Νομαρχία

Η νομαρχία είναι καταργημένη βαθμίδα της ελληνικής δημόσιας διοίκησης (1833-2010). Αποτελούσε νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου και αρμοδιότητά της ήταν η διοίκηση των τοπικών ζητημάτων σε επίπεδο νομού.

Ιστορική εξέλιξη

Οι πρώτες δέκα νομαρχίες, 1833

Οι νομαρχίες εισήχθησαν με τη διοικητική μεταρρύθμιση της Αντιβασιλείας (1833) ως ενδιάμεσο επίπεδο διοίκησης ανάμεσα στους αμιγώς τοπικούς θεσμούς (δήμοι - επαρχίες) και την κυβέρνηση. Συγκεκριμένα ο καινοτόμος αυτός θεσμός της νομαρχίας καθορίστηκε από την Κυβέρνηση Μαυροκορδάτου, στους πρώτους μήνες της διακυβέρνησης της χώρας από την Αντιβασιλεία μετά την άφιξη του Βασιλέα Όθωνα στην Ελλάδα. Με βάση τη τότε νέα διοικητική διαίρεση, που τέθηκε σε εφαρμογή με το Βασιλικό Διάταγμα της 3/15 Απριλίου του 1833 «Περί διαιρέσεως του Βασιλείου και της διοικήσεώς του», η επικράτεια του Ελληνικού Βασιλείου χωρίσθηκε σε δέκα νομούς - νομαρχίες και 47 επαρχίες. Επικεφαλής της κάθε νομαρχίας ήταν ο νομάρχης, ανώτερο διοικητικό όργανο στη διοικητική διεύθυνση του νομού, με υπαγόμενες επαρχίες και δήμους, τα καθήκοντα του οποίου ορίσθηκαν με το από 25 Απριλίου του 1833 Βασιλικό Διάταγμα «Περί της αρμοδιότητας των νομαρχών και περί της κατά τας νομαρχίας υπηρεσίας». Την διαίρεση αυτή ακολούθησε στη συνέχεια και η διοικητική σύσταση αναγνώριση ισάριθμων μητροπόλεων με εξαίρεση εκείνη της Μάνης (Γυθείου).

Πρώτοι νομάρχες του Βασιλείου της Ελλάδος, που ορίστηκαν με την παραπάνω νομοθεσία ήταν ξεκινώντας από την νομαρχία πρωτεύουσας, οι: Φραγκίσκος Μαύρος (Αργολίδος και Κορινθίας), Γεώργιος Γλαράκης (Αχαΐας και Ήλιδος), Κωνσταντίνος Ζωγράφος (Αρκαδίας), Δημήτριος Χρηστίδης (Μεσσηνίας), Ανδρέας Μεταξάς (Λακωνίας), Αναγνώστης Μοναρχίδης (Ακαρνανίας και Αιτωλίας ), Ιωάννης Αμβροσιάδης (Φωκίδος και Λοκρίδος), Μ. Σχινάς (Αττικής και Βοιωτίας), Γεώργιος Αινιάν (Εύβοιας), και τέλος Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός (Κυκλάδων).

Οι νομαρχίες καταργήθηκαν προσωρινά από νέα μεταρρύθμιση τρία χρόνια αργότερα, επανασυστάθηκαν όμως το 1845 με το Νόμο ΚΕ'.

Στον ενάμιση αιώνα που ακολούθησε, ο αριθμός, οι περιοχές και τα αντικείμενα αρμοδιότητάς τους συχνά άλλαζαν, ακολουθώντας τις αντίστοιχες γεωγραφικές και δημογραφικές μεταβολές. Όμως ο δομικός χαρακτήρας τους παρέμενε ίδιος: τοπικοί βραχίονες της κεντρικής εξουσίας, αφού η τελευταία διόριζε άμεσα ή έμμεσα τα όργανά τους.

Η πρώτη (και τελευταία) ουσιαστική μεταβολή του χαρακτήρα τους έγινε το 1994 με το Ν. 2218 της κυβέρνησης Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος θέσπισε την εκλογή του νομάρχη και του συμβουλίου με άμεση καθολική ψηφοφορία, μετατρέποντας το θεσμό σε πλήρως αιρετό β΄ βάθμιο οργανισμό τοπικής αυτοδιοίκησης. Λόγω αυτού, οι νομαρχίες μετονομάστηκαν επισήμως σε Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις, αν και στην καθημερινή γλώσσα συνέχισαν να αποκαλούνται με την παλαιά ονομασία τους.

