Μετουσίωση (ψυχολογία)

Η μετουσίωση (ή εξευγενισμός ή εξύψωση) είναι αμυντική διεργασία, η οποία λειτουργεί ασυνείδητα.

Ορισμός

Ο Φρόυντ ορίζει τη μετουσίωση ως έκφραση των παρορμήσεων βιολογικής προέλευσης (οι οποίες, σύμφωνα με αυτόν, περιλαμβάνουνν τις ορμές του ατόμου να θηλάζει, να δαγκώνει, να λερώνει, να μάχεται, να συνουσιάζεται, να κοιτάζει τους άλλους και να θεάται από αυτούς, να επιφέρει τραυματισμούς, να προκαλεί πόνο, να προστατεύει τα μικρά του κλπ.) με έναν τρόπο που είναι κοινωνικά αποδεκτός.. Κατατάσσεται στις διεργασίες/άμυνες που χαρακτηρίζονται ως δευτερογενείς ή πιο ώριμες ή ανώτερες ή «υψηλότερης τάξης», γιατί με αυτό τον τρόπο το ψυχικό όργανο θέτει εσωτερικά όρια, όπως τα όρια ανάμεσα στο Εγώ ή στο Υπερεγώ και το Εκείνο, ή ανάμεσα στο τμήμα του Εγώ που παρατηρεί και στο τμήμα του Εγώ που βιώνει την υποκειμενική εμπειρία.

Η λειτουργία της μετουσίωσης

Η διεργασία αυτή μεταστρέφει μη αποδεκτές ενορμήσεις -σεξουαλικές και επιθετικές- σε κανάλια που είναι προσωπικά και κοινωνικά αποδεκτά και θεωρείται ένας υγιής τρόπος επίλυσης των ψυχολογικών δυσχερειών, γιατί από τη μια ενθαρρύνει μια συμπεριφορά που ευεργετεί το κοινωνικό σύνολο και από την άλλη εκτονώνει την συναισθηματική ενέργεια, η οποία σε άλλες αμυντικές διεργασίες σπαταλιέται (π.χ. άρνηση).. Όταν οι επιθυμίες του ατόμου δεν μπορούν να εκτονωθούν, γιατί δεν είναι κοινωνικά αποδεκτές, το άτομο αναζητεί εναλλακτικούς τρόπους εκτόνωσης του συναισθήματος. Στην προσπάθειά του αυτή, μετασχηματίζει (μετουσιώνει) τις «απαγορευμένες» επιθυμίες σε μια δραστηριότητα κοινωνικά ή πολιτισμικά αποδεκτή.

Παραδείγματα μετουσίωσης

Το πολιτισμικό και κοινωνικό περιβάλλον αποτρέπει το άτομο από το να εκφράσει επιθυμίες ή φαντασιώσεις ή ένστικτα που έρχονται σε σύγκρουση με τους κανόνες που έχει το ίδιο το περιβάλλον καθορίσει. 'Έτσι, π.χ. το μίσος προς αγαπημένα πρόσωπα μπορεί να μετουσιωθεί σε δημιουργία έργων τέχνης, οπότε η επιθετικότητα αποδύεται το αρνητικό της περίβλημα και λαμβάνει μια μορφή αποδεκτή. Ένας οδοντίατρος μετουσιώνει το σαδισμό του, ένας καλλιτέχνης που δίνει παράσταση μετουσιώνει την επιδειξιομανία του, ένας δικηγόρος μετουσιώνει την επιθυμία του να δολοφονήσει τους εχθρούς του. Γενικά, οι ενστικτώδεις τάσεις μας, σύμφωνα με τον Φρόυντ, επηρεάζονται από τα γεγονότα της παιδικής μας ηλικίας. Συγκεκριμένες ορμές και συγκρούσεις προσλαμβάνουν μια ιδιαίτερη σημασία και είναι δυνατόν να κατευθύνονται δημιουργικά προς άλλες χρήσιμες δραστηριότητες.

Πηγές

• Nancy Mc Williams (1994). «Κεφάλαιο 6: Δευτερογενείς Αμυντικές Διεργασίες». Ψυχαναλυτική Διάγνωση. Ελληνικά Γράμματα. σελ. 765. ISBN 960-393-131-4.