Πραξικόπημα

Πραξικόπημα, ή Κίνημα (προπολεμική χρήση του όρου), καλείται η βίαια και αιφνιδιαστική συνωμοτική πράξη που έχει σκοπό τη μεταβολή του πολιτεύματος προς όφελος της πολιτικής και στρατιωτικής κάστας μιας χώρας. Χαρακτηριστικό επίσης είναι ότι τα πραξικοπήματα έχουν σκοπό την εγκαθίδρυση ενός καθεστώτος και τον περιορισμό των συνταγματικών δικαιωμάτων των πολιτών. Διακρίνεται σε πολιτικό ή στρατιωτικό, ενώ υπάρχει και ο όρος συνταγματικό πραξικόπημα. Πρόκειται για έννοια που έρχεται σε αντίθεση με την επανάσταση, η οποία προέρχεται από καταπιεζόμενες ομάδες πολιτών και αποσκοπεί στην επέκταση και κατοχύρωση των δικαιωμάτων τους.

Διεθνώς, πραξικοπήματα ή απόπειρες πραξικοπημάτων εκδηλώνονται συνήθως σε χώρες με πολιτική αστάθεια αλλά και οικονομικά προβλήματα, κυρίως στην Αφρική και στη Λατινική Αμερική (το 19ο αιώνα έγιναν πάνω από 200 πραξικοπήματα και απόπειρες πραξικοπημάτων στη Βολιβία). Σε πολλές περιπτώσεις με στρατιωτικά πραξικοπήματα που πετυχαίνουν εγκαθιδρύονται δικτατορίες, όπως στην Ελλάδα το 1967 η Χούντα των Συνταγματαρχών, στη Μιανμάρ το 1990, στη Νιγηρία, στο Νίγηρα, το 1996 και αλλού . Τα τελευταία χρόνια, εκδηλώθηκαν επιτυχημένα πραξικοπήματα σε χώρες, όπως οι Κομόρες, η Σιέρα Λεόνε, η Μαυριτανία, το Πακιστάν, η Ταϊλάνδη, τα νησιά Φίτζι , το Σάο Τομέ και Πρίνσιπε, οι Νήσοι Σολομώντα και άλλες ενώ πολλοί ηγέτες του κόσμου (αρκετοί έχουν κατοχυρώσει την εξουσία τους με τη διεξαγωγή πολυκομματικών εκλογών) , που κυβερνούν ως σήμερα κατέλαβαν την εξουσία με πραξικοπήματα, όπως στη Λιβύη ο Μουαμάρ Καντάφι, στο Σουδάν ο Ομάρ Μπασίρ , στην Γκάμπια ο Γιαγιά Τζαμέ, στην Ισημερινή Γουινέα ο Τεόντορο Ομπιάνγκ Νγκουέμα Μπαζόνγκο, στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία ο Φρανσουά Μποζιζέ, στη Γουινέα ο Μουσά Νταντίς Καμαρά και άλλοι. Στην Ευρώπη στην πρόσφατη ιστορία πραξικοπήματα έγιναν, εκτός από την Ελλάδα, στην Ισπανία και στην Πορτογαλία. Το 1991 το πραξικόπημα που είχε γίνει στην τότε Σοβιετική Ένωση οδήγησε στη διάλυση της ΕΣΣΔ. Απόπειρες πραξικοπημάτων, φανερές ή μη, έγιναν τις τελευταίες δεκαετίες στη Βενεζουέλα, στον Ισημερινό, στις Σεϋχέλλες, στη Μαδαγασκάρη, στην Αϊτή, στην Ονδούρα και αλλού.

Εκφράσεις

Στην ελληνική δημώδη γλώσσα ο όρος "πραξικόπημα" λαμβάνει και άλλες ερμηνείες, πάντα όμως ως τετελεσμένο γεγονός όπως π.χ.:

1. Στη μεν μάγκικη ως πραξικόπημα χαρακτηρίζεται μεγάλη συμπλοκή συμμοριών με τραυματισμούς ακόμη και θανάτους, που συνοδεύεται συνηθέστερα και με καταστροφές του χώρου συμπλοκής ή ιδιοκτησίας των εμπλεκομένων. Τέτοια "πραξικοπήματα" προπολεμικά, στην Αθήνα, ήταν συνήθη στις πλατείες Ομόνοιας, Βάθης, , στην οδό Αθηνάς, στο Μεταξουργείο, στο Βοτανικό κ.α. και ειδικότερα στον Πειραιά (Τρούμπα, Δραπετσώνα κ.ά.). Συνώνυμος όρος είναι και το λεγόμενο "ξεκαθάρισμα", και περισσότερο γνωστό δημοσιογραφικά "ξεκαθάρισμα λογαριασμών".
2. Στη δε γλώσσα των "βαρελοφρόνων" (μπεκρήδων) ως πραξικόπημα χαρακτηρίζεται η κατάσταση μέθης όπου υφίσταται μεν επαφή με το περιβάλλον αλλά φανταστικού κόσμου. Χαρακτηριστική φράση: «μπεκρουλιάζουν απ΄ το μεσημέρι κι΄ έκαναν πραξικόπημα», ή συνώνυμα «σχημάτισαν κυβέρνηση».

Βιβλιογραφία

• Νέα Εγκυκλοπαιδεία, τ. 21, σελ. 414, εκδ. Μαλλιάρης Παιδεία.