Ο οδοιπόρος (Ιερώνυμος Μπος): Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
Χωρίς σύνοψη επεξεργασίας
Χωρίς σύνοψη επεξεργασίας
Γραμμή 52: Γραμμή 52:


<small>Σε ελεύθερη απόδοση: ''Μας δαγκώνουν καθώς μας προτρέπουν ν' ακολουθήσουμε τις φαύλες συμβουλές τους και, όταν προσπαθούν να μας δελεάσουν, μας γαβγίζουν''</small>
<small>Σε ελεύθερη απόδοση: ''Μας δαγκώνουν καθώς μας προτρέπουν ν' ακολουθήσουμε τις φαύλες συμβουλές τους και, όταν προσπαθούν να μας δελεάσουν, μας γαβγίζουν''</small>
[[Αρχείο:Pelgrim met lepel , tekening van Pieter Breughel D.O. 1525 - 1569.jpg|thumb|230px|[[Πίτερ Μπρίγκελ ο πρεσβύτερος]]: ''Προσκυνητής''. περ. 1550. Ρόττερνταμ, [[Μουσείο Μπόιμανς - φαν Μπέουνινγκεν]].]]
Στο αριστερό πόδι του πραματευτή υπάρχει τυλιγμένο ένα λευκό πανί. Ο συγγραφέας Κουρτ Ζέλιγκμαν (Kurt Seligmann) υπέδειξε, το 1953, την ομοιότητα μεταξύ αυτού του μοτίβου και σε μια μικρογραφία του "Ψαλτηρίου Luttrell" του 14ου αιώνα. Στη μικρογραφία αυτή απεικονίζεται ένας άνδρας που τον δαγκώνει ένας σκύλος στην κνήμη καθώς απευθύνεται σε μια γοργόνα. Η γοργόνα, εδώ, αποτελεί σύμβολο της λαγνείας, ενώ ο σκύλος αναφέρεται στο ρητό "δαγκώνονται από τους σκύλους της Κόλασης". Το μοτίβο αυτό απαντάται αρκετές φορές στη λογοτεχνία ως τιμωρία για την αμαρτωλή συμπεριφορά, και η συμπερίληψή του από τον Μπος συμβολίζει τον σκύλο της Κόλασης. Ο πραματευτής στο έργο του καλλιτέχνη εμφανίζεται με δεμένη πληγή στο πόδι του και έτσι ο Μπος αναφέρεται στο ότι κατά το παρελθόν ο απεικονιζόμενος "έχει δαγκωθεί από τον σκύλο της Κόλασης", με άλλα λόγια αναφέρεται στο παρελθόν. Ωστόσο, ένα απόσπασμα από το ''Tspel'' του 1540 στο επιμελητήριο ρητορικής στην ''Christenkercke'', αναφέρει το εξής:
{{Cquote|Al zijdij ghebeten, ghij en zijt niet ghegheten<ref>Αναφ. στο De Bruyn (2001): σελ. 99</ref>}}
<small>Σε ελεύθερη απόδοση: ''Ακόμη κι αν σε δαγκώσουν, δεν σε έχουν φάει''</small>


