Ελληνική Νομαρχία

Με τον τίτλο "Ελληνική Νομαρχία" φέρεται ένα κορυφαίο λόγιο έργο του ελληνικού προεπαναστατικού διαφωτισμού που συνέγραψε ο "Ανώνυμος Έλληνας" και εξέδωσε ο ίδιος, χωρίς ν΄ αποκαλύπτεται το πραγματικό όνομά του.

Γενικά

Πρόκειται για ένα έργο κειμήλιο σκέψης και εθνικής αφύπνισης, εθνεγερτικού χαρακτήρα που εκδόθηκε στην Ιταλία το 1806, περιλαμβάνοντας 266 σελίδες. Αφιερωμένο στον Ρήγα Φεραίο, το πρώτο κεφάλαιο αποτελεί έναν ύμνο προς την "ιερά ελευθερία", ενώ στη συνέχεια καυτηριάζει έντονα την τυραννία, την κοινωνική ανισότητα, το χρήμα, την κατάσταση του υπόδουλου ελληνικού έθνους, τους προύχοντες και το ιερατείο της εποχής, προβάλλοντας τέλος την αναγκαιότητα της εκπαίδευσης προς αποφυγή κυρίως της ξενοδουλείας.
Η Ελληνική Νομαρχία, μετά το εθνεγερτικό κήρυγμα του Ρήγα Φεραίου, αποτελεί, κατά τους ιστορικούς των νεοτέρων χρόνων τον σημαντικότερο πνευματικό κρίκο που οδήγησε στη δημιουργία της Φιλικής Εταιρείας και στην Ελληνική Επανάσταση του 1821.

Ελληνική Νομαρχία

Για μία περιληπτική αντίληψη του όλου έργου και του ύφους του, ακολουθούν τα βασικότερα ίσως σημεία αυτού.

Τίτλος - αφιέρωση

Ο πλήρης τίτλος του έργου, αρκετά μακρόσυρτος πλην όμως θαυμαστός είναι:

"ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΟΜΑΡΧΙΑ

Ήτοι Λόγος Περί

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

δι΄ ού αποδεικνύεται πόσον είναι καλλιότερα η Νομαρχιακή Διοίκησις από τας λοιπάς, ότι εις αυτήν μόνον φυλαττεται η Ελευθερία του ανθρώπου. τι εστί Ελευθερία, οπόσων μεγάλων κατορθωμάτων είναι πρόξενος, ότι τάχιστα η Ελλάς πρέπει να συντρίψη τας αλύσσους της, ποίαι εστάθησαν αι αιτίαι οπού μέχρι της σήμερον εφύλαξαν δούλην και οποίαι είναι εκείναι όπου μέλλει να την ελευθερώσωσι".

------------------------

Συντεθείς τε και Τύποις εκδωθείς ιδίοις

αναλώμασι προς ωφέλειαν των Ελλήνων
ΠΑΡΑ
ΑΝΟΝΙΜΟΥ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΣ.

Εν Ιταλία 1806".

Αφιέρωση: Ο συγγραφέας του έργου αφιερώνει αυτό στον Ρήγα Βελεστινλή με την ακόλουθη επιτύμβια μορφή:

ΕΙΣ ΤΟΝ ΤΥΜΒΟΝ

Του Μεγάλου και αειμνήστου Έλληνος
ΡΗΓΑ
Του υπέρ της σωτηρίας της Ελλάδος
εσφαγιασθέντος
χάριν ευγνωμοσύνης ο συγγραφεύς
το Πονημάτιον τόδε
ως δώρον ανατίθησι.

Exoriare aliquis nostris ex ossibus ultor

• Σημείωση: Η τελευταία φράση είναι στίχος του Βιργιλίου (IV. 625) που ο ίδιος ο συγγραφέας μεταφράζει στη καθαρεύουσα

"Αναφανήναι τις εκ των οστέων ημών έκδικος" (= Μέσα από τα οστά μας θα ξεπηδήσει ο εκδικητής), συμπληρώνοντας στη συνέχεια:

"Ώ Αγιάγαστε Ήρως, παρά εις εσέ όπου εστάθης ο πρόδρομος μιας ταχείας ελευθερώσεως της κοινής πατρίδος μας Ελλάδος, και εθυσίασες την ζωήν σου δι΄ αγάπην της: Δέξαι το λοιπόν με το συνηθισμένο σου ελληνικόν ιλαρόν και καταδεικτικόν βλέμμα, και δέξαι το προς τούτοις ως αρραβώνα εκδικήσεως του λαμπρού αίματός σου κατά των τυράννων της Ελλάδος. Η δε Ελλάς άπασα θέλει δοξάσει δια παντός το αθάνατον όνομά σου, συναριθμούσα αυτό εις τον κατάλογον των Επαμεινώνδων, Λεωνίδων, Θεμιστοκλέων και Θρασυμβούλων".