Παρεμφερείς μορφές

• Νομαρχίες μικρότερες από νομό: Λόγω της μεγάλης συγκέντρωσης πληθυσμού στο Νομό Αττικής, αυτός συχνά διαιρείτο σε περισσότερες της μίας νομαρχίες.
• Υπερνομαρχία: Επρόκειτο για λίγα ΝΠΔΔ που συστάθηκαν την περίοδο της αιρετής νομαρχιακής αυτοδιοίκησης και περιελάμβαναν περισσότερες από μία νομαρχίες. Τυπικά οι κατά τόπους νομαρχίες διατηρούσαν την αυτοτέλειά τους, όμως ουσιαστικά τα όργανά τους εκλέγονταν σε υπερνομαρχιακό επίπεδο. Υπερνομαρχίες συστάθηκαν στο Λεκανοπέδιο Αθηνών - Πειραιώς (συμπεριελάμβαναν τις νομαρχίες του) και στην Ανατολική Μακεδονία - Θράκη (μία για Δράμα - Καβάλα - Ξάνθη και μία για Ροδόπη - Έβρο). Οι δύο τελευταίες είχαν δεχτεί μάλιστα έντονες επικρίσεις, ότι συγκροτήθηκαν με σκοπό να αποτραπεί η εκλογή νομαρχών από τη μουσουλμανική μειονότητα σε Ξάνθη και Ροδόπη.

Οι 54 Νομαρχίες

Οι 4 νομοί της Αττικής

Χάρτης της Ελλάδας με αριθμημένους τους νομούς

Οι νομαρχίες της Ελλάδας όπως είχαν διαμορφωθεί τελευταία ήταν:

Νομός Αττικής 1. Νομαρχία Αθηνών 2. Νομαρχία Ανατολικής Αττικής 3. Νομαρχία Πειραιά 4. Νομαρχία Δυτικής Αττικής Νομαρχία Εύβοιας Νομαρχία Ευρυτανίας Νομαρχία Φωκίδας Νομαρχία Φθιώτιδας Νομαρχία Βοιωτίας Νομαρχία Χαλκιδικής Νομαρχία Ημαθίας Νομαρχία Κιλκίς Νομαρχία Πέλλας Νομαρχία Πιερίας Νομαρχία Σερρών Νομαρχία Θεσσαλονίκης Νομαρχία Χανίων Νομαρχία Ηρακλείου Νομαρχία Λασιθίου Νομαρχία Ρεθύμνης Νομαρχία Δράμας Νομαρχία Έβρου Νομαρχία Καβάλας Νομαρχία Ροδόπης Νομαρχία Ξάνθης Νομαρχία Άρτας Νομαρχία Ιωαννίνων

Νομαρχία Πρέβεζας Νομαρχία Θεσπρωτίας Νομαρχία Κέρκυρας Νομαρχία Κεφαλληνίας Νομαρχία Λευκάδας Νομαρχία Ζακύνθου Νομαρχία Χίου Νομαρχία Λέσβου Νομαρχία Σάμου Νομαρχία Αρκαδίας Νομαρχία Αργολίδας Νομαρχία Κορινθίας Νομαρχία Λακωνίας Νομαρχία Μεσσηνίας Νομαρχία Κυκλάδων Νομαρχία Δωδεκανήσου Νομαρχία Καρδίτσας Νομαρχία Λάρισας Νομαρχία Μαγνησίας Νομαρχία Τρικάλων Νομαρχία Αχαΐας Νομαρχία Αιτωλοακαρνανίας Νομαρχία Ηλείας Νομαρχία Φλώρινας Νομαρχία Γρεβενών Νομαρχία Καστοριάς Νομαρχία Κοζάνης   (a)   Άγιο Όρος

Οι νομαρχίες καταργήθηκαν την τελευταία ημέρα του 2010, σε εφαρμογή του προγράμματος Καλλικράτης. Ως β΄ βάθμιοι ΟΤΑ αντικαταστάθηκαν από τις περιφέρειες, ενώ οι αρμοδιότητές τους διαμοιράστηκαν ανάμεσα στις τελευταίες και τους δήμους.