Πατριαρχία

Πατριάρχης (από τα Αρχαία Ελληνικά: πατήρ και αρχή, δηλαδή εξουσία) είναι η αρσενική κεφαλή μιας εκτεταμένης οικογένειας που ασκεί δεσποτική και απόλυτη εξουσία, ή, κατέπέκταση, ένα μέλος της άρχουσας τάξης ή κυβέρνησης μιας κοινωνίας που ελέγχεται από γηραιούς άντρες. Ο όρος πατριάρχης δηλώνει και διάφορους υψηλόβαθμους επισκόπους σε μερικές ιεραρχικές εκκλησία, ενώ ο όρος πατριαρχείο δηλώνει στη θέση και τον τομέα του.

Παράδειγμα

Στα πλαίσια της πατριαρχίας, αν ένας άντρας του οποίου ο πατέρας (και του οποίου πατέρα ο πατέρας,κλπ.) έχει πεθάνει, έχει δύο παντρεμένους γιούς και δύο παντρεμένες κόρες και 15 εγγόνια, τότε τα λεφτά που κερδίζονται από τους δύο γιούς του δεν ανήκουν στο άτομο που κερδίζει τα λεφτά, αλλά στην οικογένεια, και αυτός, ως πατριάρχης της οικογένειας, έχει την εξουσία να αποφασίσει πως θα διανεμηθούν τα λεφτά στα μέλη της οικογένειας. Δεν έχει παρόμοια εξουσία επί των παντρεμένων κορών του, οι οποίες βρίσκονται υπό την εξουσία των πατριαρχών των οικογενειών στις οποίες είναι παντρεμενές.

Στην ανθρωπολογία

Οι ανθρωπολόγοι ορίζουν την πατριαρχία σχετικά στενά, ως μία κοινωνία στην οποία οι άντρες είναι το “κυρίαρχο στοιχείο” στις δημόσιες πολιτικές υποθέσεις. Αυτό είναι γνωστό και ως “ανδραρχία” ή “ανδροκρατία”. Σύμφωνα με αυτό τον ορισμό, ο ανθρωπολόγος David Brown θεωρεί πως η πατριαρχία είναι ένα “ανθρώπινο παγκόσμιο” (Brown 1991, σελ.137).

Στην πολιτική φύλων

Στην πολιτική φύλων ο όρος πατριαρχία συχνά αναφέρεται σε μια κοινωνική οργάνωση που σημαδεύεται από την ανωτερότητα της αρσενικής μορφής, μιας ομάδας αρσενικών μορφών, ή των αντρών γενικά. Επίσης συχνά σηματοδοτείται από την υποταγή των γυναικών, των παιδιών και αυτών των οποίων τα φύλα ή τα σώματα αψηφούν την κατηγοριοποίηση άντρας/γυναίκα.

Φεμινιστική προοπτική

Πολλοί φεμινιστές συγγραφείς θεωρούν την πατριαρχία ως τη βάση επί της οποίας οι περισσότερες σύγχρονες κοινωνίες έχουν σχηματιστεί. Υποστηρίζουν πως είναι αναγκαίο και επιθυμητό να ξεφύγουμε από αυτό το μοντέλο για να επιτευχθεί η ισότητα των φύλων.

Η φεμινίστρια συγγραφέας Marilyn French, στη δουλειά της Πέρα από τη Δύναμη (Beyond Power), ορίζει την πατριαρχία ως ένα σύστημα που δίνει αξία στη δύναμη έναντι της ζωής, στον έλεγχο έναντι της ευχαρίστησης, και στην κυριαρχία έναντι της ευτυχίας. Υποστηρίζει πως “Είναι επομένως εξαιρετικά ειρωνικό πως η πατριαρχία έχει υπερασπίσει τη δύναμη ως ένα καλό που είναι μόνιμο και έγκυρο, αντιπαραβάλοντάς το με τα ρευστά, παροδικά καλά του μητροκεντρισμού. Η δύναμη έχει αναχθεί ως προπύργιο ενάντιο του πόνου, ενάντιο στην παροδικότητα της ευχαρίστησης, αλλά δεν είναι προπύργιο, και είναι τόσο παροδικό όσο οποιοδήποτε άλλο μέρος της ζωής. Ο εξαναγκασμός φαντάζει μια απλούστερη, και λιγότερο χρονοβόρα μέθοδος δημιουργίας τάξης από οποιαδήποτε άλλη. Κι όμως είναι όσο χρονοβόρα και βαρετή και πολύ περισσότερο ακριβή απ’ότι η προσωπική επαφή, η πειθώ, η προσοχή στον άλλο, και η συμμετοχή στην εναρμόνιση μιας ομάδας. Κανένα από αυτά δεν είναι άγνωστο, ανοίκειο, μη αντιληπτό. Ωστόσο είναι τόσο δυνατή η μυθολογία της δύναμης που συνεχίζουμε να πιστεύουμε, παρόλες τις αποδείξεις για το αντίθετο, ότι είναι σημαντική, πως αν κατέχουμε αρκετή από αυτή θα μπορούσαμε να είμαστε ευτυχισμένοι, πως αν ένας “μεγάλος άντρας” κατείχε αρκετή, θα μπορούσε να κάνει τον κόσμο ορθό”.

