Λαζαίοι

Τα ερείπια του περίφημου Πύργου των Λαζαίων, στην Άνω Μηλιά.

Οι Λαζαίοι ήταν οικογένεια κλεφτών και αρματολών, που έδρασαν στην ευρύτερη περιοχή του Ολύμπου αλλά και στη θάλασσα, πριν από την Επανάσταση του 1821 και 400 τουλάχιστον μέλη της θυσιάστηκαν στον Αγώνα. Το όνομά τους φέρει ο Πολιτιστικός Σύλλογος της Κάτω Μηλιάς Πιερίας.

Παρατήρηση αναγνώστη: 1. Πολλά από τα στοιχεία σχετικά για τους Λαζαίους που περιλαμβάνονται στο άρθρο είναι ελαφρώς ανακριβή. 2. Η φωτογραφία που δημοσιεύεται δεν είναι τα ερείπια του Πύργου, αλλά μια σύγχρονη κατασκευή με βρύση και διακοσμητική καμάρα στο επάνω μέρος του οικοπέδου όπου βρίσκονται τα ερείπια του Πύργου της περίδοξης οικογένειας στην (Άνω) Μηλιά, "... απάνω εις τον Όλυμπον, όπου είναι οχυρόν το χωρίον, πατρίδα και καθέδρα των Λαζαίων", όπως σημειώνει επιγραμματικά ο κοζανίτης ενθυμηματογράφος και ιστορικός του Αγώνα Νικόλαος Κασομούλης στα Στρατιωτικά του Ενθυμήματα (τ. Α΄, σελ. 199. 3. Περισσότερες πληροφορίες για τη Μηλιά και τους Λαζαίους μπορεί κανείς να αντλήσει από το βιβλίο "Η Μηλιά στη διαδρομή των αιώνων", πρακτικά ομώνυμου επιστημονικού Συνεδρίου που διοργάνωσε ο Μορφωτικός και Πολιτιστικός Σύλλογος Κάτω Μηλιάς "ΟΙ ΛΑΖΑΙΟΙ" τον Απρίλιο του 2001, στα πλαίσια των ετήσιων Εκδηλώσεων "ΜΝΗΜΕΣ ΛΑΖΑΙΩΝ". Το βιβλίο εκδόθηκε στην Κατερίνη τον Απρίλιο του 2004 από τις Εκδόσεις ΜΑΤΙ. Σχετική βιβλιογραφία 1. Π. Αραβαντινού, Χρονογραφία της Ηπείρου των τε όμορων ελληνικών και Ιλλυρικών χωρών, εν Αθήναις 1856, επανέκδοση υπό Ηλία Ρίζου, 1969. τ. Α΄. 2. Ι. Κ. Βασδραβέλλη, Οι Μακεδόνες εις τους υπέρ της ανεξαρτησίας αγώνας, 1796-1832, Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, έκδοση δεύτερη, Θεσσαλονίκη 1950. 3. Μορφωτικού & Πολιτιστικού Συλλόγου Κ. Μηλιάς Πιερίας «ΟΙ ΛΑΖΑΙΟΙ», «1964-1989 25 Χρόνια Πολιτιστική Παρουσία», εισαγωγικό σημείωμα Γ. Μ. Χανδόλια: «Το χωριό μας: Μια πρώτη γνωριμία». 4. Νικολάου Κ. Κασομούλη, «Απομνημονεύματα της Επαναστάσεως των Ελλήνων», τ. Α΄. 5. Ι. Φιλήμονος, «Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως», Αθήναι 1861, τ. Α΄. 6. Γρηγορίου Βέλκου, «Ιστορικόν Σημείωμα περί Λαζαίων κλπ.– Ένα ανέκδοτο χειρόγραφο του γιατρού Γιάννη Δήμου Λάζου για τις επαναστάσεις του 1854 και 1878 στον Όλυμπο», έκδοση Μορφωτικού & Πολιτιστικού Συλλόγου Κ. Μηλιάς Πιερίας «ΟΙ ΛΑΖΑΙΟΙ», επιμέλεια Γ. Μ. Χανδόλια, Κατερίνη 1994. 7. Μάνθου Κ. Χριστοφόρου, Η Οπουντία Λοκρίδα και η Αταλάντη «Μνήμες και μαρτυρίες», Αθήνα 1993. 8. Μορφωτικού & Πολιτιστικού Συλλόγου Κάτω Μηλιάς Πιερίας «ΟΙ ΛΑΖΑΙΟΙ» «Η Μηλιά στη διαδρομή των αιώνων», Πρακτικά Συνεδρίου, ΜΑΤΙ εκδόσεις, επιμέλεια Γ. Μ. Χανδόλια, Κατερίνη 2004. 9. Μορφωτικού & Πολιτιστικού Συλλόγου Κάτω Μηλιάς Πιερίας «ΟΙ ΛΑΖΑΙΟΙ», «ΟΙ ΛΑΖΑΙΟΙ ΚΑΙ Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥΣ», Πρακτικά Συνεδρίου, επιμέλεια Ι. Κ. Πούλιου, Κατερίνη 1991. Ο αναγνώστης και Πρόεδρος του Μορφωτικού και Πολιτιστικού Συλλόγου Κάτω Μηλιάς Πιερίας "ΟΙ ΛΑΖΑΙΟΙ", 60100 Κατερίνη, τηλ-φαξ 23510-81312

