Προφορική λογοτεχνία

Η προφορική ή λαϊκή λογοτεχνία ως τμήμα της προφορικής παράδοσης, περιέχει τις πλέον σύνθετες, ειδολογικά διακριτές, μορφές προφορικού λόγου. Στην προφορική λογοτεχνία έχουμε να κάνουμε με μία νέα παραλλαγή του ίδιου έργου, που διαρκώς αλλάζει από στόμα σε στόμα αλλά ο κεντρικός πυρήνας του παραμένει αμετάβλητος.

Έργα

Το έργο που εντάσσεται στη λαϊκή παράδοση είναι ομαδικό. Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι δεν υπαρχεί δημιουργός, εκείνος που εμπνεύστηκε το έργο, αλλά ότι ταυτίζεται με την κοινωνία όπου ζει. Στο έργο του δεν εκφράζει τις προσωπικές του εμπειρίες, αλλά τη γενική αντίληψη που έχει για τον κόσμο η κοινωνική ομάδα όπου ανήκει. Δεν προσπαθεί να επινοήσει νέα θέματα, δεν έχει προσωπικό ύφος. Για τον λόγο αυτόν, το έργο της λαϊκής παράδοσης αφενός εκφράζει τις κοινές αντιλήψεις και αφετέρου δεν τελειώνει μόλις φύγει από τα χέρια του δημιουργού του. Περνάει στη χρήση των πολλών, που το κατεργάζονται και το προσαρμόζουν ακόμα περισσότερο στο κοινό αίσθημα. Από την άλλη πλευρά, στα έργα της λόγιας παράδοσης οι γνώσεις, οι σκέψεις, τα συναισθήματα και τα έργα των ανθρώπων συχνά παραδίδονται με την υπογραφή και τη σφραγίδα μιας προσωπικότητας και αναγνωρίζουμε σε αυτά, εκτός από την πείρα, το ιδίωμα του συγκεκριμένου ατόμου που το δημιούργησε. Το έργο της λόγιας παράδοσης διαποτίζεται βέβαια από τις ιστορικές πραγματικότητες και τις καλλιτεχνικές τάσεις της εποχής και του τόπου, εκφράζει όμως τον τρόπο με τον οποίο βλέπει, συναισθάνεται και εξηγεί τον κόσμο ο δημιουργός του. Εκφράζει δηλαδή, τις ατομικές εμπειρίες του δημιουργού του. Η λαϊκή και η λόγια παράδοση συνδέονται καθώς παρατηρείται μια αδιάκοπη ανταλλαγή μεταξύ τους. Εκείνο που προσδιορίζει πότε υπερισχύει και πότε όχι ο λαϊκός πολιτισμός είναι η μορφή της κοινωνίας.

Είδη

Στα είδη της λαϊκής λογοτεχνίας συγκαταλέγονται τα παραμύθια, τα δημοτικά τραγούδια, οι παροιμίες, τα ξόρκια, οι ευχές και οι κατάρες, εκφραστικές χειρονομίες και κινήσεις, οι μύθοι, οι ευτράπελες διηγήσεις, οι θρύλοι, οι λαογραφικές λέξεις και τα αινίγματα. Για να ενταχθεί στη λαϊκή λογοτεχνία ένα είδος, δύο είναι τα χαρακτηριστικά που θα πρέπει να έχει:

• Πολλαπλή ύπαρξη, δηλαδή το έργο να απαντάται σε περισσότερους από έναν τόπους και εποχές.
• Ύπαρξη παραλλαγών (κατά την προφορική διάδοση αυτών των ειδών, από στόμα σε στόμα, το πρωτότυπο έργο υφίσταται παραλλαγές).

Εδώ χρειάζεται να επισημανθεί ότι δύο παραλλαγές δεν είναι ποτέ ίδιες μεταξύ τους. Τα δύο ανωτέρω χαρακτηριστικά βοηθούν στο να διακρίνουμε τα είδη της λαϊκής λογοτεχνίας από τα είδη του ονομαζόμενου λόγιου πολιτισμού, και να τα ξεχωρίσουμε από τα είδη της μαζικής κουλτούρας. Τα είδη της λαϊκής λογοτεχνίας αποτελούν μία μορφή ψυχαγωγίας των μελών μίας κοινωνίας. Δεν είναι είδη διασκέδασης, αλλά κυρίως διαπαιδαγώγησης των νεότερων μελών της κοινότητας.