===Προσκύνημα στην ανθρώπινη πίστη===
Στο αριστερό πόδι του πραματευτή υπάρχει τυλιγμένο ένα λευκό πανί. Ο συγγραφέας Κουρτ Ζέλιγκμαν (Kurt Seligmann) υπέδειξε, το 1953, την ομοιότητα μεταξύ αυτού του μοτίβου και σε μια μικρογραφία του "Ψαλτηρίου Luttrell" του 14ου αιώνα. Στη μικρογραφία αυτή απεικονίζεται ένας άνδρας που τον δαγκώνει ένας σκύλος στην κνήμη καθώς απευθύνεται σε μια γοργόνα. Η γοργόνα, εδώ, αποτελεί σύμβολο της λαγνείας, ενώ ο σκύλος αναφέρεται στο ρητό "δαγκώνονται από τους σκύλους της Κόλασης". Το μοτίβο αυτό απαντάται αρκετές φορές στη λογοτεχνία ως τιμωρία για την αμαρτωλή συμπεριφορά, και η συμπερίληψή του από τον Μπος συμβολίζει τον σκύλο της Κόλασης. Ο πραματευτής στο έργο του καλλιτέχνη εμφανίζεται με δεμένη πληγή στο πόδι του και έτσι ο Μπος αναφέρεται στο ότι κατά το παρελθόν ο απεικονιζόμενος "έχει δαγκωθεί από τον σκύλο της Κόλασης", με άλλα λόγια αναφέρεται στο παρελθόν.
Το ραβδί του απεικονιζόμενου πιθανόν συμβολίζει τη σταθερότητα της πίστης. Στη λογοτεχνία της εποχής συναντάται συχνά η έκφραση ''den stoc van Godts van gracye'' (το ραβδί της χάριτος του Θεού). Ωστόσο, το ραβδί είναι τμήμα του "εξοπλισμού" ενός προσκυνητή. Στο έργο ''Speculum Humanae Salva Tonis'' συστήνεται στους προσκυνητές να έχουν πάντα μαζί τους ένα ραβδί για να απωθούν τους επικίνδυνους σκύλους.<ref>Koldeweij, Vermet and Vandenbroeck (2001): σελίδες 63, 184.</ref> Η σύγκριση της ανθρώπινης ζωής με προσκύνημα ήταν αντίληψη παλαιότερη της εποχής του Μπος. Ήδη, το 1330 - 31, ο κιστερσιανός μοναχός Γκιγιώμ ντε Ντιγκυλλεβίλ (Guillaume de Digulleville), είχε συγγγράψει το βιβλίο ''Pèlerinage de la vie humaine'' (= προσκύνημα του ανθρώπινου βίου), που εκδόθηκε στο Χάαρλεμ το 1486.



<!-- The rhetoricians piece however Tspel the Christenkercke from the 1540s, the following expression:


<!-- Moreover, one over his shoulder looking traveler regularly for artifacts from the 15th century , as a choir bench in the Our Lady in Breda, where the traveler is also trying to save a dog from her, [15] and the title page of published by Thomas van Kempen The imitation of Christ .





Έκδοση από την 16:58, 10 Ιανουαρίου 2017

Ο οδοιπόρος

Ο οδοιπόρος (αναφερόμενος και ως Ο πραματευτής) είναι πίνακας ζωγραφικής του Ιερώνυμου Μπος. Σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο Μπόιμανς - φαν Μπέουνινγκεν του Ρόττερνταμ. Ο πίνακας είναι στρογγυλός, με διάμετρο 71,5 εκατοστών. Είναι ένα από τα θραύσματα ενός μερικώς χαμένου τριπτύχου (ή διπτύχου), στο οποίο περιλαμβάνονταν τα έργα Το πλοίο των τρελών, η Αλληγορία της λαιμαργίας και της λαγνείας και Ο Θάνατος και ο φιλάργυρος.

Περιγραφή

Ο πίνακας απεικονίζει έναν κακοντυμένο άνθρωπο, ο οποίος στα πόδια του φέρει ένα παπούτσι και μια παντόφλα. Στο αριστερό του χέρι κρατά σφιχτά ένα καπέλο διάτρητο σαν από σουβλί υποδηματοποιού και στο δεξιό ένα ραβδί, σαν για να αμυνθεί από τυχόν επίθεση του σκύλου πίσω από τα πόδια του, ενώ για να προστατεύει τον εαυτό του φέρει ένα στιλέτο. Στην πλάτη του φέρει ένα καλάθι, απ' όπου προεξέχουν μια κουτάλα κι ένα δέρμα γάτας. Κοιτάζοντας πίσω, πάνω από τον ώμο του, περπατά μέσα σε ένα τοπίο. Στο βάθος αριστερά διακρίνεται ένα σπίτι υποβαθμισμένο, όπου ένα ζευγάρι κάνει έρωτα, και δίπλα του ένας άνθρωπος ουρεί στην πόρτα. Η κορυφή του σπιτιού είναι ένα βάζο και από την οροφή κρέμεται ένα κλουβί. Στην αυλή διακρίνονται ένας κόκορας και σε μια γούρνα απεικονίζεται ένας θηλυκός χοίρος και χοιρίδια. Ο άνθρωπος βαδίζει προς ένα φράχτη, πίσω από μια αγελάδα και μια καρακάξα. Στο άκρο δεξιό διακρίνεται ένα βουνό και μια αγχόνη. Στην κορυφή, μια κουκουβάγια προσπαθεί να αρπάξει έναν ανυποψίαστο αιγίθαλο.