Τόλιος Λάζος

Γενάρχης της οικογένειας θεωρείται ο Έξαρχος Τόλιος Λάζος (περίπου 1705-1800), με καταγωγή από την Ελασσόνα , ο οποίος ανέλαβε επικεφαλής των καπεταναίων στο αρματολίκι της Πιερίας, με έδρα τη Μηλιά Πιερίας. Πιθανή είναι ωστόσο, η καταγωγή της οικογενείας και από την Έδεσσα. Ο Τόλιος Λάζος έλαβε μέρος στην επιτυχημένη επιχείρηση στην Κάλλιανη (Αιανή σήμερα) μαζί με άλλους κλέφτες. Αποτέλεσμα της επιχείρησης ήταν η λεηλασία του τσιφλικιού και η αρπαγή 94 φορτωμάτων ζώων με πλούσια λεία. Στα Ορλωφικά, συγκρούστηκε με τους Τούρκους και αναγκάστηκε να καταφύγει στο Αιτωλικό. Έπειτα από τρίμηνη πολιορκία, κατάφερε να αντισταθεί και να επιστρέψει στα λημέρια του στον Όλυμπο. Απέκτησε 4 γιους:

• Γιάννης Λάζος: Σφάχτηκε στον Τύρναβο (1813) από το Βελή Πασά, μαζί με 36 άλλα μέλη της οικογένειας των Λαζαίων. Ο γιος του, Τόλιος, γλίτωσε την ομαδική σφαγή επειδή ήταν 12 ετών και αργότερα έγινε χιλίαρχος στο Θεσσαλομακεδονικό Σώμα. Πέθανε νέος στις 15 Φεβρουαρίου 1836. Ο γιος του, Γιάννης, σκοτώθηκε το 1835 σε συμπλοκή με Γκέγκηδες έξω από το Λιβάδι.
• Λιόλιος Λάζος: Απαγχονίστηκε το 1815 στην Πόλη, μαζί με τους 2 γιους του
• Δήμος Λάζος: Σκοτώθηκε στη Μηλιά από το Βελή Πασά. Κατά μία άλλη εκδοχή, σουβλίστηκε στη Μαλαθριά, σημερινό Δίον Πιερίας.
• Κώστας Λάζος: Στάλθηκε από το Βελή Πασά στα Γιάννενα, όπου ανασκολοπίστηκε από τον Αλή Πασά.

Δράση στη θάλασσα

Στη συνέχεια, τα μέλη της οικογένειας ταυτίστηκαν με τον αγώνα τους κατά του Αλή Πασά. Έτσι, οι Λαζαίοι έγιναν και κουρσάροι, με κέντρο δράσης τις Σποράδες, όπου μεταφέρθηκαν με τις οικογένειές τους. Στα 1795 καταφέρνουν να θέσουν υπό τον έλεγχό τους τον Παγασητικό και επιστρέφουν στα βουνά όταν ο οργισμένος Αλή πασάς στέλνει τους γιους του, Βελή και Μουχτάρ, με σκοπό να συντρίψουν τους Λαζαίους. Έπειτα, έγινε προσωρινή εκεχειρία με τον Αλή, ως το 1804, οπότε επιδεινώνονται ξανά οι σχέσεις της Ρωσίας με την Τουρκία. Οι Λαζαίοι έγιναν ξανά κουρσάροι και ενώθηκαν με το ρωσικό στόλο, νικώντας την τουρκική αρμάδα στην Τένεδο, το 1807. Την ίδια χρονιά σκοτώθηκε ο Νικοτσάρας, στενός συνεργάτης των Λαζαίων και μέχρι το 1812 η δράση τους συνεχίστηκε στα βουνά.

