Χρύσα Χατζηβασιλείου

Η Χρύσα Χατζηβασιλείου (1904 – 1950) ήταν ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ και μια από τις κορυφαίες γυναικείες μορφές της αριστεράς. Γυναίκα με ξεχωριστή ευγένεια, χαρακτηριστικό χαμόγελο και υψηλό μορφωτικό επίπεδο. Εντάχθηκε στο ΚΚΕ το 1924 και το υπηρέτησε πιστά σε όλη τη διάρκεια της ζωής της.

Βιογραφικά στοιχεία

Η Χρύσα Χατζηβασιλείου γεννήθηκε το 1904 στη Μικρά Ασία από σχετικά εύπορη οικογένεια. Ήταν απόφοιτος της γαλλικής Σχολής Καθολικών καλογραιών στο Οδεμήσιο της Μικράς Ασίας και γνώριζε άπταιστα γαλλικά. Μετά την μικρασιατική καταστροφή εγκαταστάθηκε με την οικογένειά της στην Αθήνα. Το επάγγελμά της ήταν δακτυλογράφος και από τα νεανικά της χρόνια ασπάστηκε την κομμουνιστική ιδεολογία εμπνεόμενη από την Οχτωβριανή επανάσταση. Από το 1924 ήταν η εξ απορρήτων δακτυλογράφος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ και με σύσταση του κόμματος λίγο αργότερα έγινε δακτυλογράφος της Σοβιετικής πρεσβείας στην Αθήνα. Με τις πρώτες αποστολές στελεχών του ΚΚΕ στη Σοβιετκή Ένωση πήγε στη Μόσχα και φοίτησε στα Κομμουνιστικά Πανεπιστήμια Εργατών Ανατολής (KUTV) όπου έμαθε και ρωσικά. Ήταν από τα πιο μορφωμένα και δραστήρια στελέχη του ΚΚΕ και ανέβηκε όλη την κομματική ιεραρχία.

Εκλέχθηκε μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ στο 6ο Συνέδριο, το Δεκέμβρη του 1935. Ήταν η πρώτη γυναίκα που εκλεγόταν στην ΚΕ του ΚΚΕ.

Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Μεταξά πέρασε στην παρανομία και συνελήφθη στις αρχές του 1938 στη Θεσσαλονίκη μαζί με τον Πέτρο Ρούσο και τη Δόμνα Παπάζογλου (γυναίκα του Γιάννη Ιωαννίδη) και εκτοπίστηκε μαζί με τους συντρόφους της στην Κίμωλο. Ήταν σύζυγος του Πέτρου Ρούσου, ηγετικού στελέχους του ΚΚΕ.

Η περίοδος της Κατοχής και της Αντίστασης

Η γερμανική κατοχή την βρήκε εξόριστη στην Κίμωλο. Δραπέτευσε μαζί με τους 36 άλλους πολιτικούς κρατούμενους της Κιμώλου, στις 20 Απρίλη του 1941. Κατέφυγε μαζί με τους περισσότερους συντρόφους της στην Αθήνα και εργάστηκε για την ανασυγκρότηση του ΚΚΕ και παράλληλα τη δημιουργία και συγκρότηση του ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο).

Την περίοδο Μαΐου – Ιουνίου 1941 συγκροτήθηκε η λεγόμενη «Νέα Κεντρική Επιτροπή» (ΝΚΕ) του ΚΚΕ με τέσσερα μέλη: τον Πέτρο Ρούσο, την Χρύσα Χατζηβασιλείου, τον Παντελή Καραγκίτση και τον Ανδρέα Τσίπα. Στις 1-3 Ιούλη του 1941 συνήλθε στην Αθήνα η 6η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ από τα 4 μέλη της ΝΚΕ και τους Κώστα Λαζαρίδη και Ανδρέα Τζήμα. Η Ολομέλεια κάλεσε τον ελληνικό λαό, τα κόμματα και τις οργανώσεις του σε ένα εθνικό μέτωπο απελευθέρωσης. Γραμματέας της ΝΚΕ ανέλαβε ο Ανδρέας Τσίπας με εντολή του έγκλειστου στην Ακροναυπλία Γιάννη Ιωαννίδη. Την 1η Αυγούστου 1941, με την καθοδήγηση της ΝΚΕ, εκδόθηκε το πρώτο φύλλο της νέας σειράς του Ριζοσπάστη. Η ΝΚΕ ξεκαθάρισε το τοπίο από την μεταξική Προσωρινή Διοίκηση, περιέλαβε στις τάξεις της πολλά στελέχη του ΚΚΕ που δραπέτευσαν από τους τόπους κράτησής τους και έγινε η μοναδική και αδιαμφισβήτητη καθοδήγηση του ΚΚΕ. Έργο της ΝΚΕ ήταν και οι ενέργειες για την ίδρυση του ΕΑΜ στις 27 Σεπτέμβρη του 1941.

Η ΝΚΕ με πολλές προσθήκες στελεχών αργότερα και Γραμματέα από τον Δεκέμβρη του 1941 τον Γιώργη Σιάντο ήταν η καθοδήγηση του ΚΚΕ ως το 7ο Συνέδριο το 1945. Στη Β΄ Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ το 1942, η Χρύσα εκλέχτηκε τακτικό μέλος του ΠΓ του ΚΚΕ.

Το 1944 εκλέχτηκε εθνοσύμβουλος Πειραιά της ΠΕΕΑ (Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης). Στις 13 Οκτώβρη του 1944, μια μέρα μετά την αποχώρηση των Γερμανών από την Αθήνα, το ΕΑΜ διοργάνωσε συλλαλητήρια σε Αθήνα και Πειραιά. Η Χρύσα ήταν η κεντρική ομιλήτρια στο μεγάλο συλλαλητήριο του ΕΑΜ που έγινε στον Πειραιά, παράλληλα με εκείνο της Αθήνας που μίλησε ο Γιώργης Σιάντος. Η Χρύσα αναμφισβήτητα συνέβαλλε σημαντικά, με τις χωρίς ακρότητες θέσεις της, στο γιγάντωμα του λαϊκού εαμικού κινήματος στην κατοχή.

Από την απελευθέρωση στον εμφύλιο

Στο διάστημα από την απελευθέρωση της Ελλάδας (Οκτώβρης 1944) μέχρι τα Δεκεμβριανά και την Συνθήκη της Βάρκιζας η Χρύσα έλαβε μέρος ενεργά σε όλες τις πολιτικές εξελίξεις σαν μέλος του ΠΓ του ΚΚΕ. Οι θέσεις της σε όλα τα κρίσιμα πολιτικά θέματα εκείνης της περιόδου ήταν μετριοπαθείς, χωρίς ακρότητες και υποστήριζε τη συννενόηση και τη δημοκρατική ομαλότητα.

Τον Οκτώβρη του 1945 συνήλθε στην Αθήνα το 7ο Συνέδριο του ΚΚΕ (δέκα χρόνια μετά το 6ο) σε μια πολύ κρίσιμη καμπή για το κόμμα και τη χώρα. Η Χρύσα άνοιξε τις εργασίες του συνεδρίου με τα παρακάτω λόγια : «Σύντροφοι και συντρόφισσες, από μέρους της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ να μου επιτρέψετε ν' ανοίξω το 7ο Συνέδριο του Κόμματος. Την επίσημη τούτη στιγμή ας αφιερώσουμε ενός λεπτού σιγή στα θύματα του αγώνα».

Όλοι οι σύνεδροι σηκώθηκαν όρθιοι, κράτησαν ενός λεπτού σιγή και ύστερα τραγούδησαν το πένθιμο εμβατήριο: «Επέσατε θύματα...». Στη συνέχεια η Χρύσα ξαναπήρε το λόγο και έκανε έναν απολογισμό του κόμματος για τα δέκα χρόνια που μεσολάβησαν από το προηγούμενο συνέδριο του το 1935 μέχρι το 1945. Η Χρύσα εκλέχθηκε ξανά τακτικό μέλος του ΠΓ του κόμματος. Το 7ο Συνέδριο απηύθυνε Διακήρυξη προς τον ελληνικό λαό καλώντας τον να συσπειρωθεί στον αγώνα για την ομαλή δημοκρατική λύση του εσωτερικού ζητήματος δίχως ξένες παρεμβάσεις. Η χώρα όμως όδευε ολοταχώς προς τον εμφύλιο πόλεμο. Το επόμενο νόμιμο συνέδριο του ΚΚΕ (το 10ο) έγινε 33 χρόνια μετά, στην Αθήνα το 1978.

Η Χρύσα Χατζηβασιλείου πρωτοστάτησε και στην συγκρότηση του αριστερού γυναικείου κινήματος. Μαζί με τη Διδώ Σωτηρίου εκπροσώπησε την Ελλάδα στο ιδρυτικό συνέδριο της Παγκόσμιας Δημοκρατικής Ομοσπονδίας Γυναικών στο Παρίσι το Νοέμβριο του 1945.

Η περίοδος του εμφύλιου πόλεμου

Στα τέλη του 1946 η ηγεσία του ΚΚΕ βρέθηκε στα βουνά με το ΔΣΕ. Ο εμφύλιος είχε ήδη αρχίσει και το ΚΚΕ τέθηκε εκτός νόμου. Η Χρύσα παρέμεινε στην Αθήνα και ανέλαβε την πολιτική καθοδήγηση των παράνομων πλέον οργανώσεων του ΚΚΕ που δρούσαν στην πρωτεύουσα. Στα μέσα του 1948 η Χρύσα αντικαταστάθηκε από το μέλος του ΠΓ Στέργιο Αναστασιάδη, γιατί κατηγορήθηκε ότι δεν κατάφερε να στείλει στελέχη και μέλη του ΚΚΕ από την Αθήνα και τον Πειραιά στις τάξεις του ΔΣΕ. Ήταν η περίοδος που η ηγεσία του ΚΚΕ είχε δώσει το σύνθημα "Όλοι στον αγώνα, Όλα για τη νίκη", καλώντας όλους τους κομμουνιστές να ενταχθούν στο ΔΣΕ. Η αποτυχία της αποστολής εφεδρειών από την πρωτεύουσα στο ΔΣΕ στα βουνά, οφειλόταν στο γεγονός ότι οι κυβερνητικοί είχαν φράξει αποτελεσματικά όλες τις εξόδους από την πρωτεύουσα και επίσης στο ότι η Ασφάλεια είχε εξαρθρώσει πολλές οργανώσεις του ΚΚΕ στην Αθήνα, τον Πειραιά και σε πολλές πόλεις. Ήδη από τα μέσα του 1947 λειτουργούσαν τα στρατόπεδα στη Μακρόνησο, το Τρίκκερι και τη Γυάρο, όπου στάλθηκαν χιλιάδες αριστεροί.

Έτσι η Χρύσα στα μέσα του 1948 εγκαταστάθηκε στο Γράμμο μαζί με την ηγεσία του ΚΚΕ.

Η Χρύσα στη διάρκεια του εμφύλιου πόλεμου αγωνίστηκε μεταξύ άλλων και για τη χειραφέτηση των γυναικών. Στις 25 Οκτωβρίου 1948, στις περιοχές που ελέγχονταν από τους αντάρτες του ΔΣΕ, ιδρύθηκε η Πανελλαδική Δημοκρατική Ένωση Γυναικών (ΠΔΕΓ) με Πρόεδρο τη Χρύσα Χατζηβασιλείου. Το καταστατικό της ΠΔΕΓ ψηφίστηκε από μια πανελλαδική συνδιάσκεψη γυναικών του ΔΣΕ και του ΚΚΕ στην οποία παρευρέθηκαν και οι : Ηρώ Μπαρτζιώτα, Ρούλα Ζαχαριάδη, Αύρα Παρτσαλίδη, Μαρία Μπέικου, Μαρία Κολιγιάννη κ.α.

Ο Νίκος Ζαχαριάδης στις αρχές του 1949 επεδίωξε να απομακρύνει τη Χρύσα από την ΚΕ και από το ΠΓ του ΚΚΕ και να την θέσει στο περιθώριο γιατί διαφώνησε μαζί του σε θέματα τακτικής του κόμματος και του ΔΣΕ. Στις 30-31 Ιανουαρίου 1949 συνήλθε στο Γράμμο η 5η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ. Η 5η Ολομέλεια καθαίρεσε από αρχηγό του ΔΣΕ το Μάρκο Βαφειάδη και τον διέγραψε από το ΚΚΕ ενώ παράλληλα, απάλλαξε τη Χρύσα από τα καθήκοντά της για λόγους υγείας. Επίσης ψήφισε την ανεδαφική όσο και τυχοδιωκτική εισήγηση του Ζαχαριάδη περί της έντασης της προσπάθειας του ΔΣΕ μέχρι την τελική νίκη που δεν θα αργήσει γιατί ο μοναρχοφασιμός παραδέρνει μέσα σε ολόπλευρη κρίση και θα συντριβεί, οπότε το κόμμα θα αρχίσει κατευθείαν τη σοσιαλιστική οικοδόμηση της χώρας. Έτσι λοιπόν, οι επικριτές του Ζαχαριάδη μέσα στην ηγεσία του κόμματος μειώθηκαν και οι νηφάλιες και ρεαλιστικές θέσεις εξαφανίστηκαν.

Την άνοιξη του 1949 στη Συνδιάσκεψη της ΠΔΕΓ στο Βίτσι η Χρύσα ήταν απούσα και άρρωστη από λευχαιμία νοσηλευόταν σε νοσοκομείο της Βουλγαρίας.

Μετά τον εμφύλιο

Ακολούθησε η ήττα του ΔΣΕ στον Εμφύλιο Πόλεμο, τον Αύγουστο του 1949, από τον κυβερνητικό στρατό και η προσφυγιά για χιλιάδες αριστερούς αντάρτες. Η Χρύσα μαζί με πολλά στελέχη του ΚΚΕ βρέθηκε στις ανατολικές χώρες, παραγκωνισμένη από την ηγεσία του κόμματος και άρρωστη.

Το φθινόπωρο του 1949 μεταφέρθηκε σε νοσοκομείο της Βουδαπέστης για νοσηλεία. Όμως η σοβαρή ασθένεια της εξελίχθηκε και πέθανε στη Βουδαπέστη το 1950 ξεχασμένη από τους περισσότερους συναγωνιστές της. Ένας από τους ελάχιστους συντρόφους της κομμουνιστές που πήγαν να την δουν το φθινόπωρο του 1949 στη Βουδαπέστη, στο νοσοκομείο που νοσηλευόταν, ήταν ο Κώστας Καραγιώργης. Ο άντρας της Πέτρος Ρούσος διαφώνησε με την κριτική που άσκησε η Χρύσα στο Ζαχαριάδη, επέκρινε τη στάση της και διαχώρισε τη θέση του.

Η Χρύσα τάφηκε στη Βουδαπέστη. Το 1975 τα οστά της μεταφέρθηκαν και ενταφιάστηκαν στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών.

Δείτε επίσης

• Η αριστερά και η ιστορία της

• Ριζοσπάστης 9/1/2005, το 7ο Συνέδριο του ΚΚΕ

Πηγές

1. Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Α' τόμος 1919-1949, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2012
2. Ιστορία της Αντίστασης 1940-45, εκδόσεις Αυλός, Αθήνα 1979
3. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΣΤ, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 2000
4. Η Μεγάλη Πενταετία, Πέτρος Ρούσος, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1976
5. ΝΙΚΟΣ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ, Περικλής Ροδάκης, εκδόσεις Επικαιρότητα, Αθήνα 1987
6. Ακτίνα Θ', Βασίλης Νεφελούδης, εκδόσεις της Εστίας, Αθήνα 2007
7. Τα παρασκήνια του ΚΚΕ, Ελ. Σταυρίδης, Αθήνα 1953