Ερμηνείες

Η μορφή είναι παρόμοια με αυτήν που απεικονίζεται στο πάνελ Το μονοπάτι της ζωής, στο εξωτερικό του τριπτύχου του σανού και για το λόγο αυτό θεωρείται ότι υποκρύπτει κάποιαν αλληγορία. Σχετικά με αυτήν έχουν ως τώρα προταθεί αρκετές ερμηνείες.

Ο πραματευτής, τρίπτυχο του σανού, εξωτερική πλευρά

Ο άσωτος

Ως χαρακτήρας ερμηνεύεται σαν να επιλέγει μεταξύ του δρόμου της αρετής, στην πύλη στα δεξιά, και της κραιπάλης στο σπίτι στα αριστερά, ή ως η παραβολή της επιστροφής του ασώτου υιού.[1]

Τι μισοερειπωμένο σπίτι στα αριστερά θεωρείται πανδοχείο και, πιθανώς, ως πορνείο. Καθώς ο κακοντυμένος άνδρας έρχεται τρέχοντας από την κατεύθυνση του πορνείου, υποτέθηκε ότι ήταν ο απολωλός υιός ο οποίος, όταν φτώχυνε, έπρεπε να φύγει αλλά με λαχτάρα κοιτάζει πάνω από τον ώμο του την προηγούμενη αμαρτωλή του ζωή, πριν επιστρέψει, κάπως διστακτικά, στα χωράφια του πατέρα του.

Ο ιστορικός τέχνης Σαρλ ντε Τολνάι, ο οποίος κατά τη δεκαετία του 1930 έκανε επισταμένες έρευνες για το έργο του Μπος, σημειώνει ότι υπάρχουν πολλά που πρέπει να ερευνηθούν σχετικά με αυτό το έργο. Η κεντρική μορφή κάνει πολλές αναφορές τόσο στην αρετή όσο και στη φαυλότητα, καθώς η κουτάλα και το δέρμα της γάτας (σύμβολο της υπερβολής και του κακού) απέναντι στην απεικόνιση ενός χοιρινού ποδιού και του υποδηματοποιού (σύμβολο τύχης και εργατικότητας). Έτσι, ο ζωγράφος δίνει δύο όψεις στον άνθρωπο: Μια του φορέα τύχης και μία του φορέα καταδίκης. Σύμφωνα με τον ντε Τολνάι, ο πίνακας μπορεί να αποτελεί εικονογράφηση των στίχων του ποιήματος Bescheidenheit του 13ου αιώνα του Γερμανού ποιητή Φράιντανκ (Freidank):

Weiß ich nicht selber law

Wer bin ich, nor wohin soll ich geh'n[2]

(σε ελεύθερη απόδοση: Εγώ μετά βίας ξέρω τον εαυτό μου, ποιος είμαι εγώ και προς τα πού πηγαίνω)

Ωστόσο, ο ντε Τολνάι απέτυχε να υποστηρίξει τις εικασίες του με πειστικά επιχειρήματα.

Ο αλήτης

Σύμφωνα με όσα γράφει ο συγγραφέας Dirk Bax, στη διατριβή του για τους πίνακες του Μπος το 1949, η εικόνα που παρουσιάζεται εδώ είναι αυτή ενός "αλήτη" και παρουσιάζει έναν άνθρωπο που γνωρίζει πώς να αντισταθεί σε βρώμικες πράξεις, αλλά όχι και στη μέθη. Η έλλειψη αρετής αναπαριστάται από το πορνείο, ενώ η αγελάδα και η καρακάξα παραπέμπουν στον αλκοολισμό.[3]

Τέκνο του Κρόνου

Σύμφωνα με τον Pilger, η εικόνα είναι μια αστρολογική σκηνή, στην οποία παρουσιάζεται ένα από τα παιδιά του Κρόνου. Η ιστορικός τέχνης Λόττε Μπραντ Φίλιπ (Lotte Brand Philip) εργάστηκε περαιτέρω πάνω σε αυτή την άποψη και αναφέρει ότι ο πίνακας απεικονίζει τόσο τη φυσική διάθεση της μελαγχολίας, όσο και το στοιχείο "γη". Προτείνει ότι το έργο αρχικά ήταν ο ένας από μια σειρά τεσσάρων κυκλικής μορφής πινάκων, στο εξωτερικό ενός χαμένου τριπτύχου, τα οποία συμβόλιζαν τόσο τις τέσσερις ψυχικές διαθέσεις, όσο και τα τέσσερα στοιχεία από τα οποία δημιουργήθηκε ο Κόσμος. Πιστεύει ότι δύο από τους κυκλικούς αυτούς πίνακες έχουν διασωθεί σε αντίγραφα των έργων Ο Μάγος και Keisnijding, ενώ ο τέταρτος έχει χαθεί. Ως αποτέλεσμα αυτής της θεωρίας, συνάγεται ότι οι πίνακες αυτοί είναι πολύ προγενέστεροι σε σχέση με την παραδεκτή χρονολόγησή τους και αντιστοιχούν στο έργο που ο Μπος δημιούργησε στο Ρότερνταμ.[4]

