 21  Νοεμβρίου 1982.
  21. www.cnn.gr/style/psyxagogia/story/195403/o-onasis-apatoyse-epideiktika-ti-tzaki-me-tin-kallas-giati-omos-ekeini-to-anexotan. Ανακτήθηκε στις 28  Οκτωβρίου 2019.
  22. «Hollywood Star Walk - Maria Callas».
  23. Νίκος Σαραντάκος, «Η γλώσσα έχει κέφια», σελίδα 39, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, Αθήνα 2018, ISBN 978-618-5118-39-6
  24. Μαρία Κάλλας, 2/12/1923-16/9/1977, Ποπ+Ροκ, τ. 223, σελ. 18, Οκτώβριος 1997
  25. Ενθουσιασμός για τη Μαρία Κάλλας, Ιστορικό Λεύκωμα 1960, Καθημερινή (1997)
  26. Η Κάλλας ερμηνεύει "Μήδεια", Ιστορικό Λεύκωμα 1961, σελ. 153, Καθημερινή (1997)
  27. Ξεπαπαδάκου, Αύρα (2016). «“Μία αρχαία γυναίκα” Η Μαρία Κάλλας ως Μήδεια στην ομότιτλη ταινία του Πιερ Πάολο Παζολίνι». Θεάτρου Πόλις 2, σελ. 81-98. https://www.academia.edu/31073209/_%CE%9C%CE%AF%CE%B1_%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%AF%CE%B1_%CE%B3%CF%85%CE%BD%CE%B1%CE%AF%CE%BA%CE%B1_%CE%97_%CE%9C%CE%B1%CF%81%CE%AF%CE%B1_%CE%9A%CE%AC%CE%BB%CE%BB%CE%B1%CF%82_%CF%89%CF%82_%CE%9C%CE%AE%CE%B4%CE%B5%CE%B9%CE%B1_%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD_%CE%BF%CE%BC%CF%8C%CF%84%CE%B9%CF%84%CE%BB%CE%B7_%CF%84%CE%B1%CE%B9%CE%BD%CE%AF%CE%B1_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%A0%CE%B9%CE%B5%CF%81_%CE%A0%CE%AC%CE%BF%CE%BB%CE%BF_%CE%A0%CE%B1%CE%B6%CE%BF%CE%BB%CE%AF%CE%BD%CE%B9_%CE%98%CE%B5%CE%AC%CF%84%CF%81%CE%BF%CF%85_%CE%A0%CF%8C%CE%BB%CE%B9%CF%82_2_2016_81-98_An_Ancient_Woman_Maria_Callas_as_Pier_Paolo_Pasolini_s_Medea_in_Theatre_Polis_2_2016_81-98. 
  28. Γιάννης Κ. Μπαστιάς, Κωστής Μπαστιάς — Δημοσιογραφία, Θέατρο, Λογοτεχνία (βιογραφία), Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2005, ISBN 960-03-3969-4, σελ. 487.
  29. Σωματείο Υποτροφίες Μαρία Κάλλας

Πηγές

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

  • Nadia Stancioff, Maria Callas Remembered: An Intimate Portrait of the Private Callas, Da Capo Press, 2000, ISBN 0-306-80967-2
  • Anne Edwards, Maria Callas: An Intimate Biography, St. Martin's Press, 2001 ISBN 0-312-26986-2
  • Allegri, Renzo and Roberto Allegri, Callas by Callas: The Secret Writings of 'La Maria', Universe Books, 1998 ISBN 0-7893-0135-0
  • Bastias, John, "Maria Callas' Greek Adventure", Maria Callas Magazine, Νο. 70, November 2013, published by The Maria Callas International Club, Nuenen, The Netherlands. https://www.academia.edu/5787741/Maria_Callas_Greek_Adventure
  • Bastias, John, "Maria Callas and Alexis Minotis, An engaging collaboration for a Norma and Medea in Greek style", Maria Callas Magazine, Part I, No. 76, November 2015, pp. 20-29 and Part II, No. 77, March 2016, pp. 24-37, Nuenen, The Netherlands. https://www.callasintclub.com/mariacallasandalexisminotis.pdf
  • Callas, Jackie, Sisters. A Revealing Portrait of the World's Most Famous Diva, St. Martin's Press, 1991, Νέα Υόρκη ISBN 0-312-05963-9
  • Callas, Evangelia, My daughter Maria Callas, Ευαγγελία Κάλλας σε συνεργασία με τον Lawrence G. Blochman. Arno Press, 1977, Νέα Υόρκη
  • Csampai, Attila, Callas; Images of a Legend. ISBN 1-55670-483-6
  • Galatopoulos, Stelios. Callas: la Divina; art that conceals art., London House & Maxwell 1970, Λονδίνο
  • Galatopoulos, Stelios, Callas: prima donna assoluta, Publ.Allen, 1976, Λονδίνο
  • Galatopoulos, Stelios, Maria Callas: Sacred Monster, Simon & Schuster, 1999, Λονδίνο, ISBN 0-684-85985-8
  • Huffington, Arianna Stassinopoulos, Maria Callas, the Woman behind the Legend, Simon and Schuster, 1981, Νέα Υόρκη ISBN 0-671-25583-5
  • Jellinek, George, Callas: Portrait of a Prima Donna Dover, 1986, Νέα Υόρκη, ISBN 0-486-25047-4
  • Κακίσης, Σωτήρης, Για μένα, η Κάλλας, 1997, Eκδόσεις Ερατώ, Αθήνα, ISBN 960-229-089-7
  • Linakis, Steven, Diva: the life and death of Maria Callas, Englewood Cliffs, 1980, ISBN 0-13-216572-4

Εξωτερικοί σύνδεσμοι