Σατυρικό δράμα

Το λεγόμενο Σατυρικό δράμα είναι είδος δραματικής ποίησης αποκλειστικά ελληνικό που δημιουργήθηκε αλλά και καλλιεργήθηκε παράλληλα με τα άλλα δύο είδη του δράματος, την Τραγωδία και την Κωμωδία.

Ονομασία

Το όνομα του είδους αυτού προήλθε από τον χορό του δράματος αυτού που αποτελείτο από υποδυόμενους Σατύρους των οποίων η ωμή φυσικότητα και η αχαλίνωτη ευθυμία τους προσέδιδαν στο όλο δράμα ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό. Μπροστά το χορό των Σατύρων παρουσιάζονταν υποδυόμενοι θεοί, ημίθεοι, και άρχοντες πόλεων με κυρίαρχη όμως εμφάνιση του Διονύσου καθώς και άλλοι που σχετίζονταν μ΄ εκείνον όπως ο Ερμής, ο Ήφαιστος κ.λπ. Από τους ημίθεους συχνά παρουσιάζονταν ο Ηρακλής, ο Θησέας, ο Οδυσσέας, ο Προμηθέας, ο Σίσυφος κ.ά. Ενώπιον αυτών που έφεραν μεγαλοπρεπή περιβολή η εμφάνιση των Σατύρων με τις προβιές και τα δερμάτινα ράκη δημιουργούσαν στους θεατές μια αλλόκοτη και περισσότερο κωμική εντύπωση.

Ιστορία

Στις αρχές της εμφάνισης της δραματικής ποίησης το σατυρικό δράμα ταυτιζόταν με τη Τραγωδία της οποίας τον χορό, στο αρχικό στάδιο, την αποτελούσαν μονίμως Σάτυροι. Όταν όμως η Τραγωδία άρχισε να εξελίσσεται με περισσότερο βαρύ και σοβαρότερο χαρακτήρα στην εκλογή και διαπραγμάτευση των θεμάτων της, τότε πρώτος ο Πρατίνας από την Φλειούντα άρχισε να διαπλάθει το "εύθυμο δράμα" ως ιδιαίτερο είδος της ποίησης το οποίο και ονομάσθηκε σατυρικό και με τη χαρακτηριστική μάλιστα κάπως ακόλαστη όρχηση που ονομάζονταν "σίκιννις". Από το γεγονός αυτό ο Πρατίλας θεωρείται ο ουσιαστικός δημιουργός του είδους αυτού.

Αργότερα καθιερώθηκε ως έθιμο μετά από κάθε τριλογία τραγωδιών, ή μετά από τρεις χωριστές τραγωδίες ν΄ ακολουθεί σατυρικό δράμα ως τρόπο ψυχαγωγίας, εννοείται το τελευταίο έργο μιας δραματικής τετραλογίας, εκείνο που ακολουθούσε μετά από τις τρεις τραγωδίες. . Ειδικότερα στους ποιητικούς δραματικούς αγώνες επιτρέπονταν οι ποιητές να μετέχουν με ένα μόνο σατυρικό δράμα.

Χαρακτηριστικά

Κύριο και καθοριστικό χαρακτηριστικό του ήταν ο χορός των Σατύρων, τους οποίους οδηγούσε ο Σειληνός. Άλλα χαρακτηριστικά του ήταν η κωμική πλοκή, το αίσιο τέλος, η ελεύθερη χρήση και συχνά η παρωδία μυθολογικών θεμάτων, καθώς και η περιστασιακή παρωδία θεμάτων από τις τραγωδίες που είχαν προηγηθεί, το εύθυμο ύφος, η μικρότερη έκταση (σε σχέση με την τραγωδία) και η μεγαλύτερη χαλαρότητα στο μέτρο και βεβαίως η χαρακτηριστική όρχηση

Εξέλιξη

Εκείνος που συνέβαλε ιδιαίτερα, σύμφωνα με την παράδοση, στην εξέλιξη του σατυρικού δράματος ήταν ο Πρατίνας από τον Φλειούντα της Αργολίδας (περ. 540-470 Π.Κ.Ε./π.Χ.). Εκτός από τον Αισχύλο, επίσης ο Αχαιός (περ. 484-401 Π.Κ.Ε.) και ο Αριστίας, γιος του Πρατίνα, θεωρούνται επιτυχημένοι στη σύνθεση σατυρικών δραμάτων, ελάχιστα όμως δείγματα του είδους έχουν σωθεί συνολικά. Σώζονται αρκετοί στίχοι από τα έργα Δικτυουλκοί και Ισθμιασταί του Αισχύλου, και πολύ περισσότεροι στίχοι από το έργο Ιχνευταί του Σοφοκλή. Από τα σατυρικά δράματα ένα μόνον έργο έχει σωθεί πλήρες, ο Κύκλωψ του Ευριπίδη και το θέμα του αντλείται από την ομηρική Οδύσσεια.

Λειτουργία

Η ουσιαστική λειτουργία του σατυρικού δράματος ήταν να δημιουργήσει ένα ελαφρύτερο κλίμα, μετά τη συσσώρευση της τραγικής έντασης από τις τρεις προγενέστερες τραγωδίες. Εκτός όμως από τη συγκεκριμένη λειτουργία, φαίνεται πως ο ρόλος του σατυρικού δράματος ήταν, επίσης, να επαναφέρει στην ατμόσφαιρα των δραματικών αγώνων το πνεύμα της διονυσιακής λατρείας.

Βιβλιογραφία

• Χριστόπουλος Μ. 2001, «Σατυρικό δράμα στο» Αλεξίου Ε κ.ά. Γράμματα Ι: Αρχαία ελληνική και βυζαντινή φιλολογία, Ε.Α.Π., Πάτρα.
• Sutton D.F. 1974, «A Handlist of Satyr Plays», στο HSCP, 79.
• Blume, Η. D., Εισαγωγή στο Αρχαίο Θέατρο, ΜΙΕΤ, (Αθήνα 1986)