Ο πραματευτής

Σήμερα είναι παραδεκτό ότι το πρόσωπο που απεικονίζεται είναι πραματευτής[5]. Η βασική ένδειξη γι' αυτό είναι ένας πίνακας με τίτλο Παράσταση της φάρσας "Een cluyte van Plaeyerwater" του Ολλανδού ζωγράφου Πίτερ Μπάλτεν που αναφέρεται σε φλαμανδική πανήγυρι και βρίσκεται στο Θεατρικό Ίδρυμα της Ολλανδίας στο Άμστερνταμ. Στον πίνακα περιλαμβάνεται η απεικόνιση ενός άνδρα με παρόμοιο με του Μπος καλάθι στην πλάτη του. Το κείμενο της παράστασης αναφέρει ότι πρόκειται για πραματευτή.[6]

Ο πραματευτής, κατά τα τέλη του Μεσαίωνα ήταν αμφιλεγόμενη μορφή. Από τη μία πλευρά συσχετιζόταν με όλες τις εκφάνσεις της αμαρτίας, ενώ παρουσιαζόταν, από την άλλη ως μετανοημένος αμαρτωλός. Το μοτίβο του πραματευτή, ο οποίος υφίσταται επίθεση από άγριο σκύλο, εμφανίζεται περισσότερο στα τέλη του Μεσαίωνα, όπως αναφέρει ένα ποίημα του 16ου αιώνα:

Σε ελεύθερη απόδοση: Όπως λέει ένα παλιό ρητό: Ένας μοναχός κι ένα λαϊκός, ένας σύζυγος κι ένας πάστορας, ένας πραματευτής κι ένας σκύλος, όλοι γνωρίζουν πώς το ένα κακό βρίσκει το άλλο

Λεπτομέρεια

Στον πίνακα ο σκύλος φορά ένα stekel, δηλ. ένα κολάρο με καρφιά. Ο Αυστριακός εθνολόγος Λέοπολντ Σμιτ (Leopold Schmidt) έχει καταδείξει ότι η χρήση του stekel ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη κατά τον Μεσαίωνα. Παρόμοια κολάρα φορούσαν στους κυνηγετικούς σκύλους, για να τους προστατεύουν από δαγκωματιές άγριων ζώων, αλλά και σε σκύλους - φύλακες, επίσης για την αυτοπροστασία τους.[8] Ο επίσης αποδιδόμενος στον Μπος πίνακας Στέφανος εξ ακανθών (σήμερα στην Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνου) απεικονίζει τους εκτελεστές του Ιησού με παρόμοια κολάρα, προφανώς αναφερόμενος στο βιβλικό απόσπασμα:

Jheronimus Bosch. Στέψη του Ιησού με στέφανον εξ ακανθών, λεπτομέρεια, περ. 1485 ή αργότερα. Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνου

Εν τούτοις, ο Σμιτ ανακάλυψε ότι συχνά οι κακόβουλοι και μοχθηροί σκύλοι έφεραν συχνά stekel. Ο Μπος απεικονίζει ακριβώς έναν τέτοιο σκύλο, ο οποίος μπορεί να αποτελεί αναφορά στον Διάβολο, ο οποίος, στη μεσαιωνική λογοτεχνία, συχνά συγκρινόταν με επιθετικό σκύλο, όπως γίνεται στο κείμενο Fili accedans του πρώτου τετάρτου του 15ου αιώνα:

Σε ελεύθερη απόδοση: Αλλά θ' αντιδράσουμε σε αυτό σαν να μας γαβγίζει ο σκύλος και δεν θα έχουμε κανέναν φόβο, αλλά δυνατή αγάπη και ευσεβή αγώνα, ώστε να πούμε "Ω, Διάβολε, αυτοί είναι οι πειρασμοί σου, αλλά τους βλέπω και δεν ενδίδω