Συγγραφέας του έργου

Ο συγγραφέας του έργου παρά τις συστηματικές και επίμονες έρευνες μελετητών δεν έγινε ποτέ γνωστός και το πρόβλημα αυτό συνεχίζει μέχρι σήμερα ν΄ απασχολεί την ελληνική γραμματεία. Για το ποιος μπορεί να κρύβεται πίσω από την «Ανωνυμία του Έλληνα» έχουν προταθεί κατά καιρούς πολλά ονόματα όπως ο εξ Ιωαννίνων Σπυρίδων Σπάχος, ο Ιωάννης Κωλέττης, ο Κορίνθιος ιατρός Γεώργιος Καλαράς, ο Γεώργιος Γεννάδιος, ο Ιωάννης Δονάς, ο Διονύσιος Ταγιαπέρας, ο Δημήτριος Γκουζέλης, ο Κωνσταντίνος Οικονόμος, ο Χρ. Περαιβός κ.ά.

Το 1978 με κάποια ανακοίνωση στην Ακαδημία Αθηνών υποστηρίχθηκε ως συγγραφέας του έργου ο Α. Κοραής. Η άποψη όμως αυτή δεν φάνηκε να ευσταθεί από τα ακόλουθα βασικά σημεία: Στο αρχέτυπο κείμενο υφίστανται ορθογραφικά λάθη και πολλές αδόκιμες λέξεις, χωρίς φιλολογικό ύφος σε αντίθεση με τα έργα του Κοραή. Βασικό επίσης σημείο είναι ότι ο «Ανώνυμος» ζητά την άμεση έναρξη του Αγώνα, σε αντίθεση με τον Κοραή που υποστηρίζει ότι πρώτα το έθνος πρέπει να μορφωθεί και στη συνέχεια να διεκδικήσει την ελευθερία του.
Πάντως από το ίδιο το κείμενο διαφαίνεται ότι ο «Ανώνυμος» ήταν εγγράμματος, είχε διαβάσει αρχαίους Έλληνες συγγραφείς, καθώς και εγκυκλοπαιδιστές της εποχής του γαλλικού διαφωτισμού, βαθιά επηρεασμένος από τον Ρήγα, γνώριζε πολύ καλά την Αυλή του Αλή Πασά, συνεπώς τα Ιωάννινα και μιλούσε επίσης γαλλικά και ιταλικά.

Κρίσεις

Η Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια το χαρακτηρίζει ιδιαίτερα τολμηρό, επαναστατικό και αντιτυραννικό έργο.
Ο Ε. Παπανούτσος: "Είναι μια ανθρώπινη και ελληνική συνάμα φωνή. Το γεγονός ότι και σήμερα δεν μπορούμε να την καταλάβουμε και να την εκτιμήσουμε εντελώς, δεν είναι σε βάρος της, αλλά σε βάρος μας. Αν ανασταινόταν από τον τάφο, πολύ θα πικραινόταν ο Ανώνυμος εκείνος Έλλην, που θα έβλεπε ότι κάμποσες σελίδες του διατηρούν ζέουσα ακόμη την επικαιρότητά τους".
Ο Κ. Δημαράς: "Λαμπρό μνημείο μιας από τις μεγάλες στιγμές του ελληνισμού".
Ο Γ. Κορδάτος: "Είναι ένας φιλιππικός ενάντια στη ρωμαίικη φεουδαρχία".
Ο Ν. Βέης: "Καταχωνιασμένος θησαυρός. Πρέπει να στολίζει κάθε βιλιοθήκη και να βρίσκεται στο σπίτι κάθε πατριώτη".
Ο Μ. Σιγούρος: "Ένα ιστορικό τεκμήριο σαν ένα εθνικό κληροδότημα".
Ο Ν. Τωμαδάκης: "Ιστορικόν μνημείον το οποίον δεν πρέπει να μείνη αχρησιμοποίητον".
Ο Γ. Βαλέτας: "Βιβλίο που έκλεισε μέσα του όλη την Ελλάδα".

Σημειώσεις

Το βιβλίο αυτό αρχικά αντίτυπο του οποίου έχουν διασωθεί λίγα, μεταξύ των οποίων και αυτό που υφίσταται στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη επανεκδόθηκε με εισαγωγή και σχόλια υπό του Ν. Β. Τωμαδάκη το 1949 και Γ. Βαλέτα επίσης το 1949 και το 1957. Στις επανεκδόσεις αυτές αναφέρονται και τα προβλήματα περί του πραγματικού συγγραφέα και του τόπου αρχικής έκδοσης, καθώς και παλαιότερη βιβλιογραφία.

Πηγές

• "Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια" τομ. Γ΄ (συμπλήρωμα), σελ.834.