Σύμφωνα με τη French, “ούτε είναι αρκετό να επινοήσουμε μια ηθικότητα που θα επιτρέψει στην ανθρωπότητα απλά να επιβιωσει. Η επιβίωση είναι κακό όταν απαιτεί να υπάρχεις σε μια κατάσταση κακομοιριάς. Αυτό που είναι πραγματικό έναντι της επιβίωσης και της συνέχισης είναι η ευτυχία και η ευχαρίστηση. Η ευχαρίστηση έχει πολύ κακολογηθεί, μειωθεί από φιλοσόφους και κατακτητές ως μια αξία για τους δειλούς, τους στενόμυαλους, τους μαλθακούς. Η “αρετή” εμπεριέχει την αποκήρυξη της ευχαρίστησης στο όνομα κάποιου υψηλότερου σκοπού, ενός σκοπού που εμπεριέχει δύναμη (για τους άντρες) ή θυσία (για τις γυναίκες). Η ευχαρίστηση περιγράφεται ως επιφανειακή και ασήμαντη σε έναν κόσμο υψηλοφρόνων, σοβαρών σκοπών. Αλλά η ευχαρίστηση δεν αποκλείει σοβαρές επιδιώξεις ή στόχους, στην πραγματικότητα, θεμελιώνεται σ’αυτά, και είναι ο μόνος πραγματικός λόγος για να παραμείνεις ζωντανός”.

Αυτή η φιλοσοφία είναι ό, τι προσφέρει η French ως αντικατάσταση στην ισχύουσα δομή όπου η δύναμη έχει την υψηλότερη αξία.

Προφεμινιστική Ανάλυση της Πατριαρχίας

Ο προφεμινισμός αναφέρεται σε μια σχολή σκέψης που αναπτύχθηκε από άντρες που υποστηρίζουν τη φεμινιστική ανάλυση της πατριαρχίας ως ένα σύστημα που πριμοδοτεί τους άντρες έναντι των γυναικών, και επίσης τους άντρες έναντι άλλων αντρών. Μια προφεμινιστική ανάλυση της πατριαρχίας αναγνωρίζει πως το φύλο αλληλεπιδρά με άλλες διαστάσεις όπως η εθνικότητα, η δύναμη και η κοινωνική τάξη. Η πατριαρχία θεωρείται ως μία ηγεμονική τάξη φύλων επιβαλλόμενη μέσα από ατομικές, συλλογικές και θεσμικές συμπεριφορές.

Η πατριαρχία ως μία ενσωματωμένη ομάδα αντιλήψεων για τη “φυσική” τάξη των φύλων (συχνά υποστηριζόμενη από ιδέες βιολογικού ή αποθεωτικού ντετερμινισμού) συχνά λειτουργεί μέσω μιας συλλογικής προθυμίας για “εθελοτυφλία των φύλων”, μιας άρνησης να παρατηρηθούν και να μελετηθούν τα αποτελέσματα του φύλου στις κοινωνικές σχέσεις και την εξουσία/δύναμη. Μια φανερή συνέπεια αυτού ήταν μέχρι πρόσφατα (και σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμη) μια άρνηση να αναγνωριστεί η αληθινή έκταση της σωματικής και σεξουαλικής βίας που ασκείται σε γυναίκες από άντρες. Επομένως το να ζητάμε από τους άντρες να είναι υπέυθυνοι για την ανάλυση της πατριαρχίας είναι σαν να ζητάμε από τραπεζικούς διευθυντές να εξηγήσουν γιατί το να βγαζουν λεφτά από τη φτώχεια άλλων ανθρώπων είναι ηθικά κατακριτέο.

Βλέπε επίσης

• φεμινισμός
• μητριαρχία
• πατερναλισμός

Εξωτερικές συνδέσεις

• Cattle ownership makes it a man's world New Scientist (1. October 2003): Σύμφωνα με μια νέα έρευνα, οι αρχικά κυριαρχούμενες από θηλυκά κοινωνίες έχασαν τη δύναμή τους από τους άντρες όταν άρχισαν τη βόσκηση κοπαδιών.

Παραπομπή

• Brown, Robert. (1991). Human Universals. Philadelphia: Temple University Press