Ενέδρα του Αλή Πασά

Η ηρωική οικογένεια βρήκε το θάνατο σε ενέδρα του Αλή Πασά, ο οποίος έπεισε να μεταβούν στα Ιωάννινα για διαπραγματεύσεις οι Λιόλιος και Κώστας Λάζος μαζί με τον 12χρονο Τόλιο Λάζο, γιο του Γιάννη Λάζου, που ήταν ο πρωτότοκος γιος του γενάρχη της οικογένειας, Λάζου. Το 1813 ο Αλής έστειλε το γιο του Βελή στη Μηλιά της Πιερίας, όπου σκοτώθηκε ο Δήμος Λάζος, πολεμώντας κατά του κατακτητή. Διασώθηκαν ο Λιόλιος και ο 12χρονος Τόλιος, ενώ τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν στον Τύρναβο και έπειτα στη Λάρισα. Η καταστροφή της ιστορικής οικογένειας συντελέστηκε στο "μακελείο" της Λάρισας, όπου σφαγιάστηκαν. Ο Κώστας Λάζος κατακρεουργήθηκε στα Ιωάννινα και η γυναίκα του Λιόλιου ήταν αιχμάλωτη του Αλή. Ο Λιόλιος έγινε ξανά πειρατής και πολιορκήθηκε στην Πάρο από τον Ομέρ Πασά της Καρύστου. Πιάστηκε και οδηγήθηκε στο Σουλτάνο, όπου απαγχονίστηκε. Η οικογένεια του Λιόλιου μαζί με 50 ακόμα συγγενείς του αιχμαλωτίστηκε και όλοι μαζί κάηκαν στα αμπάρια της τούρκικης ναυαρχίδας, η οποία ανατινάχθηκε από τον Κανάρη, το 1822. Ο Μητροπολίτης Χίου κατόρθωσε να εξαγοράσει μόνο τους 2 ανήλικους γιους του Λιόλιου, τον Τόλιο Λάζο και το Δήμο Λάζο.

Η Σφαγή της Λάρισας

Ο γιος του Αλή Πασά, Βελής από τα Τρίκαλα έφτασε στην Ραψάνη στους πρόποδες του Ολύμπου. Ο Βελής φτάνοντας έδωσε αμέσως εντολή να γίνει πανηγύρι. Παράλληλα διέταξε να πιαστούν οι Λαζόπουλοι και να αποκεφαλιστούν επί τόπου. Ενώ το πανηγύρι φούντωνε, οι τρεις Λαζόπουλοι μαζί με άλλους τριάντα έξι συγγενείς τους βρήκαν φρικτό θάνατο.

Τόλιος και Δήμος Λάζος

Στα χρόνια τους έδρα του αρματολικιού έγινε το Λιβάδι Ελασσόνας. Ο Τόλιος (1803-1878) ξαναδημιούργησε με τον αδερφό του το αρματολίκι του Ολύμπου, το 1826 και κατέφυγαν το 1841 στη Νέα Πέλλα Αταλάντης. Ο Δήμος (1804-1865) έλαβε μέρος , όπως και ο αδερφός του, στην Επανάσταση της Θεσσαλίας. Γιοι του Δήμου ήταν ο Γιάννης Λάζος , γιατρός (1839-1921) και ο στρατιωτικός Αλέξανδρος Λάζος (1844-1925). Οι δύο αυτοί Λαζαίοι πολέμησαν στην Επανάσταση του Ολύμπου (1878).

Λαζαίοι και παράδοση

Η λαϊκή Μούσα εξύμνησε τα ηρωικά κατορθώματα των Λαζαίων, η ιστορία και η δράση των οποίων τροφοδότησε δημοτικά τραγούδια, όπως αυτό το απόσπασμα:

Τι’ ναι τούτο το κακό ,που πάθαμε οι Λαζαίοι;

Μας χάλασε ο Βελή Πασάς, μας έκαψε τα σπίτια,

μας πήρε τις γυναίκες μας, μας πήρε τα παιδιά μας.

Βιβλιογραφία

• Η Μηλιά στη διαδρομή των αιώνων, πρακτικά Συνεδρίου του Μορφωτικού και Πολιτιστικού Συλλόγου Κάτω Μηλιάς "Οι Λαζαίοι", 7-8 Απριλίου 2001, εκδ. ΜΑΤΙ.
• Ράπτης Γ., Όλυμπος, Πιέρια Βέρμιο και Άθως στη ζωή των Μακεδόνων, εκδ. Όλυμπος, 1996.