Ακόμη πιο σαφής είναι η μετάφραση του έργου του Βερνάρδου του Κλαιρβώ Tractatus de Interiori domo seu the conscientia aedificanda στα Ολλανδικά: {Cquote|Dan biten si ons, als si ons dair toe brengen dat wie dat quade consentieren; mer dan blaffen si ons aen, als si ons quade becoringe in geven|Βερνάρδος του ΚλαιρβώΣφάλμα αναφοράς: Λείπει η ετικέτα κλεισίματος </ref> για την ετικέτα <ref>}} Σε ελεύθερη απόδοση: Ακόμη κι αν σε δαγκώσουν, δεν σε έχουν φάει

Προσκύνημα στην ανθρώπινη πίστη

Το ραβδί του απεικονιζόμενου πιθανόν συμβολίζει τη σταθερότητα της πίστης. Στη λογοτεχνία της εποχής συναντάται συχνά η έκφραση den stoc van Godts van gracye (το ραβδί της χάριτος του Θεού). Ωστόσο, το ραβδί είναι τμήμα του "εξοπλισμού" ενός προσκυνητή. Στο έργο Speculum Humanae Salva Tonis συστήνεται στους προσκυνητές να έχουν πάντα μαζί τους ένα ραβδί για να απωθούν τους επικίνδυνους σκύλους.[10] Η σύγκριση της ανθρώπινης ζωής με προσκύνημα ήταν αντίληψη παλαιότερη της εποχής του Μπος. Ήδη, το 1330 - 31, ο κιστερσιανός μοναχός Γκιγιώμ ντε Ντιγκυλλεβίλ (Guillaume de Digulleville), είχε συγγγράψει το βιβλίο Pèlerinage de la vie humaine (= προσκύνημα του ανθρώπινου βίου), που εκδόθηκε στο Χάαρλεμ το 1486.


Παραπομπές

  1. Claudia Lyn Cahan and Catherine Riley (1980). Bosch~Bruegel and the Northern Renaissance. Avenal Books. ISBN 0-517-30373-6. 
  2. Στο De Tolnay (1984): p. 46.
  3. De Bruyn (2001): p. 68.
  4. Friedländer (1969): p. 100.
  5. De Bruyn (2001): σελ. 67. Είναι άξιο αναφοράς ότι ο Dirk Hannema, το 1931, ως διευθυντής του Μουσείου Μπόιμανς, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για την απόκτηση του έργου από το Μουσείο, είχε κατονομάσει το έργο ως "Ο πραματευτής".
  6. De Bruyn (2001): σελ. 67.
  7. Αναφέρεται στο De Bruyn (2001): σελ. 91.
  8. De Bruyn (2001): σελ. 94.
  9. Αναφορά στο De Bruyn (2001): σελ. 96
  10. Koldeweij, Vermet and Vandenbroeck (2001): σελίδες 63, 184.

Δείτε επίσης

Βιβλιογραφία

  • Anoniem (31 juli 1931) ‘Een belangrijk schilderij aangekocht. Door den gemeenteraad van Rotterdam’, Nieuwsblad van het Noorden, Eerste blad, p. 2.
  • Bruyn, Eric de (2001) De vergeten beeldentaal van Jheronimus Bosch, 's-Hertogenbosch: Heinen (ISBN 90-70706-35-0).
  • Fourcaud, L. de (januari-juni 1912) ‘Hieronymus van Aken, dit Jérôme Bosch (vers 1460 † 1516). III-V’, La Revue de l'Art Ancien et Moderne, 31e jaargang, p. 271 (als Enfant prodigue, collection Figdor).
  • Friedländer, Max J. (1969) Early Netherlandisch Painting. Volume V. Geertgen tot Sint Jans and Jerome Bosch, Leyden: A.W. Slijthof, Brussels: La Connaissance.
  • Koldeweij, A.M., P. Vandenbroeck en B. Vermet (2001) Jheronimus Bosch. Alle schilderijen en tekeningen, Rotterdam: Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam: NAi Uitgevers [enz.], ISBN 9056622196.
  • Tolnay, Charles de (1984) Hieronymus Bosch. Het volledige werk, Alphen aan den Rijn: ICOB, ISBN 9061131642.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι