Βουκ Στεφάνοβιτς Κάρατζιτς

Βουκ Κάρατζιτς

Ο Βουκ Στεφάνοβιτς Κάρατζιτς (σερβικά : Вук Стефановић Караџић), (Τρσιτς, 26 Οκτωβρίου 1787 - Βιέννη, 7 Φεβρουαρίου 1864), ήταν Σέρβος φιλόλογος, μεταρρυθμιστής της σερβικής γλώσσας, συλλέκτης δημοτικών τραγουδιών και συγγραφέας του πρώτου λεξικού της σερβικής γλώσσας. Ο Κάρατζιτς ήταν η πιο σημαντική προσωπικότητα στη σερβική λογοτεχνία το πρώτο μισό του δέκατου ένατου αιώνα.

Συμμετείχε στην πρώτη Σερβική εξέγερση ως υπάλληλος της Νεγκοτίνσκα Κράινα , μετά την ήττα το 1813 μετακόμισε στην Βιέννη. Εκεί συναντήθηκε με τον Σλοβένο Γέρνεϊ Κόπιταρ, κι έθεσε ως στόχο τη συλλογή των σερβικών δημοτικών τραγουδιών, τη μεταρρύθμιση του κυριλλικού αλφάβητου και τον αγώνα για την εισαγωγή των εθνικών γλωσσών στη σερβική λογοτεχνία. Οι μεταρρυθμίσεις του Βουκ στη σερβική γλώσσα ήταν η εισαγωγή της φωνητικής ορθογραφίας, η σερβική γλώσσα ώθησε τη σλαβική γλώσσα , η οποία την εποχή εκείνη ήταν η γλώσσα των μορφωμένων ανθρώπων.

Βιογραφία

Το σπίτι του σήμερα

Ο τάφος του

Ο Βουκ Στεφάνοβιτς Κάρατζιτς γεννήθηκε το 1787 στην Τρσιτς κοντά στη Λοσνίτσα σε μια οικογένεια όπου μετοίκισε από το Μαυροβούνιο στην Ντοπριάνκα.

Γραφή και ανάγνωση έμαθε από έναν συγγενή του τον Τζέβτο Κότριτς Σάβιτς, ο οποίος ήταν ο μόνος που ήξερε τότε γράμματα στην περιοχή. Συνέχισε την εκπαίδευσή του σε ένα σχολείο στη Λοζνίτσα αλλά δεν τελείωσε τις σπουδές του λόγω ασθένειας. Η εκπαίδευσή του συνεχίστηκε αργότερα στο μοναστήρι Tronoša και ταυτόχρονα ήταν κτηνοτρόφος βοοειδών στο οικογενειακό κτήμα.

Κατά την έναρξη της πρώτης σερβικής εξέγερσης ήταν υπάλληλος σε γουναράδικο. Την ίδια χρονιά πήγε στο Καρλόβτσι του Σρεμ και γράφτηκε στο γυμνάσιο. Για κάποιο διάστημα φοίτησε και στο τοπικό κολέγιο.

Έχοντας αποτύχει να εγγραφεί στο λύκειο του Κάρλοβατς πήγε στην Petrinja , όπου πέρασε αρκετούς μήνες μαθαίνοντας την γερμανική γλώσσα. Αργότερα ήρθε στο Βελιγράδι για να συναντήση τον Ντοσιντέι Ομπράντοβιτς έναν μορφωμένο άνθρωπο και παιδαγωγό που είχε διορισθεί υπουργός παιδείας. Ο Κάρατζιτς του ζήτησε βοήθεια προκειμένου να συνεχίσει την εκπαίδευσή του αλλά ο Ντοσιντέι Ομπράντοβιτς αρνήθηκε. Τότε απογοητευμένος πήγε στο Jadar και άρχισε να εργάζεται ως υπάλληλος για τον Γιάκοβ Νενάντοβιτς κι αργότερα μετακόμισε στο Βελιγράδι όπου έκανε εργασία γραφείου.

Όταν άνοιξε η Μεγάλη του γένους σχολή στο Βελιγράδι ο Κάρατζιτς έγινε μαθητής της. Σύντομα όμως αρρώστησε και πάλι και πήγε για θεραπεία στο Νόβισαντ αλλά απέτυχε να θεραπεύσει το πόδι του. Το 1810 επέστρεψε στην Σερβία και μετά από ένα σύντομο χρονικό διάστημα στο Βελιγράδι εργάστηκε ως δάσκαλος δημοτικού σχολείου.

Μετά την αποτυχία της εξέγερσης το 1813 μαζί με την οικογένειά του μετακόμισε στο Ζεμούν και από εκεί πήγε στη Βιέννη. Εκεί γνωρίστηκε με την βιεννέζα Άννα Μαρία Κράους την οποία παντρεύτηκε. Έκαναν πολλά παιδιά από τα οποία όλα, εκτός την κόρη Μίνα και το γιο Δημήτριγιε, πέθαναν στην παιδική και στην εφηβική ηλικία (Μιλούτιν, Μίλιτσα, Μπόζινταρ, Βασίλιγιε, οι δύο που δεν είχαν βαπτιστεί, Σάβα, Ρούκα, Αμάλιγια, το Αλεξανδρίνα). Στη Βιέννη συναντήθηκε με τον Σλοβένο λογοκριτή Γέρνεϊ Κόπιταρ με τη βοήθεια και τις συμβουλές του ξεκίνησε τη συλλογή δημοτικών τραγουδιών . Το 1814 στη Βιέννη δημοσίευσε μια συλλογή των δημοτικών τραγουδιών, την οποία αποκάλεσε "Мала простонародна славено-сербска пјеснарица". Την ίδια χρονιά δημοσίευσε το "Писменицу сербскога језика по говору простога народа написану" , η πρώτη γραμματική της Σερβικής γλώσσας στην καθομιλουμένη. Την επόμενη χρονιά κυκλοφόρησε μια άλλη συλλογή δημοτικών τραγουδιών γνωστή ως το "Народна сербска песнарица".

"Σερβικό λεξικό" του 1818

Λόγω προβλημάτων με τον πρίγκιπα Μίλος Ομπένοβιτς ήταν απαγορευμένο να δημοσιεύσει τα βιβλία του στη Σερβία και για ένα διάστημα και στο αυστριακό κράτος. Ο Βουκ Κάρατζιτς διορίστηκε στις 29 Μαρτίου το 1831 δήμαρχος του Βελιγραδίου.

Το 1847 δημοσίευσε στην καθομιλουμένη τα έργα "Рат за српски језик", "Песме", "Горски вијенац" (γραμμένο στα παλιά ορθογραφία) και μετάφραση της Καινής Διαθήκης, αλλά η γλώσσα που γράφει ο Κάρατζιτς αναγνωρίζεται ως επίσημη γλώσσα μόνο το 1868, τέσσερα χρόνια μετά το θάνατό του.

Πέθανε στη Βιέννη και τα λείψανα του μεταφέρθηκαν στο Βελιγράδι στις 12 Οκτωβρίου 1897 όπου με επίσημες τιμές έθαψαν μπροστά από τον καθεδρικό ναό, δίπλα στον Ντοσιντέι Ομπράντοβιτς. Είναι επίτιμος πολίτης της κροατικής πρωτεύουσας, της πόλη του Ζάγκρεμπ.

Το έργο του

Ωθούμενος από τον Κόπιταρ έγραφε στην εθνική γλώσσα και γραμματική. Το 1814 έκδωσε το "Σερβικό λεξικό" του που περιείχε 26,270 λέξεις που χρησιμοποιούνταν στην ομιλία των ανθρώπων στη Σερβία, Βοϊβοντίνα και Σρεν. Το 1824 έκδωσε το ίδιο βιβλίο με τις ανάλογες διορθώσεις.

Αναθεώρησε ριζικά το αλφάβητο και την ορθογραφία με την αρχή που χρησιμοποι΄θηκε από τον Κάρατζιτς κατά την οποία οι λέξεις γράφονται όπως προφέρονται και κάθε γράμμα αντιπροσωπεύει έναν ήχο. Αφαίρεσε από το παλιό αλφάβητο περιττούς χαρακτήρες, με αυτή την μεταρρύθμιση διαφώνησε η Σερβική Ορθόδοξη εκκλησία η οποία έβλεπε σε αυτά να χάνεται η σύνδεση της παιδείας με την θρησκεία.

Από το σλαβικό αλφάβητο του Κάρατζιτς φυλάσσονται τα ακόλουθα 24 γράμματα::

-

-{А а}-

-{Б б}-

-{В в}-

-{Г г}-

-{Д д}-

-{Е е}-

-{Ж ж}-

-{З з}-

-

-{И и}-

-{К к}-

-{Л л}-

-{М м}-

-{Н н}-

-{О о}-

-{П п}-

-{Р р}-

-

-{С с}-

-{Т т}-

-{У у}-

-{Ф ф}-

-{Х х}-

-{Ц ц}-

-{Ч ч}-

-{Ш ш}-

πρόσθεσαν ένα από το λατινικό αλφάβητο:

-

-{Ј ј}-

κι πέντε ακόμα:

-

-{Љ љ}-

-{Њ њ}-

-{Ћ ћ}-

-{Ђ ђ}-

-{Џ џ}-

και:

-

Ѥ ѥ (је)

Ѣ, ѣ (јат)

І ї (и)

Ы ы(јери, тврдо и)

Ѵ ѵ (и)

Ѹ ѹ (у)

Ѡ ѡ (о)

Ѧ ѧ (ен)

Я я (ја)

-

Ю ю (ју)

Ѿ ѿ (от)

Ѭ ѭ (јус)

Ѳ ѳ (т)

Ѕ ѕ (дз)

Щ щ (шч)

Ѯ ѯ (кс)

Ѱ ѱ (пс)

Ъ ъ (тврди полуглас)

Ь ь(меки полуглас)

Στη δεύτερη έκδοση του "Σερβικού λεξικού" ο Κάρατζιτς είχε προσθέσει υλικό από την καθομιλούμενη του πληθυσμού του Μαυροβουνίου, Ντουμπρόβνικ, Δαλματίας και Κροατίας. Αυτή η έκδοση εκδόθηκε στη Βιέννη το 1852 και περιείχε 47.427 λέξεις. Συνέχισε την συλλογή λέξεων για την έκδοση τρίτης έκδοσης του λεξικού αλλά δεν πρόλαβε λόγω του θανάτου του. Το λεξικό εκδόθηκε το 1898 από τους Πέρα Τζόρτζεβιτς και Λιούμπομιρ Στογιάνοβιτς .

Ο αγώνας για την εισαγωγή των εθνικών γλωσσών στη βιβλιογραφία

Βουκ Κάρατζιτς, λιθογραφία Joseph Krihubera

Κατά τη διάρκεια των εργασιών του στη γραμματική, το λεξιλόγιο και τη δημοσίευση δημοτικών τραγουδιών ο Κάρατζιτς άρχισε να αντιμετωπίζει το ζήτημα της λογοτεχνικής γλώσσας, το οποίο στην εποχή του αποτέλεσε ένα χαοτικό μείγμα. Η παλιά Σερβική λογοτεχνία έχει αναπτυχθεί σχετικά με την γραμματική της παλιάς σλαβικής εκκλησίας μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα. Κατά τον 18ο αιώνα υπήρξε μια ισχυρή επιρροή των ρωσικών εκκλησιαστικών βιβλίων στην λογοτεχνική ζωή των Σέρβων. Στοιχεία της ρωσικής γλώσσας διεισδύουν όλο και περισσότερο στην πρώην εκκλησιαστική λογοτεχνική γλώσσα και έτσι δημιούργησε μια τεχνητή ρωσική-σλαβική γλώσσα η οποία είναι η επίσημη γλώσσα της εκκλησίας, του σχολείου, και της λογοτεχνίας.

Οι μορφωμένοι άνθρωποι διδάσκονται από τα βιβλία της παλιάς γλώσσας, φέρνοντας σε αυτό τα στοιχεία της ρωσικής και της Σερβικής εθνικής γλώσσας. Η κατάσταση αυτή έφερε τον Κάρατζιτς σε σύγκρουση κατά των συγγραφέων του παλιού σχολείου. Οι μάχες άρχισαν από τον Κάρατζιτς με την κριτική σε μυθιστόρημα του Μίλοβαν Μιντάκοβιτς. Η κριτική στρεφόταν σε ελλιπή γνώση του συγγραφέα της γλώσσας, που αντιπροσώπευε ένα ατυχές ουσιαστικό μίγμα με ρηματικούς τύπους της παλιάς σλαβικής γλώσσας και της καθομιλουμένης. Ο Βιντάκοβιτς εκείνη την εποχή ήταν ο πιο δημοφιλής συγγραφέας της Σερβίας και η επίθεση του Κάρατζιτς σε αυτόν προκάλεσε θύελλα στο λογοτεχνικό κοινό . Η Εκκλησία και ανώτατοι εκπρόσωποι της βρέθηκαν αντίπαλοι του Κάρατζιτς, εμπόδιζαν την εκτύπωση των βιβλίων του.

Εκτός από την Σερβική Εκκλησία, ο μεγαλύτερος αντίπαλος ήταν ο Ιβάν Χάντζιτς , ιδρυτής και πρόεδρος της "Матице српске" και ένας από τους πιο μορφωμένους Σέρβους εκείνη τη εποχή. Ο Χάτζιτς, ο οποίος ήταν αρχικά συνεργάτης του αλλά αργότερα χώρισαν οι δρόμους τους σχετικά με την Σερβική γλώσσα το 1837. Η διαμάχη ξεκίνησε με τον Βουκ Κάρατζιτς που επέκρινε την ελλιπή γνώση του Χάτζιτς στην καθομιλουμένη και γραπτώς. Ο Χάτζιτς συνέχισε τον διάλογο με το γράψιμο μερικών άρθρων και φυλλαδίων ("Utuk I", "Utuk II", "III Utuk» ...).

Η διαμάχη μεταξύ Κάρατζιτς Χάντζιτς και διήρκεσε σχεδόν μια δεκαετία μέχρι το 1847 που επικράτησε ο Κάρατζιτς. Από 1814 μέχρι το 1847 η νίκη του Κάρατζιτς δεν ήταν βέβαιη. Παρά το γεγονός ότι το έργο του έτυχε θερμής υποδοχής από τους Ευρωπαίους φιλολόγους οι σέρβοι την θεωρούσαν απλή και βοοειδή γλώσσα. Ένας από τους υποστηρικτές του ήταν και ο Γκαίτε. Σιγά σιγά απέκτησε αποδοχή κι όλο και περισσότερους υποστηρικτές ανάμεσα στους νέους εργαζόμενους της Σερβίας. Το 1847 οι νέοι διανοούμενοι της Σερβίας απέδειξαν ότι η γραμματική του Κάρατζιτς, γράφοντας σε αυτή, είναι από απλή γλώσσα καθομιλουμένη και μπορεί να γραφτεί στην ποίηση, τη φιλοσοφία και την Αγία Γραφή.

Ο Κάρατζιτς έγραψε σε βιβλίο την ιστορία της πρώτης Σερβικής εξέγερσης έως το 1814. Αργότερα κυκλοφόρησε άλλα δύο βιβλία σχετικά με την πρώτη εξέγερση.

Μνημείο Βουκ στο προαύλιο της Εθνικής Βιβλιοθήκης στο Νις

Συλλογή δημοτικών τραγουδιών

Ο Κάρατζιτς μετά την γνωριμία του με τον Κόπιταρ στην Βιέννη ξεκίνησε την συλλογή δημοτικών τραγουδιών και επικών ποιημάτων της Σερβίας. Έκδωσε εκατοντάδες από αυτά και αργότερα άρχισε την συλλογή δημοτικών διηγημάτων θρύλων και παραδόσεων.

Βραβεία

Ο Κάρατζιτς εξελέγη μέλος της ακαδημίας του Βερολίνου, της Βιέννης, Αγίας Πετρούπολης, έγινε δεκτός ως μέλος επιστημονικών εταιρειών στην Κρακοβία, Μόσχα, Γκότιγκεν, Παρίσι κι αλλού, τιμήθηκε από τον Ρώσο και Αψβούργων αυτοκράτορα, τον βασιλιά της Πρωσίας και την Ρωσική Ακαδημία των Επιστημών.

Το 1861 , του απονεμήθηκε ο τίτλος του επίτιμου πολίτη της πόλης του Ζάγκρεμπ.

Спољашње везе

• Биографија на сајту САНУ
• Вук Стефановић Караџић. Писменица сербскога језика по говору простога народа (1814)
• Вук Стефановић Караџић на пројекту „Растко“
• Први српски буквар 1827 - Електронска књига
  • Приповијетке 1853
  • Црна Гора и Црногорци 1837
• Информација о његовом гробу (у Бечу)
• Вук Стефановић Караџић и реформа азбуке
• Насловна страна речника из 1818.
• Вук и језичко расуло
• „Дар и порок Димитрија Караџића“, Будимир Поточан, Вечерње новости, фељтон, 9 наставака, 10. - 18. април 2007.
• Геније са штулом, Голуб Добрашиновић, Вечерње новости, фељтон, 10 наставака, 17. - 26. фебруара 2008.
• Историјска библиотека: Вукове слепе певачице